Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 21 czerwca 2013 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu, po rozpoznaniu sprawy z wniosku (...) Spółki Akcyjnej
w L. Oddział Ł. – Miasto w Ł. z udziałem M. J., P. B., M. B. i Skarbu Państwa – Starosty (...) o zasiedzenie służebności przesyłu:

1.  stwierdził, że (...) Spółka Akcyjna w L. nabyła przez zasiedzenie z dniem 1 października 2010 roku służebność przesyłu linii energetycznej 15 kV (...) relacji R. – K., obciążającą nieruchomość położoną w Z. przy ulicy (...), oznaczoną
w ewidencji jako działka o numerze (...), dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...), polegającą na eksploatacji, dokonywaniu kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji
i remontów, usuwaniu awarii, wymianie urządzeń, według linii oznaczonej na mapie od stacji Ł. ulica (...) do słupa rozgałęźnego numer (...) znajdującego się na działce (...);

2.  ustalił, że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem
w sprawie we własnym zakresie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Uczestnik postępowania M. J. w okresie od dnia 4 sierpnia 1989 r. do dnia 20 marca 2012 r. był właścicielem nieruchomości położonej w Z. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Przez przedmiotową działkę przebiegały dwie linie energetyczne 15kV. Jedna linia wybudowana została w 1971 roku na podstawie decyzji administracyjnej Miejskiej Rady Narodowej w Z. z dnia 23 października 1970 roku. Fragment tej linii energetycznej znajduje się na krawędzi działki nr (...) w postaci słupa betonowego z fragmentem linii 15kV. Początkowo linia ta była oznaczana jako linia Z. - C. a obecnie (...) R. – K.. D. energetyczna pochodzi z roku 1966. Wniosek w przedmiotowej sprawie dotyczy pierwszej
z wymienionych linii.

Wnioskodawca i jego poprzednicy prawni od roku 1971 wykonywali na przedmiotowej nieruchomości władztwo odpowiadające swoim zakresem służebności przesyłu – polegało ono na wzniesieniu na gruncie widocznych urządzeń do przesyłu energii elektrycznej oraz na korzystaniu z nich w celu konserwacji i naprawy, co stanowiło przedmiot działalności przedsiębiorstwa wnioskodawcy.

Uczestnik postępowania M. J. nabywając przedmiotową nieruchomość w 1989 r. nabył ją ze świadomością, że na działce przebiegają dwie linie energetyczne 15 kV. Po nabyciu nieruchomości uczestnik wielokrotnie zwracał się do wnioskodawcy i jego poprzedników prawnych o demontaż linii energetycznej.

Przed Sądem Rejonowym w Zgierzu toczyła się sprawa z wniosku (...) spółka z o.o. w Ł. o stwierdzenie zasiedzenia z dniem 18 maja 1991 roku służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu
w zakresie przedmiotowej działki (...) co do linii energetycznej relacji A. – R. oraz o stwierdzenie zasiedzenia z dniem 14 marca 1996 roku służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu w zakresie przedmiotowej działki (...) co do linii energetycznej relacji Z. –C. (sygn. akt I Ns 1371/09). Postanowieniem z dnia 11 maja 2010 roku Sąd Rejonowy prawomocnie oddalił powyższy wniosek.

Przed Sądem Rejonowym w Zgierzu toczyła się również sprawa powództwa uczestnika M. J. (pozew wniesiony w dniu 27 listopada 2009 roku)
o nakazanie usunięcia z przedmiotowej nieruchomości słupów energetycznych wraz z napowietrzną linią energetyczną (sygn. akt I C 551/09). Postępowanie to zostało ostatecznie umorzone przez ten Sąd postanowieniem z dnia 27 grudnia 2012 roku na podstawie art. 182 §1 k.p.c., wobec nie złożenia przez którąkolwiek ze stron wniosku o podjęcie uprzednio zawieszonego postępowania.

W latach 2010-2011 wnioskodawca przystąpił do przebudowy linii napowietrznej 15 kV relacji R. –K. na linię kablową. Po przebudowie ww. linia energetyczna usytuowana została w ulicy. W roku 2012 dokonano demontażu linii energetycznej 15 kV i usunięto z przedmiotowej nieruchomości urządzenia linii przesyłowej.

Aktualnie pomiędzy wnioskodawcą i uczestnikiem M. J. toczy się przed Sądem Okręgowym w Łodzi postępowanie z powództwa uczestnika
o wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości (sygn. akt II C 23/09.

Powyższych ustaleń Sąd Rejonowy dokonał na podstawie dowodów
z dokumentów i ich kopii oraz zeznań świadków. Sąd I instancji wskazał, że w toku postępowania nie sporządzał mapy, na której oznaczona byłaby będąca przedmiotem wniosku służebność gruntowa przesyłu gdyż wnioskodawca wnosił
o wykorzystanie w tym zakresie (ze względów ekonomicznych) szkicu, który zawarty jest w aktach sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym w Łodzi za sygn. akt II C 23/09, jak również wskazał, że wobec usunięcia urządzeń przesyłowych
z nieruchomości uczestnika nie ma potrzeby ujawniania służebności w księdze wieczystej.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Poprzednicy prawni wnioskodawcy władali nieruchomością uczestnika
M. J. w zakresie niezbędnym dla korzystania z linii energetycznej 15 kV relacji (...) R. – K. ( dawniej Z.- C.) w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Władztwo to, jako uzyskane w ramach sprawowania władztwa publicznego, jest posiadaniem samoistnym, które na skutek upływu wymaganego przepisami prawa czasu doprowadziło do zasiedzenia przez Skarb Państwa służebności gruntowej przesyłu w zakresie linii energetycznej relacji (...) R. - K..

Zgodnie z treścią przepisu art. 177 k.c. obowiązującego do dnia 30 września 1990 roku przepisów o zasiedzeniu nie stosuje się, jeżeli nieruchomość jest przedmiotem własności państwowej. W konsekwencji powyższego bieg terminu zasiedzenia przedmiotowej służebności gruntowej przeciwko Skarbowi Państwa rozpoczął się w dniu 1 października 1990 r. (po uchyleniu przepisu art. 177 k.c. na podstawie przepisu art. 1 pkt 34 noweli lipcowej Kodeksu cywilnego).

W ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawca jak i jego poprzednicy prawni uzyskali w dobrej wierze posiadanie służebności o stwierdzenie zasiedzenia, której wnoszą. Pozostawali bowiem w usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, iż przysługuje im prawo do posiadania urządzeń przesyłowych - decyzją Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Z. uzyskali oni bowiem pozwolenie na realizację inwestycji obejmującej budowę linii elektroenergetycznej 15kV min. na nieruchomości przy ulicy (...). Sąd Rejonowy uznał, że do zasiedzenia służebności obciążającej przedmiotową nieruchomość ma zastosowanie 20-letni termin, który upłynął w dniu 30 września 2010 r., co uzasadniało rozstrzygnięcie jak w sentencji postanowienia z dnia 21 czerwca 2013 r.

Apelację od powyższego postanowienia Sądu Rejonowego wniósł uczestnik postępowania M. J. zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 123 §1 k.c. w zw. z art. 175 k.c. poprzez jego niezastosowanie, co doprowadziło do uznania przez Sąd Rejonowy, że zostały spełnione przesłanki zasiedzenia przez wnioskodawcę służebności przesyłu,

2. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 325 k.p.c. w zw. z art. 518 k.p.c. poprzez nie odniesienie się przez Sąd Rejonowy w sentencji zaskarżonego postanowienia do całości wniosku.

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi I instancji oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych. Skarżący sformułował także wniosek ewentualny o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku.

Nadto skarżący wniósł o zwolnienie go od kosztów postępowania w całości.
Z uwagi jednak na uiszczenie przez skarżącego opłaty od apelacji Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 16 października 2013 r. umorzył postępowanie wywołane wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych.

Na rozprawie odwoławczej w dniu 8 maja 2014 roku skarżący poparł apelację i zawarte w niej wnioski.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest o tyle zasadna, że zgodnie z wnioskiem skarżącego skutkowała uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W ocenie Sądu Odwoławczego za zasadny, choć z innych przyczyn niż wyartykułowane przez skarżącego, uznać należy podniesiony w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 325 k.p.c. Błędne jest stanowisko skarżącego, zgodnie z którym Sąd I instancji nie rozpoznał wniosku o zasiedzenie przedmiotowej nieruchomości w zakresie związanym z korzystaniem z linii energetycznej relacji A. - R.. Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił – czemu expressis verbis dał wyraz w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia (k. 225) – że wnioskodawca wniósł o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu w zakresie linii energetycznej 15 kV relacji R. – K. (dawniej Z. – C.). Ustalenie to koresponduje z treścią wniosku (k. 3), w którym wnioskodawca wskazał, że dotyczy on odcinka linii energetycznej z 1971 r. opisanego we wniosku na podstawie protokołu odbioru technicznego z dnia 18 maja 1971 r. jako linia Z. – C.. Poza kognicją Sądu Rejonowego pozostawało wiec czynienie ustaleń odnoszących się do przebiegającego pierwotnie przez nieruchomość uczestników odcinka linii energetycznej wybudowanej w roku 1966, określanej uprzednio jako linia relacji A. – R..

W ocenie Sądu Okręgowego naruszenie przez Sąd I instancji przepisu art. 325 k.p.c. polega natomiast na tym, że sentencja zaskarżonego postanowienia została sformułowana w sposób wadliwy. Zgodnie z treścią art. 325 k.p.c. sentencja wyroku (postanowienia - art. 361 k.p.c.) musi zawierać m.in. rozstrzygnięcie istoty sprawy, to znaczy orzeczenie o żądaniach stron, a zatem całościową, integralną w treści i jasną w formie wypowiedź, określającą w jakim zakresie zgłoszone żądania zostały uwzględnione, a w jakim nie. Nie dopuszczalne jest przy tym odsyłanie w sentencji do innych pism (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 29 lutego 2008 r, sygn. V CSK 457/07, LEX nr 471616).

Formuła sentencji rozstrzygnięcia powinna w sposób dokładny, zrozumiały
i nie budzący wątpliwości określać to, o czym sąd orzekł, tak aby ustalenie przedmiotu rozstrzygnięcia nie nastręczało żadnych trudności a także żeby rozstrzygnięcie było zrozumiałe bez konieczności sięgania do jego uzasadnienia (którego sporządzenie nie zawsze jest obligatoryjne). O zakresie rozstrzygnięcia (granicach przedmiotowych powagi rzeczy osądzonej) sądu decyduje bowiem jego sentencja a nie uzasadnienie.

Wskazanych powyżej kryteriów sentencja zaskarżonego orzeczenia jednak nie spełnia. W toku postępowania Sąd Rejonowy odstąpił od sporządzenia mapy do celów prawnych przedmiotowej nieruchomości, która w sposób szczegółowy odwzorowywałaby przebieg linii energetycznej 15 kV (...) R. – K. na odcinku tej linii od stacji nr (...) Ł., ul. (...) do słupa rozgałęźnego nr (...) znajdującego się na tej nieruchomości i związanej z nią służebności przesyłu.
W zakresie tym Sąd I instancji czynił ustalenia na podstawie szkiców (k. 173–175) zawartych w aktach sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym w Łodzi
z powództwa uczestnika M. J. przeciwko wnioskodawcy
o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu (sygn. akt II C 23/09) oraz na podstawie złożonego przez wnioskodawcę do akt wypisu i wyrysu z mapy ewidencyjnej obejmującej przebieg służebności objętej wnioskiem o zasiedzenie (k. 141). Tymczasem sentencja zaskarżonego postanowienia, w zakresie wydzielenia
w przestrzeni przedmiotowej nieruchomości (działka nr (...)) części obciążonej służebnością przesyłu na rzecz wnioskodawcy, odwołuje się do bliżej nieokreślonej mapy, co powoduje, że powyższe rozstrzygnięcie jest niedookreślone i niewykonalne.

W tym zakresie Sąd Odwoławczy w pełni podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 lutego 2012 r. (sygn. akt III CSK 201/11, LEX nr 1168891), zgodnie z którym przepis art. 325 k.p.c. wymaga takiego sformułowania rozstrzygnięcia o żądaniach stron w sentencji wyroku ( odpowiednio postanowienia), które nie stwarza wątpliwości co do treści orzeczenia i umożliwia jego wykonanie.

Konsekwencją powyższej wadliwości sentencji zaskarżonego postanowienia jest, że orzeczenie to nie rozstrzyga istoty sprawy. W przedmiotowej sprawie wnioskodawca domagał się bowiem stwierdzenia nabycia przez niego w wyniku zasiedzenia służebności przesyłu obciążającej nieruchomość stanowiącą w chwili wszczęcia przedmiotowego postępowania własność uczestnika M. J., a w dacie orzekania własność uczestników małżonków B.. Treścią tej służebności w przedmiotowej sprawie jest prawo korzystania przez wnioskodawcę (przedsiębiorstwo przesyłowe) z nieruchomości stanowiącej własność ww. uczestników w zakresie niezbędnym dla prawidłowej eksploatacji wybudowanych na niej urządzeń elektroenergetycznej infrastruktury przesyłowej – linii energetycznej, stanowiącej własność wnioskodawcy. Istota przedmiotowej sprawy sprowadza się więc do rozstrzygnięcia czy wnioskodawcy w stosunku do nieruchomości uczestników przysługuje tytuł prawny do korzystania z tej nieruchomości (służebność przesyłu), a jeśli tak, to w jakim zakresie. Pozytywny wynik tego rozstrzygnięcia skutkować bowiem powinien uwzględnieniem wniosku, negatywny zaś jego oddaleniem.

Nie przesądzając wyniku powyższych ustaleń należy wskazać, że biorąc pod uwagę sposób korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości uczestników polegający na korzystaniu z niej jedynie w ograniczonym zakresie (zgodnie
z przeznaczeniem posadowionych na nieruchomości urządzeń przesyłowych) okolicznością mającą zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia istoty sprawy jest ustalenie jaka dokładnie część przedmiotowej nieruchomości objęta jest korzystaniem przez wnioskodawcę oraz jaka jest data początkowa tego korzystania oraz czas jego trwania.

Urządzenia składające się na elektroenergetyczną linię przesyłową, z racji swojej specyfiki (budowla liniowa), determinują sposób korzystania przez przedsiębiorstwo przesyłowe, którego własność stanowią, z nieruchomości na których są posadowione lub przez które przebiegają. Korzystanie to polega na konieczności zapewnienia przedsiębiorstwu przesyłowemu dostępu do linii przesyłowej w sposób odpowiadający przeznaczeniu tych urządzeń, w zakresie niezbędnym do ich konserwacji, napraw, remontów itp. Oznacza to, że zakres korzystania przez przedsiębiorstwo przesyłowe z nieruchomości przez które przebiegają elektroenergetyczne linie przesyłowe sprowadza się zasadniczo (i tak miało to miejsce w przedmiotowej sprawie) do korzystania z części powierzchni nieruchomości – „korytarza”, którego szerokość, długość i przebieg wyznaczony jest przebiegiem linii przesyłowej z uwzględnieniem wymaganej prawem strefy ochronnej. Korzystanie przez przedsiębiorstwo przesyłowe z całej nieruchomości wchodzi w grę jedynie w sytuacji, gdy wielkość urządzeń lub konieczność zapewnienia do nich dostępu obejmuje całą powierzchnię nieruchomości.
W przedmiotowej sprawie taka sytuacja jednak nie ma miejsca. Ustalenie rzeczywistego przebiegu linii energetycznej, zajmującej część nieruchomości objętej wnioskiem, jest zatem warunkiem sine qua non rozstrzygnięcia istoty sprawy
w sytuacji, gdy jedna ze stron twierdzi, że posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości stanowiącej własność drugiej strony w postaci ograniczonego prawa rzeczowego odpowiadającego swoją treścią służebności przesyłu, nabytego w drodze zasiedzenia, a jednocześnie druga strona istnienie takiego uprawnienia kwestionuje. Brak ustalenia powyższej okoliczności przez Sąd Rejonowy uzasadnia zatem stwierdzenie, że Sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy, co skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego postanowienia.

Brak ustalenia przez Sąd Rejonowy powyższej okoliczności faktycznej nakazuje uznać za całkowicie bezprzedmiotowe rozważania Sądu Rejonowego dotyczące zasiedzenia przez wnioskodawcę prawa do korzystania z nieruchomości ww. uczestników w zakresie wynikającym ze służebności przesyłu. W tym aspekcie Sąd Okręgowy wskazuje, iż powyższa konkluzja czyni zbędnym odnoszenie się w dalszej części uzasadnienia do drugiego zarzutu apelacji dotyczącego naruszenia prawa procesowego, a mianowicie naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 123 § 1 k.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy, w sposób jednoznaczny ustali okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia istoty sprawy, w szczególności datę budowy i rzeczywisty przebieg linii energetycznej objętej wnioskiem a także czas, sposób i zakres korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości uczestników, określi jaka dokładnie część nieruchomości objęta była lub jest korzystaniem przez wnioskodawcę oraz jaka jest data początkowa tego korzystania oraz czas jego trwania. Przebieg służebności winien znaleźć odzwierciedlenie na mapie stanowiącej integralną część orzeczenia. Sąd rozważy również zgłoszony przez uczestnika zarzut przerwania biegu zasiedzenia służebności, a to w związku z wystąpieniem z powództwem o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie nieruchomości, mając przy tym na uwadze niejednolite w tym zakresie orzecznictwo Sądu Najwyższego ( por. postanowienie SN z dnia 12 września 2013 roku, IV CSK 88/13 , lex nr 1391334 oraz z dnia 23 października 2013 roku, IV CSK 30/13).

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Zgierzu, a także rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego (art. 108 § 2 k.p.c.).