Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 sierpnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy IV Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Piotr Kupcewicz

Sędziowie SO Adam Sygit (sprawozdawca)

SR del. do SO Jakub Kościerzyński

Protokolant stażysta Mateusz Pokora

przy udziale Antoniny Kasprowicz-Czerwińskiej

Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Bydgoszczy

po rozpoznaniu w dniu 22 sierpnia 2014 roku sprawy

A. G. ur. (...) s. Z. i K.

M. G. ur. (...) c. S. i G.

oskarżonych z art. 233§1 k.k.

na skutek apelacji wniesionych przez obrońców oskarżonych

od wyroku Sądu Rejonowego w Szubinie VI Zamiejscowy Wydział Karny z siedzibą w Nakle nad Notecią

z dnia 24 marca 2014 roku - sygn. akt VI K 11/13

zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oskarżonych uniewinnia od popełnienia czynów zarzuconych im aktem oskarżenia; kosztami procesu w sprawie obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt IV Ka 636/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Szubinie VI Zamiejscowego Wydziału Karnego z siedzibą w Nakle nad Noteciąz dnia 24 marca 2014 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt VI K 11/13:

-oskarżonego A. G. uznano za winnego tego, że w dniu 22.03.2010 roku w Urzędzie Skarbowym w N. przesłuchany w charakterze świadka i pouczony o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań zeznał nieprawdę, że M. K. dostarczał złom do oddziału firmy (...) sp. j. w K. oddział B. ul. (...), podczas gdy w rzeczywistości takie fakty nie miały miejsca, tj. popełnienia przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. i za to, na mocy art. 233 § 1 k.k., skazano go na karę pięciu miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres dwóch lat tytułem próby oraz wymierzono karę grzywny w wymiarze 60 stawek po 50 złotych każda,

-oskarżoną M. G. uznano za winną tego, że w dniu 9.03.2010 roku w Urzędzie Skarbowym w N. przesłuchana w charakterze świadka i pouczona o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań zeznała nieprawdę, że M. K. dostarczał złom do oddziału firmy (...) sp. j. w K. oddział B. ul. (...), podczas gdy w rzeczywistości takie fakty nie miały miejsca, tj. popełnienia przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. i za to, na mocy art. 233 § 1 k.k., skazano ją na karę pięciu miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres dwóch lat tytułem próby oraz wymierzono karę grzywny w wymiarze 60 stawek po 30 złotych każda.

Od powyższego orzeczenia apelację wnieśli:

-obrońca oskarżonego A. G., zarzucając naruszenie przepisów postępowania a mające wpływ na treść wyroku poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, dopuszczenie się błędu w ustaleniach faktycznych poprzez niesłuszne stwierdzenie, iż wynik kontroli UKSw K.oraz US w T.względem spółki (...)wskazywał na nieprawidłowości dotyczące transakcji z przedsiębiorstwem (...)w zakresie podatku VAT oraz naruszenie przepisu 6 k.p.k. poprzez uznanie oskarżonego winnym popełnienia przestępstwa złożenia fałszywych zeznań w sytuacji, w której umyślnie złożenie fałszywego zeznania dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji prawa do obrony, choćby w postępowaniu, które nie zostało jeszcze wszczęte, wyłącza odpowiedzialność karną z czyn z art. 233 § 1 k.k.,

-obrońca oskarżonej M. G., zarzucając mogący mieć wpływ na treść orzeczenia błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę poprzez niesłusznie uznanie, że oskarżona dopuściła się zarzucanego jej występku z art. 233 § 1 k.k. oraz obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia – art. 4 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k. i art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie ustaleń faktycznych przy naruszeniu zasad obiektywizmu oraz nie zrealizowania obowiązku rozstrzygania niedających się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonej a w konsekwencji nieuwzględnienie okoliczności przemawiających na jej korzyść oraz uznanie za nieistotne tych dowodów, które wykazują nieprawdziwość apriorycznie przyjętej przez Sąd Rejonowy tezy o winie oskarżonej,

zgodnie wnosząc o uniewinnienie oskarżonych od stawianych im zarzutów, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Szubinie.

Sąd odwoławczy zważył, co następuje:

Zasadny był ten zarzut apelacji, iż oskarżeni zostali skazani za popełnienie przestępstw z art. 233 § 1 k.k. w sytuacji, gdy ich działania mieściły się w ramach kontratypu prawa do obrony a tym samym winni zostać uniewinnieni od stawianych im zarzutów.

I.

Sąd odwoławczy nie podzielił tych zarzutów apelujących, które wskazywały na dokonanie przez sąd I instancji wadliwych ustaleń faktycznych, również wskutek nieprzestrzegania reguł procesowych a dotyczących oceny zgromadzonego materiału dowodowego. W tym zakresie środki zaskarżenia stanowią jedynie polemikę z rzeczowym uzasadnieniem wyroku i ustaleniami poczynionymi przez Sąd Rejonowy w Szubinie, które znajdują potwierdzenie w wiarygodnym materiale dowodowym. Zgodne i kategoryczne relacje złożone przez M. K. i L. K., wsparte zeznaniami właścicieli pojazdów, które miały zostać wykorzystane do przewozu towaru oraz ustaleniami odnośnie faktycznych, zarówno technicznych, jak i organizacyjnych możliwości firmy (...) w zakresie prowadzenia tego typu działalności gospodarczej, w sposób jednoznaczny wskazują, że wystawiona dokumentacja nie odzwierciedlała rzeczywistych zdarzeń gospodarczych a tym samym – odnosząc to do treści zarzutów sformułowanych skargą publiczną - M. K. nie dostarczał złomu do firmy (...). Ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, dokonaną przez sąd I instancji, uznano za wnikliwą oraz mieszczącą się w granicach zakreśloną normą art. 7 k.p.k. a wyciągnięte z niej wnioski za racjonalne i logiczne.

Jednocześnie przyjęto, że stopień szczegółowości rozważań sądu odwoławczego, poczynionych w wykonaniu dyspozycji art. 457 § 3 k.p.k., uzależniony jest od jakości oceny dokonanej przez sąd pierwszej instancji. Jeżeli ocena ta jest wszechstronna, pełna, logiczna i wsparta zasadami doświadczenia życiowego; słowem - odpowiadająca całkowicie wymogom nałożonym przez art. 7 k.p.k., to wówczas sąd odwoławczy zwolniony jest od równie drobiazgowego odniesienia się do zarzutów apelacji, kwestionujących w rzeczywistości rzeczoną ocenę. W takim wypadku, zadowalające jest wskazanie j.w. głównych powodów nie podzielenia zarzutów apelacji, a następnie odesłanie do szczegółów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2009 roku III KK 381/08, publ. LEX nr 512100). Ponieważ wnioski przedstawione w sporządzonym a szczegółowym i logicznym, uzasadnieniu wyroku wynikają z ustaleń poczynionych przy respektowaniu reguł rzetelnego i sprawiedliwego procesu sąd odwoławczy uznaje za dopuszczalne odwołanie się do nich w zakresie szczegółowych przyczyn, jakie doprowadziły do ustalenia stanu faktycznego w sprawie.

Dlatego w konsekwencji uznano, iż Sąd Rejonowy w Szubinie prawidłowo ustalił, że zeznania złożone przez oskarżonych w toku postępowania prowadzonego przez Urząd Skarbowy w N. były obiektywnie nieprawdziwe.

II.

Skoro Sąd Rejonowy poczynił wyżej wskazane ustalenia faktyczne i jednocześnie przyjął, że: „oskarżeni niewątpliwie byli zainteresowani nieujawnieniem prawdy w toku kontroli prowadzonej przez urzędników skarbowych”, ich zachowanie w toku przesłuchania było wynikiem tego, że „oboje byli w sposób czynny zaangażowani w proceder wystawiania przez M. K. faktur VAT, które nie odzwierciedlały rzeczywistych zdarzeń gospodarczych, mając tego pełną świadomość” i „złożyli sprzeczne z prawdą zeznania z rozmysłem, po to aby nie wyszedł na jaw proceder, w którym brali udział”, to przedmiotem oceny winno być czy zarzucone im i ostatecznie przypisane zachowanie nie było realizacją konstytucyjnego prawa do obrony przed poniesieniem odpowiedzialności karnej.

Zdaniem sądu odwoławczego zasadnie w apelacji obrońcy A. G. podniesiono, iż przypisane obojgu oskarżonym zachowania nie mogą być traktowane w kategoriach przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. wobec działania podsądnych w ramach kontratypu przysługującego im prawa do obrony. Przed przystąpieniem do dalszych rozważań na gruncie obowiązującej regulacji prawnej należy uwzględnić następujące – niekwestionowane – ustalenia:

-oskarżeni wykonywali pracę w (...) oddziale spółki jawnej (...) z siedzibą w K. do której, zgodnie z wystawioną dokumentacją, miał trafiać towar - złom dostarczany przez M. K. w ramach firmy (...),

-oskarżeni kwitowali dokumenty mające potwierdzać dokonywanie obrotu złomem pomiędzy firmą przez nich reprezentowaną a podmiotem gospodarczym prowadzonym przez M. K.,

-podpisy oskarżonych znajdują się na dokumentach w postaci faktur, kwitach WZ i PZ a których rzetelność zakwestionowały organy skarbowe,

-czynność w postaci przesłuchania oskarżonych w charakterze świadków była wynikiem ustaleń poczynionych przez Urząd Skarbowy w N. podczas kontroli firmy (...), prowadzonej od dnia 10 grudnia 2009 roku, w trakcie której to w/wym. złożył oświadczenie, iż wystawione na jego firmę faktury VAT nie odzwierciedlają rzeczywistych zdarzeń gospodarczych,

-przesłuchanie oskarżonych nastąpiło podczas czynności kontrolnych wobec firmy (...) i miało na celu weryfikację zabezpieczonej dokumentacji, zawierającej również ich podpisy a dokumentującej obrót złomem, wobec podejrzenia jej fikcyjnego charakteru i udziału w/wym. w tym procederze,

-przed przesłuchaniem oskarżonych w charakterze świadków (k. 6-11, 63-68) pouczono ich m.in. o treści art. 196 § 2 ordynacji podatkowej (tj. odpowiedniku regulacji art. 183 k.p.k.) oraz treści art. 233 k.k. a treść złożonych zeznań wskazywała – w odwołaniu do treści przedstawionych zarzutów - na to, że „M. K. dostarczał złom do oddziału firmy (...)”.

Jednocześnie należy wskazać, że złożone przez Urząd Skarbowy zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstw przez oskarżonych dotyczyły składania fałszywych zeznań oraz ich udziału w zorganizowanej grupie mającej na celu wprowadzanie do obrotu dokumentów poświadczających nieprawdę („puste” faktury), co skutkowało narażeniem Skarbu Państwa na uszczuplenie (k. 1, 59). Wskazano na poczynione ustalenia, że na części zakwestionowanych faktur VAT oraz dokumentach PZ i WZ widnieją podpisy oskarżonych – co było wiadome organowi skarbowemu przecież jeszcze przed przeprowadzeniem przesłuchań A. G. i M. G. a już po oświadczeniu M. K., iż są one fikcyjne - które to dokumenty miały na celu potwierdzać fakt zawierania transakcji pomiędzy (...) a (...) a tym samym w/wym. przyczynili się do wprowadzenia do obrotu fikcyjnych dokumentów.

Biorąc pod uwagę powyższe oczywistym jest, że oboje oskarżeni w toku przesłuchania ich jako świadków złożyli zeznania obiektywnie nieprawdziwe ale po to aby i samych siebie chronić przed odpowiedzialnością karną, czy to za przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów czy też za przestępstwa karnoskarbowe. Wskazanie, iż zeznania fałszywe dotyczyły faktu „dostarczania złomu przez M. K.” oznacza przecież, że dotyczyły także okoliczności decydującej o rzetelności dokumentacji wystawionej również przez oskarżonych jako reprezentujących firmę (...) mającą ten złom nabywać. Niezależnie od tego, że zgromadzony, i to jeszcze przed przystąpieniem do ich przesłuchań, materiał dowodowy winien skutkować przesłuchaniem w innym charakterze ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 roku w sprawie I KZP 4/07, iż nie ponosi odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 § 1 k.k. osoba, która przesłuchana została w charakterze świadka wbrew nakazowi przesłuchania jej jako podejrzanego – publ. OSNKW 2007/6/45) należy, odwołując się także do akceptowanego przez sąd odwoławczego dotychczasowego dorobku judykatury, wskazać, że:

-nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań, kto umyślnie składa nieprawdziwe zeznania ale dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji jego prawa do obrony ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2007 roku w sprawie I KZP 26/07, publ. OSNKW 2007/10/71; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2008 roku w sprawie IV KK 241/08, publ. LEX nr 464981; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2009 roku w sprawie III KK 339/08, publ. LEX nr 486545; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2012 roku w sprawie V KK 265/12, publ. LEX nr 1231653),

-do okoliczności wyłączających bezprawność a co za tym idzie i przestępność czynu, należy również zaliczyć działanie w granicach przysługujących uprawnień bo nie może być czynem karalnym takie zachowanie jednostki, do którego jest ona uprawniona ( vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1991 roku w sprawie I KZP 12/91, publ. OSNKW 1991, z. 10-12, poz. 46),

-pouczenie o treści art. 183 § 1 k.p.k. i nie skorzystanie pouczonego z prawa do odmowy odpowiedzi na pytanie nie decyduje o przestępności zachowania zgodnego z przysługującym przesłuchiwanemu ale nie udostępnionym mu prawem do obrony ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 roku w sprawie I KZP 4/07, publ. OSNKW 2007/6/45) bo przesłuchanie osoby de facto podejrzewanej o sprawstwo czynu bezprawnego z pouczeniem j.w. w miejsce pouczenia o przysługującym jej uprawnieniu do składania wyjaśnień, oznaczałoby uzyskanie przez organ, wobec odmowy z jej strony udzielenia odpowiedzi na pytania, informacji o okolicznościach dotyczącej odpowiedzialności karnej świadka w sposób jawnie sprzeczny z regułami postępowania ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2007 roku w sprawie I KZP 26/07, publ. OSNKW 2007/10/71). Dlatego też pouczenie przesłuchiwanego o treści art. 183 § 1 k.p.k. czy jej odpowiedniku w postaci art. 196 § 2 ordynacji podatkowej nie może być podstawą przypisania takiej osobie sprawstwa występku złożenia fałszywych zeznań bo odmowa odpowiedzi na pytanie jest tylko jedną z prawnie dopuszczalnych form obrony ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2012 roku w sprawie IV KK 99/12, publ. LEX nr 1231601),

-z treści art. 6 k.p.k. wynika prawo do obrony dla każdego oskarżonego/podejrzanego. Przysługuje ono również osobie wobec której istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż jest sprawcą czynu zabronionego bo nie status formalny ale określony materialnie obiektywnym stanem dowodów obciążających i obowiązkiem nałożonym przez przepis prawa na organ prowadzący postępowanie jest w tym zakresie rozstrzygający ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 roku w sprawie I KZP 4/07, publ. OSNKW 2007/6/45, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2012 roku w sprawie IV KK 99/12, publ. LEX nr 1231601),

-wyłączenie bezprawności dotyczy również zeznań złożonych w toku przesłuchania w charakterze świadka a dotyczących jego wcześniejszego zachowania stanowiącego przestępstwa, bo jest to właśnie forma realizacji prawa do obrony ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2007 roku w sprawie I KZP 26/07, publ. OSNKW 2007/10/71),

-jeżeli celem składania fałszywych zeznań jest uniknięcie samodenuncjacji, to implikuje to bezkarność za przestępstwo składania fałszywych zeznań ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2012 roku w sprawie IV KK 99/12, publ. LEX nr 1231601),

-prawo do obrony przysługuje niezależnie od faktu wszczęcia postępowania i jego stadium ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Wrocławiu z dnia 6 grudnia 2012 roku w sprawie II AKa 351/12, publ. LEX nr 1322095) bo zapewnienie realnego charakteru gwarancji procesowych wymaga materialnego rozumienia prawa do obrony, co uzasadnia rozciągnięcie konsekwencji regulacji procesowych, stanowiących konkretyzację prawa do obrony, także na te sytuacje, w których nie toczy się postępowanie karne odnośnie danego czynu zabronionego ale jego sprawca byłby w czasie przesłuchania zobligowany do samodenucjacji. Tak więc ochrona sprawcy czynu zabronionego przez zasadę nemo se ipsum accusare tentur rozpoczyna się już od momentu popełnienia czynu bo decydująca jest obiektywnie grożącą danej osobie odpowiedzialność karna aby móc swe postępowanie skutecznie usprawiedliwiać realizacją prawa do obrony.

Prawo do obrony, a w tym prawo do milczenia, jest fundamentalnym prawem obywatelskim, gwarantowanym Konstytucją RP oraz przepisami konwencji międzynarodowych, które Rzeczypospolita Polska podpisała i ratyfikowała a które w ten sposób stały się częścią wewnętrznego porządku prawnego. Ich realizowanie przez obywatela, również w zakresie właściwie rozumianej zasady nemo se ipsum accusare tenetur a z drugiej strony nieprzestrzeganie wynikających z tego prawa konsekwencji przez organy dysponujące państwowym imperium, nie mogą prowadzić do odpowiedzialności karnej. Nie stanowi więc przestępstwa złożenie nawet i obiektywnie nieprawdziwych zeznań przez osobę, przesłuchaną w charakterze świadka, która w ten sposób broni się w obliczu sytuacji związanej z faktem uprzedniego popełnienia przestępstwa i grożących jej negatywnych tego konsekwencji prawnych. Jednocześnie osoba następnie oskarżona o popełnienie - w takiej sytuacji - występku z art. 233 § 1 k.k. nie ma obowiązku wskazywania i dowodzenia właśnie tych okoliczności, które decydują o braku przestępności jej zachowania.

Dlatego - uznając, że oskarżonych w przedmiotowej sprawie przed odpowiedzialnością za popełnienie przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. chronił pozaustawowy kontratyp działania we własnej obronie - zmieniono zaskarżony wyrok w ten sposób, że A. G. i M. G. uniewinniono od popełnienia zarzuconych im aktem oskarżenia czynów. Konsekwencją powyższego rozstrzygnięcia było obciążenie Skarbu Państwa kosztami procesu w przedmiotowej sprawie.