Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 10 lutego 2011 roku pełnomocnik powoda P. B. wniósł o:

1.  nakazanie usunięcia słupa wraz z linia energetyczną wysokiego napięcia znajdującej się na działce nr (...), której powód jest współwłaścicielem, położonej w gminie W., (...). Nadto pełnomocnik powoda wniósł o zasądzenie od pozwanego Zakładu (...) S.A. Rejon Energetyczny P. Tryb. ( obecnie (...) S.A. w L. Oddział (...) ) oraz zasądzenie

2.  kwoty 120.00 zł. tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez pozwanego;

3.  kwoty 100.000 zł. tytułem odszkodowania za zmniejszenie wartości nieruchomości

4.  kwoty 80.000 zł. tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

W uzasadnieniu podniósł, że ani powód ani darczyńcy A. i L. T. (1) nie byli stroną postępowania o wydanie pozwolenia na budowę. W trakcie wydawania tego aktu A. i L. T. byli właścicielami działki (...) w L.. Nigdy nie wyrazili zgody na przeprowadzenie linii energetycznej szkodliwej dla nich oraz znacznie ograniczającej prawo własności nieruchomości. Pozwany nie posiadał prawa do dysponowania nieruchomością, które powodowałoby możliwość wydania pozwolenia na budowę na gruncie ówcześnie obowiązujących przepisów (art. 29 ust. 5 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo Budowlane). Powód podkreślił, że linia energetyczna znacznie ogranicza możliwość korzystania z działki poprzez fizycznie istniejącą instalację (słup, przewody wysokiego napięcia, jak i istniejącą strefę ochronną o szerokości 10 m od osi linii).

Powód wskazał, że wysokość odszkodowania opiera o równowartość czynszu dzierżawnego na terenie zajętym pod linię energetyczną. Powierzchnia zajęta przez słup oraz przewody pozwanego wynosi 1950 m ². Odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu przez okres ostatnich dziesięciu lat licząc wstecz od dnia wniesienia pozwu wynosi 120.000 zł. Przeprowadzona linia energetyczna znacznie zmniejsza wartość samej nieruchomości i jej wartość powód wycenił na kwotę 100.000 zł.

Powód nadto podkreślił, że niewłaściwe umiejscowienie linii energetycznej uniemożliwia normalne zamieszkiwanie na nieruchomości. Powód jest narażony na bezustanny wpływ słupa i linii energetycznej, która wydaje głośne charakterystyczne dźwięki przy mglistej pogodzie, podczas mrozu i wilgoci. Zamieszkiwanie w pobliżu słupa jest szkodliwe dla zdrowia. Możliwość uszkodzenia budynków, które powód zamieszkuje, przez przewrócenie słupa stwarza realne zagrożenie dla jego życia i zdrowia, stwarza stan obawy, który oprócz oczywistego dyskomfortu spowodował znaczny uszczerbek dla zdrowia psychicznego powoda. Dlatego też powód żąda zadośćuczynienia w wysokości 80.000 zł.

W odpowiedzi na pozew z dnia 20 kwietnia 2011 roku pełnomocnik pozwanego (...) S.A. Oddział (...) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu podniósł, że sporny słup wraz z linią energetyczną wybudowano na podstawie decyzji nr (...).III. (...) z dnia 03 lipca 1985 r. udzielającej pozwolenia na budowę.

Pozwany od chwili oddania przedmiotowej linii do eksploatacji korzysta z nieruchomości powoda w sposób odpowiadający treści służebności, a więc jest posiadaczem służebności rozumieniu art. 352 kc.

W związku z powyższym ustalając przesłankowo istnienie po stronie pozwanej uprawnienia do żądania służebności przesyłu powodowi nie służy skuteczne względem przedsiębiorcy roszczenie z art. 222 § 2 kc do żądania usunięcia przedmiotowej linii energetycznej. Pełnomocnik pozwanego podniósł także brak legitymacji powoda do występowania w imieniu drugiego współwłaściciela, jak również brak wykazania podstawy roszczeń finansowych tak z tytułu wysokości odszkodowania jak i kwoty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

W piśmie procesowym z dnia 5 maja 2011 roku H. W. zgłosiła interwencję uboczną po stronie powodowej i przyłączyła się do twierdzeń pozwu.

W toku postępowania strona powodowa popierała powództwo. Strona pozwana wnosiła o jego oddalenie.

Strona pozwana kwestionowała zarówno podstawę dochodzenia roszczenia, jak wysokość dochodzonych kwot.

W ocenie strony pozwanej powód nie udowodnił wysokości dochodzonego roszczenia. Zdaniem strony pozwanej wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu winno odpowiadać wynagrodzeniu za zwykłe korzystanie z rzeczy. Pozwany wobec zgłoszonego wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości tj. „wartości miesięcznego czynszu dzierżawnego", wskazał, iż sposób korzystania przez pozwanego z nieruchomości nie odpowiada treści umowy obligacyjnej, gdyż pozwany nie jest posiadaczem zależnym gruntu powoda o treści odpowiadającej umowie dzierżawy. W ocenie strony pozwanej należy zastosować ceny rynkowe za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności, których wysokość powinna uwzględniać stopień ingerencji w treść prawa własności.

W związku z wniesionym przez powoda żądaniem zapłaty odszkodowania za obniżenie wartości działki nr (...), na której są usytuowane urządzenia, stanowiące własność pozwanego strona pozwana podkreśliła, iż jak wynika z treści załączonego odpisu księgi wieczystej i jak potwierdził powód, został on obdarowany nieruchomością, a zatem uzyskując prawo własności powód zdawał sobie sprawę z faktu, iż na działce usytuowanie są przewody elektroenergetyczne wysokiego napięcia i słup, w związku z powyższym brak jest wystąpienia przesłanki uzasadniającej dochodzenie roszczenia za utratę wartości działki. Strona pozwana podniosła również zarzut przedawnienia roszczenia o obniżenie wartości działek. Powód zdaniem pozwanego nie wykazał również żadnego zakresu negatywnego oddziaływania na jego zdrowie i ograniczenia korzystania z działki gruntu nr (...).

30 sierpnia 2011 roku pełnomocnik powoda cofnął żądanie pozwu w zakresie usunięcia słupa linii energetycznej.

Ostatecznie podczas rozprawy w dniu 10 października 2011 roku pełnomocnik powoda P. B. zajął dotychczasowe stanowisko jak w piśmie procesowym z dnia 30 sierpnia 2011 roku i wniósł o nieobciążanie powoda kosztami w zakresie cofniętej części pozwu.

Pełnomocnik pozwanego (...) S.A. w L. Oddział (...) wyraził zgodę na cofnięcie pozwu w tej części, ale wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od cofniętego powództwa.

Postanowieniem z dnia 10.10.2011 roku Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w zakresie powództwa negatoryjnego i odrzucił pozew w zakresie dotyczącym żądania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości (k. – 156).

Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 13.01.2012 uchylił powyższe postanowienie w zakresie odrzucenia pozwu. W dniu 02.12.2013 pełnomocnik pozwu rozszerzył żądanie powoda o odszkodowanie za bezumowne korzystanie za dalszy okres do wyrokowania, pozostawiając bez zmian żądaną kwotę.

W toku procesu pełnomocnicy stron oraz interwenient uboczny podtrzymali dotychczasowe stanowiska procesowe.

Zarządzeniem z dnia 30/06.2014. Sąd wyłączył żądanie pozwu zawarte w punkcie 3 o zasądzeniu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w kwocie 50 000,00 zł do odrębnego rozpoznania.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

P. B. oraz H. W. są współwłaścicielami po ½ części działki nr (...) położonej w miejscowości (...) gmina W., dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. prowadzi Kw nr (...). Jest to nieruchomość rolna zabudowana. P. B. zamieszkuje na tej nieruchomości.

P. B. oraz H. W. nabyli przedmiotową nieruchomość na podstawie umowy darowizny z dnia 20 sierpnia 1993 roku ( rep A nr 4209/93 ) od A. T. i L. T. (1).

( dowód: odpis księgi wieczystej k. 10-12, wypis z rejestru gruntu k. 8, mapa k. 9, mapa ewidencyjna k. 15, pozew k. 3-7 )

Na nieruchomości tej znajdował się już w chwili nabycia sporny słup energetyczny wraz z linią wysokiego napięcia.

( bezsporne ) .

Linia energetyczna 110 kV B. (...) P. - P. Wschód została zrealizowana na podstawie decyzji Urzędu Miejskiego - Głównego Architekta Wojewódzkiego nr (...).II1. (...) z dnia 03 lipca 1985 r. udzielającej pozwolenia na budowę tej linii na podstawie art. 29 ust.4 ustawy z dnia 24 października 1974 roku prawo budowlane i § 19 rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 20 lutego 1975 roku ( decyzja k. 39, informacja o terenie k. 40 ).

Odcinek linii P. - P. Wschód od stanowiska nr 56 do bramki w (...) P. Wschód w tym słup nr 61, usadowiony na nieruchomości powoda, został wybudowany w 1989 r. i od dnia 13 września 1989 r. przyjęty do użytkowania i eksploatacji pozwanego. Pozwany faktycznie korzysta z nieruchomości powoda zgodnie z treścią służebności przesyłu.

( dowód: karta inwentarzowa k. 55-58, mapa k.59 , pismo procesowe k. 47-48).

Zarządzeniem nr 14/ORG/89 Ministra Przemysłu z dnia 16.01.1989 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w Ł. wymienionemu przedsiębiorstwu przydzielone zostały składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa państwowego (...) w W., na mocy Postanowienia Sądu Rejonowego w (...) V Wydział Cywilny w Ł. z dnia 16.02.1989 r.

( dowód: zarządzenie k. 80-82 )

Z dniem 12.07.1993 r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w Ł. w spółkę akcyjną o nazwie Zakład (...) Spółka Akcyjna, na której rzecz nastąpiło przeniesienie składników mienia przedsiębiorstwa państwowego.

Zakład (...) Spółka Akcyjna wpisany został do rejestru przedsiębiorców w dniu 15 grudnia 2008 roku

( dowód: postanowienie k. 96-97, zaświadczenie k. 98 )

Decyzją z dnia 14 marca 1995 roku Urzędu Wojewódzkiego w P. Tryb. pozwany Zakład (...) Spółka Akcyjna nabył z mocy prawa , nieodpłatnie, użytkowanie wieczyste gruntu położonego w P. Tryb. (...) oznaczone w ewidencji gruntów nr działki (...).

W/w decyzja uwłaszczeniowa dla Zakładu (...) w Ł. dotyczyła Rejonu Energetycznego w P., w obrębie którego znajduje się sporny słup energetyczny.

( akt notarialny Rep A nr 2428/93 k. 83-95, decyzja k.68-71)

W dniu 31 sierpnia 2010 r. majątek pozwanego Zakładu (...) Spółka Akcyjna w wyniku przejęcia objęła (...) S.A. w L..

(dowód: postanowienie k.102 -103 ).

Powód pismem z dnia 19 lipca 2010 roku wystąpił do Ministerstwa Infrastruktury z prośbą o udzielenie informacji na temat legalności konstrukcji energetycznej znajdującej się na jego działce. Pismo zostało przekazane według właściwości do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego

(dowód: pismo powoda do Ministra Infrastruktury z dnia 19 lipca 2010 r. k. 30-31, pismo Ministra Infrastruktury z dnia 29.07.2010 r. do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego k. 32).

W dalszej kolejności toczyło się postępowanie wyjaśniające prowadzone przez Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w P. Tryb.

(dowód: pismo (...) z dnia. 11.07.2010 r. k. 33 , pismo (...) z dnia 3.08.2010 r. k. 34, pismo z dnia 3.09.2010 r. k. 36).

Powód uzyskał informację, że linia został wybudowana na podstawie decyzji Urzędu Wojewódzkiego w P. Tryb. z dnia 3.07.1985 r. udzielającej pozwolenia na budowę. Został także pouczony o konieczności rozstrzygnięcia ewentualnych roszczeń na drodze postępowania sądowego.

(dowód: pismo z dnia 6.10.2010 r. k.37, pismo z dnia 22.10.2010 r. k.38, kopia decyzji administracyjnej z dnia 3 lipca 1985 r. (...).III . (...) k. 39, kopia informacji o terenie k. 40).

Wybudowana linia elektroenergetyczna o napięciu 110 kV oraz słup nr 61 na działce (...) stanowiąca współwłasność powoda położonej w miejscowości (...) Gmina W. spełniała normy techniczne i wymagania prawne obowiązujące w latach jej wznoszenia 1985 – 1989. Linia w obecnym okresie eksploatacji jest wybudowana prawidłowo zgodnie z obowiązującymi normami i nie stwarza zagrożenia mogącego wynikać z oddziaływania pól elektromagnetycznych. Dla obecnie budowanych linii napowietrznych o napięciu 110 kV wartości pól są znikome (kilkakrotnie mniejsze od dopuszczalnych).Użytkownik linii dokonuje systematycznie przeglądów eksploatacyjnych (dwa razy do roku w postaci wzrokowego sprawdzenia linii i stanu technicznego słupa). Wszelkie konieczne prace eksploatacyjne są wykonywane na bieżąco. Linia jest w dobrym stanie technicznym (uziemienia słupa konserwowane i prawidłowo oznakowane, kratownice słupa nieskorodowane – pomalowane, izolatory wysokonapięciowe w dobrym stanie technicznym, na słupie znajdują się oznakowania w postaci tablic ostrzegawczych i identyfikacyjnych). Usytuowany słup nr 61 jedną nogą konstrukcji na działce powoda o nr 199/2, a pozostałą częścią na działce sąsiada o nr 200/2 jest słupem stalowym kratowym (czteronożnym) mocnym ON odporowo narożnym serii B2. Dla zapewnienia bezpieczeństwa i stosownych odległości od budynków zastosowano typ słupa M6+5 (podwyższony o 5 m) o konstrukcji wzmocnionej dostosowany do działania sił naciągu. Linie napowietrzne 110 V od wielu lat posiadają takie rozwiązanie konstrukcyjne, które zapewniają nieprzekraczalnie wartości dopuszczalnych natężeń pola elektromagnetycznego. W żadnym przypadku nad projektowaną linią napowietrzną 110kV nie występują wartości natężenia pola elektrycznego i magnetycznego przekraczające obowiązujące normy (E = 10 kV/m i H = 60 A/m). Wojewódzki Inspektorat Ochrony (...) ( (...)) Ł. nie posiada wykazu terenów (w tym powiatu (...)), na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, z wyszczególnieniem terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz miejsc dostępnych dla ludzi. Z danych wynika, że pomiary wykonywano na terenie gminy W.. Z przeprowadzonych pomiarów w latach 2008 – 2012 nie wynika jednak, aby do takich przekroczeń w województwie (...) w ogóle dochodziło.

Trakcja linii elektroenergetycznej o napięciu 110 kV w dacie jej wznoszenia spełniała wymagane odległości od znajdujących się na działce zabudowań mieszkalnych i gospodarczych.

Trakcja linii elektroenergetycznej o napięciu 110 kV spełnia wymagane przez obecnie obowiązujące normy europejskie odległości od znajdujących się na działce zabudowań mieszkalnych i gospodarczych.

Wyznaczenie strefy ochronnej w pasie przylegającym do linii elektroenergetycznej wynika z konieczności ochrony ludzi przed działaniem pole elektrycznego i elektromagnetycznego znajdującego się w bliskości przewodów i urządzeń elektroenergetycznych, ochroną ludzi i mienia przed skutkami awarii takich jak choćby jej zerwanie. Wielkość strefy ochronnej określona została w Decyzji Urzędu Wojewódzkiego w P. (...).III.830/277/845/R3 z dnia 03 lipca 1985 r. udzielającej pozwolenia na budowę wówczas Zakładowi (...) – teren w Ł.. Określono w niej strefę ochronną o szerokości 10 m od osi linii zarówno w jedną i drugą stronę, która według biegłego do dziś obowiązuje. (...) ta wyraźnie ogranicza powoda w zakazie lokalizowania budynków mieszkalnych i gospodarczych, uprawiania chmielu i innych roślin pnących, tankowania pojazdów i przelewania benzyny i innych środków napędowych. Poza tymi ograniczeniami powód może korzystać z obszaru tej strefy. Zachowując minimalne odległości od przewodów może uprawiać zboża, ziemniaki, warzywa, sadzić drzewa i krzewy niskopienne. (...) ta została u powoda zachowana.

Pas technologiczny lub też inaczej strefa eksploatacyjna konieczna jest dla prawidłowej obsługi elektroenergetycznej i jej urządzeń. Zapewnia on możliwość dokonywania okresowych konserwacji linii, jej ewentualnych modernizacji, wykonywania pomiarów oraz dokonywania napraw w przypadku awarii. Pracownicy zakładu energetycznego muszą mieć swobodny dostęp do urządzeń elektroenergetycznych (kabli, słupów). Niemal zawsze w takich sytuacjach konieczny będzie także ciężki sprzęt, który musi wjechać w obszar pasa technologicznego i wykonywać tam swoją pracę. Toteż dostęp do tych urządzeń musi być zapewniony. Jest to konieczne dla prawidłowej pracy urządzeń jak i bezpieczeństwa ludzi. Istnienie strefy eksploatacyjnej wiąże się z koniecznością bezpieczeństwa ludzi. Istnienie strefy eksploatacyjnej wiąże się z koniecznością wyłączenia powierzchni spod uprawy. W przedmiotowej sprawie strefa eksploatacyjna to:

- pas o szerokości 4 m (po 2 m od osi linii w jedną i drugą stronę) i długości 74 m przebiegający w strefie ochronnej wzdłuż linii energetycznej 110 kV.

Do tego należy dodać drogę dojazdową do strefy eksploatacyjnej leżącej w obszarze pasa ochronnego (strefy ochronnej) 50m x 3m usytuowaną na działce powoda wzdłuż rowu odwadniającego drogi asfaltowej.

Łącznie daje to 446 m ²powierzchni wyłączonej spod uprawy oraz 1 1184 m ² powierzchni ograniczonego użytkowania (uprawy niskie, zakaz zabudowy etc.). W sumie 1630 m ² obejmuje strefa ochronna wraz z pasem technologicznym.

(dowód opinii biegłego B. K.; k – 482 – 509, opinia uzupełniająca; k – 566 – 568 zeznania biegłego; k – 610 v)

Przedmiotowa nieruchomość oznaczona nr działki (...) położona jest w obrębie 18 L. w gminie W. w terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i zagrodowej oraz terenów rolnych. Dojazd do nieruchomości drogami asfaltowymi, następnie drogą gruntową utwardzoną. Działka zabudowana, część siedliskowa ogrodzona, w kształcie zbliżonym do kwadratu. Cała działka w kształcie nieregularnego wielokąta. Część siedliskowa, znajdująca się przy północnej granicy, zabudowana jest budynkiem mieszkalnym parterowym z poddaszem użytkowym, budynkiem gospodarczym murowanym oraz stodołą murowaną dwusąsiekową krytą eternitem. Z., bliżej wschodniej granicy działki zlokalizowany jest słup kratowy będąca częścią napowietrznej linii energetycznej wysokiego napięcia 110 kV ok. 0,5 od granicy działki (ustalono na podstawie mapy sytuacyjni – wysokościowej). Teren wyłączony z użytkowania związany z istnieniem podpory słupa na nieruchomości stanowi istniejąca oraz rozwijająca się zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, istniejąca zabudowa zagrodowa, tereny wykorzystywane rolniczo. Uzbrojenie w media: wodociąg, kanalizacja sanitarna. Przez cały okres objęty pozwem zagospodarowanie nieruchomości nie uległo zmianie – północna część działki wykorzystywana pod zabudowę jednorodzinną wraz z zabudową zagrodową.

Lokalizację istniejącej sieci energetycznej oraz strefy bezumownego korzystania przyjęto na podstawie opinii biegłego sądowego B. K. z dnia 28.06.2013 roku.

Występują następujące powierzchnie bezumownego korzystania z rozróżnieniem stopnia ingerencji pozwanego w prawo własności powodów:

- 446 m ² ( pas technologiczny oraz droga dojazdowa) wyłączonej spod zabudowy i upraw oraz 1 184 m ² powierzchni ograniczonego użytkowania (uprawy niskie, zakaz zabudowy), daje to łącznie 1 630 m ² strefy ochronnej wraz z pasem technologicznym. W związku z faktem, iż sieć elektroenergetyczna przebiega przez część siedliskową działko do określenia wartości rynkowej gruntu przyjęto powierzchnię części siedliskowej a nie całą działkę, która w pozostałej części nie stanowi przedmiotu bezumownego korzystania i jest terenem rolnym. Do wyceny przyjęto zatem powierzchnię 3 485 m ², określona na podstawie pomiarów z mapy. Podział ten nie stanowi podziału w sensie geodezyjnym i jest wykonywany tylko na potrzeby wydania opinii.

Wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od 10.02.2014 roku wynosi do dnia sporządzenia opinii tj. w dn. 13.02.2014: 28 620,00 zł. Wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres 1 roku wynosi: 2 200,00 zł za całość nieruchomości. Za okres wyrokowania łącznie 28 620,00 zł + 5 miesięcy po 184,00 zł tj. 29 540,00 zł za całość – ½ całości – 14 770,00 zł

(dowód opinii biegłego E. B.; k - 641 – 664, opinia uzupełniająca; k – 698 – 699, zeznania; nagranie rozprawy z dn. 28.04.2014 od 00.002:35 do 00.33.08)

Ewentualna sama utraty wartości działki powoda wskutek posadowienia sieci przesyłowej stanowiłoby sumę17 172,00 zł

(dowód zeznania k – 699 v, nagranie rozprawy z dn. 28.04.2014 od 00.23:14 do 00.27.54)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie ww. dowodów a w szczególności dokumentów złożonych do akt sprawy oraz opinii biegłego inżyniera B. K. i E. B. – rzeczoznawcy majątkowego, które uznał za w pełni wiarygodne. Wielkości stref ochronnych oraz prawidłowość przeprowadzenia linii, a także kwestie ich ewentualnej szkodliwości Sąd ustalił na podstawie opinii biegłego B. K., którą uznał za wiarygodną pomijając uprzednią opinię złożoną w tym zakresie przez biegłego J. T., która została skutecznie zakwestionowana przez powoda i interwenienta ubocznego. Biegły B. K. odnosząc się do poprzedniej opinii J. T. wykazał iż dokonane przez niego ustalenia i wyliczenia są poprawne. Jednocześnie wskazywał na istniejące rozbieżności i błędy w poprzedniej opinii biegłego J. T., które zdaniem Sądu ją zdyskwalifikowały. Powód nie kwestionował zasadniczych ustaleń opinii B. K.. Wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii trzeciego biegłego został przez powoda cofnięty. W oparciu o ustalenia i wyliczenie zakresu i powierzchni gruntów wyłączonych spod eksploatacji spornej nieruchomości, biegły rzeczoznawca majątkowy dokonał ustalenia wysokości należnego powodowi odszkodowania, biorąc pod uwagę charakter nieruchomości, jej przeznaczenie, zabudowę i wartość rynkową. Sąd po złożeniu dodatkowych zeznań i uzupełnieniu opinii głównej przez biegłego E. B. przyjętą przez nią metodologie ustalenia wysokości odszkodowania (zawierający element utraty wartości nieruchomości w określonym odszkodowaniu) oraz przyjęte przy jej zastosowaniu kryteria porównawcze dotyczące innych podobnych nieruchomości są prawidłowe i ustalone wysokości odszkodowania odpowiadają realnej wartości doznanej szkody. Sąd oddalił wniosek pełnomocnika powoda i interwenienta o dodatkowe przesłuchanie biegłego B. K. i E. B., gdyż okoliczność podnoszona przez zgłaszających wniosek zostały już uprzednio wyjaśnione przez obu biegłych w opiniach głównych i uzupełniających w sposób jednoznaczny i niezbędny dla rozstrzygnięcia sprawy. Z uwagi na wyłączenie do odrębnego rozpoznania sprawy o zapłatę zadośćuczynienia z tytułu ochrony dóbr osobistych powoda oddalono wnioski dowodowe zgłoszone w tym zakresie przez pełnomocnika powoda i interwenienta ubocznego.

Sąd zważył co następuje:

Podstawę prawną żądania pozwu w zakresie żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy stanowią przepisy art. 224 i 225 kc w zw. z art. 230 kc, zgodnie z którymi posiadacz w złej wierze jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, a także za jej zużycie, utratę i pogorszenie. Obowiązki te odnoszą się także do pozwanego, gdyż jego władanie należy zakwalifikować jako zależne /art. 352 kc/.

Również w judykaturze dominuje pogląd, zgodnie z którym do rozliczeń między właścicielem nieruchomości a posiadaczem służebności mają odpowiednie zastosowanie art. 225 i art. 224§2 kc w związku z art. 352 oraz z art. 230 kc (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 grudnia 2004 r., II CK 255/04, niepubl.; z dnia 11 maja 2005 r., III CK 556/04, niepubl.; z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 680/04, niepubl.; z dnia 6 maja 2010 r.,II CSK 156/10, niepubl.).

W przedmiotowej sprawie Sąd uznał żądanie pozwu w zakresie odszkodowania za bezumowne korzystanie co do zasady zasługuje na uwzględnienie. Przy czym nie w wysokości żądanej przez pozwanego, a w wielkości ustalonej w opinii biegłej E. B., którą uznał w pełni za wiarygodną, w szczególności co do kwestii i sposobu ( przyjętych kryteriów i wzoru matematycznego) do ustalenia wielkości odszkodowania za bezumowne korzystanie z części nieruchomości powoda – jest to kwota 2 200,00 zł rocznie z całości działki. Co w odniesieniu do wielkości żądania pozwu, po jego rozszerzeniu za okres do wyrokowania daje powodowi – współwłaścicielowi działki w ½ części kwotę 14 770,00 zł ( 28 620,00 zł + 5 miesięcy x 184,00 zł = 29 540,00 zł za całość – ½ całości – 14 770,00 zł udziału w ½).

Sposób wyliczenia tej kwoty znajduje odzwierciedlenie w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego.

Stosownie do uchwały SN z 17.06.2005 roku, sygn. III CZP 29/05 (LEX150121) właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o odpowiednie wynagrodzenie za korzystanie z niej, przeciwko posiadaczowi służebności w złej wierze, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222§2 kc. Przepisy dotyczące służebności nie ingerują w treść umowy stanowiącej podstawę ustanowienia takiego prawa rzeczowego ograniczonego, nie można zatem twierdzić, że prawo to jest „z istoty” nabywane nieodpłatnie. Służebności zbliżone pewnymi cechami do urządzeń liniowych, takie jak droga konieczna (np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1991 r., III CZP 73/91, OSNCP 1992, nr 4, poz. 53) lub budowa urządzeń z przekroczeniem granicy, wymagają wręcz zapłaty wynagrodzenia (art. 145 § art. 151 zdanie drugie kc.). Nie ma zatem przyczyn wyłączenia roszczenia opartego na przepisach art. 230 w związku z art. 224 – 225 kc, o zapłatę wynagrodzenia w stosunku do posiadacz w złej wierze służebności, polegającej na utrzymywaniu przewodów sieci energetycznej.

W powołanej uchwale składu siedmiu sędziów wyrażono pogląd o konieczności stosowania obiektywnego kryterium, jakim jest układ odpowiednich cen rynkowych – stawek za korzystanie z rzeczy tego rodzaju. Podzielając pogląd co do kryterium obiektywnego, należy wyrazić wątpliwość, czy istnieją ceny rynkowe dla stosunków, o których mowa. Przytoczone przez Określając je jako odpowiednie, Sąd Najwyższy dał wyraz temu, że powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacz w treść prawa własności powoda, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście oceniać spodziewane korzyści z uszczuplenia prawa własności. Inwestycja służąca celom publicznym zastana przez powoda jest zdarzeniem nieodwracalnym w pewnym przedziale czasu. Przewidywany okres trwałości urządzeń ma więc również wpływ na wysokość wynagrodzenia, którego suma nawet w odległej perspektywie nie powinna rażąco przekraczać wartości zajętej nieruchomości, a jeśli nieruchomość ze względu na głębokość posadowienia linii może być nadal wykorzystywana, suma wynagrodzenia w takiej perspektywie powinna być odpowiednio niższa od wartości nieruchomości. W takim wypadku nie można wykluczyć, że wynagrodzenie mierzone w skali roku będzie znikome. Przy ocenie żądań powoda uzasadnianych zamierzeniami inwestycyjnymi wskazówką może być sposób wykorzystywania pozostałych nieruchomości oraz rozwoju gospodarczego terenów położonych w sąsiedztwie. Wysokość roszczenia o wynagrodzenie nie może abstrahować od faktu, że linie energetyczne usytuowane są na wielu nieruchomościach, w związku z czym zmiany w zakresie warunków ekonomicznych przedsiębiorstwa przesyłowego powinny następować łagodnie. Wskazania powyższe nie zmniejszają obowiązku stron w zakresie wskazywania okoliczności i przedstawiania środków dowodowych dla wykazania okoliczności obciążających każdą z nich stosownie do reguły zawartej w art. 6 kc.

Mając na uwadze powyższe ustalenia, logiczne wydaje się przyjęcie założenia, jak uczyniła to biegła, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest pochodną służebności przesyłu. Zatem jako wartość wyjściową do określenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości można określić na podstawie zasad określania służebności przesyłu. Wartość służebności przesyłu (tj. iloczyn wartości rynkowej nieruchomości nieobciążonej urządzeniami przemysłowymi oraz współczynnik współkorzystania z nieruchomości) pomnożona przez stopę kapitalizacji odpowiednią dla analizowanego rynku odpowiada rocznemu dochodowi z nieruchomości otrzymamy wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zadanym okresie, jednak nie dłuższym niż 10 lat. Do określenia wysokości wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości nie zastosowano stawek czynszu dzierżawnego mając na uwadze poniższe wnioski z analizy stanu rynku lokalnego.

Przyjęcie stawek dzierżawy w oparciu o umowy zawarte przez Agencję Nieruchomości Rolnych skutkuje przyjęciem stawek dzierżawy nieskorelowanych z wartością rynkową nieruchomości oraz o odmiennym zakresie umowy dzierżawy od zakresu bezumownego korzystania przez właścicieli urządzeń przesyłowych.

Mając na uwadze powyższe wynagrodzenie za bezumowne korzystanie w wycenianej nieruchomości określono na podstawie czynszu określonego jako relacja wartości rynkowej nieruchomości i stopy kapitalizacji.

Przyjęta metoda wyliczenia znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie II CSK 444/09, w myśl którego właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez posiadacza służebności w złej wierze z należącej do niego nieruchomości, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art.222kc. Faktyczne władztwo podmiotów eksploatujących różnego typu urządzenia przesyłowe odpowiada władztwu wynikającemu ze służebności gruntowej. Posiadanie służebności gruntowej, obecnie w art. 305 ¹ kc jako służebność przesyłu, przybiera taką postać, że nie pozbawia w zupełności faktycznego władztwa właściciela nad nieruchomością obciążoną. Dlatego muszą zawodzić kryteria ustalania wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości oparte wyłącznie na układzie odpowiednich cen rynkowych właściwych dla najmu lub dzierżawy gruntu, które są adekwatne w sytuacjach, kiedy wynajmujący lub wydzierżawiający zostają zupełnie pozbawienia fizycznego władztwa nad rzeczą. W ramach obiektywnych kryteriów można natomiast zastosować odpowiednie ceny rynkowe za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności, których wysokość powinna uwzględniać stopień ingerencji w treść prawa własności.

Pozwany nie wykazał w żaden sposób tytułu prawnego do władania częścią przedmiotowej nieruchomości, nie jest nim bowiem żaden z przedstawionych przez pozwanego dokumentów.

Nie sposób byłoby przyjąć, iż między stronami doszło do zawarcia w jakikolwiek sposób umowy użyczenia/ art. 60 kc w zw. z art. 710 kc/, gdyż okoliczność ta nie została przez pozwanego w żaden sposób wykazana i oceny tej nie zmienia fakt tolerowania przez powoda istnienia na jego działce linii energetycznej. Okoliczność, iż powód nie egzekwował swoich praw do nieruchomości nie oznacza, iż między stronami doszło do zawarcia per facta concludentia umowy nienazwanej o nieodpłatne korzystanie z gruntu. Taka umowa wymaga od stron świadomości jej istnienia oraz zgodności zewnętrznego zachowania z wewnętrznym przekonaniem o istnieniu uprawnienia każdej z nich. Osoba decydująca się na zajęcie cudzego gruntu bez uregulowania swoich praw i obowiązków z właścicielem nieruchomości powinna liczyć się ze skutkami władania nieruchomością bez podstawy prawnej.

Z tych też względów Sąd zasądził powodowi kwotę ustaloną przez biegłego w opinii z zachowanymi odsetkami od dn. 05.04.2011 r. tj. od dnia doręczenia odpisu pozwu w niniejszej sprawie, a w pozostałej części żądania z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości jako niezasadne i nieudowodnione oddalił.

Sąd uznał, iż żądanie zasądzenia kwoty 100 000,00 zł z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości nie zasługuje na uwzględnienie w całości.

Zgodnie z orzeczeniami Sądu Najwyższego (por. wyr. SN z dnia 8 września 2011 roku, sygn. akt III CZP 43/11), właścicielowi nieruchomości nie przysługuje wobec nieuprawnionego posiadacza służebności przesyłu roszczenie o naprawienie szkody z powodu obniżenia jej wartości związanego z normalnym korzystaniem z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści takiej służebności (art.225 kc w zw. art.230 kc).

Z treści uzasadnienia wynika, iż jednym z roszczeń właściciela przewidzianych w art. 224§2 i art. 225 kc jest roszczenie o naprawienie szkody za pogorszenie rzeczy. Istnieje ono wtedy, gdzy działania lub zaniechania posiadacza prowadzą do obniżenia wartości użytkowej lub ekonomicznej rzeczy (por. wyroki Sądu najwyższego z dnia 26 lutego 1969 r., II CR 13/69, niepubl. oraz z dnia 11 grudnia 2009 r., V CSK 175/09 niepubl.). roszczenie to zostało ukształtowane w sposób szczególny zarówno co do przesłanek powstania, jak i jego zakresu. Odpowiedzialność posiadacza w złej wierze jest odpowiedzialnością niezależną od winy ( za sam skutek) i obejmuje przypadkowe uszkodzenie lub utratę rzeczy. Z kolei odrębność uregulowania zakresu obowiązku naprawienia szkody polega w pierwszym rzędzie na tym, że posiadacz w złej wierze odpowiada tylko do wartości rzeczy, a więc z wyłączeniem utraconych korzyści, co wynika z ogólnych założeń roszczeń uzupełniających oraz z art. 224 kc, w którym jest mowa o odpowiedzialności „za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy”, a nie o odpowiedzialności „w związku ze zużyciem, pogorszeniem lub utratą rzeczy” (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., III CZP 62/97, OSNC 1998, nr 6, poz. 91 oraz wyroki Sądu najwyższego z dnia 11 grudnia 2009 r., V CSK 175/09, niepubl. i z dnia 24 marca 2010., V CSK 317/09, niepubl.). Regulacja roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy – jak i innych roszczeń uzupełniających – choć ma charakter szczególny, jest niezupełna, a zatem w kwestiach nieuregulowanych w art. 224§2 i w art. 225 kc trzeba sięgnąć do przepisów ogólnych o zobowiązaniach, np. do art. 361§1 kc. Należy zastrzec, że skoro zagadnienie dotyczy tego, czy na podstawie art. 225 kc w związku z art. 230 kc. właściciel może żądać od posiadacza służebności naprawienia szkody polegającej na zmniejszeniu wartości rynkowej gruntu i wynikającej z samego zabudowania na nim oraz eksploatacji urządzeń służących do przesyłu energii elektrycznej, to dla jego rozstrzygnięcia nie miał znaczenia problem zbiegu omawianego roszczenia z odpowiedzialnością odszkodowawczą na zasadach ogólnych.

Z tego względu, dopóki przysługuje mu to roszczenie, dopóty nie może żądać pieniężnego naprawienia szkody w postaci obniżenia wartości nieruchomości na skutek posadowienia i eksploatacji na nieruchomości urządzeń elektroenergetycznych. Jego utrata wiąże się z reguły z uzyskaniem przez przedsiębiorstwo energetyczne tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości (umownego, administracyjnego, sądowego), a to jest z kolei związane z obowiązkiem zapłaty właścicielowi odpowiedniego ekwiwalentu, co także wyklucza odszkodowanie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1988 r., III CZP 76/88, OSNCP 1989, nr 11, poz. 182))

Nadto zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2011 roku w sprawie IICSK 681/10, szkoda w postaci zmniejszenia wartości nieruchomości występuje wtedy, gdy ma charakter trwały i nieodwracalny. Nie można mówić o takiej szkodzie wówczas, gdy właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie negatoryjne umożliwiające przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Dopóki zatem przysługuje mu to roszczenie, dopóty nie może żądać naprawienia szkody w postaci obniżenia wartości nieruchomości na skutek posadowienia i eksploatacji na nieruchomości urządzeń przesyłowych przez zapłatę odszkodowania. Utrata tego roszczenia wiąże się zazwyczaj z uzyskaniem przez przedsiębiorcę przesyłowego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości, z czym wiąże się obowiązek zapłaty właścicielowi odpowiedniego ekwiwalentu, co wyklucza odszkodowanie.

Uszczerbek właściciela związany z pogorszeniem nieruchomości tylko w następstwie posadowienia na niej i eksploatacji urządzeń przesyłowych rekompensowany jest wynagrodzeniem, które może on uzyskać – na podstawie art. 305§2 kc – za obciążenie jego prawa służebnością przesyłu. Uszczerbek ten nie ma charakteru trwałego i nieodwracalnego, skoro właścicielowi przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem. Roszczenie to pozwala zrealizować ten sam interes, co roszczenie o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, a ten sam interes nie może być zaspokajany podwójnie (LEX nr 1043999).

W orzecznictwie wyrażono także pogląd, że nie stanowi pogorszenia rzeczy zmniejszenie jej wartości, które podlega kompensacji w ramach wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, gdyż w przeciwnym wypadku posiadacz płaciłby podwójnie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1969 r., II CR 13/69, niepubl.). Przyjmuje się przy tym, że jakkolwiek wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy nie ma charakteru odszkodowawczego, to może ono spełniać cele odszkodowawcze (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 7 stycznia 1998 r., III CZP 62/97 OSNC 1998, nr 6, poz. 1 oraz z dnia 13 marca 20098 r., III CZP 3/08, OSNC 2009, nr 4, poz. 53). O jego wysokości decyduje wynagrodzenie rynkowe, jakie nieuprawniony posiadacz musiałby zapłacić za korzystanie z rzeczy danego rodzaju w przypadku, gdyby jego władztwo było oparte na tytule prawnym (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1984 r., III CZP 20/84, OSNCP 1984, nr 12, poz. 2009). Niewątpliwie zatem uszczerbek właściciela związany z pogorszeniem nieruchomości tylko w następstwie posadowienia na niej i eksploatacji urządzeń przesyłowych rekompensowany jest wynagrodzeniem, które może on uzyskać - na podstawie art. 305 ²kc. – za obciążanie jego prawa służebnością przesyłu. Nie budzi również wątpliwości, że uszczerbek ten nie ma charakteru trwałego i nieodwracalnego, skoro właścicielowi przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem. Roszczenie to – na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyżej cytowanej uchwale z dnia 8 września 2011 r., III CZP 43/11 (niepubl.) – pozwala zrealizować ten sam interes, co roszczenie o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, a ten sam interes nie może być zaspokajany podwójnie.

W świetle powyższych rozważań biorąc pod uwagę fakt, że powodowi w przedmiotowej sprawie przyznano już odszkodowanie z tytułu bezumownego odszkodowania, a kwestia ustanowienia służebności przesyłu nie została jeszcze uregulowana a nadto powód i jego matka nabyli sporną nieruchomość w 1994 roku w drodze darowizny z istniejącymi już urządzeniami przesyłowymi. Sąd uznał zgłoszone żądanie o zasądzeniu odszkodowania z tytułu utraty wartości nieruchomości, za nieuzasadnione.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z art. 98§1 kpc, obciążając pozwanego kosztami procesu od uwzględnionej części powództwa, zaś powoda, zgodnie z art. 102 kpc, biorąc pod uwagę jego sytuację materialną, nie obciążono tymi kosztami od oddalonej części powództwa, przejmując na rachunek Skarbu Państwa koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Z tych względów Sąd orzekł jak w sentencji.