Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 września 2014 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 września 2014 r.

sprawy z wniosku W. W. i J. W.

z udziałem M. K.

o zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Brodnicy VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego w Golubiu-Dobrzyniu

z dnia 11 lutego 2014 r.

sygn. akt VI Ns 19/13

p o s t a n a w i a :

1)  oddalić apelację,

2)  zasądzić od wnioskodawców J. W. i W. W. solidarnie na rzecz uczestnika M. K. kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Sygnatura akt: VIII Ca 337/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy J. W. i W. W. wnieśli o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości położonych w M. składających się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 3,52 ha. Uczestnik M. K. wniósł o oddalenie wniosku o zasiedzenie.

Postanowieniem z dnia 11 lutego 2014 r. Sąd I instancji oddalił wniosek i orzekł, że koszty postępowania znoszą się wzajemnie pomiędzy stronami.

Powyższe postanowienie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

A. i W. małżonkowie B. nabyli gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni 20,45 ha, położone we wsi S.. Dodatkowo małżonkowie ci nabyli nieformalnie znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie działki rolne nr (...), dla których nie było urządzonej księgi wieczystej, ani zbioru dokumentów. W dniu 23 kwietnia 1970 r. A. i W. B. darowali część wyżej wskazanego gospodarstwa rolnego swojemu synowi J. B., w tym działki rolne o nr 70 i 94. W dniu 4 listopada 1971 r. J. i D. B. byli samoistnymi posiadaczami działek nr (...) i z tym dniem Sąd w sprawie I Ns 223/10 na mocy postanowienia z 25 kwietnia 2012 r. stwierdził nabycie przez nich za mocy prawa własności przedmiotowych działek. W dniu 18 marca 1983 r. J. B. sprzedał gospodarstwo, które otrzymał od rodziców- K. i T., małżonkom K.. Z kolei w dniu 12 września 1986 r. K. i T. K.darowali tę nieruchomość J. K.. Następnie J. K. w dniu 5 lipca 1994 r. sprzedał przedmiotowe gospodarstwo wnioskodawcom W. i J. W.., którzy z tym dniem objęli także w samoistne posiadanie działki o nr (...). Do transakcji sprzedaży zabudowanego gospodarstwa dochodziło w formie aktów notarialnych, ponieważ gospodarstwo to miało uregulowany stan prawny. Natomiast działki nr (...) były zawsze wraz z gospodarstwem przekazywane w sposób nieformalny i nie były wymieniane, jako przedmiot sprzedaży, na mocy wyżej wskazanych umów. Żaden z ówczesnych właścicieli gospodarstwa nie zabiegał o uregulowanie stanu prawnego przedmiotowych działek. Wnioskodawcy byli także uczestnikami postępowania w sprawie o uwłaszczenie działek o nr (...), które zostało wszczęte na wniosek z 11 października 2010 r. Apelacja wnioskodawców w tymże postępowaniu została prawomocnie oddalona.

Na podstawie wyżej przytoczonych ustaleń faktycznych Sąd I instancji uznał wniosek o stwierdzenie zasiedzenia za bezzasadny w świetle art. 172 kc. Po pierwsze, terminem początkowym od którego zaczął biec termin zasiedzenia był dzień 18 marca 1983 r., albowiem w tym dniu J. B.- jako właściciel ( ten fakt stwierdzono postanowieniem z 25 kwietnia 2012 w sprawie I Ns 223/10)- przekazał posiadanie działek

małżonkom K.. Sąd uznał, że w tym dniu nastąpiło jedynie przekazanie samoistnego posiadania działek, ponieważ skuteczne przeniesienia prawa własności nie nastąpiło z powodu niezachowania formy aktu notarialnego. Po drugie, wszyscy poprzedni właściciele nabywając działki w sposób nieformalny, a to z pominięciem formy aktu notarialnego, byli posiadaczami w złej wierze. Sąd stwierdził zatem, że posiadanie wnioskodawców nie spełniło wszystkich przesłanek prowadzących do zasiedzenia, tj. brak upływu wymaganego okres władania przedmiotową nieruchomością.

Od powyższego postanowienia apelację wnieśli wnioskodawcy i zaskarżonemu orzeczeniu zarzucili:

1. obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 172 § 1 kc i art. 176 § 1 kc w zw. z art. 7 kc i art. 5 kc polegające na przyjęciu, iż wnioskodawcy nie nabyli prawa własności nieruchomości składających się z działek (...) z uwzględnieniem 20 letniego terminu posiadania właściwego dla samoistnych posiadaczy kontynuujących posiadanie poprzedników, którzy objęli posiadanie w dobrej wierze;

2. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to:

a) art. 234 kpc w zw. z art. 7 kc polegającą na pominięciu przez Sąd I instancji przy dokonywaniu ustaleń faktycznych i prawnych w sprawie ustawowych domniemań zgodnie, z którymi należy przyjmować istnienie dobrej wiary, co prowadzić powinno do wnioski, iż poprzednicy prawni wnioskodawców uzyskali posiadanie przedmiotowej nieruchomości w dobrej wierze,

b) art. 328 § 2 kpc polegające na sporządzeniu uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia w sposób uniemożliwiających ustalenia jakie znaczenia dla oceny braku podstaw do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie miał fakt posiadania nieruchomości od dnia 18 marca 1983 r. przez K. K.i T. K..

Wnioskodawcy wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenia, że nabyli przedmiotową nieruchomość przez zasiedzenie z dniem 18 marca 2003 r., a ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu.

Ustalenia faktycznie Sądu I instancji są co do istoty trafne, znajdują odzwierciedlenie w przeprowadzonych dowodach, w związku z czym Sąd Okręgowy uznaje je za własne i czyni je podstawą niniejszego rozstrzygnięcia, zaś zarzuty wnioskodawców jako nieuzasadnione, nie mogły podważyć ustaleń Sądu I instancji.

Dla uporządkowania rozważań w niniejszej sprawie należy w pierwszej kolejności odnieść się do zarzuty naruszenia art. 328 § 1 kpc. Wnioskodawcy bowiem podnieśli, że uzasadnienie Sądu I instancji nie daje możliwości zweryfikowania, jakie znaczenie dla oceny spełnienia przesłanek zasiedzenia miał fakt posiadania nieruchomości od dnia 18 marca 1983 r. przez K. i T. K.. Uważna lektura uzasadnienia nie budzi jednak jakichkolwiek wątpliwości w tym zakresie. Sąd I instancji słusznie wyjaśnił, że skoro J. B. był właściciel nieruchomości w dniu jej przekazania K. i T. K., a tak stwierdził ex tunc sąd postanowieniem z 25 kwietnia 2012 w sprawie I Ns 223/10, to okres jego posiadania nie może być brany pod uwagę w obliczaniu biegu zasiedzenia. J. B. posiadał bowiem nieruchomość jako właściciel, więc żaden samoistny okres posiadania w ogóle nie został rozpoczęty. Bieg zasiedzenia nie może zatem biec wobec właściciela, który jest jednocześnie posiadaczem danej nieruchomości. W dniu 18 marca 1983 r. J. B. z kolei sprzedał gospodarstwo i jednocześnie przeniósł posiadanie działek o nr (...). Przeniesienie posiadania działek nie było jednak powiązane z przeniesieniem prawa własności do nich, ponieważ strony nie zachowały wymaganej formy aktu notarialnego. Wnioskodawcy mogli zatem liczyć termin biegu zasiedzenia dopiero od dnia 18 marca 1983 r., ponieważ jest to najwcześniejsza z możliwych dat, jaka daje prawo do zaliczania do własnego czasu posiadania, czas posiadania swojego poprzednika.

Rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie zostało zatem w głównej mierze uzależnione od ustalenia, czy posiadacze działek nr (...) nabywali je w dobrej lub złej wierze. W przypadku przyjęcie złej wiary termin zasiedzenia upłynąłby z dniem 18 marca 2013 r. Sąd I instancji jednak słusznie wskazał, że ten bieg terminu zasiedzenia został skutecznie przerwany poprzez złożenie w dniu 11 października 2010 r. wniosku o stwierdzeniu nabycia z mocy prawa przedmiotowej nieruchomości w drodze uwłaszczenia na podstawie ustawy z 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, w którym to postępowaniu uczestniczyli wnioskodawcy ( zob. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1992 r. w sprawie III CZP 60/92, Lex nr 9077; także: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1998 r. w sprawie III CKN 384/97, OSNC 1998/10/164). Przyjęcie z kolei dobrej wiary prowadziłoby do nabycia nieruchomości przez wnioskodawców z dniem 3 marca 2003 r.

Niezasadne jest jednak stanowisko wnioskodawców, że w przedmiotowej sprawie należało przyjąć ich dobrą wiarę. Taką dobrą wiarą nie wykazali się także zresztą pierwsi samoistni posiadacze przedmiotowej nieruchomości. Umowy przenoszące własność tych działek nie były zawierane w formie aktu notarialnego, co zresztą wnioskodawcy nie kwestionowali. Działki nr (...) przechodziły na nabywców zabudowanego gospodarstwa tylko na mocy porozumień ustnych. W orzecznictwie i doktrynie ukształtowany jest natomiast pogląd, że osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności, zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego, nie jest samoistnym posiadaczem w dobrej wierze (Zob. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów-zasada prawna z dnia 6 grudnia 1991 r. w sprawie III CZP 108/91, OSNC 1992/4/48, także: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r. w sprawie V CKN 219/00, Lex nr 52414). Pogląd ten niniejszy Sąd w pełni akceptuje i przyjmuje za własny. Oznacza to, że wnioskodawcy, jak i poprzedni posiadacze, nie wykazali się dobrą wiarą w momencie przejścia na nich posiadania spornych działek. Przyjęcie złej wiary wnioskodawców oznacza, że termin biegu zasiedzenia upływał 13 marca 2013 r., który to bieg został jednak przerwany, o czym była już mowa wyżej. Oznacza to więc, że nie zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące nabycia prawa własności w drodze zasiedzenia w myśl art. 172 kc w zw. z art. 175 kc i wniosek został zasadnie oddalony.

Sąd I instancji także słusznie zastosował przepisy prawa materialnego, a to art. 172 § 1 w zw. z art. 176 § 1 kc. Sąd nie naruszył również art. 7 kc, który stanowi, że jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Istotą domniemania jest bowiem fakt, że w sytuacji, gdy okoliczności w sprawie nie pozwalają jednoznacznie na uznanie, że dany podmiot był w złej wierze to sąd musi przyjąć, że taki podmiot w rzeczywistość wykazał się dobrą wiarę. W niniejszej sprawie nie podlegało z kolei wątpliwości, że wnioskodawcy byli w złej wierze w momencie wejścia w posiadanie spornej nieruchomości. Zła wiara wynikała bowiem z braku zawarcia umowy sprzedaży działki w formie aktu notarialnego, co zostało w sposób szczegółowy wyjaśnionych w powołanych wyżej orzeczeniach Sądu Najwyższego.

Argumentacji Sądu I instancji nie podważyło także twierdzenie wnioskodawcy, że w pewnych wyjątkowych sytuacjach brak zawarcia umowy formie aktu notarialnego nie wyklucza przyjęcia dobrej wiary posiadacza. Wnioskodawca powołał się tutaj na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2012 r. w sprawie II CSK 95/12, które stanowi, iż „ osoba , która weszła w posiadanie nieruchomości bez zachowania formy aktu notarialnego może być uznana za samoistnego posiadacza w dobrej wierze jedynie wyjątkowo, gdy jej przeświadczenie o przysługiwaniu prawa własności jest poparte obiektywnymi okolicznościami. Sąd badając przymiot wiary samoistnego posiadacza jako przesłankę zasiedzenia winien dokonać w tej materii całościowej oceny, mając na uwadze także fakty, które podważają przeświadczenie posiadacza o przysługiwaniu mu prawa”. Jak widać z treści sentencji odstępstwo od zasady przyjmowania złej wiary posiadacza w sytuacji niezawarcia umowy w formie aktu notarialnego ma charakter wyjątkowy, a przeświadczenie o przysługującym prawie musi być poparte obiektywnymi okolicznościami. Mogą one zachodzić przede wszystkim wówczas gdy nieruchomości podlegające zasiedzeniu mają niewielką powierzchnię, są częścią większych kompleksów, znajdują się w miejscach stycznych, np. służyły do zbudowania płotu. W niniejszej sprawie takie okoliczności natomiast nie zaszły. Działki nr (...) mają bowiem powierzchnię 3,5 ha i stanowiły znaczącą część, w stosunku do przekazywanego zgodnie z wymogami zabudowanego gospodarstwa rolnego (9,70 ha). Działki te są także łatwo postrzegalne dla każdego obiektywnego obserwatora, a prace rolne na nich muszą przebiegać z kolei w określonym, dłuższym czasie. Znaczenie gospodarcze tych działek było zatem znaczne. Fakt, iż wnioskodawca sprawował funkcje sołtysa mógł co najwyżej uwypuklać konieczność świadomości braku dobrej wiary, w istocie bowiem dla każdej osoby nawet nie zajmującej się zawodowo rolnictwem różnica obszar 3,5 hektara nieobjętych aktem notarialnym, nie jest z pewnością pomijalny i nie sposób uznać, aby nabywca gospodarstwa, co do którego 1/4 jego powierzchni nie została objęta aktem notarialnym mógł pozostawać w uzasadnionym przeświadczeniu, że prawo do nich mu przysługuje. Zasadne było zatem stanowisko Sądu I instancji uznające, że wnioskodawcy nie wykazali się dobrą wiarą, co w konsekwencji doprowadziło do niespełnienia wszystkich przesłanek warunkujących zasiedzenie, tj. brak upływu wymaganego okresu samoistnego posiadania nieruchomości (art. 172 kc w zw. z art. 176 kc).

Sąd mając na uwadze powyższe oddalił apelację (art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc)

Rozstrzygniecie o kosztach znalazło uzasadnienie w świetle art. 520 § 3 kpc, który stanowi, że jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. W przedmiotowej sprawie nie ulegało wątpliwości, że interesy wnioskodawców i uczestnika M. K. były sprzeczne. Wnioskodawcy dążyli bowiem do stwierdzenia nabycia prawa własności przez zasiedzenie nieruchomości, której aktualnie właścicielem, zgodnie z zapisami w księdze wieczystej, jest M. K.. Usprawiedliwiało to zatem nałożenie na wnioskodawców obowiązku zwrotu kosztów postępowania, które poniósł uczestnik w kwocie 600 zł zgodnie z §6 pkt 5 w zw. z § 8 pkt 1 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013 poz. 461).