Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 sierpnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Arkadia Wyraz - Wieczorek

Sędziowie: SO Lucyna Morys - Magiera

SO Andrzej Dyrda (spr.)

Protokolant Iwona Reterska

po rozpoznaniu w dniu 27 sierpnia 2014 r. na rozprawie

sprawy z wniosku S. G.

z udziałem J. G.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych nie złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza oraz o odebranie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza po M. G.

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej

z dnia 27 stycznia 2014 r., sygn. akt I Ns 1478/13

postanawia:

oddalić apelację.

SSO Andrzej Dyrda SSO Arkadia Wyraz - Wieczorek SSO Lucyna Morys - Magiera

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej z dnia 14 stycznia 2014 roku odmówił zatwierdzenia uchylenia się od skutków niezłożenia przez S. G., syna M. i M. z domu K. oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza po M. G. z domu K. córce E. i A. z domu C., zmarłej w dniu 18 sierpnia 2012 roku w ustawowym terminie oraz odmówić zatwierdzenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza złożonego w dniu 14 stycznia 2014 roku.

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że spadkodawczyni M. G. z domu K. zmarła w dniu 18 sierpnia 2012r. w L., a ostatnio stale zamieszkiwała w R.. Pozostawiła dwóch synów wnioskodawcę S. G. i J. G.

O śmierci spadkodawczyni wnioskodawca dowiedział się od rodziny, nie od brata. Spadkodawczyni mieszkała sama. Wnioskodawca nie utrzymywał kontaktów z spadkodawczynią w ostatnim czasie, od czasu kiedy przepisała mieszkanie na brata. Było to mieszkanie przy ul. (...), w którym to mieszkaniu prawdopodobnie zamieszkuje jego brat. Wnioskodawca był na pogrzebie mamy. Wnioskodawca nie wiedział jaki majątek pozostawiła spadkodawczyni. Wnioskodawca wiedział, że spadkodawczyni miała dobrą emeryturę po ojcu. Nie wiedział, czy spadkodawczyni miała jakieś długi. Nie próbował skontaktować się z bratem. Wiedział, ze spadkodawczynią przed śmiercią zajmował się jego brat z żoną.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy wskazał, ze zgodnie z art. 1019 § 2 k.c. spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w sposób określony w § 1 powołanego przepisu uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Stosowanie do wad oświadczeń dotyczących przyjęcia lub odrzucenia spadku ogólnych przepisów o wadach oświadczeń woli, oznacza - w wypadku, gdy wadą tą jest błąd - że błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz że musi być istotny ( art. 84 § 1 i 2 k.c.).

W oparciu o powołane w uzasadnieniu orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy nadto wskazał, że poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia lub niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku.

Mając na względzie powyższe, Sąd Rejonowy uznał, iż w niniejszej sprawie wnioskodawca nie dołożył należytej staranności w przedmiocie ustalenia stanu majątku spadkowego po spadkodawczyni. Sąd wskazał, że wnioskodawca nie czynił żadnych starań co do ustalenia stanu majątku spadkowego. Sąd w szczególności wskazał, że wnioskodawca nie kontaktował się ze swoim bratem, który, wobec wspólnego zamieszkiwania ze spadkodawczynią, musiał posiadać wiedzę co do stanu majątku spadkodawczyni i ewentualnych długów wchodzących w skład spadku. Z tych też względów jego wniosek podlegał oddaleniu.

Apelację od tego orzeczenia wniósł wnioskodawca. Zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego mającego istotny wpływ na treść wydanego w sprawie postanowienia poprzez przyjęcie przez sąd, że wnioskodawca:

a)  wnioskodawca nie był pod wpływem błędu istotnego podczas, gdy wnioskodawca znajdował się pod wpływem błędu co do majątku spadkowego oraz błędu dotyczącego treści czynności prawnej;

b)  wnioskodawca nie dołożył należytej staranności w przedmiocie ustalenia stanu majątku spadkowego po spadkodawczyni, podczas gdy z zeznań wnioskodawcy wyn9ikal że spadkodawca dołożył należytej staranności, a błąd co do stanu majątkowego został wywołany [rzez uczestnika postępowania w świadomości wnioskodawcy;

c)  wnioskodawca poprzestał na pozbawionych podstaw przypuszczeniach w odniesieniu do stanu majątku spadkowego po spadkodawczyni, podczas gdy z zeznań wnioskodawcy wynika, że wnioskodawca z uwagi na konflikt pomiędzy nim a uczestnikiem postępowania nie miał możliwości powzięcia rzetelnego i autentycznego rozeznania co do stanu majątku spadkowego od uczestnika postępowania;

d)  w razie niepodjęcia przez spadkobiercę żadnych czynności należy brać pod uwagę to jakich działań można od niego wymagać, a tym samym przyjęcie, że wnioskodawca jedynie nie rozmawiał z bratem, tj. uczestnikiem postępowania i nie podjął z nim prób kontaktu wobec czego nie istniały żadne przeszkody w ustaleniu majątku spadkowego, podczas gdy z zeznań wnioskodawcy wynika, iż z uwagi na konflikt pomiędzy wnioskodawcą a uczestnikiem postępowania, wnioskodawca powziął wiadomości o śmierci matki nie od uczestnika postępowania a od dalszej rodziny, tym samym jakakolwiek informacja uzyskana przez wnioskodawcę od uczestnika postępowania nie byłaby wiarygodna z uwagi na trwały konflikt pomiędzy stronami, a więc nie można było wymagać od wnioskodawcy, aby ten uzyskane informacje od uczestnika postępowania mógł traktować jako wiarygodne;

e)  w razie niepodjęcia przez spadkobiercę żadnych czynności, wskazane jest określenie, jakich działań w okolicznościach danej sprawy prowadzących do pozyskania tej wiedzy można było od niego wymagać ponieważ doprowadziłoby to do uniknięcia błędu, podczas gdy z treści uzasadnienia postanowienia nie wynika jakich działań można było oczekiwać od wnioskodawcy.

Nadto zarzucił także naruszenie przepisów prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię art. 1019 k.c. w związku z art. 84 k.c. przez przyjęcie, iż wnioskodawca, winien dołożyć należytej staranności w przedmiocie ustalenia stanu majątku spadkowego po spadkodawczyni, podczas gdy nie ma podstaw do tego, aby uzależnić możliwość uchylenia się przez błądzącego od skutków oświadczenia o przyjęcie lub odrzuceniu spadku lub fikcji jego braku od dochowania przez niego należytej staranności w ustalaniu składu majątku spadkowego.

Na tych podstawach wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezłożenia przez wnioskodawcę oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza po M. G. z domu K. córce E. i A. z domu C., zmarłej w dniu 18 sierpnia 2012 roku w ustawowym terminie oraz zatwierdzenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza złożonego w dniu 14 stycznia 2014 roku, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Poczynione ustalenia dotyczące okoliczności faktycznych mają podstawę w zgromadzonym w sprawie materialne dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logiczny i wzajemnie spójny. Dokonana przez Sąd Rejonowy ocena materiału dowodowego została dokonana w granicach określonych przez art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Wnioski tego Sądu, co do faktów w sposób logiczny wynikają z treści dowodów zgromadzonych w sprawie, poddanych przez ten Sąd wnikliwej i starannej ocenie. Ustalenia te Sąd Okręgowy przyjmuje za własne.

Podnoszona w apelacji sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego mającego istotny wpływ na treść wydanego w sprawie postanowienia nie była zasadna, gdyż zarzut ten wynikał jedynie z odmiennego ukształtowania wzorca należytej staranności, jak również odmiennie poczynionej oceny do zakresu działań mieszczących się w zakresie tego wzorca, a do których dokonania był zobowiązany wnioskodawca .

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005r. (IV CK 799/04), podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 k.c.). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (identycznie Sąd Najwyższy w postanowieniach: z dnia 18 marca 2010r., V CSK 337/09; z dnia 7 listopada 2012r., IV CSK 139/12; z dnia 29 listopada 2012r., II CSK 172/12).

Wzorzec należytej staranności został określony w art. 355 § 1 k.c. Zgodnie z nim, dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 maja 2002r. (I CKN 1180/99) wzorzec należytej staranności ma charakter obiektywny. Jego zastosowanie w praktyce polega najpierw na dokonaniu wyboru modelu, ustalającego optymalny w danych warunkach sposób postępowania, odpowiednio skonkretyzowanego i aprobowanego społecznie, a następnie na porównaniu zachowania się dłużnika z takim wzorcem postępowania. O tym czy na tle konkretnych okoliczności można osobie zobowiązanej postawić zarzut braku należytej staranności w dopełnieniu obowiązków decyduje nie tylko niezgodność jego postępowania z modelem, lecz także uwarunkowana doświadczeniem życiowym możliwość i powinność przewidywania odpowiednich następstw zachowania. Zwrócić przy tym należy również uwagę, że staranność należyta nie stanowi "pochodnej" obowiązku wynikającego z ustawy. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2003r., II CK 10/02).

Mając na względzie, że ocena postępowania wnioskodawcy wymaga porównania jego zachowania do określonego wzorca, obierając ten wzorzec (optymalnego zachowania), należy uwzględnić nie tylko społecznie akceptowalne zachowanie, również te prawnie indyferentne, ale także całokształt instytucji prawnej spadkobrania, w szczególności wiedzy wnioskodawcy o tym, czy w niniejszym przypadku zachodzi dziedziczenie ustawowe czy testamentowe, oraz stopnia pokrewieństwa spadkodawcy a spadkobiercy. Za akty staranności należy zatem uznać jakiekolwiek czynności zmierzające do ustalenia stanu majątku spadkowego. Wynik podjętych czynności jest w niniejszym przypadku nieistotny.

Z materiału dowodowego nie wynika, aby akty takie zostały podjęte. Sąd Rejonowy miał rację wskazując, że aktem wskazującym na niedochowanie należytej staranności był brak nawiązania kontaktu z bratem wnioskodawcy, w celu ustalenia stanu majątku spadkowego. Za społecznie akceptowalne należy bowiem uznać utrzymywanie relacji rodzinnych. Nawet jeżeli relacje te, z różnych względów, są znacznie rozluźnione lub doprowadzone do stanu zanikającego, to jednak w pewnych chwilach, takich choćby jak śmierć członka rodziny, również za społecznie pożądaną, należy uznać próbę ich odbudowania.

Zwrócić należy uwagę, że wnioskodawca mając wiedzę o niepozostawieniu przez spadkodawczynię testamentu winien podjąć czynności zmierzające do ustalenia stanu tego majątku, gdyż w świetle art. 931 § 1 k.c., jest powołany z mocy ustawy spadku wspólnie ze swoim bratem (uczestnikiem postępowania). Oczekiwać więc należało od wnioskodawcy odpowiedniego działania, zwłaszcza, iż do wiadomości publicznej często dochodzą informację wskazujące na dziedziczeniu jedynie długów, a to wobec skutków prawnych z art. 1015 § 2 k.c. Nie można nadto pominąć, że dbałość o prawidłowe zarządzenia swoim majątkiem, jest zachowaniem społecznie akceptowanym, a zatem dbałość właśnie o swój majątek winien wtedy przyświecać wnioskodawcy, który to cel chce osiągnąć dopiero na etapie niniejszego postępowania.

Niezależnie powyższego, Sąd Okręgowy zgadza się z wnioskodawcą, że wskazany przez Sąd Rejonowy sposób postępowania (kontakt z bratem) był jedną z wielu czynności, które wnioskodawca mógł podjąć. Wnioskodawca jednak nie wykazał, aby inne czynności zostały przez niego podjęte. Zwrócić należy uwagę, że materiał dowodowy, a w szczególności okoliczności wskazywane przez wnioskodawcę opierają się nie tyle na jego wiedzy, w sposób obiektywny zweryfikowanej, co przeświadczeniach. Tym bardziej nie mogły one stanowić podstawy do uwzględnienia wniosku. Zgodnie bowiem z art. 6 k.c. na wnioskodawcy spoczywał ciężar udowodnienia faktów z których z wywodzi skutki prawne. Dowodów takich wnioskodawca nie przedłożył. W związku z powyższym brak było jakichkolwiek dowodów, na podstawie których wnioskodawca wykazałby obciążające go w tym zakresie akty staranności, to jest jakie konkretnie czynności podjął, od kogo powziął informację o zadłużeniu nieruchomości lokalowej spadkodawczyni.

Mając na względzie powyższe uwagi, nie sposób uznać, że Sąd Rejonowy dokonał nieprawidłowej oceny materiału dowodowego. Sąd, wobec „dowodowej bezczynności” wnioskodawcy, nie znalazł odpowiednich aktów staranności wnioskodawcy, który umożliwiłyby uwzględnienie jego wniosku. Tym samym brak było podstaw do zatwierdzenia jego oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia przez wnioskodawcę oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza po M. G. z domu K. córce E. i A. z domu C., zmarłej w dniu 18 sierpnia 2012 roku w ustawowym terminie oraz zatwierdzenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza złożonego w dniu 14 stycznia 2014 roku.

Z tych względów, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art.13 §2 k.p.c., apelację wnioskodawcy oddalono, jako bezzasadną.

SSO Andrzej Dyrda SSO Arkadia Wyraz - Wieczorek SSO Lucyna Morys – Magiera