Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	SSA Jolanta Pietrzak (spr.)
Sędziowie	SSA Ewa Piotrowska SSA Maria Małek - Bujak
Protokolant	Sebastian Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2013 r. w Katowicach

sprawy z odwołania T. K. (T. K. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o zobowiązanie

na skutek apelacji ubezpieczonego T. K.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Częstochowie

z dnia 21 lutego 2012 r. sygn. akt IV U 1828/11

oddala apelację.

/-/ SSA E. Piotrowska/-/ SSA J. Pietrzak/-/ SSA M. Małek - Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 765/12

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 17 października 2011r. ubezpieczony T. K.wniósł skargę na bezczynność organu rentowego w przedmiocie niewydania decyzji o przywróceniu z dniem 26 października 2010r. członkostwa B.w Otwartym Funduszu Emerytalnym oraz przekazania przez organ rentowy kwoty 27.696,95 złotych na konto ubezpieczonego. Domagał się nadto zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego.

Ubezpieczony wskazał, iż powyższa sprawa jako sprawa o przebieg ubezpieczenia,
w zakresie której mieszczą się także kwestie dotyczące przekazywania środków z OFE do ZUS, należy do kompetencji organu rentowego. W dalszej kolejności podniósł,
iż przekazanie przez B. K.środków zgromadzonych na Otwartym Funduszu Emerytalnym (...)na dochody Skarbu Państwa nastąpiło
w związku ze złożonym przez nią wnioskiem o emeryturę. Dodał również, iż żona do chwili swojej śmierci w dniu 27 października 2010 roku nie skorzystała z przyznanego jej świadczenia emerytalnego, albowiem zostało ono zawieszone w związku z kontynuacją zatrudnienia. Jednocześnie T. K.wskazał, iż przekazanie powyższych środków na dochody budżetu państwa nastąpiło z naruszeniem reguł dotyczących małżeńskiej wspólnoty majątkowej, w tym art. 37 § 1 pkt 4 k.r.i.o., zgodnie z którym do dokonania darowizny
z majątku wspólnego potrzebna jest zgoda drugiego małżonka. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez zgody drugiego zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Z powyższego wynika zatem, iż przekazanie do organu rentowego środków zgromadzonych na rachunku jednego z małżonków w OFE - stanowiących majątek wspólny małżonków, stanowi umowę darowizny, która wymaga zgody drugiego z małżonków. T. K.natomiast nigdy nie wyraził zgody na powyższą czynność. Wyjaśnił również, iż o tym, że była to czynność darowizny przesądza fakt,
że przekazanie środków z rachunku OFE na dochody budżetu państwa nastąpiło pod tytułem darmym, gdyż B. K.nie pobrała w zamian żadnego świadczenia ze strony Skarbu Państwa.

Na marginesie ubezpieczony wskazał, iż jego zmarła małżonka nie domagała się przyznania emerytury, a jedynie ustalenia jej wysokości. W związku jednak z brakiem właściwej procedury informowania o emeryturze, złożony przez B. K. wniosek należało uznać za obciążony wadą prawną powodującą nieważność na podstawie art. 82 k.c.

Pismem z dnia 9 września 2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Oddział
w C. odmówił wydania decyzji podnosząc, iż sprawy związane z zawieraniem umowy z otwartym funduszem emerytalnym, jej unieważnieniem czy też przywróceniem członkowstwa nie należą do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Kwestie te reguluje bowiem ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

Wyrokiem z dnia 21.02.2012r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Częstochowie oddalił odwołanie i zasądził od odwołującego się na rzecz organu rentowego kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ustalił:

B. K.urodziła się w dniu (...)

W dniu 24 września 2008r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie emerytury wraz
z wnioskiem o wykreślenie z rejestru członków otwartych funduszy emerytalnych
i przekazaniu do budżetu państwa środków pieniężnych zgromadzonych na jej rachunku.

Decyzją z dnia 30 września 2008 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej od dnia 1.09.2008r. żądane świadczenie. Wypłata emerytury została zawieszona w związku
z kontynuacją zatrudnienia. Wskazano jednocześnie, iż w celu podjęcia wypłaty świadczenia należy przedłożyć świadectwo pracy lub zaświadczenie potwierdzające fakt rozwiązania stosunku pracy z każdym pracodawcą na rzecz którego praca była wykonywana bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

W dniu 27 października 2010r. ubezpieczona zmarła.

Postanowieniem z dnia 5 stycznia 2011r. Sąd Rejonowy w Częstochowie II Wydział Cywilny stwierdził, że spadek po B. K., na podstawie testamentu notarialnego, nabył w całości mąż T. K..

Pismem z dnia 12 kwietnia 2011r. ubezpieczony złożył wniosek, na mocy którego wycofał złożony przez B. K. wniosek z dnia 24 września 2008r. dotyczący wykreślenie jej
z rejestru członków Otwartego Funduszu Emerytalnego i przekazania środków zgromadzonych na rachunku na dochody budżetu państwa.

W odpowiedzi na powyższy wniosek organ rentowy pismem z dnia 4 maja 2011r. poinformował, że wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji.

W dniu 19 sierpnia 2011r. T. K. wniósł o wydanie decyzji w sprawie przywrócenia członkowstwa B. K. w Otwartym Funduszu Emerytalnym oraz przekazania przez organ rentowy na rachunek w funduszu kwoty 27.696,95 złotych wraz z odsetkami od dnia, w którym kwoty te przekazane zostały do Zakładu.

Wobec poczynionych ustaleń Sąd uznał odwołanie za niezasadne podnosząc w motywach
co następuje:

W niniejszej sprawie nie można zarzucić organowi rentowemu bezczynności, albowiem zgodnie z art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących
w szczególności:

- zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;

- przebiegu ubezpieczeń;

- ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu

składek;

- ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a także

umarzania należności z tytułu tych składek;

- ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

- wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

W żadnym z zakresów powyższych spraw nie mieszą się kwestie dotyczące ponownego nawiązania stosunku członkostwa z Otwartym Funduszem Emerytalnym, które regulowane są wyłącznie pomiędzy ubezpieczonym a otwartym funduszem emerytalnym i tego rodzaju sprawy mogą być dochodzone na drodze powództwa przeciwko danemu funduszowi w trybie art. 90 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (t.j. z 2010 roku Dz. U. Nr 34, poz. 189 ze zm.), a nie przeciwko organowi rentowemu. Wprawdzie dopuszczalne jest postępowanie z udziałem ZUS toczące się trybie art. 476 § 2 k.p.c. w kwestii dotyczącej przekazania składek do OFE. Jednak wbrew twierdzeniom odwołującego w niniejszym sporze zagadnieniem podstawowym jest istnienie stosunku członkostwa pomiędzy zmarłą małżonką odwołującego a OFE. Bez rozstrzygnięcia kwestii przywrócenia tego członkostwa w OFE organ rentowy nie możne dokonać zmian na koncie osoby ubezpieczonej i przekazać składki do OFE. Właśnie te kwestie, w niniejszej sprawie, mają charakter wtórny ( techniczny). Należy podkreślić, że odwołujący występując
z przedmiotowym wnioskiem do ZUS domagał się w pierwszej kolejności wydania decyzji
o przywróceniu członkostwa B. K. w OFE. Odwołanie wniesione do Sądu zmodyfikował w ten sposób, że domagał się zmian w ewidencji przebiegu ubezpieczenia B. K. (jednocześnie powielając argumentację zawartą we wniosku do ZUS). Niezależnie od tego, iż przedmiot niniejszego postępowania wyznacza zakres roszczeń zawartych we wniosku skierowanym do ZUS i treść zapadłej w tym zakresie decyzji organu rentowego, stwierdzić należy, że tak czy tak roszczenie zawarte w odwołaniu sprowadza się do kwestii przywrócenia członkostwa w OFE.

Gdyby natomiast uznać właściwość organy rentowego do wydania decyzji w rozważanej sprawie, to stwierdzić należy że roszczenie odwołującego nie jest uzasadnione.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż tryb ubiegania się o świadczenie emerytalne regulowany jest przepisami z zakresu ubezpieczeń społecznych - w szczególności ustawą
z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227). Zgodnie z przepisami tej ustawy B. K. złożyła na urzędowym formularzu wniosek o emeryturę, złożyła oświadczenie o przekazaniu środków zgromadzonych na rachunku w Otwartym Funduszu Emerytalnym na dochody budżetu państwa i do czasu swojej śmierci przyznanego prawa do emerytury nie kwestionowała. Natomiast zgodnie z art. 116 ust 2 cyt. ustawy wniosek o emeryturę może być wycofany nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. W sprawie nie ma zatem miejsca na stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 82 k.c.- tak jak domaga się tego odwołujący. Dlatego oddalono wniosek dowodowy o przesłuchanie świadków na okoliczność zamiaru zmarłej B. K., co do uzyskania informacji o wysokości emerytury, informacji o braku innej procedury uzyskania wiedzy co do przyszłej emerytury jak jedynie przez wystąpienie o nabycie emerytury. Na marginesie, już sama druga teza dowodowa wskazuje, że jednak B. K. świadomie złożyła wniosek o emeryturę (nie mając innej możliwości dokonała takiego wyboru).

Za nieuzasadnione należało również uznać twierdzenia odwołującego, iż przekazanie środków zgromadzonych przez B. K. na dochody budżetu państwa jest nieważne
z uwagi na nieuzyskanie zgody drugiego małżonka na dokonanie takiej czynności. Bezpodstawne bowiem są twierdzenia, że przekazanie środków z Otwartego Funduszu Emerytalnego stanowiło darowiznę na rzecz Zakładu, albowiem organ rentowy ustalił B. K. prawo do emerytury, zawieszając jedynie jej wypłatę. Innymi słowy ubezpieczona otrzymała żądane świadczenie, którego wypłata odwleczona została do czasu zakończenia stosunku pracy. Powyższe wynikało z ówcześnie obowiązującego art. 103
ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Powyższy przepis uchylony został z dniem 8 stycznia 2009r., o czym ubezpieczona została poinformowana w dniu 19 stycznia 2009r. (zwrotne potwierdzenie odbioru k. 65). Nadto B. K. pouczona została, iż podjęcie wypłaty emerytury następuje na wniosek osoby zainteresowanej. Ubezpieczona pomimo spełnienia warunków do wypłaty emerytury nie złożyła takiego wniosku, powodując tym samym dalsze zawieszenie wypłaty świadczenia.

Apelację od tego wyroku wywiódł T. K. zarzucając:

a)  nierozstrzygnięcie w zakresie przedmiotu postępowania w sytuacji gdy wnioskował on o zmiany w koncie ubezpieczonej B. K., w jej ewidencji przebiegu ubezpieczenia i ustalenie w decyzji obowiązku zwrócenia na konto członkowskie B. K. prowadzone przez OFE (...) kwoty wcześniej przekazanej na dochody Skarbu Państwa;

b)  niewłaściwe zastosowanie art. 83 ust.l ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że istota postępowania sprowadza się do przywrócenia członkostwa w OFE, a takiej decyzji ZUS wydać nie jest władny;

c)  naruszenie normy z art. 31 §2 pkt.3 Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego w związku z art. 37 §1 pkt.l krio oraz konsekwencji tych norm przez nieustalenie, że środki B. K. należące do wspólności majątkowej z T. K., zostały przekazane z OFE do ZUS, a następnie na dochody budżetu państwa na podstawie czynności prawnych, które są nieważne w świetle prawa;

d)  naruszenie normy z art. 40 ust.l i 1 b ustawy o systemie w zw. z art. 43 krio przez nie ustalenie, że na koncie ubezpieczonej B. K. powinna zostać zaewidencjonowana kwota składek podlegających odprowadzeniu do OFE w wysokości przekazanej niesłusznie
(ze względu na brak zgody męża) na dochody budżetu państwa
w powiększeniu o odsetki ustawowe, a następnie odprowadzone z ZUS do (...) OFE, do którego należała B. K.;

e)  niewłaściwą wykładnię norm przeprowadzoną jedynie na podstawie przepisu art. 46 ust.l ustawy o emeryturach i rentach określającego zachowanie ZUS względem małżonka wnioskodawcy członka OFE
w sytuacji gdy składa wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, nieuwzględnienie konsekwencji norm prawnych
z przepisu art. 31 §2 pkt.3 krio; nie ustalenie wykładni eliminującej pozorne sprzeczności przy łącznym zastosowaniu art. 46 ust.l ustawy
o emeryturach i rentach oraz art. 31 §2 krio;

f)  błędne zastosowanie przepisów materialno prawnych dopuszczające wykonanie zobowiązań ZUS w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oraz ich socjalnym przeznaczeniem;

g)  nieprawidłowe dokonanie ustaleń stanu faktycznego, że B. K. otrzymała w dniu 19 stycznia 2009r. pismo informujące o możliwości podjęcia wypłaty emerytury, tj. bez stosownego pisma w aktach,
w oparciu o podpis, który nie należał do B. K.;

Wskazując na przytoczone zarzuty skarżący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zobowiązanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. do zmian w ewidencji przebiegu ubezpieczenia B. K. przez powiększenie jej konta emerytalnego o sumy przekazane na rzecz Skarbu Państwa oraz zobowiązanie ZUS do zwrócenia do (...) Otwarty Fundusz Emerytalny kwoty przekazanej przez ZUS do Skarbu Państwa wraz z odsetkami ustawowymi od dnia przekazania.

ewentualnie o:

- zobowiązanie organu rentowego do wydania decyzji uwzględniającej powyższy wniosek
w terminie 14 dni;

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie go do I instancji,

- zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił zasadność żądań skarżącego.

Jak słusznie zauważył Sąd I instancji w przypadku wniesienia skargi na bezczynność uregulowanej w art.477 ⁹ §4 k.p.c. Sąd może uwzględnić odwołanie jedynie w sytuacji, gdy do dnia wydania wyroku przez Sąd organ rentowy nie wydał decyzji, do której wydania był zobowiązany na skutek wniosku ubezpieczonego. W takiej sytuacji Sąd zobowiązuje organ rentowy do wydania decyzji w określonym terminie lub orzeka co do istoty sprawy.

Tymczasem w rozpatrywanej sprawie, wbrew twierdzeniom skarżącego, nie zachodzi taka okoliczność.

Skarżący składając w ZUS analizowany wniosek zmierzał w istocie do przywrócenia członkostwa jego zmarłej żony w (...) OFE poprzez unieważnienie jej dyspozycji z dnia
24 września 2008r. dotyczącej wykreślenia jej z rejestru członków tego OFE i przekazania środków zgromadzonych na rachunku na dochody budżetu państwa.

Tego typu sprawa, wbrew twierdzeniom skarżącego, nie jest sprawą o przebieg ubezpieczenia.

Sprawy dotyczące zawierania umów z otwartymi funduszami emerytalnymi, ich unieważnienia oraz przywracania członkostwa nie należą do właściwości organów rentowych. Roszczenia takie mogą być dochodzone na drodze powództwa przeciwko danemu funduszowi w trybie art. 90 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997r. o organizacji
i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (t.j. z 2010 roku Dz. U. Nr 34, poz. 189 ze zm.), jako że dotyczą stosunków między ubezpieczonym a otwartym funduszem emerytalnym.

Niezależnie od powyższego stwierdzić należy, że skoro zmarła B. K. złożyła wniosek o przyznanie jej emerytury oraz wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w Otwartym Funduszu Emerytalnym na dochody budżetu państwa, którego złożenie było zresztą jednym z warunków uzyskania prawa do emerytury, a organ rentowy przyznał jej prawo do emerytury, to została zrealizowana dyspozycja art. 111a ust.2 b ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych i umowa z otwartym funduszem stała się nieważna z mocy prawa. Okoliczność, że małżonka skarżącego do daty zgonu nie pobierała tej emerytury, gdyż jej wypłatę zawieszono w związku z kontynuacją zatrudnienia, nie zmienia sytuacji. Powołany przepis bowiem wiąże wymieniony skutek w postaci unieważnienia umowy z ustaleniem prawa do emerytury a nie z podjęciem jej wypłaty.

Jak słusznie podnosił Sąd I instancji wniosek o emeryturę może być co prawda wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji (art.116 ust.2 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS).

B. K. jednak wniosku nie cofnęła a wobec tego decyzja o przyznaniu jej emerytury uprawomocniła się. Po jej uprawomocnieniu zaś środki zgromadzone na rachunku członka otwartego funduszu podlegały przekazaniu przez ten fundusz, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa w trybie wskazanym w przepisach wykonawczych do art.111a ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

Co się tyczy braku zgody skarżącego na przekazanie tych środków na dochody budżetu państwa to podnieść należy, że ustawodawca dając ubezpieczonym możliwość złożenia wniosku w tym przedmiocie celem uzyskania uprawnień emerytalnych po pierwsze nie uzależnił możliwości jego złożenia od zgody współmałżonka a trudno wszak przyjąć,
że czyniąc tak nie miał świadomości faktu, że środki te wchodzą do wspólności majątkowej małżeńskiej a po drugie nie można twierdzić, że przekazanie środków odbywa się pod tytułem darmym, skoro ubezpieczeni uzyskują w takiej sytuacji prawo do emerytury.

Z przytoczonych względów Sąd Apelacyjny na mocy art.385 k.p.c. oddalił apelację.

/-/ SSA E. Piotrowska/-/ SSA J. Pietrzak/-/ SSA M. Małek - Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JM