Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2014 r. w Krakowie

sprawy z wniosku K. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.

o odsetki

na skutek apelacji wnioskodawczyni K. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu Wydziału IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 13 listopada 2013 r. sygn. akt IV U 667/13

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 261/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w Nowym Sączu zmienił zaskarżoną przez K. R. decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N. z dnia 19 marca 2013 r. w ten sposób, że przyznał jej prawo do wypłaty emerytury za okres od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 stycznia 2013 r. od kwot emerytury należnych do wypłaty za okres od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r., a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy wskazał, że wnioskodawczyni K. R. posiada prawo do emerytury od dnia 1 kwietnia 2010 r. Wypłata świadczenia została jej wstrzymana od 1 października 2011 r. z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia. Decyzją z dnia 7 stycznia 2013 r. organ rentowy wznowił wypłatę emerytury wnioskodawczyni, począwszy od 22 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy uznał odwołanie w zakresie żądania wypłaty emerytury za okres od dnia 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. za uzasadnione w świetle treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. akt K 2/12. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd pierwszej instancji uznał także za częściowo zasadne zgłoszone przez wnioskodawczynię żądanie odsetek od niewypłaconego świadczenia, ale nie za cały okres wstrzymania emerytury lecz dopiero od dnia 10 stycznia 2013 r. W ocenie Sądu Okręgowego, z uwagi na fakt złożenia przez wnioskodawczynię do organu rentowego wniosku o wypłatę wstrzymanego świadczenia w dniu 7 grudnia 2012 r. oraz brak okoliczności wymagających wyjaśnienia przez ten organ, zgodnie z treścią art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych , 30-dniowy termin do wydania decyzji w tej sprawie upłynął dnia 7 stycznia 2013 r. W związku z tym, stosownie do art. 118 ust. 5 ustawy, wypłata świadczenia powinna nastąpić w najbliższym możliwym terminie płatności, tj. w przypadku wnioskodawczyni - 10 stycznia 2013 r. Dlatego opóźnienie w wypłacie świadczenia istnieje jedynie w okresie od dnia 10 stycznia 2013 r. Sąd pierwszej instancji wywiódł, że zgodnie z art. 135 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych , w razie ustania przyczyny powodującej wstrzymanie wypłaty świadczenia, wypłatę wznawia się od miesiąca ustania tej przyczyny, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej wznowieniu, z uwzględnieniem ust. 2. Jeżeli zaś wstrzymanie wypłaty świadczeń nastąpiło na skutek błędu organu rentowego, wypłatę wznawia się poczynając od miesiąca, w którym je wstrzymano, jednak za okres nie dłuższy niż 3 lata poprzedzające bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano decyzję z urzędu o jej wznowieniu (art. 135 ust. 3 cytowanej ustawy). Nie można natomiast przyjąć, że wstrzymanie wypłaty emerytury wnioskodawczyni od dnia 1 października 2011 r. nastąpiło na skutek błędu organu rentowego, albowiem organ rentowy prawidłowo zastosował obowiązującą wówczas regulacje ustawową. Dopiero później regulacja ta została uznana przez Trybunał Konstytucyjny za błąd ustawodawczy, za który jednak organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności, gdyż jest to błąd ustawodawczy, nie objęty regulacją art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji wywiodła wnioskodawczyni K. R., zaskarżając go w części oddalającej jej odwołanie w zakresie żądania przyznania ustawowych odsetek za okres od dnia 1 października 2011 r. do 9 stycznia 2013 r. Zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 135 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że nie przysługują jej odsetki za okres od dnia 1 października 2011 r. do 9 stycznia 2013 r. od kwot emerytury należnych za okres od dnia 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r., a także naruszenie art. 417 ¹ § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji uznanie, że nie przysługują jej odsetki za sporny okres.

Wskazując na tak sformułowane zarzuty apelująca wniosła o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonym zakresie i zasądzenie na jej rzecz również odsetek za okres od dnia 1 października 2011 r. do 9 stycznia 2013 r. od kwot emerytury należnych za okres od dnia 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r.

W uzasadnieniu apelująca podniosłą, że zawieszenie prawa do świadczenia w sytuacji zmiany lub utraty albo uchylenia przepisów prawa dotyczących tego zawieszenia stanowi błąd organu rentowego. Skoro skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. w przypadku osób, którym emeryturę przyznano przed dniem 1 stycznia 2011 r., a które kontynuowały zatrudnienie istniejące przed nabyciem prawa do emerytury, nie było podstaw do zawieszenia wypłat emerytury, to wstrzymanie przez organ rentowy świadczeń, które winny być wypłacone, spowodowało u wnioskodawczyni szkodę, która powinna być zrekompensowana wypłatą odsetek. Zdaniem apelującej, w niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji winien też rozważyć zastosowanie przepisów cywilnoprawnych, a to art. 417 ¹ § 2. k.c., który przewiduje, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zakres apelacji przesądza o tym, że wnioskodawczyni aktualnie domaga się jedynie zmiany daty początkowej wypłaty odsetek od kwot emerytury za okres od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r., tj. przyznania odsetek również za okres od dnia 1 października 2011 r. do 9 stycznia 2013 r. Wobec tak zakreślonych granic zaskarżenia istota sprawy sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii, czy z powodu okoliczności niezależnych od organu rentowego (błędu organu rentowego) doszło do wstrzymania wypłaty emerytury wnioskodawczyni od dnia 1 października 2011 r.

W tym zakresie należy zwrócić uwagę na treść art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.), zgodnie z którym jeżeli organ rentowy nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia w terminach prawem przewidzianych, jest on obowiązany do wypłaty odsetek w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego, przy czym nie dotyczy to przypadku gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. O winie organu rentowego rodzącej obowiązek wypłaty odsetek z tytułu wstrzymania wypłaty świadczenia można by mówić wówczas, gdyby w oparciu o stan prawny oraz okoliczności faktyczne istniejące w dniu wydania decyzji bezzasadne było wstrzymanie wypłaty emerytury wnioskodawczyni. Tymczasem w dacie wydania przez organ rentowy decyzji z dnia 26 września 2011 r. wstrzymującej wypłatę emerytury wnioskodawczyni od 1 października 2011 r. obowiązywał art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726) i w konsekwencji przepis art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.), znoszący możliwość pobierania emerytury bez rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą na rzecz którego praca była wykonywana bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. Decyzji tej nie można zatem uznać za błąd organu rentowego ani na podstawie art. 135 ust 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ani na podstawie art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i tym samym stwierdzić, że już w dacie wydania decyzji o wstrzymaniu świadczenia organ rentowy mógł wydać decyzję zgodną z prawem, gdyż dopiero wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. (K 2/12, OTK-A 2012/10/121) stwierdzono niekonstytucyjność wymienionych przepisów w odniesieniu do osób które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. Organ rentowy jest zobowiązany do stosowania obowiązujących przepisów prawa, w tym prawa z zakresu ubezpieczeń społecznych i nie jest uprawniony do badania zgodności z Konstytucją przepisów ustaw, lecz jest nimi związany. Dopiero powołanym wyżej wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 r. Trybunał Konstytucyjny uznał art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy z o emeryturach i rentach z FUS, dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, za niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji RP. Oznacza to, że dopiero po wydaniu decyzji wstrzymującej wypłatę emerytury wnioskodawczyni, na skutek powołanego wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego, zmianie uległ stan prawny. Nie można więc przyjąć, że w dacie wydania decyzji wstrzymującej wnioskodawczyni wypłatę świadczenia organ rentowy działał niezgodnie z prawem i tym samym doszło do błędu tego organu. W takich sytuacjach prawnych jak w przedmiotowej sprawie doktryna przewiduje raczej odpowiedzialność Skarbu Państwa i konieczność odrębnego w tym zakresie powództwa, a nie odpowiedzialność podmiotu stosującego obowiązujące przepisy prawa.

Chybione są również twierdzenia wnioskodawczyni opierające jej żądanie zasądzenia od organu rentowego odsetek ustawowych za okres wstrzymania wypłaty emerytury na przepisach Kodeksu cywilnego, w tym art. 481 ¹ k.c. W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko o autonomii przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych wobec przepisów kodeksu cywilnego. Odsetek z tytułu zwłoki w wypłacie świadczenia emerytalno-rentowego można domagać się jedynie na zasadach określonych w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych, a nie przy zastosowaniu cywilnoprawnych regulacji. Przepisy lub instytucje prawa cywilnego mogą być stosowane na gruncie ubezpieczeń społecznych tylko na podstawie wyraźnego przepisu prawa ubezpieczeń społecznych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 21 października 2008 r., II UK 71/08, OSNP nr 7-8, poz. 2010, poz. 104 oraz powołany tam wyrok Sądu Najwyższego z 8 stycznia 1999 r., II UKN 398/98), zaś w przypadku kwestii odsetek z tytułu zwłoki przepisu takiego brak (art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odsyła do przepisów prawa cywilnego jedynie w kwestii ustalenia wysokości odsetek ustawowych). Ponadto nieustalenie prawa do świadczenia lub niewypłacenie tego świadczenia zostało w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 85) oraz ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( art. 135) uregulowane autonomicznie i wyczerpująco. Regulacja ta zawiera własne unormowanie również w kwestii prawa do odsetek z tytułu zwłoki w wypłacie świadczenia i daty, od jakiej one przysługują, jeżeli organ rentowy dopuści się zwłoki (błędu).

Na marginesie należy jeszcze wskazać, że w toku postępowania sądowego zmienił się stan prawny regulujący przedmiotową materię dotyczącą wypłaty wstrzymanych świadczeń wraz z odsetkami. Już po wydaniu zaskarżonego wyroku przez Sąd pierwszej instancji, w celu dostosowania przepisów prawa do treści w/w orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, uchwalona została ustawa z 13 grudnia 2013 r. o ustaleniu i wypłacie emerytur, do których prawo uległo zawieszeniu w okresie od dnia 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r. (Dz. U z 2014 r. poz. 169), która weszła w życie z dniem 18 lutego 2014 r. Powyższy akt prawny określa zasady ustalenia i wypłaty emerytury, do której prawo zostało zawieszone na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 291, poz. 1707 oraz z 2012 r. poz. 1285) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, 1717 i 1734), w okresie od dnia 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r. (art. 1). Przy czym ustawa wymaga od emeryta złożenia wniosku o wypłatę zawieszonej emerytury, czy też o wypłatę odsetek do organu rentowego ( art. 7 i art. 8 ustawy). Według art. 4 ust. 2 i 3 cyt. ustawy kwota zawieszonej emerytury przysługuje wraz z odsetkami ustalonymi w wysokości odsetek ustawowych, przy czym odsetki przysługują do dnia wejścia w życie ustawy. Z kolei przepis art. 8 stanowi, że emeryci, w przypadku których wypłata zawieszonej emerytury została ustalona na podstawie prawomocnego wyroku sądu, w którym sąd nie orzekł o odsetkach albo roszczenie o odsetki zostało oddalone, mogą złożyć wniosek o wypłatę odsetek od zasądzonej kwoty: 1) do dnia wypłaty - w przypadku gdy wypłata zawieszonej emerytury nastąpiła przed dniem wejścia w życie ustawy ; 2) do dnia wejścia ustawy w życie - w przypadku gdy wypłata zawieszonej emerytury nastąpiła po dniu wejścia ustawy w życie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej wymienionych przepisów prawa materialnego i działając na zasadzie art. 385 k.p.c. orzekł o oddaleniu apelacji wnioskodawczyni jako pozbawionej racji prawnej.