Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 listopada 2014 r. w Gdańsku

sprawy (...) S. W. w B.

z udziałem zainteresowanego W. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ubezpieczenie

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 listopada 2013 r., sygn. akt VI U 1876/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2.  zasądza od wnioskodawcy (...) Szkoły Wyższej w B. na rzecz

Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 120,00 (sto dwadzieścia 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 261/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawca (...) S. W.a w B. odwołał się od decyzji pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 05.04.2013 r., którą objęto zainteresowanego W. P. ubezpieczeniami społecznymi tj. emerytalnym rentowymi i wypadkowym w okresach od 01.07.2009 r. do 30.09.2010 r., od 02.10.2010 r. do 27.02.2011 r. i od 01.11.2011 r. do 28.02.2012 r. z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia w (...) S. W. (1) w B..

Wnioskodawca domagał się uchylenia powyższej decyzji i uznania, że osoby wyłączone na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy 13.10.1998 r., nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Zdaniem wnioskodawcy z art. 6 ust. 1 pkt 1 w/w ustawy wynika, że osoba pełniąca obowiązki prokuratora jest wyłączona z obowiązku ubezpieczenia społecznego, a zainteresowany jest prokuratorem w stanie spoczynku.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania stwierdzając, że objęcie zainteresowanego ubezpieczeniem społecznym nastąpiło w sytuacji braku innego tytułu zwalniającego z obowiązku podlegania ubezpieczeniom.

Wyrokiem z dnia 28.11.2013 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję stwierdzając, że zainteresowany nie jest objęty ubezpieczeniami społecznymi tj. emerytalnym, rentowym i wpadkowym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia w (...) Szkole Wyższej w B..

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Bezspornym jest, że zainteresowany W. P. jest prokuratorem w stanie spoczynku i z tego tytułu pobiera uposażenie. W okresach od 01.07.2009 r. do 30.09.2010 r., od 02.10.2010 r. do 27.02.2011 r. i od 01.11.2011 r. do 28.02.2012 r., został zgłoszony przez (...) Szkołę Wyższą do ubezpieczenia zdrowotnego, jako osoba wykonująca umową zlecenia w siedzibie lub w miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę.

Te ustalenia organu rentowego doprowadziły do wydania w dniu 05.04.2013 r. zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy wskazał, że art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.) wprowadza zasadę obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, osób wykonujących pracę na podstawie m.in. umowy zlecenia. W art. 9 tej ustawy zawarto jednak wyjątki od tej zasady, dotyczące zbiegu tytułów ubezpieczeniowych. Jeżeli spełniają oni jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu bycia m.in. pracownikami, za wyjątkiem prokuratorów.

Przepis art. 8 ust. 1 ustawy systemowej definiuje pracownika, jako osobę pozostająca w stosunku pracy, a także osobę wykonującą pracę na podstawie m.in. umowy zlecenia (art. 8 ust. 2a w/w ustawy).

Skoro, więc ustawodawca postanowił, że osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia jest również pracownikiem w rozumieniu przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, to należy uznać, że - zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. pkt 1 - prokuratorzy zostali wyeliminowani z grupy pracowniczej. Jest to o tyle logiczne, że ta grupa zawodowa nie mieści się w polskim systemie ubezpieczeń społecznych, od ich wynagrodzeń nie są odprowadzone składki na ubezpieczenia społeczne, co wynika wprost z art. 62 ust. 1h ustawy z 20.06.1985 r. o prokuraturze (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r., nr 7, poz. 39 ze zm.) oraz art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej.

Prokurator w stanie spoczynku pobiera uposażenie, zamiast emerytury lub renty, gdyż nie jest on ubezpieczony w ZUS i nie ma prawa do świadczeń emerytalno-rentowych z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych.

Powiązanie ze stanem spoczynku prawa do uzyskania uposażenia, jako świadczenia wyjątkowego w polskim systemie zabezpieczenia społecznego, nie zaś świadczenia emerytalnego lub rentowego z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych jest m.in. zakaz wykonywania przez prokuratora jakiegokolwiek zarobkowania. Zgodnie z treścią art. 49 ust. 2 ustawy o prokuraturze, prokuratorom nie wolno, obok zajmowanego stanowiska, wykonywać żadnych innych zajęć, za wyjątkiem naukowo-dydaktycznych, dydaktycznych lub naukowych. Zakaz ten dotyczy również prokuratorów w stanie spoczynku.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy uznał zaskarżoną decyzję za wadliwą i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł pozwany organ rentowy, który zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości zarzucając naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 12 i art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.) i wniósł o jego zmianę w całości i oddalenie odwołania, a ewentualnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a ponadto o zasądzenie od wnioskodawcy kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając apelację pozwany podał, że zaskarżony wyrok narusza przepisy art. 6 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 12 i art. 13 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.

(...) Szkoła Wyższa wniosła o oddalenie apelacji i wskazała, że przepisy prawa ubezpieczenia społecznego tworzą system prawa ścisłego, zamkniętego i nie mogą być interpretowane rozszerzająco. W związku z powyższym oparcie apelacji tylko na przywołaniu literalnego brzmienia treści art. 6 ust. 1 pkt. 4 bez jego interpretacji w świetle pozostałych przepisów nie znajduje uzasadnienia prawnego. Zdaniem wnioskodawcy ustawa systemowa definiuje jako pracownika również osobę wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia. W związku z powyższym, zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 1 pkt. 1, prokuratorzy jako wyeliminowani z grupy pracowniczej, nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, mimo iż wykonują pracę na podstawie umowy zlecenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego zasługiwała na uwzględnienie.

Stan faktyczny w sprawie jest bezsporny, a zatem Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i przyjmuje je za własne, co oznacza, że nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania.

Sporna natomiast była ocena prawna ustalonego stanu faktycznego.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.; dalej oznaczona jako ustawa systemowa), obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które są pracownikami (z wyłączeniem prokuratorów), a także osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy zlecenia.

Zamieszczenie w art. 6 ust. 1 - w dwóch różnych punktach (punkcie 1 i punkcie 4) – odrębnie uregulowania odnoszącego się do pracowników (z wyłączeniem prokuratorów) oraz do osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia (gdzie prokuratorzy nie zostali wymienieni) nie może prowadzić do zaakceptowania stanowiska wnioskodawcy, jakoby ustawa systemowa utożsamiała „pracowników” i „zleceniobiorców”, a tym samym aby możliwe było przyjęcie koncepcji, że przepisy ustawy systemowej odnoszące się do pracowników należy stosować także, gdy podstawą podlegania ubezpieczeniom jest wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia.

Za powyższym wnioskiem przemawia również analiza pozostałych przepisów ustawy systemowej, a zwłaszcza treść w art. 8 ust. 1 ustawy, który stanowi, że za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a. Przepis ust. 2 stanowi, że jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 - dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Natomiast według ust. 2a, za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie (…) umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (…), jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Sąd Okręgowy błędnie zatem przyjął, że ustawa systemowa w każdym przypadku definiuje pracownika jako osobę pozostającą w stosunku pracy oraz osobę wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia. Stwierdzenie Sądu Okręgowego jest wadliwe, gdy się uwzględni jedynie wykładnię semantyczną przepisów ustawy systemowej.

Ustawa systemowa wyraźnie określiła w jakich sytuacjach osoba wykonująca umowę zalecenie jest traktowana jak pracownik.

W stanie faktycznym niniejszej sprawy nie można było zainteresowanego wykonującego pracę na podstawie umowy zlecenia traktować jak pracownika.

Ustawa systemowa jedynie wyłączyła prokuratorów z podlegania pracowniczym obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, natomiast nie wyłączyła prokuratorów od podlegania tym ubezpieczeniom z tytułu wykonywania umowy zlecenia.

Biorąc powyższe pod uwagę należy wyjaśnić, że zasadnie wskazał Sąd Najwyższy, iż obowiązek ubezpieczenia z tytułu wykonywania zlecenia stanowi odrębny tytuł ubezpieczenia, który nie pochłania ani nie wyklucza ubezpieczenia pracowniczego. Nie pozostaje w żadnym związku z przewidzianym w art. 6 ust. 1 ustawy obowiązkowym ubezpieczeniem z tytułu wykonywania umowy o pracę (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 08.04.2004 r., II UZP 1/04, OSNP 2004, nr 17, poz. 302).

Zgodnie z art. 62 ust. 1h ustawy z dnia 20.06.1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 2011 r, nr 270, poz. 1599 ze zm.) od wynagrodzenia prokuratorów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne.

Wyłączenie prokuratorów z systemu powszechnego ubezpieczenia społecznego nie ma więc charakteru podmiotowego, rozumianego w ten sposób, że prokurator nie podlega ubezpieczeniu bez względu na rodzaj prowadzonej działalności, a tylko przedmiotowy; nie podlega ubezpieczeniu z tytułu wykonywania swej funkcji i w zakresie wypłacanego mu z tego tytułu uposażenia.

W konsekwencji, prokurator nie jest wyłączony z ubezpieczenia z tytułu działalności zarobkowej objętej systemem ubezpieczeń społecznych wykonywanej poza służbą prokuratorską.

Do prokuratorów mają przy tym odpowiednie zastosowanie także orzeczenia Sądu Najwyższego odnoszące się do sytuacji sędziów (por. uzasadnienia uchwał Sądu Najwyższego z dnia 08.04.2004 r., II UZP 1/04; z dnia 09.11.1999 r., III ZP 16/99, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 283, a także wyroku z dnia 13.02.2001 r., III ZP 38/00, OSNAPiUS 2002 nr 19, poz. 468, OSP 2002 nr 10, poz. 132 z glosą K. Kolasińskiego).

Sąd Apelacyjny miał także na uwadze, że w uchwale z dnia 09.07.2014 r., I UZP 1/14 (Biul. SN 2014/7/19) Sąd Najwyższy ponownie potwierdził swoje wcześniejsze stanowisko, iż sędzia sądu powszechnego podlega z tytułu zawartej umowy zlecenia obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 ustawy systemowej. Nie ma przy tym jakichkolwiek prawnych powodów do odmiennego w tym zakresie ujmowania sytuacji prokuratora w stanie spoczynku.

Na marginesie rozważań (gdyż nie było to akcentowane przez strony) Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na zagadnienie wzajemności składki i świadczeń na gruncie art. 2 i 32 Konstytucji RP. Kwestię tą rozpatrywał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 04.12.2000 r., K 9/00 (OTK ZU 2000 nr 8, poz. 294). Uwzględniając pogląd Rzecznika Praw Obywatelskich, że obowiązek ubezpieczenia nie powinien dotyczyć sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku, gdyż opłacana obowiązkowo składka pozostaje bez wpływu na wymiar pobieranego uposażenia, orzekł o zgodności z Konstytucją przepisów art. 9 ust. 4, ust. 4a i ust. 4b ustawy systemowej. Podniósł trafnie między innymi, że niewątpliwie ścisła zależność między opłacaniem składki i jej wysokością oraz okresem płacenia a prawem do świadczeń i ich wysokością (zasada wzajemności), występująca w klasycznym ubezpieczeniu społecznym, nie jest w obowiązujących obecnie regulacjach w pełni realizowana. Składka nie została dostosowana do wielkości indywidualnego ryzyka, lecz jest ustalana na przeciętnym poziomie, obejmującym wszystkich ubezpieczonych; przy ustalaniu prawa do świadczeń lub ich wysokości uwzględniane są również okresy nieskładkowe, a także nazwane „składkowymi” okresy nie związane z obowiązkiem opłacania składki. Tak więc stosunek ubezpieczeniowy nie jest pełnym stosunkiem zobowiązaniowym i nie ma w nim elementu synalagmatyczności, charakterystycznej dla zobowiązań wzajemnych w znaczeniu cywilnoprawnym (por. też orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 11.02.1992 r., K 14/91, OTK 1992 cz. I, s. 93; z 23.09.1997 r., K 25/96, OTK ZU 1997 nr 3-4, s. 311 oraz z dnia 30.05.2000 r., K 37/98, OTK ZU 2000 nr 4, poz. 112). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, te okoliczności usprawiedliwiają nałożenie obowiązku ubezpieczenia nawet w sytuacji, w której dalsze opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne nie zawsze znajdzie w pełni odzwierciedlenie w zwiększonej wysokości przysługującego świadczenia.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.

Na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490) orzeczono o kosztach zastępstwa procesowego za II instancję.