Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2014 roku.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w IV Wydziale Karnym Odwoławczym w składzie:

Przewodniczący SSO Tomasz Ignaczak (spr.)

Sędziowie SO Agnieszka Szulc-Wroniszewska

del. SR Anna Cieciura

Protokolant sekr. sądowy Dagmara Szczepanik

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Piotrkowie Trybunalskim Izabeli Stachowiak

po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2014 roku

sprawy M. G.

oskarżonego z art. 218 § 1 a kk, art. 225 § 2 kk

z powodu apelacji wniesionej przez obrońcę

od wyroku Sądu Rejonowego w Opocznie

z dnia 04 września 2014 roku sygn. akt II K 801/12

na podstawie art. 437§2 kpk i art. 438 pkt 2 kpk

-

uchyla zaskarżony wyrok w stosunku do oskarżonego M. G. i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Opocznie;

-

zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata J. B. kwotę 619,92 (sześćset dziewiętnaście 92/100) złotych tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt IV Ka 616/14

UZASADNIENIE

M. G. został oskarżony o to, że:

I.  w okresie od sierpnia 2011 roku do sierpnia 2012 roku w O. będąc likwidatorem O. (...) sp. z o. z siedzibą w O. i z tego tytułu będąc osobą zobowiązaną do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych uporczywie naruszał prawa wskazanych w zarzucie pracowników poprzez nie wywiązywanie się z obowiązku odprowadzania składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego i Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego, tj. o czyn z art. 218 § 1 a kk;

II.  w okresie od listopada 2011 roku do sierpnia 2012 roku w O. będąc likwidatorem O. (...) sp. z o. z siedzibą w O. i z tego tytułu będąc osobą zobowiązaną do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych uporczywie naruszał prawa wskazanych w zarzucie pracowników wynikające ze stosunku pracy w ten sposób, że pomimo prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Opocznie syng. akt II W 137/12 z dnia 30 maja 2012 roku nie dopełnił obowiązku w postaci wypłat wynagrodzenia za pracę wskazanym w zarzucie pracownikom, tj. o czyn z art. 218 § 1 a kk;

III.  w dniu 12 września 2012 roku w O. będąc likwidatorem O. (...) sp. z o. z siedzibą w O. i z tego tytułu będąc osobą zobowiązaną do reprezentowania w/w podmiotu gospodarczego udaremnił przeprowadzenie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy pomimo dwukrotnego wysłania zawiadomienia w przedmiotowej sprawie, które nie zostało odebrane przez adresata, który z kolei został pouczony o obowiązku wskazania osoby reprezentującej go w czasie jego nieobecności podczas wcześniejszych kontroli, tj. o czyn z art. 225 § 2 kk.

Sąd Rejonowy w Opocznie wyrokiem z dnia 4 września 2014 roku w sprawie sygn. akt II K 801/12:

1)  oskarżonego uznał za winnego popełnienia zarzuconych mu czynów, z tym, że z opisu czynu z pkt II aktu oskarżenia wyeliminował zapis dotyczący orzeczenia Sądu Rejonowego w Opocznie w sprawie II W 137/12 i za to wymierzył mu za każdy z czynów karę po 4 miesiące pozbawienia wolności;

2)  na podstawie art. 85 kk w zw. z art. 86 § 1 kk wymierzył oskarżonemu karę łączną 8 miesięcy pozbawienia wolności ;

3)  na podstawie art. 69 § 1 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk wykonanie orzeczonej kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres próby 2 lat;

4)  na podstawie art. 71 § 1 kk wymierzył oskarżonemu karę 30 stawek dziennych grzywny po 20 zł. stawka;

5)  zasądził wynagrodzenie na rzecz obrońcy z urzędu;

6)  obciążył oskarżonemu kosztami procesu w kwocie 600 zł. i wymierzył mu opłatę w kwocie 240 zł, w pozostałej części koszty przejmując na rachunek Skarbu Państwa.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez obrońcę z urzędu oskarżonego.

Apelacja obrońcy zaskarżyła wyrok w całości na korzyść oskarżonego, zarzucając wyrokowi: błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść orzeczenia polegający na ustaleniu, że oskarżony dopuścił się popełnienia zarzuconego mu czynu, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dawał zdaniem obrońcy podstaw do takich ustaleń.

W uzasadnieniu apelacji obrońca powoływał się na treść opinii biegłej J. C., która stwierdziła brak możliwości regulowania składek pracowników, oraz na to, że w czasie kontroli PIP oskarżony był na zwolnieniu lekarskim.

W konkluzji obrońca oskarżonego wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego.

Na rozprawie apelacyjnej obrońca podtrzymywał swoją apelację, wnosił o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej oskarżonemu z urzędu.

Prokurator na rozprawie apelacyjnej wnosił o nieuwzględnienie apelacji i o utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja okazała się o tyle zasadna, że w wyniku jej rozpoznania doszło do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Przy rozpoznawaniu sprawy doszło bowiem do naruszenia przepisów postępowania, które miało wpływ na treść wyroku powodując, że wyrok ten jest co najmniej przedwczesny. Naruszone zostały bowiem przepisy art. 7 kpk, art. 410 kpk, oraz art. 74 § 1 kpk i 389 § 1 kpk.

Przechodząc do konkretów, Sąd Rejonowy na rozprawie odczytał oskarżonemu jego zeznania, które ten składał w postępowaniu przygotowawczym w charakterze świadka ( vide k. 316), wezwał go do ustosunkowania się do nich, a następnie, w procesie wyrokowania, korzystał z treści tych zeznań przy ustalaniu stanu faktycznego, co wprost wynika z uzasadnia zaskarżonego wyroku ( vide s. 1 uzasadnienia).

Nie jest możliwe wykorzystanie protokołu przesłuchania w charakterze świadka osoby będącej następnie oskarżonym, co wywodzi się a contrario z brzmienia art. 389 kpk. Wykorzystanie tego rodzaju protokołu narusza wyrażoną w art. 74 § 1 kpk zasadę nemo se ipsum accusare tenetur - jako taki protokół ten nie może być wykorzystany dowodowo przy dokonywaniu ustaleń faktycznych ( por. wyrok Sądu Najwyższego Izba Karna z 2012-09-25, IV KK 154/12 opubl: Legalis). Skoro protokół ten ( zawarty na k. 146 – 149) został odczytany na rozprawie ( vide k. 316) i posłużył on do poczynienia przez Sąd orzekający ustaleń faktycznych ( vide s. 1 uzasadniania zaskarżonego wyroku), to omawiane uchybienie miało ewidentny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Kolejne uchybienia Sądu Rejonowego związane są z dokonywaniem oceny zgromadzonego materiału dowodowego.

Co do czynów zarzuconych oskarżonemu w pkt I i II aktu oskarżenia, to przypomnieć należy, że zawarte w dyspozycji art. 218 § 1 a kk znamię „uporczywości” łączy w sobie dwa elementy. Jeden z nich charakteryzuje postępowanie sprawcy od strony podmiotowej, a polega na szczególnym nastawieniu psychicznym wyrażającym się w nieustępliwości, chęci postawienia na swoim (obojętne z jakich pobudek), podtrzymywaniu własnego stanowiska na przekór ewentualnym próbom jego zmiany. Drugi element, obiektywny, polega na trwaniu takiego stanu rzeczy przez pewien dłuższy czas ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 9.6.1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, Nr 7-8, poz. 86; zob. też wyr. SN z 19.12.1979 r., V KRN 297/79, OSNPG 1980, Nr 6, poz. 79). O ile element obiektywny uporczywości nie budzi w przedmiotowej sprawie wątpliwości, to nie został należycie wyjaśniony element subiektywny tego znamienia. Sąd Rejonowy nie zwrócił bowiem uwagi na te elementy wyjaśnień oskarżonego, w których podaje on, że nie miał wpływu na odprowadzanie pracownikom O. (...) składek na ubezpieczenie i wypłacanie im wynagrodzeń, albowiem spółka ta w całości zależna była od spółki (...) SA, dzieliła z nią nawet księgowość, oskarżony podpisywał jedynie dokumenty wytwarzane przez służby księgowe (...) SA. Znamienne są również całkowicie pominięte zeznania prezesa spółki (...) SA D. K., który stwierdził, że oskarżony „ przychodził do mnie i prosił o przelewy, by mógł zapłacić zaległe wynagrodzenia pracownikom” ( vide k. 142). Ponadto Sąd Rejonowy nie poddał również analizie opinii biegłej J. C., która nie tylko stwierdziła, że we wskazanym w zarzucie okresie spółka (...) nie miała już możliwości regulowania zaległych wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, nie regulowała w tym okresie innych zobowiązań kosztem zobowiązań wobec pracowników ( k. 429), ale nawet sam prezes tej spółki ( czyli oskarżony ) również w tym okresie nie miał odprowadzanych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne ( k. 464). Skoro tak, to należy odpowiedzieć na pytanie, na czym miała polegać „uporczywość” działania oskarżonego ( w rozumieniu w/w prejudykatu, a więc polegająca na nieustępliwości, zawziętości, działaniu na przekór ) skoro sam nie miał odprowadzanych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne i czy rzeczywiście nie miał on wpływu na zmianę tej sytuacji. Nie biorąc pod uwagę w/w dowodów, Sąd Rejonowy nie opierał się na całości materiału dowodowego ujawnionego na rozprawie, czym naruszył dyspozycję art. 410 kpk, a jego wywód, jako niepełny, nie może korzystać z ochrony art. 7 kpk. Uchybienia te miały wpływ na treść zaskarżonego wyroku, gdyż dotyczą pominiętego w procesie wyrokowania subiektywnego aspektu znamienia uporczywości zawartego w dyspozycji art. 218 § 1 a kk.

Co do czynu zarzuconego oskarżonemu w pkt III aktu oskarżenia, to Sąd Rejonowy oparł rozstrzygnięcie w zasadzie jedynie na tym, że oskarżony nie odebrał z poczty dwukrotnie awizowanego zawiadomienia o kontroli oraz na tezie, że miał obowiązek wskazania osoby zastępującej go w czasie jego nieobecności. Jednak sam fakt nieodebrania przez oskarżonego zawiadomienia o kontroli nie może prowadzić do konkluzji, że o kontroli tej wiedział – a tylko wiedząc o niej mógł umyślnie dopuścić się przestępstwa udaremnienia przeprowadzenia kontroli PIP. Ponadto nie jest trafna teza, jakoby oskarżony miał obowiązek – udając się na zwolnienie lekarskie – wyznaczać osobę zastępującą go do odbioru korespondencji. Obowiązek wskazania takiej osoby, wynikający z art. 80 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, dotyczy tylko wskazywania osoby obecnej w czasie przeprowadzania już wyznaczonej kontroli. Natomiast w zaistniałej sytuacji oskarżony był dopiero powiadamiany o przyszłym terminie kontroli, zatem art. 80 ust. 3 w/w ustawy nie miał jeszcze do niego zastosowania. Zastosowanie zaś mógł i powinien mieć art. 79 ust. 2 pkt 6 w/w ustawy zezwalający na przeprowadzenie kontroli mimo braku powiadomienia o niej oskarżonego. Z drugiej jednak strony uniewinnienie oskarżonego od tego czynu byłoby obecnie o tyle przedwczesne, że z notatki urzędowej zawartej na k. 190 akt sprawy wynika prawdopodobieństwo, iż oskarżony o kontroli mógł wiedzieć i celowo unikał przedstawiciela PIP aby kontrolę tą uniemożliwić.

Zatem kwestia odpowiedzialności oskarżonego za czyn zarzucony mu w pkt III aktu oskarżenia nie została jeszcze wyjaśniona, a wyrok co do tego czynu zapadł przedwcześnie. Odpowiedzialność oskarżonego za ten czyn zależeć będzie od tego, czy wiedział on o wyznaczonej na dzień 12 września 2012 roku i przeprowadzanej wówczas kontroli i czy w związku z tym celowo unikał kontaktu z inspektorem PIP. Sąd Rejonowy wyrokując w tej sprawie nie wziął pod uwagę zeznań E. M. z k. 329 v i z k. 491 v., która przyznała, że bezpośredniego kontaktu z oskarżonym nie miała, ale informowała o terminie kontroli niejaką „panią Z.” ( czyżby chodziło o świadka A. Z. ?) oraz rozmawiała o tym z prezesem (...) SA ( prawdopodobnie chodzi o świadka D. K.). Jednak przesłuchując tych świadków Sąd Rejonowy nie wypytał ich o kwestię związaną z wiedzą oskarżonego o kontroli PIP w dniu 12 września 2012 roku. Dlatego wyrok w tej części również zapadł przedwcześnie, z pominięciem oceny całości materiału dowodowego ujawnionego na rozprawie ( naruszono dyspozycję art. 410 kpk w sposób mający wpływ na treść wyroku).

Skala tych uchybień oraz ich waga ( przede wszystkim naruszenie zasady nemo se ipsum accusare tenetur ) powodują, że Sąd Okręgowy musiał uchylić zaskarżony wyrok i przekazać z w tym zakresie sprawę do ponownego rozpoznania.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu oskarżonemu na rozprawie apelacyjnej Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 618§ 1 pkt 11 kpk oraz § 19 w zw z § 14 ust. 2 pkt 4 w zw. z § 2 ust. 3 oraz § 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U. z dnia 3 października 2002 roku. Nr 163 poz. 1348).

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd Rejonowy:

-

przesłucha ponownie oskarżonego, świadka D. K. i biegłą J. C. na okoliczności związane z możliwościami wypłacania przez oskarżonego pracownikom zaległych wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, jego wpływu na strukturę dokonywanych przelewów, organizacji kadr i księgowości w spółce (...), zabiegów podejmowanych przez oskarżonego w spółce (...) SA w celu zapewnienia wypłat dla pracowników zależnej od tego podmiotu spółki (...);

-

przesłucha ponownie oskarżonego, świadka D. K. i świadka E. M. a także wskazywaną przez E. M. kobietę o nazwisku Z. ( prawdopodobnie wskazanego w akcie oskarżenia świadka A. Z.) na okoliczność wiedzy oskarżonego o kontroli PIP przeprowadzanej w dniu 12 września 2012 roku;

-

przy wyrokowaniu będzie miał na uwadze zawarte w tym uzasadnieniu rozważania prawne związane z warunkami koniecznymi do przypisania oskarżonemu znamienia „uporczywości” naruszania uprawnień pracowników oraz rozważając przypisanie mu czynu polegającego na udaremnieniu kontroli PIP będzie pamiętał, że sam fakt podwójnego awizowania korespondencji nie jest wystarczający dla wykazania winy umyślnej w postaci chociażby zamiaru ewentualnego, tylko niezbędne jest wykazanie, że oskarżony o tej kontroli wiedział i co najmniej godził się na to, że jego nieobecność w pracy ją udaremni;

-

jeżeli dojdzie do wniosku, że oskarżony popełnił zarzucone mu czyny, rozważy, czy stopień ich społecznej szkodliwości ( z uwagi na okoliczności czynów w postaci zależność spółki (...) od spółki (...) SA oraz przebywanie oskarżonego na zwolnieniu lekarskim, a także z uwagi na postać zamiaru - zamiar ewentualny) nie jest na tyle nieznaczny, że pozwoli na warunkowe umorzenie postępowania;

-

co do przeprowadzania pozostałych dowodów rozważy skorzystanie z dyspozycji art. 442 § 2 kpk ( Sąd Okręgowy nie widzi potrzeby powtarzania postępowania dowodowego w pozostałym zakresie i jeżeli nie ujawnią się jakieś nowe okoliczności, Sąd Rejonowy nie powinien tego robić i nie powinien narażać pokrzywdzonych pracowników O. (...) na trudy związane z powielaniem dotychczas złożonych przez nich zeznań).

Wobec powyższego orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.