Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 25 czerwca 2014 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił wniosek Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego Ł. o wpis hipoteki przymusowej w kwocie 136.731,64 złotych w dziale IV księgi wieczystej nr (...) na podstawie zarządzenia zabezpieczenia z dnia 23 kwietnia 2014 roku Nr ZB/SM/ (...) i decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego Ł. z dnia 7 kwietnia 2014 roku.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Księga wieczysta (...) prowadzona jest dla nieruchomości położonej w Ł., przy ul. (...), której właścicielem jest ART – DOM M.M. (...) Spółka Jawna z siedzibą w Ł., w upadłości.

W dziale III księgi wieczystej figuruje wzmianka o ogłoszeniu upadłości ART – DOM M.M. (...) Spółka Jawna z siedzibą w Ł. z możliwością zawarcia układu, wpisana na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, Sądu Gospodarczego, XIV Wydziału Gospodarczego dla spraw Upadłościowych i Naprawczych z dnia 20 marca 2014 roku (sygn. akt XIV GU 179/13).

W dniu 23 kwietnia 2014 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego Ł. wydał zarządzenie zabezpieczenia należności podatkowych tytułu podatku od towarów i usług za miesiąc grudzień 2011 roku na podstawie decyzji z dnia 7 kwietnia 2014 roku. W zarządzeniu jako okoliczność świadczącą o możliwości utrudnienia lub udaremnienia egzekucji wskazano ogłoszenie w dniu 20 marca 2014 roku upadłości ART – DOM M.M. (...) Spółka Jawna z siedzibą w Ł. z możliwością zawarcia układu.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wniosek o wpis hipoteki przymusowej podlega oddaleniu, powołując się na treść art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst. Jednolity Dz. U. z 2012 roku, Nr 1112 ze zm., dalej jako „u.p.u.n.”. Celem tej regulacji jest niedopuszczenie do pomniejszenia majątku upadłego w następstwie działań podejmowanych bezpośrednio przed ogłoszeniem upadłości.

Sąd Rejonowy podniósł, że z zarządzenia zabezpieczenia z dnia 23 kwietnia 2014 roku wynika, iż hipoteka przymusowa ma zabezpieczać należność z tytułu podatku od towarów i usług za miesiąc grudzień 2011 roku. Wobec tego wierzytelność ta powstała przed ogłoszeniem upadłości i w przedmiotowej sprawie nie zachodzi wyjątek określony w art. 81 ust. 2 u.p.u.n.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego uchylenie oraz przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 81 ust. 2 u.p.u.n. poprzez przyjęcie tezy, iż w ocenie Sądu Rejonowego wierzytelność wnioskodawcy powstała przed ogłoszeniem upadłości, a tym samym nie zachodzi wyjątek określony w art. 81 ust. 2 u.p.u.n. oraz naruszenie art. 33 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej, poprzez uniemożliwienie wnioskodawcy zastosowania wobec uczestnika zabezpieczenia hipotecznego w trybie wskazanego przepisu przed wydaniem decyzji określającej należne zobowiązanie podatkowe uczestnika za grudzień 2011 roku z tytułu podatku VAT.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że Sąd Rejonowy trafnie podkreślił, że zgodnie z art. 68 ust. 1 u.k.w.h. hipoteką przymusową można zabezpieczyć jedynie wierzytelność pieniężną. Ponadto, zasadnie Sąd pierwszej instancji powołał art. 81 ust. 1 u.p.u.n. Skarżący wskazał, że okolicznością bezsporną jest także to, że w dniu 20 marca 2014 roku nastąpiło ogłoszenie upadłości uczestnika z możliwością zawarcia układu. Jako okoliczność sporną, skarżący wskazał rozumienie pojęcia wierzytelności oraz moment jej powstania. Skarżący podniósł, że wierzytelność jako pojęcie cywilistyczne nie jest synonimem pojęcia zobowiązania podatkowego ani obowiązku podatkowego, lecz jest pojęciem szerszym. Skarżący przywołał także treść art. 4 i 5 Ordynacji podatkowej oraz art. 19 ust. 1 i art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (tekst jednolity Dz. U. z 2011, Nr 177, poz. 1054 ze zm.). Skarżący wskazał, że zobowiązanie podatkowe z tytułu transakcji kupna – sprzedaży realizowanych przez uczestnika w grudniu 2011 roku powstało w grudniu 2011 roku, a wynikający z niego obowiązek podatkowy w postaci zapłaty należnego podatku VAT powinien być zrealizowany w maksymalnym terminie do dnia 25 stycznia 2012 roku. Uczestnik w dniu 25 stycznia 2012 roku wpłacił kwotę 223.370 złotych jako należny podatek VAT za okres grudnia 2011 roku, następnie skorygował tę kwotę do kwoty 217.152 złotych. W wyniku postępowania kontrolnego, podatek VAT wykazany przez uczestnika za grudzień 2011 roku okazał się podatkiem błędnie wyliczonym, tj. znacznie zaniżonym. Zobowiązanie to wyniosło bowiem kwotę 503.088 złotych, ustaloną w nieostatecznej decyzji Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z dnia 26 maja 2014 roku. Uczestnik wniósł od powyższej decyzji odwołanie i kwota wskazana w zaskarżonej decyzji nie może być egzekwowana. W związku z powyższym skarżący podniósł, że kwota 503.088 złotych stanie się wierzytelnością w rozumieniu art. 81 ust. 2 u.p.u.n. dopiero wówczas, gdy decyzja Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z dnia 26 maja 2014 roku będzie podlegać egzekucji administracyjnej, gdyż dopiero od tego momentu wierzytelność będzie skorelowana z długiem. Obecnie kwota ta nie jest wierzytelnością, lecz zobowiązaniem podatkowym, pomimo, iż dotyczy rozliczenia podatku za grudzień 2011 roku.

Dodatkowo skarżący podniósł, że rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji naruszyło ważne uprawnienie organu podatkowego wynikające z art. 33 Ordynacji podatkowej, polegające na możliwości zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego w toku postępowania kontrolnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

W pierwszej kolejności trzeba podkreślić, iż Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne ustalenia stanu faktycznego poczynione przez Sąd Rejonowy.

Zgodnie z art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przytoczony przepis wyznacza zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, zarówno sądu pierwszej instancji rozpoznającego wniosek o wpis, jak i sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację od wpisu (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSNC 2001, nr 12, poz. 183 i z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06, nie publ.).

Jako bezzasadny należało ocenić zarzut naruszenia art. 81 ust. 2 u.p.u.n. poprzez przyjęcie, że wierzytelność wnioskodawcy powstała przed ogłoszeniem upadłości, a tym samym nie zachodzi wyjątek określony we wskazanym przepisie.

Zgodnie z art. art. 81 ust. 1 u.p.u.n., po ogłoszeniu upadłości nie można obciążyć składników masy upadłości hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości.

Wyjątek od powyższej zasady wprowadza ustęp 2 powyższego przepisu, zgodnie z którym przepisu ust. 1. nie stosuje się, jeżeli wniosek o wpis hipoteki został złożony w sądzie co najmniej na sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, przy czym jako wyjątek, nie może być poddawany wykładni rozszerzającej. Z przedstawionej regulacji wynika, że w prawie upadłościowym i naprawczym zasadą jest, iż po ogłoszeniu upadłości składniki majątku upadłego mają służyć zaspokojeniu wierzycieli upadłościowych. Natomiast ustawodawca zabezpiecza interesy wierzycieli upadłego poprzez generalny zakaz obciążania masy upadłości prawami zastawniczymi.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że Sąd Rejonowy nie naruszył art. 81 ust. 2 u.p.u.n. W rozpoznawanej sprawie wniosek o wpis hipoteki został złożony w dniu 5 maja 2014 roku, natomiast upadłość uczestnika z możliwością zawarcia układu ogłoszono mocą postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, Sądu Gospodarczego, XIV Wydziału Gospodarczego dla spraw Upadłościowych i Naprawczych z dnia 20 marca 2014 roku (sygn. akt XIV GU 179/13). Postanowienie to jest prawomocne od dnia 28 marca 2014 roku. Wobec tego, samo złożenie wniosku o wpis hipoteki nastąpiło już po ogłoszeniu upadłości, a tym samym po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

Z uwagi na powyższe, przepis art. 81 ust. 2 u.p.u.n. w ogóle nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie.

Dalej w swych zarzutach skarżący podniósł jako sporne rozumienie pojęcia wierzytelności oraz moment jej powstania w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy. Skarżący podniósł, że wierzytelność jako pojęcie cywilistyczne nie jest synonimem pojęcia zobowiązania podatkowego ani obowiązku podatkowego, lecz jest pojęciem szerszym.

Odnosząc się do tego zarzutu należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, iż pod pojęciem „wierzytelność pieniężna” w rozumieniu art. 68 ust. 1 u.k.w.h., a tym samym art. 81 ust. 1 u.p.u.n., mieści się roszczenie wierzyciela o spełnienie świadczenia pieniężnego, czyli o zapłatę. Roszczeniu temu odpowiada obowiązek konkretnego świadczenia po stronie dłużnika. Stanowisko to potwierdza powołany przez skarżącego w apelacji wyrok NSA z dnia 22 listopada 2012 roku ( (...) 919/11, LEX nr 1291690), w którym przyjęto, że skoro ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze nie definiuje wierzytelności, także w odniesieniu do wierzyciela, jakim jest organ podatkowy, uznać należy, że na potrzeby tej ustawy, o wierzytelności można mówić wówczas, gdy dłużnik (podatnik) ma obowiązek spełnienia świadczenia (zapłaty podatku czy zaliczki na podatek), a wierzyciel może się domagać wykonania tego obowiązku. Taka sytuacja powstaje dopiero w terminie płatności. Do tej daty, mimo istnienia zobowiązania podatkowego, podatnik może, ale nie musi zapłacić podatku, a organ nie może domagać się zapłaty podatku oraz egzekwować podatku w drodze egzekucji administracyjnej. Zobowiązanie podatkowe, chociaż istniejące, nie jest bowiem wymagalne.

Sąd Okręgowy podziela przedstawione stanowisko. W rozpoznawanej sprawie, jak podniósł sam skarżący, zobowiązanie podatkowe z tytułu transakcji kupna – sprzedaży realizowanych przez uczestnika w grudniu 2011 roku powstało w grudniu 2011 roku, a wynikający z niego obowiązek podatkowy w postaci zapłaty należnego podatku VAT powinien być zrealizowany w maksymalnym terminie do dnia 25 stycznia 2012 roku. Tym samym, nie budzi wątpliwości, że wierzytelność pieniężna z tytułu zobowiązania podatkowego uczestnika postępowania powstała przed dniem ogłoszenia jego upadłości, tj. przed dniem 20 marca 2014 roku. Należy podkreślić, że dla powyższej oceny prawnej nie ma znaczenia okoliczność, iż w postępowaniu podatkowym kontrolnym, podatek VAT wykazany przez uczestnika za grudzień 2011 roku okazał się podatkiem błędnie wyliczonym, a prawidłową należność ustalono na inną kwotę, mocą decyzji Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z dnia 26 maja 2014 roku, następnie zaskarżoną przez uczestnika.

Należy podnieść, że hipoteka przymusowa i zastaw skarbowy, zabezpieczające należności publicznoprawne (podatki oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne), powstają przez wpis do księgi wieczystej lub rejestru zastawów skarbowych (art. 35 § 1 i art. 42 § 1 Ordynacji podatkowej), dokonywany na podstawie decyzji i innych dokumentów określonych w przepisach art. 35 § 2 i art. 42 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej oraz art. 26 ust. 2 i 3 i art. 27 ust. 1 – 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jak słusznie przyjęto w nauce i orzecznictwie, decyzje te i dokumenty nie muszą zawierać wzmianki o „ustanowieniu” hipoteki lub zastawu, natomiast konieczną, a jednocześnie wystarczającą podstawą do dokonania wpisu jest decyzja, która w swej treści stwierdza istnienie oraz wysokość wierzytelności przysługującej Skarbowi Państwa, jednostce samorządu terytorialnego albo Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Wynika z tego jednak, że przedmiotowe decyzje nie tracą swego znaczenia jako źródło należności publicznoprawnych, nie mogą one tylko – od chwili ogłoszenia upadłości – stanowić podstawy do wpisu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego zabezpieczających te należności i to bez względu na to, czy należności te powstały przed ogłoszeniem upadłości, czy już w trakcie postępowania upadłościowego (tak również S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2013, Nb 2 do art. 81). Wobec powyższego Sąd Rejonowy nie naruszył art. 33 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej. W przedstawionym kontekście prawnym należy wskazać, że w niniejszej sprawie w zarządzeniu zabezpieczenia z dnia 23 kwietnia 2014 roku oznaczono kwotę zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług za miesiąc grudzień 2011 roku w wysokości 503.088 złotych. Wobec tego dokument ten stwierdza istnienie oraz wysokość wierzytelności przysługującej Skarbowi Państwa, jednakże z uwagi na to, że wierzytelność ta powstała przed ogłoszeniem upadłości uczestnika, nie może stanowić podstawy wpisu hipoteki.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c..

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c..

Należy wskazać, że w niniejszej sprawie nie zachodzi żaden wyjątek z art. 520 § 2 i 3 k.p.c.. W sprawie o wpis hipoteki przymusowej nie występuje sprzeczność interesów w rozumieniu powyższego przepisu, w związku z czym ma zastosowanie zasada ponoszenia przez uczestników kosztów związanych z ich udziałem w sprawie (porównaj – postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2013 roku, II CSK 297/13, LEX nr 1413040).