Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2014 r. w Szczecinie

sprawy W. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o emeryturę

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 27 stycznia 2014 r. sygn. akt IV U 11/14

oddala apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Anna Polak SSO del. Beata Górska

III A Ua 181/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 29 listopada 2013 r., znak: (...), odmówił W. D. prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych wywodząc, że do dnia 1 stycznia 1999 r. nie osiągnął on 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz nie udowodnił 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W odwołaniu od powyższej decyzji W. D. wniósł o jej zmianę poprzez uznanie jego prawa do emerytury zaprzeczając zarzutowi, że nie legitymuje się 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Ubezpieczony podniósł, że w latach 1995-2006 był zatrudniony u C. D. w charakterze gospodnika.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powtarzając argumenty użyte w uzasadnieniu decyzji z dnia 29 listopada 2013 r.

Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W. D. urodził się w dniu (...)

Ubezpieczony w okresie od 1 kwietnia 1971 r. do 30 czerwca 1976 r. pracował na stanowisku robotnika magazynowego i robotnika obsługującego wózki wysokiego układu w Przedsiębiorstwie Handlu (...) Oddział w K.. W okresie od 20 września 1976 r. do 23 stycznia 1979 r. pracował w charakterze robotnika niewykwalifikowanego i starszego magazyniera w Koszalińskiej(...)w K.. Od 15 kwietnia 1980 r. do 21 lipca 1982 r. świadczył pracę na stanowisku operatora mechanicznego sprzętu przeładunkowego i robotnika przetwórstwa właściwego w Przedsiębiorstwie (...) w K.. Następnie w okresie od 14 października 1982 r. do 23 lutego 1987 r. pracował w charakterze ładowacza w transporcie w Zakładach (...) w K.. Od 23 kwietnia 1987 r. do 28 lutego 1988 r. był robotnikiem magazynowym w Przedsiębiorstwie Hurtu (...) w K.. Z kolei od 6 grudnia 1988 r. do 31 grudnia 1989 r. pracował w charakterze operatora wózków podnośnikowych w (...) Przedsiębiorstwie Handlu (...) w K.. W okresie od 11 stycznia 1990 r. do 7 grudnia 1993 r. pracował na stanowisku mechanika, operatora urządzeń energetycznych i pomocnika palacza w Miejskiej (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K..

Ubezpieczony poza wyżej wymienionymi zakładami pracy nigdzie indziej nie świadczył pracy.

W. D. był w związku małżeńskim z C. D. do 1983 roku. W 1987 roku urodziło im się dziecko. W okresie od stycznia 1995 r. do 30 września 2006 r. ubezpieczony mieszkał wraz z byłą żoną C. D. i ich dzieckiem w 3 pokojowym mieszkaniu, gdzie miał oddany do prywatnego użytku jeden pokój. W wyżej wymienionym okresie zajmował się prowadzeniem domu, sprzątał, gotował, zajmował się dzieckiem, remontował mieszkanie. C. D. pracowała w tym czasie w charakterze księgowej w strukturach szkolnych. Ubezpieczony nie regulował żadnych opłat eksploatacyjnych mieszkania, które użytkował wraz z byłą małżonką i ich dzieckiem. Nie płacił żadnych alimentów byłej żonie na ich wspólne dziecko. Jeśli wykonywał obowiązki domowe to przykładowo wszelkie produkty żywnościowe i środki czystości kupowała C. D.. Ubezpieczonego z C. D. w okresie 1995-2006 roku nie łączyła żadna umowa o pracę, nie otrzymywał żadnego wynagrodzenia za wykonywane czynności w domu, nie został też zgłoszony do systemu ubezpieczeń społecznych przez C. D. z tytułu wykonywanych czynności w domu.

W dniu 14 listopada 2013 r. ubezpieczony wystąpił z wnioskiem do organu rentowego o przyznanie emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Ubezpieczony przed organem rentowym na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił łącznie 21 lat i 28 dni okresów składkowych i nieskładkowych, jednocześnie udokumentował przed organem rentowym 2 lata, 3 miesiące i 7 dni pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony osiągnął wiek 60 lat, nie przystąpił do żadnego otwartego funduszu emerytalnego i rozwiązał stosunek pracy.

Na podstawie ustalonego stanu faktycznego oraz art. 24 ust. 1, art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227) w związku z § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 z zm.) Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne.

Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że w niniejszej sprawie nie ma sporu, co do okoliczności, iż ubezpieczony rozwiązał stosunek pracy i nie należy do otwartego funduszu emerytalnego. Spornym jest natomiast kwestia posiadania ogólnego stażu pracy tj. okresu zatrudnienia w wymiarze 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz udokumentowania 15 lat pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Organ rentowy na dzień 1 stycznia 1999 r. uznał łącznie 21 lat i 28 dni okresów składkowych i nieskładkowych, jednocześnie uznał 2 lata, 3 miesiące i 7 dni pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy uznał wszystkie okresy zatrudnienia ubezpieczonego, które W. D. udokumentował świadectwami pracy tj. okresy:

- od 1 kwietnia 1971 r. do 30 czerwca 1976 r. w Przedsiębiorstwie Handlu (...) Oddział w K.;

- od 20 września 1976 r. do 23 stycznia 1979 r. w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej Na skarpie” w K.;

- od 15 kwietnia 1980 r. do 21 lipca 1982 r. w Przedsiębiorstwie (...) w K.;

- od 14 października 1982 r. do 23 lutego 1987 r. w Zakładach (...) w K.;

- od 23 kwietnia 1987 r. do 28 lutego 1988 r. w Przedsiębiorstwie Hurtu (...) w K.;

- od 6 grudnia 1988 r. do 31 grudnia 1989 r. w (...) Przedsiębiorstwie Handlu (...) w K.;

- od 11 stycznia 1990 r. do 7 grudnia 1993 r. w Miejskiej (...) spółka z o.o. w K..

Jednocześnie Sąd Okręgowy miał na uwadze, że na rozprawie w dniu 27 stycznia 2014 r. ubezpieczony oświadczył, iż poza wyżej wymienionymi zakładami pracy nigdzie indziej nie świadczył pracy, nie dysponuje też żadną inną dokumentacją pracowniczą poza tą istniejącą, która została przedłożona organowi rentowemu i w całości uwzględniona.

Sąd pierwszej instancji uznał zatem, że w niniejszej sprawie brak jest dokumentów potwierdzających jakiekolwiek inne okresy zatrudnienia poza wyżej udowodnione i składające się na 21 lat i 28 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Ubezpieczony w toku prowadzonego postępowania dowodowego dochodził uznania okresu zatrudnienia w latach 1995-2006 u swojej byłej żony C. D., u której miał pracować w charakterze „gospodnika” tj. osoby zajmującej się domem.

Sąd meriti wskazał, że na rozprawie w dniu 27 stycznia 2014 r. ubezpieczony przyznał, iż z C. D. w okresie 1995-2006 roku nie łączyła go żadna umowa o pracę, nie otrzymywał żadnego wynagrodzenia za wykonywane czynności w domu, nie został też zgłoszony do systemu ubezpieczeń społecznych przez C. D. z tytułu wykonywanych czynności w domu. Z uwagi na powyższe sąd meriti oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka C. D. albowiem w świetle złożonych wyjaśnień przez ubezpieczonego dowód ten jest zbędny.

Sąd Okręgowy jednocześnie uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia, że czynności wykonywane przez ubezpieczonego w spornym okresie na rzecz jego byłej żony i ich wspólnego dziecka można zakwalifikować jako pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy, a więc jako okres składkowy. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 k.p.). Konstytutywne zatem cechy stosunku pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych to: dobrowolność, osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny charakter zatrudnienia. Wymienione elementy powinny wystąpić łącznie, aby można było stwierdzić, że doszło do zawarcia stosunku prawnego, o którym mowa w art. 22 k.p. Dlatego też o charakterze umowy o świadczenie pracy nie może przesądzić tylko jeden jej element, ale całokształt okoliczności faktycznych. Sąd pierwszej instancji podniósł, że z treści oświadczenia złożonego przez ubezpieczonego na rozprawie w dniu 27 stycznia 2014 r. wynika wprost, iż wykonywanie czynności w domu w latach 1995-2006 nie nosiło cech podporządkowania, wykonywania pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem, nadto zajęcie to nie miało charakteru odpłatnego. Z wyjaśnień ubezpieczonego wynika jednoznacznie, że zawarł on ze swoją żoną układ, w ramach którego za możliwość korzystania z mieszkania i wyżywienia, opiekował się ich wspólnym synem, mieszkaniem i przygotowywał posiłki. Przy czym sąd meriti miał także na uwadze, że ubezpieczony w tym okresie nie był nigdzie zatrudniony, nie łożył na utrzymanie dziecka, jak również sam był na utrzymaniu byłej żony. W tej sytuacji trudno dać wiarę ubezpieczonemu, że nadto miał jeszcze otrzymywać wynagrodzenie od byłej żony. Sam fakt, że w przedmiocie wykonywania czynności domowych czy sprawowania opieki nad dzieckiem otrzymywał pewne polecenia nie zmienia faktu, że nie była to praca wykonywana w ramach stosunku pracy.

Zatem Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków przytoczonych na wstępie rozważań, a określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, tj. nie udowodnił 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Z tych względów zbędnym było przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność udowodnienia przez ubezpieczonego kolejnej przesłanki w postaci 15 lat pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Brak bowiem jednej z przesłanek do nabycia prawa do emerytury jest równoznaczny z brakiem uprawnienia do tego świadczenia, bowiem jedynie łączne wypełnienie warunków wynikających z przytoczonych powyżej aktów prawnych może spowodować ustalenie dochodzonego prawa.

Wobec dokonanych ustaleń sąd pierwszej instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie w całości nie zgodził się W. D., który w wywiedzionej apelacji wniósł o jego zmianę i przyznanie prawa do emerytury wskazując, że legitymuje się 25 letnim okresem składkowym i nieskładkowym, i to w warunkach szczególnych, szkodliwych. Skarżący wskazał, że obecnie jest niezdolny do jakiejkolwiek pracy zarobkowej.

Zdaniem apelującego organ rentowy nie uwzględnił mu pracy jako robotnika magazynowego, robotnika niewykwalifikowanego, starszego magazyniera w (...) Na (...), operatora sprzętu przeładunkowego (...) Centrala (...) w K., jako ładowacza w transporcie (...) w K., PHS K. oraz M. w szczególnych warunkach.

Apelujący nie zgadza się z ustaleniem sądu, że nie wykazał 25 lat okresu zatrudnienia, nie wie z czego to wynika, skoro jego pierwsze zatrudnienie miało miejsce w 1971 r. i pracował do 1996 r. nienagannie. Nadto ubezpieczony podniósł, że prowadził gospodarstwo domowe i opiekował się dzieckiem, gotował, sprzątał. Dalej apelujący wskazał, że w życiu przepracował 34 lata, a obecnie z uwagi na stan zdrowia nie może wykonywać stałej pracy zarobkowej. Zdaniem ubezpieczonego w niniejszej sprawie należy ustalić czy jego aktualny stan zdrowia pozwala na jego zatrudnienie i jaki stosunek pracy łączył go z C. D..

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazał się nieuzasadniona.

Ponowna analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a także zarzutów podniesionych w apelacji prowadzi zdaniem Sądu Apelacyjnego do wniosku, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. Sąd Okręgowy przy rozpoznaniu sprawy rozważył przedstawione dowody oraz ocenił je w sposób nie naruszający swobodnej oceny dowodów. Prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne oraz należycie umotywowaną ocenę prawną sporu Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne, w pełni podzielając wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Z tego też względu sąd odwoławczy nie dostrzega potrzeby ponownego szczegółowego przytaczania zawartych w nim argumentów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX nr 558303). Rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy nie naruszył tak norm prawa materialnego, jak i zasad postępowania, które uzasadniałyby uwzględnienie wniosków apelacji.

Istotę sporu w sprawie, a jednocześnie źródło zarzutów podniesionych w środku zaskarżenia, stanowi ustalenie przez sąd pierwszej instancji, że ubezpieczony nie spełnił przesłanki wykazania na dzień 1 stycznia 1999 r. 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych w rozumieniu art. 6 i 7 ustawy emerytalnej, która to warunkuje możliwość przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, co z kolei jest konsekwencją odmowy przyjęcia, że okresem składkowym był okres prowadzenia domu C. D. przez ubezpieczonego w latach 1995-2006. W. D. wykazał bowiem tylko 21 lat i 28 dni okresów składkowych i nieskładkowych na dzień 1 stycznia 1999 r.

Bezspornym w sprawie jest, że w spornym okresie ubezpieczony mieszkał z byłą żoną i ich dzieckiem w mieszkaniu C. D., wychowywał dziecko, prowadził dom, nie otrzymywał z tego tytułu wynagrodzenia, a korzystał z pokoju, nie płacił alimentów, nie zawarł z C. D. umowy i nie był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych, jak również nie odprowadzano składek na ubezpieczenia społeczne w tym okresie.

Zamknięty katalog okresów, które są uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury został określony w art. 6 i 7 ustawy emerytalnej, i zgodnie z postanowieniami tych przepisów za okresy składkowe przyjmuje się między innymi: okresy ubezpieczenia (ust. 1 pkt. 1). Skoro w spornym okresie W. D. nie był objęty ubezpieczeniami emerytalnymi, okres ten nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury ani jako okres składkowy (bowiem składka nie była uiszczana), ani jako nieskładkowy (bowiem nie jest objęty katalogiem okresów ustalonych w art. 7 ustawy emerytalnej). Zatem, nie kwestionując faktu, że ubezpieczony w latach 1995-2006 prowadził dom C. D., nie można tego okresu uwzględnić przy ustalaniu prawa do wnioskowanej emerytury.

Skoro ubezpieczony ubiega się o emeryturę na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej, to winien wykazać łączne spełnienie wszystkich przesłanek ustalonych przez ustawodawcę do przyznania wnioskowanego świadczenia. Brak spełnienia jednej z tych ustawowych przesłanek – legitymowania się okresem składkowym i nieskładkowym w łącznym wymiarze co najmniej 25 lat na dzień 1 stycznia 1999 r., musi skutkować odmową przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2010 r., II 140/10, LEX nr 786382; z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05, LEX nr 272581; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 12 stycznia 2012 r., III A Ua 1470/11, LEX nr 1124831).

Podkreślić przy tym należy, że istotną cechą ubezpieczeń społecznych jest schematyzm prawa do świadczeń. Wyraża się on w bezwzględnym przestrzeganiu równości formalnej, bez możliwości korekty w przypadkach uzasadnionych okolicznościami sytuacji jednostkowej. W związku z tym w prawie ubezpieczeń społecznych nie ma klauzul generalnych, tj. zwrotów ustawowych, pozwalających na indywidualne potraktowanie każdego przypadku ze względu na np. zasady współżycia społecznego. Zastosowanie tych zasad ma charakter zupełnie wyjątkowy, do takich wyjątków należy regulacja art. 138 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach, który jednak nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie (tak Inetta Jędrasik-Jankowska w „Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego”, s. 32; T. Zieliński w „Ubezpieczenie społeczne pracowników”, s. 194). Dlatego okoliczność, że ubezpieczony aktualnie nie jest zdolny do wykonywania jakiejkolwiek pracy zarobkowej z uwagi na stan zdrowia nie ma wpływu na ocenę spełnienia ustawowych przesłanek przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym.

Uwzględniając powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację W. D. jako nieuzasadnioną oddalił w całości.

SSA Urszula Iwanowska SSA Anna Polak SSO del. Beata Górska