Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 22 lutego 2001 r.
III RN 71/00
W postępowaniu w sprawie wniosku o przyjęcie na aplikację radcowską
organy samorządu radcowskiego obowiązane są stosować przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego (art. 1 § 2 KPA), w tym również art. 73 i 74
KPA dotyczące udostępnienia akt, o ile przepisy ustawy o ochronie danych
osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. Nr
133, poz. 883 ze zm.) nie stanowią inaczej (art. 22 tej ustawy).
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2001 r. sprawy ze skargi
Andrzeja R. na bezczynność Okręgowej Izby Radców Prawnych w L. w przedmiocie
niewydania skarżącemu uwierzytelnionych odpisów pracy pisemnej z egzaminu o
przyjęcie na aplikację, testu i prawidłowych odpowiedzi testowych, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie [...] od
postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Lub-
linie z dnia 30 listopada 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Lublinie postanowie-
niem z dnia 30 listopada 1999 r. [...] odrzucił skargę Andrzeja R. na bezczynność
Okręgowej Izby Radców Prawnych w L. w przedmiocie niewydania skarżącemu
uwierzytelnionych odpisów pracy pisemnej z egzaminu na aplikację, testu i prawidło-
wych odpowiedzi testowych. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd stwierdził, że
zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyj-
nym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) skarga taka przysługuje jedynie w wypadku bez-
czynności organów administracji publicznej w rozumieniu art. 20 ust. 2 ustawy o
2
NSA, a takimi organami nie są okręgowe izby radców prawnych, a ponadto „wyda-
wanie odpisów dokumentów, o które chodzi skarżącemu, nie stanowi aktów adminis-
tracyjnych, o których stanowi art. 16 ust. 1 pkt 1-4 ustawy”.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł w dniu 14 kwietnia 2000 r.
rewizję nadzwyczajną od powyższego postanowienia Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Lublinie z dnia 30 listopada 1999 r. [...], zarzu-
cając temu orzeczeniu rażące naruszenie art. 16 ust. 1 pkt 2, art. 20, art. 21 i art. 27
ust. 2 ustawy o NSA, art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U. Nr 19, poz.145 ze zm.) oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a w konsekwencji
na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA wniósł o uchylenie zaskarżonego postano-
wienia i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrodkowi Za-
miejscowemu w Lublinie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu rewizji nad-
zwyczajnej podniesiono w szczególności, że po pierwsze, zakresem kognicji Na-
czelnego Sądu Administracyjnego objęte są wszelkie formy działania organów admi-
nistracji publicznej (art. 16 i art. 17 ustawy o NSA), które nie mają charakteru cywil-
noprawnego, a są podejmowane przez organy administracji publicznej (art. 20
ustawy o NSA); po drugie, organy samorządu zawodowego radców prawnych są or-
ganami administracji publicznej, które z mocy szczególnych przepisów prawnych
powołane zostały także do załatwiania indywidualnych spraw w formie decyzji admi-
nistracyjnych (art. 24 ust. 2 i art. 31 ust. 1 oraz art. 60 pkt 6 ustawy o radcach praw-
nych); po trzecie, powyższe wskazuje, że także sprawa przyjęcia określonej osoby
na aplikację radcowską, jako indywidualna sprawa z zakresu administracji publicznej,
powinna być załatwiana w trybie określonym przepisami Kodeksu postępowania ad-
ministracyjnego (art. 1 pkt 2 KPA), w myśl którego w każdym stadium tego postępo-
wania strona ma gwarantowane prawo wglądu do akt sprawy i prawo sporządzania z
nich odpisów oraz może żądać ich uwierzytelnienia lub wydania jej z akt sprawy
uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione jej ważnym interesem prawnym
(art. 73 KPA), a odmowa organu następuje w tym wypadku w formie postanowienia,
na które służy zażalenie (art. 74 § 2 KPA); po czwarte, ponieważ w rozpoznawanej
sprawie Okręgowa Izba Radców Prawnych w L. nie wydała skarżącemu w terminie
żądanych przez niego dokumentów dotyczących postępowania w sprawie przyjęcia
go na aplikację radcowską (chodziło o uwierzytelniony odpis pracy pisemnej z eg-
zaminu osoby ubiegającej się o przyjęcie na tę aplikację, test z tego egzaminu oraz
prawidłowe odpowiedzi), zgodnie z przysługującymi mu uprawnieniami, wystąpił on
3
we właściwym terminie – naprzód do Krajowej Rady Radców Prawnych z zażaleniem
na bezczynność Okręgowej Izby Radców Prawnych (art. 37 § 1 KPA), a następnie ze
skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 17 ustawy o NSA); po piąt, w tej
sytuacji, odrzucenie przez Naczelny Sąd Administracyjny skargi, z powołaniem się
na art. 27 ust. 2 ustawy o NSA, stanowi rażące naruszenie art. 16 ust. 1 pkt 2, art. 20
i art. 21 ustawy o NSA oraz art. 40 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, a tym samym
stanowi także naruszenie prawa do sądu, gwarantowanego art. 45 ust. 1 Konstytucji
RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest zasadna. Samorząd radców prawnych jest rodza-
jem publicznoprawnego samorządu zawodowego, który został utworzony i funkcjo-
nuje na podstawie przepisów ustawy o radcach prawnych. Ustawowo określone za-
dania tego samorządu obejmują między innymi „przygotowywanie aplikantów rad-
cowskich do należytego wykonywania zawodu radcy prawnego” (art. 41 pkt 4 ustawy
o radcach prawnych), w związku z czym do zakresu działania Krajowej Rady
Radców Prawnych należy również „uchwalanie regulaminów odbywania aplikacji
radcowskiej i składania egzaminu radcowskiego” oraz „ustalanie zasad przeprowa-
dzania konkursu na aplikantów radcowskich” (art. 60 pkt 8 lit. c oraz art. 60 pkt 8b
ustawy o radcach prawnych). Ustawa stanowi, że wpis na listę aplikantów radcows-
kich następuje po przeprowadzeniu konkursu przez radę okręgowej izby radców
prawnych (art. 33 ust. 2 ustawy o radcach prawnych). Natomiast rozstrzygnięcie w
sprawie wpisu lub odmowy wpisu określonej osoby na listę aplikantów radcowskich,
mające znamiona prawne decyzji administracyjnej wydawanej w trybie określonym
przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 1 § 2 pkt 2 KPA), podej-
muje w formie uchwały rada okręgowej izby radców prawnych, od której przysługuje
odwołanie do Krajowej Rady Radców Prawnych, a następnie także skarga do Na-
czelnego Sądu Administracyjnego (art. 31 w związku z art. 33 ust. 4 ustawy o rad-
cach prawnych). Nie ma więc najmniejszych wątpliwości co do tego, że na gruncie
obowiązującego porządku prawnego postępowanie w sprawie przyjęcia na aplikację
radcowską powinno się toczyć z zachowaniem wymagań prawnych określonych w
przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego.
Z kolei, zgodnie z wyraźnym brzmieniem art. 73 § 1 i § 2 KPA, stronie – w po-
4
stępowaniu o przyjęcie na aplikację radcowską jest nią kandydat ubiegający się o
wpis na listę aplikantów radcowskich - przysługuje w każdym stadium postępowania
między innymi prawo żądania „wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów, o
ile jest to uzasadnione ważnym interesem strony”, przy czym nie dotyczy to akt
sprawy „objętych ochroną tajemnicy państwowej, a także innych akt, które organ
administracji publicznej wyłączy ze względu na ważny interes państwowy” (art. 74 §
1 KPA). Natomiast „odmowa wydania uwierzytelnionych odpisów następuje w drodze
postanowienia, na które służy zażalenie” (art. 74 § 2 KPA).
Należy mieć równocześnie na uwadze, że pośród konstytucyjnie gwarantowa-
nych praw i wolności art. 51 ust. 3 Konstytucji RP stanowi, iż „Każdy ma prawo dos-
tępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie
tego prawa może określić ustawa”. Prawo to potwierdza również art. 1 ust. 1 - wyda-
nej w nawiązaniu do art. 51 ust. 5 Konstytucji - ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
ochronie danych osobowych (Dz.U. Nr 133, poz. 883 ze zm.), która bez wątpienia
ma zastosowanie również do realizującego zadania administracji publicznej samo-
rządu radców prawnych (art. 3 ustawy o ochronie danych osobowych). Ustawa ta
przyznaje każdej osobie prawo dostępu do wszelkich dotyczących jej danych zawar-
tych w zbiorach danych i podlegających przetwarzaniu, w tym także prawo zapoz-
nania się z ich treścią (art. 32 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 7 pkt 2 oraz art. 33), a
odmowa udostępnienia danych osobowych objętych zbiorem danych jest dopusz-
czalna wyłącznie z przyczyn enumeratywnie określonych w art. 30 ustawy o ochronie
danych osobowych (art.34 ustawy o ochronie danych osobowych), przy czym pos-
tępowanie w sprawach uregulowanych w ustawie o ochronie danych osobowych
prowadzi się według przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, o ile
przepisy tej ustawy nie stanowią inaczej (art. 22 ustawy o ochronie danych osobo-
wych). Oznacza to, że w sprawach tych należy stosować również odpowiednio prze-
pisy art. 73 - 74 KPA dotyczące udostępniania akt. Obowiązku tego nie uchyla dys-
pozycja art. 2 ust. 3 ustawy o ochronie danych osobowych, który jako wyjątek od za-
sady powinien być interpretowany w sposób ścisły; przepis ten stanowi mianowicie,
że „W odniesieniu do zbiorów danych osobowych sporządzanych doraźnie, wyłącz-
nie ze względów technicznych, szkoleniowych lub w związku z dydaktyką w szkołach
wyższych, a po ich wykorzystaniu niezwłocznie usuwanych albo poddanych anonimi-
zacji, mają zastosowanie jedynie przepisy rozdziału 5.”, w których określone zostały
zasady „Zabezpieczenia zbiorów danych osobowych” (art. 36 - 40 ustawy o ochronie
5
danych osobowych).
W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że pomimo, iż w toku postępo-
wania konkursowego o przyjęcie na aplikację radcowską skarżący zażądał od właści-
wych organów samorządu radcowskiego – naprzód od Rady Okręgowej Izby Rad-
ców Prawnych w L., a następnie od Krajowej Rady Radców Prawnych w W. - wyda-
nia mu uwierzytelnionych odpisów własnej pracy egzaminacyjnej pisanej w czasie
egzaminu na aplikację radcowską oraz testu z tego egzaminu wraz z prawidłowymi
odpowiedziami, żaden z wymienionych wyżej organów samorządu radcowskiego ani
nie uczynił zadość żądaniu skarżącego, ani też nie wydał stosownego postanowienia
w sprawie odmowy wydania uwierzytelnionych odpisów żądanych dokumentów (art.
74 § 2 KPA). Kwestia ta nie była też przedmiotem oceny w postępowaniu przed Na-
czelnym Sądem Administracyjnym ze skargi Andrzeja R. na uchwałę Krajowej Rady
Radców Prawnych z dnia 1 października 1999 r. w przedmiocie odmowy wpisu skar-
żącego na listę aplikantów radcowskich, które zakończone zostało wyrokiem tego
Sądu z dnia 1 czerwca 2000 r. [...]. W tej sytuacji, zgłoszone przez skarżącego jesz-
cze w czasie trwania postępowania administracyjnego w sprawie przyjęcia go na
aplikację radcowską żądanie udostępnienia mu uwierzytelnionych odpisów doku-
mentów z akt tej sprawy, które nie zostało załatwione w czasie tego postępowania w
prawem określonym trybie, czyli zgodnie z przepisami art. 73 i art. 74 KPA, nie stało
się bezprzedmiotowe także po zakończeniu tego postępowania i powinno zostać za-
łatwione przez organy samorządu radcowskiego w trybie określonym przepisami art.
1, art. 32 ust. 1 pkt 3 i art. 34 ustawy o ochronie danych osobowych oraz mającymi w
tym sprawach zastosowanie przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego
(art. 22 ustawy o ochronie danych osobowych), a w danym wypadku w szczególności
także w sposób zgodny z przepisami o udostępnianiu akt - art. 73 i art. 74 KPA.
Dlatego trafny okazał się, podniesiony w rewizji nadzwyczajnej, zarzut, że zas-
karżone postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego rażąco narusza art. 40
ust. 1 ustawy o radcach prawnych (stanowiący, że samorząd jest niezależny w wy-
konywaniu zadań i podlega tylko przepisom prawa), bowiem – wbrew stanowisku
Naczelnego Sądu Administracyjnego – organy samorządu radcowskiego są w świe-
tle obowiązujących przepisów prawnych organami administracji publicznej i pomimo,
że w rozpoznawanej sprawie obowiązane były załatwić żądanie skarżącego w trybie
określonym przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego (w szczególności
zgodnie z art. 73 i art. 74 KPA), dopuściły się bezczynności, która na podstawie art.
6
17 ustawy o NSA podlega kognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 KPC
w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej – Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================