Pełny tekst orzeczenia

60
POSTANOWIENIE Z DNIA 23 MARCA 2004 R.
WZ 24/04
1. Wzruszenie prawomocnego postanowienia prokuratora o warunkowym
umorzeniu postępowania karnego na podstawie przepisów Kodeksu
postępowania karnego z 1969 r. następuje w trybie określonym przepisami
rozdziału 56 Kodeksu postępowania karnego z 1997 r., a organem właściwym
do rozpoznania wniosku o wznowienie tak zakończonego postępowania jest
sąd.
2. W wypadku, w którym postępowanie karne przeciwko żołnierzowi
posiadającemu stopień majora bądź wyższy, warunkowo umorzył prokurator
wojskowy na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego z 1969 r.,
sądem właściwym do orzekania w przedmiocie wznowienia postępowania jest
wojskowy sąd okręgowy, jeżeli tylko postępowanie to nie zakończyło się jego
orzeczeniem lub orzeczeniem Sądu Najwyższego (art. 673 k.p.k. w zw. z art. 8
in fine przep. wprow. k.p.k.).
Przewodniczący: Sędzia SN Z. Stefaniak.
Sędziowie SN: A. Kapłon, A. Tomczyk (sprawozdawca).
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: ppłk J. Żak.
Sąd Najwyższy w sprawie mjr. rez. Andrzeja S., wobec którego prokurator
wojskowy warunkowo umorzył postępowanie karne o czyny określone w art. 251 i
247 § 1 k.k. z 1969 r., po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na posiedzeniu w dniu 23
marca 2004 r., zażalenia pełnomocnika wnioskodawcy i prokuratora na
postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 16 lutego 2004 r.,
stwierdzające niewłaściwość tego sądu do rozpoznania wniosku o wznowienie
postępowania
u c h yl i ł zaskarżone p o s t a n o w i e n i e i sprawę p r z e k a z a ł Wojskowemu
Sądowi Okręgowemu w W. do merytorycznego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e :
Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 1997 r. Prokurator Wojskowej Prokuratury
Garnizonowej w O. warunkowo umorzył „dochodzenie przeciwko mjr. Andrzejowi
S.” o czyny określone w art. 251 i 247 § 1 k.k. z 1969 r.
Wyznaczył też roczny okres próby i zobowiązał mjr. Andrzeja S. do
jednorazowego świadczenia pieniężnego na cel społeczny.
W dniu 9 października 2003 r. mjr rez. Andrzej S. sporządził osobiście i złożył w
Wojskowej Prokuraturze Okręgowej w W. wniosek o wznowienie „umorzonego
postępowania przygotowawczego”, przywołując jako podstawę wznowienia
postępowania art. 327 § 2 k.p.k.
Wniosek ten prokurator Wojskowej Prokuratury Okręgowej w W. przesłał do
Wojskowego Sądu Okręgowego w W., na zasadzie art. 118 § 3 k.p.k., wskazując w
piśmie z dnia 24 października 2003 r., iż jest to wniosek „o wznowienie
postępowania karnego prawomocnie warunkowo umorzonego ...”, „... sporządzony
bez zachowania rygorów płynących z art. 545 § 2 k.p.k.”.
Zarządzeniem z dnia 27 października 2003 r. Prezes Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. wniosek mjr. rez. Andrzeja S., w opisanym kształcie, skierował
na posiedzenie.
Przed terminem posiedzenia Andrzej S. złożył wniosek o ustanowienie adwokata
z urzędu, i zarządzeniem z dnia 18 listopada 2003 r. wyznaczono mu na podstawie
art. 78 § 1 k.p.k. obrońcę z urzędu.
W dniu 20 listopada 2003 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w W. zwrócił się o
nadesłanie akt spraw wymienionych we wniosku, zaś obrońca z urzędu oświadczył,
iż po zapoznaniu się z aktami tych spraw podejmie decyzje w przedmiocie składania
wniosku o wznowienie postępowania (protokół posiedzenia).
W dniu 14 stycznia 2004 r. do Wojskowego Sądu Okręgowego w W. wpłynął
wniosek o wznowienie postępowania w sprawie mjr. Andrzeja S., sporządzony i
podpisany przez wyznaczonego obrońcę z urzędu.
Natomiast na posiedzeniu w dniu 16 lutego 2004 r., po złożeniu sprawozdania
przez sędziego sprawozdawcę i wysłuchaniu stron, zgodnie wnoszących o
wznowienie postępowania, Wojskowy Sąd Okręgowy w W. wydał postanowienie,
mocą którego uznał się niewłaściwym do rozpoznania wniosku mjr. rez. Andrzeja
S., a wniosek przekazał według właściwości do rozpoznania Wojskowemu
Prokuratorowi Okręgowemu w W.
Postanowienie to zaskarżyli:
– pełnomocnik wnioskodawcy, który zarzucił zaskarżonemu postanowieniu
„obrazę przepisów postępowania polegającą na nierozważeniu w toku
podejmowania decyzji różnic między warunkowym umorzeniem dochodzenia przez
prokuratora (...) a umorzeniem dochodzenia” i wniósł „o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie wniosku o wznowienie postępowania w sprawie mjr.
rez. Andrzeja S. Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W., celem rozpoznania”,
– prokurator Wojskowej Prokuratury Okręgowej w W., który zarzucił „obrazę
przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 35 §
1 k.p.k. i art. 327 § 2 k.p.k., poprzez uznanie, iż organem właściwym do
rozpoznania wniosku o wznowienie prawomocnie warunkowo umorzonego
postępowania przygotowawczego jest w aktualnym stanie prawnym Wojskowy
Prokurator Okręgowy w W.” i wniósł o „uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie wniosku mjr. rez. Andrzeja S. do ponownego rozpoznania
Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 8 in fine ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Przepisy
wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) „...
po zapadnięciu prawomocnego orzeczenia postępowanie toczy się według
przepisów Kodeksu postępowania karnego”. Postępowanie objęte wnioskiem
zostało prawomocnie zakończone, a więc nie budzi najmniejszej wątpliwości, w
świetle przytoczonego unormowania, że zastosowanie mają przepisy aktualnie
obowiązującego Kodeksu postępowania karnego. Kodeks ten przewiduje możliwość
wznowienia m.in.: po pierwsze prawomocnie umorzonego postępowania
przygotowawczego (art. 327 § 2) i po wtóre prawomocnie umorzonego lub
warunkowo umorzonego przez sąd postępowania karnego (art. 540 § 1 pkt 2 lit. c).
Żaden z tych przepisów nie stanowi wprost podstawy wzruszenia objętego
wnioskiem postępowania, gdyż postępowanie karne umorzono warunkowo (a nie
bezwarunkowo, jak przewiduje to przepis art. 327 § 2 k.p.k.), a postępowanie to
zostało zakończone postanowieniem prokuratora, i w żadnym etapie nie było
postępowaniem sądowym (czego wymaga art. 540 § 1 k.p.k.). Niezbędne jest więc
poszukiwanie rozwiązania dającego możliwość wzruszenia takiego orzeczenia,
ponieważ nie do zaakceptowania byłoby stanowisko o niedopuszczalności wniosku
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem
prokuratora warunkowo umarzającym postępowanie karne z tego choćby powodu,
że prawomocnie warunkowo umorzone postępowanie karne może być wzruszone
według aktualnie obowiązujących przepisów (art. 540 § 1 pkt 2 lit. c k.p.k.), i mogło
być wzruszone według przepisów dotychczasowych (art. 294 k.p.k. z 1969 r.). Nie
można więc tolerować sytuacji, w której tylko z powodu zmiany stanu prawnego
wystąpiłby brak proceduralnych możliwości wzruszenia takiego postanowienia.
W zaistniałej sytuacji faktycznej i prawnej nasuwa się pytanie czy można
stosować analogię iuris dla wypełnienia powstałej luki. Zdaniem Sądu Najwyższego
zastosowanie analogii iuris jest konieczne z przyczyn wskazanych wyżej, a zarazem
dopuszczalne, bowiem będzie ona stosowana wyłącznie na korzyść osób, wobec
których prokurator warunkowo umorzył postępowanie karne.
Wybierając właściwy tryb postępowania, należy opowiedzieć się za trybem
określonym w rozdziale 56 Kodeksu postępowania karnego. Wszak właśnie
zamieszczone w nim przepisy przewidują możliwość wznowienia postępowania
zakończonego prawomocnym orzeczeniem warunkowo umarzającym postępowanie
karne. Odmienne stanowisko, zaprezentowane w zaskarżonym postanowieniu
Wojskowego Sądu Okręgowego w W., nie może być uwzględnione, ponieważ:
– po pierwsze postanowienie prokuratora o warunkowym umorzeniu
postępowania karnego nie może być zrównane z postanowieniem o umorzeniu
postępowania przygotowawczego, gdyż to pierwsze w istocie rozstrzyga w
przedmiocie odpowiedzialności karnej sprawcy czynu zabronionego. Umorzenie zaś
bezwarunkowe, najogólniej mówiąc, ma miejsce wtedy, gdy nie zaistniały warunki
do sporządzenia aktu oskarżenia bądź wniosku o warunkowe umorzenie
postępowania karnego;
– po drugie wznowienie tak umorzonego postępowania w trybie art. 327 § 2
k.p.k. prowadzić musi do działań niekorzystnych dla podejrzanego, gdyż zaistnienie
warunków w tym przepisie wskazanych ma spowodować – w zamierzeniu
ustawodawcy – podjęcie działań zmierzających do realizacji zasadniczego celu
postępowania karnego, jakim jest pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności
karnej. O tym kierunku wznowienia jednoznacznie świadczy treść zdania drugiego
przepisu art. 327 § 2 k.p.k. To zaś wyklucza możliwość stosowania analogii;
– po trzecie uznanie właściwości prokuratora do rozpoznania wniosku o
wznowienie postępowania karnego zakończonego prawomocnym postanowieniem o
warunkowym umorzeniu postępowania karnego doprowadziłoby do złamania
konstytucyjnej zasady, wyrażonej w art. 175 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, a stanowiącej, iż wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej
sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe.
Zasada ta, uszczegółowiona w przepisach ustaw ustrojowych [por. przykładowo art.
1 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.
Nr 98, poz. 1070 ze zm.), art. 1 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o
ustroju sądów wojskowych (Dz.U. Nr 117, poz. 753 ze zm.)], urzeczywistniona
została w przepisach Kodeksu postępowania karnego, przekazujących sądowi
uprawnienie rozstrzygania o odpowiedzialności karnej konkretnej osoby.
Przekazanie – w jakiejkolwiek części – prokuratorowi kompetencji do rozstrzygania
w przedmiocie odpowiedzialności karnej danej osoby (a tym przecież jest
rozpoznawanie wniosku o wznowienie postępowania) byłoby w istocie
umożliwieniem mu sprawowania wymiaru sprawiedliwości i niedopuszczalnym
odstępstwem od zasady sądowego orzekania w tym przedmiocie.
Reasumując, wzruszenie prawomocnego postanowienia prokuratora warunkowo
umarzającego postępowanie karne na podstawie przepisów Kodeksu postępowania
karnego z 1969 r. może nastąpić w trybie przepisów Rozdziału 56 Kodeksu
postępowania karnego z 1997 r., a organem właściwym do rozpoznania wniosku o
wznowienie tak zakończonego postępowania jest sąd.
Rozważenia wymaga kwestia właściwości sądu do rozpoznania wniosku o
wznowienie postępowania w sprawach podlegających orzecznictwu sądów
wojskowych. Ustawą bowiem z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie Kodeksu
postępowania karnego, ustawy o ustroju sądów wojskowych, ustawy o opłatach w
sprawach karnych i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. Nr 89,
poz. 443) w Kodeksie postępowania karnego dodano art. 572a (art. 1 pkt 64 cyt.
wyżej ustawy) stanowiący m.in., że wojskowy sąd okręgowy orzeka w pierwszej
instancji w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy posiadających
stopień majora i wyższy. Przepis ten obowiązywał w dacie wydawania w
rozpoznawanej sprawie postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania
karnego w stosunku do mjr. Andrzeja S. (podobny przepis – art. 654 § 1 pkt 1 k.p.k.
– obowiązuje obecnie). Tym samym, sądem właściwym do rozpoznania sprawy
oraz sądem właściwym do rozpoznania zażalenia na warunki umorzenia byłby
wówczas Wojskowy Sąd Okręgowy w W. To zaś sugerować by mogło, że sądem
właściwym do rozpoznania wniosku o wznowienie warunkowo umorzonego
postępowania karnego byłby Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa. Zgodnie jednak z
literalnym brzmieniem art. 673 k.p.k. zasadą jest, że w sprawach podlegających
orzecznictwu sądów wojskowych w kwestii wznowienia postępowania orzeka w
składzie trzech sędziów wojskowy sąd okręgowy. Od tak określonej zasady ustawa
przewiduje wyjątek i przekazuje orzekanie w kwestii wznowienia postępowania
Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego w sprawach zakończonych orzeczeniem
wojskowego sądu okręgowego lub Sądu Najwyższego. Wyjątek nie podlega zaś
wykładni rozszerzającej. Oznacza to, że wojskowy sąd okręgowy uprawniony jest
do wznowienia postępowania w każdym wypadku, który nie mieści się w zakresie
przewidzianego wyjątku.
Analiza dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy wskazuje, że w sprawie
objętej wnioskiem o wznowienie Wojskowy Sąd Okręgowy w W. nie orzekał w
ogóle, zgodnie więc z zasadą wyrażoną w art. 673 k.p.k. jest on właściwy do
rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania.
Reasumując, w wypadku, w którym postępowanie karne przeciwko żołnierzowi
posiadającemu stopień majora bądź wyższy, warunkowo umorzył prokurator
wojskowy na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego z 1969 r., sądem
właściwym do orzekania w przedmiocie wznowienia postępowania jest wojskowy
sąd okręgowy, jeżeli tylko postępowanie to nie zakończyło się jego orzeczeniem lub
orzeczeniem Sądu Najwyższego (art. 673 k.p.k. w zw. z art. 8 in fine przep. wprow.
k.p.k.).