Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 lipca 2005 r.
II UK 314/04
Niewypłacenie wynagrodzenia w niektórych miesiącach uwzględnianych
w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego powoduje wyłączenie tych mie-
sięcy z obliczenia podstawy wymiaru zasiłku (art. 36 ust. 1 i art. 38 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr
31, poz. 267).
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 lipca 2005 r. sprawy z
wniosku Jana G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K.G.
o zasiłek chorobowy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 28 lipca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 26 września 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w K.G. przyznał Janowi G. zasiłek chorobowy za okresy od dnia 2 września do 6
października 2002 r. i od dnia 13 grudnia 2002 r. do dnia 8 września 2003 r., przyj-
mując za podstawę wymiaru tego świadczenia odpowiednio kwoty 617,80 zł i 650,32
zł.
Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze wyrokiem z dnia 22 stycznia 2004 r. zmienił tę
decyzję i za właściwą podstawę wymiaru zasiłku przyjął kwotę 1.999,73 zł. Ustalił, że
ubezpieczony, zajmujący od dnia 1 stycznia 1999 r. stanowisko dyrektora ds. bu-
downictwa mieszkaniowego w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Handlowym „J.G.”,
Spółce z o.o. w B., otrzymał wynagrodzenie w umówionej kwocie 2.460 zł (brutto)
tylko za miesiące od lutego do kwietnia, wrzesień i grudzień 2000 r. oraz za marzec i
2
grudzień 2001 r. Za pozostałe miesiące lat 2000 i 2001 oraz od stycznia 2002 r. wy-
nagrodzenie nie było mu wypłacane. Nie wykazano wypłat wynagrodzenia w rapor-
tach miesięcznych sporządzanych dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ani w PIT-
4 dla Urzędu Skarbowego. Rozbieżność w ustaleniu kwoty podstawy wymiaru zasiłku
wynikła z przyjętej przez Sąd pierwszej instancji wykładni art. 36 ust. 1 ustawy z dnia
25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa, mówiącego o tym, że podstawę wymiaru zasiłku
stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 6 miesięcy ka-
lendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Sąd uznał, że użyty w nim zwrot „wypłacone” oznacza wynagrodzenie naliczone,
niekoniecznie zaś wypłacone w rzeczywistości. Wyjaśnił, że posłużył się wykładnią
celowościową, zgodnie z którą zaniechania pracodawcy w wypłacie wynagrodzenia i
składki na ubezpieczenie społeczne nie mogą pociągać negatywnych skutków dla
pracownika.
Wyrokiem z dnia 28 lipca 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych uwzględnił apelację organu ubezpieczeń społecznych i zmienił wyrok
Sądu pierwszej instancji przez oddalenie odwołania. W polemice ze stanowiskiem
prawnym Sądu Rejonowego wyłożył omawiany przepis literalnie, pojęciu „wypłaco-
nego wynagrodzenia” przypisując znaczenie równoznaczne z „fizycznym uzyskaniem
przez pracownika świadczenia pieniężnego jako realizację uprawnień nabytych w
ramach stosunku łączącego go z pracodawcą”. Wskazał, że ustawodawca użył poję-
cia wynagrodzenia w znaczeniu przypisanym mu przez Sąd pierwszej instancji w art.
37 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych. Podzielił zarzut apelacyjny, że wyna-
grodzenie, do którego ubezpieczony nabył prawo, lecz które nie zostało mu wypła-
cone w okresach, o których mowa w art. 36 ust. 1 ustawy, nie mogło być uwzględ-
nione w ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Powołał się także na art.
45 ust. 1 ustawy, uwzględniający właśnie sytuacje, w których z powodu niewypłaca-
nia wynagrodzenia podstawa wymiaru zasiłku chorobowego byłaby niższa od najniż-
szego wynagrodzenia.
Kasacja ubezpieczonego została oparta na podstawie naruszenia art. 36 ust.
1 ustawy o świadczeniach pieniężnych przez błędną wykładnię i art. 45 ust. 1 tej
ustawy przez niewłaściwe zastosowanie. Skarżący przedstawił, że w niektórych mie-
siącach pracodawca nie wypłacił mu umówionego wynagrodzenia z powodu złej sy-
tuacji finansowej przedsiębiorstwa i zarzucił, że z tego powodu on, jako pracownik,
3
nie może ponosić dodatkowych konsekwencji w postaci obniżenia zasiłku chorobo-
wego. ZUS był obowiązany wyegzekwować od pracodawcy należną składkę i skoro
została opłacona, powinien ustalić zasiłek w wysokości odpowiedniej do składki.
Przepis art. 45 ust. 1 ustawy nie może być traktowany jako samodzielna podstawa
przyznania zasiłku. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co
do istoty sprawy lub jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi - zgodnie z art. art. 36 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm., przed
zmianą dokonaną art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2005 r. Nr 10, poz. 71) - przeciętne
miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres sześciu miesięcy ka-
lendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Jednocześnie, stosownie do art. 38 ust. 1 ustawy, przeciętne miesięczne wynagro-
dzenie stanowiące podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala się przez podzie-
lenie wynagrodzenia osiągniętego przez ubezpieczonego będącego pracownikiem za
okres, o którym mowa w art. 36 ust. 1, przez liczbę miesięcy, w których wynagrodze-
nie to zostało osiągnięte. Zasiłek jest więc odpowiednikiem średnich wypłat z ostat-
nich sześciu miesięcy. Odwołanie się - z braku w ustawie wskazania, co należy ro-
zumieć przez wypłatę i uzyskanie wynagrodzenia - do przepisów prawa cywilnego i
prawa pracy nakazuje przyjęcie, że spełnienie zobowiązania zapłaty za uzyskaną
pracę powinno być wykonane zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający ce-
lowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadami współżycia społecznego, także w
sposób odpowiadający ustalonemu w tym zakresie zwyczajowi (art. 354 § 1 k.c.).
Wynagrodzenie za pracę pracodawca obowiązany jest wypłacać w miejscu,
terminie i czasie określonych w regulaminie pracy lub w innych przepisach prawa
pracy; zgodnie z art. 86 § 2 k.p., w formie pieniężnej do rąk pracownika lub - za jego
uprzednią zgodą wyrażoną na piśmie - spełnić ten obowiązek w inny sposób, np.
przez przelew wynagrodzenia na konto bankowe (art. 86 § 3 k.p.). Chodzi więc o re-
4
alne wypełnienie zobowiązania, wobec czego zaniechanie wypłaty naliczonego wy-
nagrodzenia jest niewykonaniem zobowiązania z tytułu wynagrodzenia za pracę,
którego realizacji może domagać się na drodze sądowej. Pracownik nie może jednak
domagać się spełnienia zobowiązania pracodawcy przez jego przejęcie przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych i wypłaty w formie zasiłku chorobowego.
Rozstrzygnięcia zagadnienia dotyczącego sposobu obliczenia zasiłku od wy-
nagrodzenia bezspornie należnego, lecz niewypłaconego, należy poszukiwać w re-
gulacji pozytywnej z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, także przez odwołanie
się do ogólnych zasad tego ubezpieczenia, i stwierdzić, że podstawą uprawnienia do
uzyskania zasiłku w wysokości stanowiącej ekwiwalent wynagrodzenia nie jest sam
fakt należności wynagrodzenia wynikający z pozostawania w stosunku pracy i wyko-
nywania zobowiązania do świadczenia pracy. Co więcej, przy dosłownym odczytaniu
art. 36 ust. 1 i art. 37 ust. 1 ustawy nie sposób uchylić się od stwierdzenia, że ko-
niecznym warunkiem ustalenia wysokości zasiłku chorobowego w kwocie odpowia-
dającej średniemu wynagrodzeniu z sześciu miesięcy jest dokonanie przez praco-
dawcę i uzyskanie przez pracownika wypłaty wynagrodzenia w każdym z tych mie-
sięcy. Wniosek ten jest zresztą oczywisty, gdy zważy się, że zasiłek chorobowy sta-
nowi świadczenie z ubezpieczenia społecznego mające zastąpić utratę wynagrodze-
nia spowodowaną niemożnością jego uzyskania z powodu niezdolności do pracy.
Brak wynagrodzenia uchyla tę przesłankę ubezpieczenia, dlatego w ustawie nie zo-
stał uregulowany sposób ustalenia zasiłku w sytuacji, w której do wypłaty należnego
wynagrodzenia nie doszło.
W związku z u tratą mocy § 12 w związku z § 4 ust. 2 pkt 1 i 2 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania podstawy wymiaru i obliczania zasiłków z ubezpieczenia społeczne-
go (Dz.U. Nr 19, poz. 95 ze zm.) i nieprzejęcia zawartej w nich regulacji do ustawy
obowiązującej od dnia 1 września 1999 r. nie uwzględnia się już okoliczności, w któ-
rych jako podstawę wymiaru zasiłku przewidziano wynagrodzenie miesięczne nie
wypłacone, lecz określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie które-
go powstał stosunek pracy. W każdym więc wypadku nieuzyskania wynagrodzenia
podstawa wymiaru zasiłku chorobowego nie może się odwoływać do wynagrodzenia
tylko ustalonego. Nie ma takiej możliwości szczególnie wówczas, gdy pracodawca
był zobowiązany do wypłacenia wynagrodzenia, a obowiązku tego w sposób zawi-
niony lub z przyczyn od siebie niezależnych nie wykonał. Odwoływanie się do ratio-
5
nis legis art. 36 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych i twierdzenie, że zanie-
chania pracodawcy w wypłacie wynagrodzenia i składki na ubezpieczenie społeczne
nie mogą pociągać negatywnych skutków dla pracownika trafia w próżnię, gdyż
część składki odprowadzana na ubezpieczenie chorobowe pochodzi nie od praco-
dawcy, lecz od pracownika (art. 16 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych).
Nieuwzględnienie przez ustawodawcę jakiejkolwiek możliwości ustalenia pod-
stawy wymiaru zasiłku chorobowego na wypadek nieuzyskania wynagrodzenia na-
suwa wniosek, że pracownik świadczący pracę i nieuzyskujący za nią wynagrodze-
nia, nie może powoływać się na przesłankę ubezpieczenia, czyli na utratę wynagro-
dzenia z powodu choroby. Jeżeli zatem wynagrodzenie zostało wypłacone tylko w
niektórych z sześciu miesięcy przypadających przed powstaniem niezdolności do
pracy sumę tych wynagrodzeń dzieli się przez sześć (miesięcy) i wynik decyduje o
wysokości podstawy wymiaru zasiłku. Zważywszy, że zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy,
podstawa wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu
pracy nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, po odli-
czeniu kwoty odpowiadającej 18,71% tego wynagrodzenia, wynik musiał być skory-
gowany.
Organ ubezpieczeń społecznych prawidłowo zasadę taką zastosował, a Sąd
drugiej instancji trafnie uznał, że po uzyskaniu wypłaty lub choćby przysądzenia za-
ległych wynagrodzeń zasiłek zostanie obliczony na nowo (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego z dnia 2 lipca 1980 r., II URN 9/80, OSNCP 1981 nr 1, poz.17 i z dnia 11
marca 2004 r., II UK 410/03, OSNP 2004 nr 21, poz. 378).
W kasacji nie przedstawiono zarzutów formalnych, co nakazuje pominięcie
wywodów odnoszących się do opłacenia składki na ubezpieczenie, mimo niewypła-
cenia wynagrodzenia, gdyż Sąd drugiej instancji przejął ustalenia faktyczne, zgodnie
z którymi wypłat wynagrodzenia nie wykazano w raportach miesięcznych sporządza-
nych dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Opłacanie składki w takim wypadku
stanowiłoby zresztą oczywiste obejście art. 18 ust. 1 w związku z art. 20 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.) i w związku z art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podat-
ku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176
ze zm.)
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).
6
========================================