Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 września 2005 r.
II PK 23/05
W sprawie, w której pracownik jako wierzyciel egzekucyjny postawił za-
rzut bezprawnego pobrania przez pracodawcę podatku z należności objętej ty-
tułem wykonawczym, sąd celem rozstrzygnięcia sporu, zawiesza postępowanie
do czasu wydania przez organ podatkowy decyzji ustalającej należność podat-
kową.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2005 r.
sprawy z powództwa E.-P. Spółki z o.o. w O. przeciwko Mirosławowi B. o pozbawie-
nie wykonalności tytułu wykonawczego, na skutek kasacji pozwanego od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 lipca 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania z orzeczeniem o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W pozwie z dnia 25 czerwca 2003 r. Mirosław B. żądał od E.-P. Spółki z o.o. w
O. kwoty 25.859,21 zł tytułem niewypłaconej waloryzacji wynagrodzenia w okresie od
1999 do 2002 r. oraz kwoty 70.564 zł (brutto) za 90 dni niewykorzystanego urlopu
wypoczynkowego. W dniu 17 lutego 2003 r. strony zawarły przed Sądem Okręgo-
wym w Warszawie ugodę o treści: „strona pozwana E.-P. spółka z o.o. w O. wypłaci
powodowi Mirosławowi B. tytułem odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy
kwotę 60.000 zł do dnia 4 marca 2003 r. z ustawowymi odsetkami od uchybienia
terminu płatności. Powód oświadcza, że powyższa kwota odszkodowania wyczerpuje
jego roszczenia finansowe do pozwanej Spółki. Pozwana Spółka również nie zgłasza
żadnych roszczeń w stosunku do powoda”. Świadczenie określone w tytule wyko-
2
nawczym, który stanowiła ugoda opatrzona klauzulą wykonalności, dłużnik spełnił
przez wypłacenie powodowi kwoty 48.600 zł z jednoczesnym przekazaniem organom
skarbowym kwoty 11.400 zł jako zaliczki na obowiązujący wierzyciela podatek do-
chodowy od osób fizycznych. W ocenie wierzyciela, ten sposób wykonania zobowią-
zania nie prowadził do zaspokojenia go w całości, wszczął więc na podstawie tego
tytułu egzekucję kwoty 11.400 zł i uzyskał zaspokojenie do kwoty 1.500 zł, w związku
z czym E.-P., Spółka z o.o. wystąpiła z powództwem o pozbawienie wykonalności
tytułu wykonawczego. Powództwo zostało uwzględnione wyrokiem Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 5 lutego 2004 r.
częściowo, tj. co do kwoty 8.400 zł, a w pozostałej części oddalone. Sąd uznał, że
powództwo zasługiwało na uwzględnienie w tej części, w której tytuł wykonawczy nie
został jeszcze wykonany, czyli do wysokości kwoty przekazanej urzędowi skarbo-
wemu, pomniejszonej o kwotę wyegzekwowaną. Sąd pierwszej instancji, koncentru-
jąc przedmiot sporu na kwestii, czy wskazana w ugodzie kwota stanowiła „kwotę
brutto, czy netto”, lub inaczej, czy miała być świadczona powodowi w całości, czy po
potrąceniu zaliczki na podatek, nie uwzględnił twierdzeń wierzyciela, że ugoda obej-
mowała wynagrodzenie netto, lub też że ugodzone odszkodowanie nie podlegało
opodatkowaniu. Ustalił, że tytułem wykonawczym objęte było zobowiązanie zapłaty
kwoty 60.000 zł tytułem odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy, więc kwota
ta - w ocenie prawnej Sądu Okręgowego - obejmowała podatek (art. 45, 56, 471
i 58
k.p. w związku z art. 21 ust. 1 pkt 3g ustawy o podatku dochodowym od osób fizycz-
nych).
Rozpoznający apelacje pozwanego i strony powodowej, Sąd Apelacyjny we
Wrocławiu wyrokiem z dnia 15 lipca 2004 r. zmienił zaskarżony wyrok przez pozba-
wienie tytułu wykonawczego wykonalności do kwoty 58.500 zł i oddalił powództwo
dalej idące oraz apelację pozwanego. W wyroku Sądu drugiej instancji tytuł egzeku-
cyjny pozbawiony więc został wykonalności co do całej kwoty długu, poza tą, którą
wierzyciel na jego podstawie wyegzekwował. Sąd uznał, że dłużnik będący jedno-
cześnie płatnikiem podatku wykazał przesłanki uwzględnienia żądania opartego na
art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż wykonał zobowiązanie wobec swego wierzyciela - pra-
cownika w całości, także w tej części, w której wykonał ciążący na pracowniku obo-
wiązek podatkowy. Zagadnienie, czy pracodawca obowiązany był obliczyć i pobrać
zaliczkę na podatek, Sąd drugiej instancji uznał za podlegające wyłącznej ocenie
organu podatkowego w formie decyzji zaskarżalnej w toku administracyjnym. Stwier-
3
dził, że sprawa w tym zakresie nie jest sprawą cywilną rozpoznawaną w drodze są-
dowej (art. 1 i 2 k.p.c.). W ocenie Sądu drugiej instancji, kwestia ta zresztą pozba-
wiona była znaczenia przy rozpoznaniu powództwa przeciwegzekucyjnego, ograni-
czonego do stwierdzenia wygaśnięcia (wykonania) zobowiązania.
Kasacja pozwanego Mirosława B., skierowana przeciwko wyrokowi Sądu Ape-
lacyjnego w zakresie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności ponad kwotę
47.100 zł, została oparta na podstawie naruszenia przepisów postępowania - art.
244, 233, 328 § 2 i 840 § 1 k.p.c., przez przyjęcie, że zobowiązanie wynikające z ty-
tułu wykonawczego zostało przez dłużnika egzekucyjnego wykonane w całości bez
wyjaśnienia kwestii rozmiaru ciążącego na powodzie obowiązku publicznoprawnego
jako płatnika podatku, bez odniesienia się do materiału dowodowego sprawy, z naru-
szeniem zasad swobodnej oceny dowodów i przy niedostatecznym uzasadnieniu
wyroku. Skarżący podniósł, że stwierdzenie Sądu Apelacyjnego o braku kompetencji
sądu pracy do samodzielnej oceny zasadności poboru przez pracodawcę zaliczki na
podatek dochodowy narusza art. 1 i 235 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego skarżący zarzucił „niewłaściwe zastosowanie (lub błędną wy-
kładnię)” art. 354 k.c. w związku z art. 840 § 1 k.p.c. i art. 12 i 31 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych prowadzące do błędnej konkluzji, że do zaspokoje-
nia dłużnika mogło doprowadzić bezprawne (bez podstawy prawnej) pobranie i od-
prowadzenie przez płatnika kwoty podatku. Zarzucił również błędne zastosowanie
art. 21 ust. 1 pkt 3g ustawy o podatku dochodowym do przychodów stwierdzonych
ugodą sądową oraz „błędną wykładnię (lub niezastosowanie)” art. 65 k.c. przy ocenie
ugody z punktu widzenia jej celu i zgodnego zamiaru stron, uwypuklając swe przeko-
nanie o objęciu ugodą kwoty wolnej od podatku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniosek Sądu Apelacyjnego o wykazaniu przez dłużnika egzekucyjnego
przesłanki uwzględnienia żądania wynikającego z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. oparty zo-
stał na stwierdzeniu, że powód, będący jednocześnie płatnikiem podatku dochodo-
wego uwolnił się od długu wobec pozwanego pracownika przez wykonanie ciążące-
go na nim obowiązku podatkowego. U podstaw jego rozstrzygnięcia legło założenie,
że kwestia istnienia po stronie powoda obowiązku obliczenia i pobrania zaliczki na
ten podatek pozbawiona była znaczenia przy rozpoznaniu powództwa przeciwegze-
4
kucyjnego, ograniczonego do stwierdzenia wygaśnięcia (wykonania) zobowiązania.
Ujawnia to jednostronne podejście Sądu do zagadnienia spełnienia zobowiązania,
uzasadniające zarzut nierozpoznania apelacji w zakresie wszystkich podniesionych
w niej zarzutów, w szczególności nieodniesienia się do treści ugody zawartej między
stronami, oraz dalszej, zależnej od wyników tych ustaleń, kwestii istnienia zobowią-
zania podatkowego po stronie wierzyciela egzekucyjnego. Bez tych rozstrzygnięć
konstatacja, że przekazanie części swego długu przez powoda organom podatko-
wym stanowiło świadczenie zgodne z ugodą, była co najmniej przedwczesna.
Zagadnienie, czy pracodawca wywiązał się przyrzeczonego w ugodzie sądo-
wej zobowiązania wymagało w pierwszym rzędzie stwierdzenia zakresu tego zobo-
wiązania, czyli tego co się pracownikowi należało, tymczasem Sąd drugiej instancji
nie ustalił, jakie znaczenie dla stron ugody stanowiącej podstawę egzekucji miała
wskazana w niej kwota; czy stanowiła całość zobowiązania, czyli kwotę, która powin-
na być wypłacona do rąk wierzyciela egzekucyjnego w pełnej wysokości, czy też
„obejmowała” podatek obciążający pracownika, w związku z czym dłużnik, jako płat-
nik podatku mógł dokonać odpowiednich potrąceń. Sąd drugiej instancji, mimo sto-
sownych zarzutów apelacji pozwanego, nie poświęcił tej kwestii należytej uwagi.
Wbrew wskazówkom art. 65 k.c., oparł się na dosłownym brzmieniu zawartej przez
strony ugody, nie dokonawszy wykładni oświadczeń woli stron, choć istniała nieja-
sność co do zgodnego zamiaru stron i celu umowy. W szczególności Sąd nie odniósł
się do twierdzenia pozwanego, że zawarł ugodę w przekonaniu o zobowiązaniu się
pracodawcy do wypłaty ugodzonej kwoty do jego rąk w całości; do tego, że w jego
przekonaniu ugoda zawierała implicite zapewnienie, iż na wypadek gdyby stosowne
przepisy przewidywały konieczność odprowadzenia podatku, pracodawca byłby zo-
bowiązany do ubruttowienia umówionej kwoty. Uzasadniony okazał się więc zarzut
naruszenia art. 65 k.c.
Oczywiste jest, że stosownie do art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r.
Nr 14, poz. 176 ze zm.), stosunek pracy jest źródłem podlegającego podatkowi przy-
chodu, który stanowią wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężna
świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych
wypłat i świadczeń, a w szczególności wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia
za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewyko-
rzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z
5
góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak rów-
nież wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych
(art. 12 ust.1 tej ustawy). Dla powstania obowiązku podatkowego nie ma znaczenia
fakt nazwania świadczenia pieniężnego przez strony umowy o pracę odszkodowa-
niem, jeżeli może je otrzymać wyłącznie pracownik (por. wyroki Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 marca 1999 r., III SA 5154/98, Glosa 2000
nr 6, s. 31 i z dnia 26 marca 1993 r., III SA 2219/92, ONSA 1993 nr 3, poz. 83). Za-
sadą więc jest, że odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania sto-
sunku pracy ustala się według wynagrodzenia obejmującego podatek dochodowy od
osób fizycznych oraz składkę na ubezpieczenie społeczne (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 22 kwietnia 1998 r., I PKN 55/98, OSNAPiUS 1999 nr 8, poz. 278).
W sprawie, w której wierzyciel egzekucyjny postawił zarzut bezprawnego po-
brania podatku przez zakwestionowanie jego należności, nie można jednak podzielić
poglądu Sądu drugiej instancji, że zagadnienie to nie może być rozstrzygane przy
rozpoznaniu powództwa przeciwegzekucyjnego, które ogranicza się do stwierdzenia
wygaśnięcia (wykonania) zobowiązania. Pracodawca jest co do zasady dłużnikiem
zobowiązanym do wypłacenia wynagrodzenia w pełnej wysokości i taki jest zakres
wierzytelności pracownika z tytułu wynagrodzenia. Dlatego też z długu wobec pra-
cownika zostaje zwolniony tylko pracodawca, który dokonuje pobrania podatku i od-
prowadza go do Skarbu Państwa zgodnie z prawem podatkowym (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 25 maja 2005 r., I PK 241/04, dotychczas niepublikowany,
uchwałę z dnia 7 sierpnia 2001 r., III ZP 13/01, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 35).
Przy takim ukształtowaniu sporu o zakres wykonania tytułu wykonawczego, w
którym prawidłowe zrealizowanie zobowiązania mogło polegać albo na wypłaceniu
wynagrodzenia w pełnej wysokości, albo w kwocie uwzględniającej w części zobo-
wiązanie publicznoprawne pracownika, podlegające odliczeniu zgodnie z art. 87 § 1
k.p., konieczne było rozstrzygnięcie kwestii należności podatku ocenianej w świetle
reguł prawa podatkowego. Nie usprawiedliwia to jednak zarzutu kasacji odnoszącego
się do naruszenia przepisów art. 1 k.p.c oraz art. 12, 31 i art. 21 ust. 1 pkt 3g ustawy
o podatku dochodowym. Na aprobatę zasługiwało rozumowanie Sądu drugiej instan-
cji w tej części, w której stwierdził, że wierzyciel egzekucyjny, w zakresie, w którym
domaga się oceny zgodności postępowania dłużnika z prawem podatkowym, poszu-
kuje w procesie cywilnym ochrony swego prawa podatkowego, a nie praw wskaza-
nych w art. 1 k.p.c., co stanowi argument za przyjęciem niedopuszczalności drogi
6
sądowej (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 października
1964 r., III PO 19/63 OSNCP, 1965 nr 6, poz. 88). W takim wypadku jednak Sąd nie
mógł uchylić się od rozstrzygnięcia sporu, dla którego konieczne było zawieszenie
postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. do czasu wydania przez organ
podatkowy decyzji ustalającej należność podatkową (por. uchwałę Sądu Najwyższe-
go z dnia 20 września 1990 r., III PZP 14/90, OSNCP 1991 nr 2-3, poz. 29 z glosami
J. Brola, OSP 1991 nr 11-12, poz. 60 i M. Kalinowskiego, Przegląd Orzecznictwa
Podatkowego 1992 nr 3, s. 169).
Z tych przyczyn orzeczono, jak w sentencji (art. 39313
§ 1 k.p.c.).
========================================