Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 3/07
POSTANOWIENIE
Dnia 29 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Herbert Szurgacz
w sprawie z powództwa N. Polska S.A. z siedzibą w Warszawie
przeciwko M. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 29 marca 2007 r.,
zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Okręgowego w P.
z dnia 24 października 2006 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy– Sąd Pracy postanowieniem z 24 października 2006 r.,
odrzucił skargę kasacyjną w sprawie z powództwa N. Polska Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko M.S.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że zgodnie z art. 3
ust. 2 pkt 3 w związku z art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w prawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) strona wnosząca skargę
kasacyjną jest obowiązana uiścić opłatę, która w sprawach o prawa majątkowe
wynosi 5 % wartości przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej
niż 100.000 zł (art. 13 ustawy). Wyjątek od tej zasady ustawodawca przewidział
2
wyłącznie w odniesieniu do skargi kasacyjnej wnoszonej przez stronę zwolnioną od
kosztów sądowych przez sąd albo z mocy ustawy. Według Sądu wyjątek ten nie
może być jednak interpretowany rozszerzająco.
Sąd zwrócił jednocześnie uwagę, że z art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych w sposób jednoznaczny wynika, iż obowiązku
uiszczania kosztów sądowych nie mają pracownik wnoszący powództwo lub strona
wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem
art. 35 i 36 ustawy. Żaden przepis ustawy nie przewiduje natomiast takiego
zwolnienia odnośnie do pracownika będącego stroną pozwaną w sprawach z
powództwa pracodawcy. W konsekwencji pozwany pracownik w sprawach o
roszczenia z zakresu prawa pracy powinien uiszczać opłaty na zasadach ogólnych,
chyba że zostanie zwolniony od kosztów sądowych przez sąd. Art. 35 ust. 1
ustawy stanowi, że w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę
podstawową w kwocie 30 złotych wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi
kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia. Jednakże w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu
przewyższa kwotę 50.000 złotych, pobiera się od wszystkich podlegających opłacie
pism procesowych opłatę stosunkową. Według Sądu w przypadku spraw, w których
stroną pozwaną jest pracownik, art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o kosztach
będzie miał zastosowanie do pozwanego pracownika wówczas, gdy sąd zwolni go
od kosztów w całości - na podstawie art. 100 ust. 2 ustawy. Wtedy pozwany nie
będzie miał obowiązku uiszczania opłaty podstawowej od wszelkich pism
podlegających opłacie (art. 14 ust. 2 w związku z art. 100 ust. 2 ustawy), a jedynie
będzie uiszczał taką opłatę od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej oraz skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 35 ust. 1 w
związku z art. 100 ust. 2).
W ocenie Sądu Okręgowego pozwana wnosząc skargę kasacyjną w
rozpoznawanej sprawie powinna była uiścić opłatę stosunkową obliczoną od
wskazanej przez siebie wartości przedmiotu zaskarżenia, a nie opłatę
podstawową. W związku z tym na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. Sąd Okręgowy
odrzucił skargę kasacyjną jako nienależycie opłaconą.
3
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył w całości zażaleniem
pełnomocnik pozwanej, domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia od powódki na rzecz
pozwanej zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego według norm
przepisanych.
Zaskarżonemu postanowieniu pełnomocnik skarżącej zarzucił:
1) naruszenie prawa materialnego - art. 35 ust. 1 w związku z art. 11 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez niewłaściwą
jego wykładnię i przyjęcie, że od skargi kasacyjnej w sprawach z zakresu prawa
pracy pracownik będący stroną pozwaną powinien uiszczać opłatę stosunkową;
2) naruszenie prawa materialnego - art. 14 ust. 4 w związku z art. 14 ust. 1 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez błędną
jego wykładnię i przyjęcie, że w sytuacji kiedy przepis zobowiązuje do uiszczenia
opłaty podstawowej należy uiścić opłatę stosunkową;
3) naruszenie prawa materialnego - art. 96 ust. 1 pkt. 4 w związku z art. 35 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez
niewłaściwe jego zastosowanie i przyjęcie, że niezależnie od regulacji
szczególnych w sprawach z zakresu prawa pracy pracownik będący stroną
pozwaną powinien uiścić opłatę stosunkową.
W uzasadnieniu zażalenia skarżący podniósł, że ustawa o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych reguluje rodzaje i wysokość należnych opłat w
postępowaniu cywilnym, w tym sposób uiszczenia opłat od niektórych pism
procesowych składanych przez strony w tym postępowaniu. Ustawodawca
wprowadził trzy rodzaje opłat (poza opłatą tymczasową i ostateczną). Zgodnie z art.
11 ustawy, opłata jest stała, stosunkowa albo podstawowa. Według skarżącego, z
założeń ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynika, że opłata stała
jest podstawowym rodzajem opłaty sądowej, stanowi zasadę, od której wyjątkiem
jest opłata stosunkowa, pobierana głównie w sprawach o świadczenia pieniężne.
Ustawodawca wprowadził w ustawie o kosztach sądowych przepisy ogólne,
wspólne dla wszystkich rodzajów spraw, oraz przepisy szczególne, znajdujące
zastosowania w określonych rodzajach spraw, w tym w sprawach gospodarczych, z
zakresu prawa cywilnego i rodzinnego czy rzeczowego. W art. 35-36 ustawy
4
wprowadzone zostały szczegółowe, odrębne wobec przepisów ogólnych, regulacje
dotyczące opłat w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie definiuje pojęcia spraw z
zakresu prawa pracy. W tym zakresie zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego, regulujące postępowanie odrębne w sprawach z zakresu
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Definiując w art. 476 § 1 k.p.c. sprawy z
zakresu prawa pracy ustawodawca nie wprowadził podmiotowego rozróżnienia na
sprawy z powództwa pracownika i sprawy przeciwko pracownikowi. W
konsekwencji nie ma podstaw, by takie rozróżnienie wprowadzać na gruncie
przepisów o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z art. 35 ust. 1
ustawy, w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę podstawową w
kwocie 30 złotych wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Dopiero w
sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 50.000 złotych,
pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism procesowych opłatę
stosunkową. Skoro ustawodawca wprowadził w określonych sprawach z zakresu
prawa pracy regulacje szczególne, mają one pierwszeństwo przed regulacjami
ogólnymi, zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali. W konsekwencji
przy obliczaniu wysokości opłaty sądowej od skargi kasacyjnej w sprawie z zakresu
prawa pracy, w której stroną pozwaną jest pracownik, zastosowanie znajdują nie
przepisy o opłacie stosunkowej według zasad ogólnych (art. 13 ustawy), ale
przepisy o opłacie podstawowej zawarte w regulacjach szczegółowych dotyczących
spraw z zakresu prawa pracy (art. 35 ust. 1 zd. pierwsze ustawy).
Według skarżącego, skoro ustawodawca wyraźnie przewidział, że w
sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30
złotych wyłącznie od pism wymienionych w art. 35 ustawy, to przyjąć należy, iż
zobowiązani do uiszczenia opłaty sądowej w tej wysokości są nie tylko pracownicy
wytaczający powództwo (zwolnieni od pozostałych kosztów sądowych z mocy
ustawy – art. 96 ust. 1 pkt 4), ale także pracownicy, przeciwko którym wytoczone
zostało powództwo, oraz pracodawcy. Do takiego wniosku prowadzi wykładnia
językowa przepisu, a jej pierwszeństwo jest niekwestionowane. Dopiero bowiem
wówczas, gdy norma wyinterpretowana metodą językową byłaby w jaskrawy
5
sposób niedorzeczna czy też niewątpliwie wskazywałaby na zbyt wąski lub zbyt
szeroki zakres jej stosowania, sięgnąć należałoby po inne rodzaje wykładni, w tym
wykładnię systemową lub funkcjonalną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione.
Przepisy o kosztach sądowych – głównie ze względu na ich fiskalny i
restrykcyjny charakter – wymagają wykładni ścisłej, językowej lub semantycznej,
która gwarantuje jednakowość wyników, a tym samym jednolitość praktyki oraz
stabilność i pewność prawną. W związku z tym odstępstwa w kierunku innych
typów wykładni wymagają ważnych powodów i szczególnej ostrożności (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z 21 listopada 2006 r., III CZP 109/06, BSN z 2006 r.,
nr 11, s. 13, LEX nr 197685). Oparte na wykładni językowej dosłowne odczytanie
art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie budzi
wątpliwości. Powołane w zażaleniu przepisy ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych były już przedmiotem wykładni Sądu Najwyższego, m.in. w
postanowieniach z 20 listopada 2006 r., I PZ 20/06, z 18 grudnia 2006 r., II PZ
59/06 i z 15 lutego 2007 r., I PZ 26/06 oraz w uchwałach z 9 stycznia 2007 r., II
PZP 5/06, LEX nr 207707, z 5 marca 2007 r., I PZP 1/07, LEX nr 231085 i z 27
marca 2007 r., II PZP 1/07, LEX nr 231067.
W ostatniej z wymienionych uchwał Sąd Najwyższy zajął stanowisko,
zgodnie z którym w sprawie z zakresu prawa pracy toczącej się z powództwa
pracodawcy, w której wartość przedmiotu sporu nie przewyższa 50.000 złotych,
pozwany pracownik powinien uiścić od swojej apelacji opłatę podstawową w kwocie
30 złotych, o której mowa w art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze
zm.).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym zażalenie podziela stanowisko
wyrażone w powyższej uchwale. Rozpoznawana sprawa dotyczy, co prawda,
opłaty od skargi kasacyjnej (a nie od apelacji) wniesionej przez pozwanego
pracownika w sprawie z powództwa pracodawcy, jednakże z uwagi na treść art. 35
ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w którym wymieniono
6
zarówno apelację, jak i skargę kasacyjną, pogląd prawny wyrażony we wskazanej
uchwale znajduje również zastosowanie do rozpoznawanej sprawy.
Przede wszystkim należy podkreślić, że argumenty semantyczne i logiczne
jednoznacznie wskazują, że opłata sądowa obciążająca pracownika w związku z
wniesieniem skargi kasacyjnej w sprawie z zakresu prawa pracy (także w sprawie
wszczętej z powództwa pracodawcy), w której wartość przedmiotu sporu nie
przewyższa 50.000 zł, została w art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o kosztach
sądowych określona w sposób zupełny. W każdej sprawie z zakresu prawa pracy,
a więc zarówno tej, w której wystąpił z powództwem, jak i tej, w której występuje
jako pozwany, pracownik ma obowiązek uiścić opłatę podstawową w wysokości 30
zł od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej oraz skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia. Art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych dotyczy określenia wysokości opłat od niektórych środków
zaskarżenia i odnosi się do każdej strony – w rozumieniu art. 7 ustawy –
występującej w sprawie z zakresu prawa pracy. Powiązanie art. 35 ust. 1 z art. 7
ustawy stanowi podstawę do wniosku, że jeżeli z przepisu nie wynika
jednoznacznie, iż odnosi się tylko do określonych uczestników postępowania w
określonym rodzaju spraw, to odnosi się do każdego uczestnika postępowania
sądowego w określonej kategorii spraw.
Z językowej wykładni art. 35 wynika, że jedynym kryterium zastosowania
tego przepisu jest uznanie określonej sprawy za sprawę z zakresu prawa pracy.
Konfiguracja, w jakiej występują w danej sprawie strony postępowania (pracownik i
pracodawca), jest – z punktu widzenia zastosowania art. 35 – pozbawiona
doniosłości. Wysokość opłat uzależniona jest natomiast od rodzaju sprawy i rodzaju
wnoszonego pisma, niezależnie od tego, kto tej czynności dokonuje. Wysokość
opłat przewidzianych w art. 35 ust. 1 ustawy jest bowiem dostosowana do rodzaju
sprawy. Nie jest różnicowana w zależności od kryterium podmiotowego.
Należy podkreślić, że art. 35 ust. 1 ustawy nie przewiduje w sprawach z
zakresu prawa pracy, w których wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty
50.000 złotych, w odniesieniu do wymienionych w tym przepisie pism procesowych,
opłaty innej niż podstawowa, która – w myśl art. 14 ust. 1 – przewidziana jest
wyłącznie wówczas, gdy przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub
7
tymczasowej. Z tych względów w omawianym wypadku opłata stosunkowa od
skargi kasacyjnej w ogóle nie wchodzi w grę. Dotyczy to także skargi kasacyjnej
wniesionej przez pozwanego pracownika.
Wyników powyższego rozumowania nie zmienia fakt, że uchylone zostały
art. 463 k.p.c. i art. 263 k.p. Derogacja tych przepisów oznacza przede wszystkim
odstąpienie od dotychczasowej zasady pełnego ustawowego zwolnienia
pracownika dochodzącego roszczeń z zakresu prawa pracy oraz obu stron
postępowania w sprawach o roszczenia pracownika ze stosunku pracy od opłat
sądowych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 stycznia 1986 r., III PZP 54/85,
OSNCP 1986 nr 11, poz. 175, oraz postanowienie siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 30 listopada 1993 r., I PZP 34/93, OSNCP 1994 nr 5, poz. 95). Od
chwili wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy nie jest już
wolne z mocy ustawy od opłat sądowych; postępowanie to wiąże się z
koniecznością uiszczenia opłat sądowych przez obie strony – zarówno przez
pracodawcę, jak i przez pracownika (niezależnie od tego, czy występują oni po
stronie powodowej, czy pozwanej), tyle że są to opłaty w wysokości i od pism
przewidzianych w art. 35 ust. 1 ustawy.
Przedstawiona powyżej wykładnia art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych
została już przyjęta i potwierdzona we wcześniejszych orzeczeniach Sądu
Najwyższego. W uchwale z 9 stycznia 2007 r., III PZP 5/06, Sąd Najwyższy
stwierdził bowiem, że w sprawie z zakresu prawa pracy, w której wartość
przedmiotu sporu nie przekracza 50.000 zł, od apelacji pozwanego pracodawcy
pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 zł. Podobne stanowisko Sąd
Najwyższy zajął w postanowieniach z 20 listopada 2006 r., I PZ 20/06
(stwierdzając, że opłatę podstawową z art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych
wnosi zarówno powód – pracownik, jak i pozwany pracodawca) i z 18 grudnia 2006
r., II PZ 59/06 (przyjmując, że opłatę podstawową od zażalenia w sprawach z
zakresu prawa pracy pobiera się na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach
sądowych niezależnie od tego, kto wnosi zażalenie - pracownik czy pracodawca,
powód czy pozwany). Pogląd ten można zatem uznać za utrwalony.
8
Jak wynika z powyższych rozważań, odrzucenie skargi kasacyjnej w związku
z nieuiszczeniem przez pozwaną opłaty stosunkowej było nieprawidłowe, ponieważ
w związku z wartością przedmiotu sporu obciążał ją jedynie obowiązek uiszczenia
opłaty w kwocie 30 złotych, co pozwana uczyniła.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (39815
w związku z art. 3941
§ 3
k.p.c.).