Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 305/07
POSTANOWIENIE
Dnia 21 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Starosty Ś.
przy uczestnictwie Gminy L.
o wpis do KW Nr […],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 20 grudnia 2006 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Skarb Państwa oświadczeniem Starosty Ś. w formie aktu notarialnego z dnia
13 kwietnia 2006 r. zrzekł się na rzecz Gminy L. – stosownie do treści art. 179 k.c.
– własności nieruchomości położonej w tej Gminie i wniósł o wpisanie w księdze
wieczystej jako właścicielki Gminy L. w miejsce Skarbu Państwa. Wcześniej
Wojewoda L. zarządzeniem z dnia 24 marca 2003 r. wyraził zgodę na zbycie
nieruchomości z zasobu Skarbu Państwa.
Sąd Rejonowy w Ś. postanowieniem z dnia 18 października 2006 r. oddalił
wniosek. W uzasadnieniu Sąd Rejonowy stwierdził, że w dacie sporządzenia aktu
notarialnego, tj. w dniu 13 kwietnia 2006 r. obowiązywał art. 179 k.c. Na podstawie
tego przepisu mogła zrzec się własności nieruchomości osoba fizyczna, a także
osoba prawna nie będąca osobą państwową lub samorządową. Te ostatnie bowiem
osoby obejmuje art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami, zgodnie z którym państwowa lub samorządowa osoba prawna
może zrzec się własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości odpowiednio
na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Skarb Państwa jest także państwową osobą prawną, a zatem objęty jest
przepisem art. 16 ust. 1, który przyjmuje, że właścicielem staje się Skarb Państwa.
W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, nieruchomości
stanowiące przedmiot własności Skarbu Państwa mogą być sprzedawane
jednostkom samorządu terytorialnego za cenę niższą niż ich wartość rynkowa lub
oddawane tym jednostkom w użytkowanie wieczyste bez pobierania pierwszej
opłaty, a także – zgodnie z art. 13 ust. 2 tej ustawy – mogą być przedmiotem
darowizny na określony cel. Unormowania te mają charakter szczególny,
a w związku z tym – zdaniem Sądu Rejonowego Skarb Państwa nie mógł zrzec
się własności nieruchomości.
Apelację Skarbu Państwa – Starosty Ś. od powyższego postanowienia Sąd
Okręgowy – w Z. oddalił postanowieniem z dnia 20 grudnia 2006 r. W ocenie
Sądu Okręgowego art. 16 ustawy o gospodarce nieruchomościami wyłącza
3
możliwość zrzeczenia się własności gruntu stanowiącego własność Skarbu
Państwa.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego wnioskodawca
Skarb Państwa Starosta Ś. podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego: art.
179 k.c., polegającego na niewłaściwej wykładni i przyjęcia, że Skarb Państwa nie
mógł na podstawie tego przepisu, i obowiązującego do dnia 15 lipca 2006 r. zrzec
się własności nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 179 k.c.
w brzmieniu obowiązującym od dnia 25 września 2003 r. do daty utraty mocy tego
przepisu w dniu 15 lipca 2006 r. właściciel mógł się wyzbyć własności
nieruchomości przez to, że się jej zrzekł. Zrzeczenie wymagało formy aktu
notarialnego. Nieruchomość, której właściciel się zrzekł stawała się własnością
gminy, na obszarze której nieruchomość była położona. Zrzeczenie się prawa
własności oraz użytkowania wieczystego przez państwowe lub samorządowe
osoby prawne reguluje przepis art. 16 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami, który jako lex specialis wyłącza stosowanie art.
179 k.c. W związku z tym nasuwa się pytanie o zakres podmiotowy art. 16, czy
użyte w tym przepisie pojęcie państwowych i samorządowych osób prawnych
obejmuje także Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego mające
osobowość prawną, tj. gminy, powiaty i województwa.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 marca 2007 r., III CZP 18/07 wyjaśnił, że
treść art. 16 oraz art. 4 pkt 9a o gospodarce nieruchomościami nie pozostawia
wątpliwości, że samorządowe osoby prawne nie mogą być utożsamiane
z jednostkami samorządu terytorialnego. Podobnie wygląda relacja pomiędzy
państwowymi osobami prawnymi i Skarbem Państwa. Należy także zauważyć, że
w czasie uchwalenia i wejścia w życie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami art. 179 k.c. w brzmieniu wówczas obowiązującym
przewidywał, że skutkiem zrzeczenia się własności nieruchomości jest zawsze
nabycie własności przez Skarb Państwa. Zrzeczenie się więc własności
nieruchomości przez Skarb Państwa nie mogło prowadzić do skutków prawnych,
4
gdyż właścicielem i tak musiał pozostać Skarb Państwa. Zatem, brak było
jakichkolwiek racjonalnych motywów do szczególnej regulacji zrzeczenia się
własności nieruchomości przez Skarb Państwa. Dlatego też w art. 16 ustawy
o gospodarce nieruchomościami wymieniono państwowe osoby prawne, pomijając
Skarb Państwa. Przeciwko poglądowi, że w użytym w art. 16 pojęciu państwowych
osób prawnych mieści się także Skarb Państwa przemawia także dotychczasowa
praktyka z zakresu techniki legislacyjnej. Skarb Państwa chociaż ma przymiot
osobowości prawnej, to jest to osoba specyficzna i w regulacjach prawnych go
dotyczących wymieniany jest na ogół samodzielnie obok państwowych osób
prawnych.
Skoro art. 16 ustawy o gospodarce nieruchomościami nie ma zastosowania
do Skarbu Państwa, to brak szczególnej regulacji, która wyłączałaby stosowanie do
Skarbu Państwa ogólnego przepisu art. 179 k.c. Zasadnicza zmiana treści art. 179
k.c. nastąpiła z dniem 25 września 2003 r. tj. z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia
14 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 408). Własność nieruchomości, której
właściciel się zrzekł stawała się własnością gminy, a nie – jak dotychczas – Skarbu
Państwa. Ponieważ szczególna regulacja art. 16 ustawy o gospodarce
nieruchomościami nie dotyczy Skarbu Państwa, zmiana art. 179 k.c. otworzyła
możliwość zrzeczenia się własności nieruchomości przez Skarb Państwa.
Ze względu na konstytucyjną ochronę samodzielności gmin, Trybunał
Konstytucyjny wyrokiem z dnia 15 marca 2005 r. (K 9/04) stwierdził, że art. 179 k.c.
jest niezgodny z art. 2 i art. 165 Konstytucji i traci moc z dniem 15 lipca 2006 r.
Czynności zrzeczenia się dokonane przed tą datą były jednak nadal dopuszczalne,
gdyż nie można przyjąć, aby Trybunał Konstytucyjny ustanawiał termin utraty mocy
przepisu niekonstytucyjnego dopiero na przyszłość, gdyby zdarzenia prawne
następujące pod rządem obowiązującego przepisu miały się okazać nieważne.
Nie można nie zauważyć, że także Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu
wspomnianego wyroku przyjął możliwość zrzeczenia się własności nieruchomości
przez Skarb Państwa. Nieograniczona formuła art. 179 k.c. każe uznać, że również
podmioty publicznoprawne mogą zrzekać się własności nieruchomości. „(...)
Zestawienie formuły art. 13 ust. 1 u.g.n. z treścią art. 179 k.c. prowadzi do wniosku,
5
że z dobrodziejstwa wyzbycia się niechcianych nieruchomości i przerzucenia
ciężaru ich utrzymania na gminę mogą korzystać inne, poza gminą, podmioty
publicznoprawne, w tym Skarb Państwa i pozostałe jednostki samorządu
terytorialnego (...).
Z powyższych względów na mocy art. 39815
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji postanowienia.