Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 sierpnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 sierpnia 2012 r. w Lublinie

sprawy M. K.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji wnioskodawcy M. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 2 kwietnia 2012 r. sygn. akt VII U 624/12

oddala apelację.

III AUa 616/12

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 6 maja 2011 roku stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego i ubezpieczenia emerytalno - rentowego M. K. od dnia l kwietnia 2005 roku.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że M. K. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników i dodatkowo prowadził działalność gospodarczą. W związku z tym był zobowiązany do złożenia zaświadczenia z urzędu skarbowego o wysokości należnego podatku za rok 2004 w terminie do dnia 14 lutego 2005 roku. W trakcie postępowania wyjaśniającego ustalono, że z tytułu prowadzonej działalności wnioskodawca osiągał dochody z prowadzonej działalności za lata 2004-2010. Ze złożonego przez wnioskodawcę w dniu 7 kwietnia 2011 roku oświadczenia wynika, że działalność gospodarcza była faktycznie prowadzona.

Od tej decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego – Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wniósł M. K., przyznając że prowadził działalność gospodarczą i z tego tytułu odprowadzał podatek do Urzędu Skarbowego i nie zgłosił tego faktu do KRUS, gdyż nie był tego świadomy..

Wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. K. prowadził działalność gospodarczą w zakresie przewozu osób taksówką. Z tego tytułu podlegał ubezpieczeniom społecznym od dnia 1 kwietnia 1986 roku do dnia 31 października 1986 roku, od dnia 1 grudnia 1986 roku do dnia 31 stycznia 1989 roku, od dnia 1 kwietnia 1989 roku do dnia 31 maja 1990 roku, od dnia 1 stycznia.1991 roku do dnia 31 maja 1991 roku, od dnia 1 lutego 1997 roku do dnia 30 września 1997 roku, od dnia 15 czerwca 1998 roku do dnia 31 sierpnia 1998 roku. Od dnia l września 1998 roku wnioskodawca zawiesił działalność gospodarczą, co wynika z pisma ZUS znajdującego się w aktach KRUS na karcie 92.

W piśmie z dnia 15 marca 2011 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego w B. poinformował KRUS, że M. K. zgłosił prowadzenie działalności gospodarczej osoby fizycznej (...)od dnia 15 października 1996 roku do nadal i nie zgłaszał przerw w jej prowadzeniu, a za lata 2004-2010 wykazał osiągnięcie przychodów.

Poza sporem jest, że w dniu 2 stycznia 2001 roku M. K. zawarł umowę dzierżawy gospodarstwa rolnego o pow. 2,29 ha na okres 10 lat. Decyzją z dnia 18 maja 2001 roku Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdziła, że M. K. z mocy ustawy podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia emerytalno-rentowego, wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego od dnia 16 maja 2001 roku. Jednocześnie pouczyła o obowiązku zawiadamiania Kasy, nieczekając na wezwanie, ciągu 14 dni o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okolicznościach.

Na skutek wniosku z dnia 18 sierpnia 2008 roku złożonego przez wnioskodawcę, decyzją z dnia 20 sierpnia 2008 roku ubezpieczeniem społecznym rolników objęta została B. L. od dnia zgłoszenia. Decyzją z dnia 31 stycznia 2011 roku B. L. została wyłączona z ubezpieczenia społecznego rolników w związku z wygaśnięciem umowy dzierżawy.

W oświadczeniu z dnia 7 kwietnia 2011 roku M. K. oświadczył, że od dnia l kwietnia 2004 roku chce podlegać ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pracy w gospodarstwie i prowadzenia działalności gospodarczej.

Sąd Okręgowy uchylił postanowienie z dnia 9 listopada 2011 roku wzywające do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanej B. L., gdyż nie była osobą z art. 477 ¹¹ § 2 kpc, której praw i obowiązków dotyczyła zaskarżona decyzja. B. L. została objęta ubezpieczeniem społecznym rolników od 18 sierpnia 2008 roku jako domownik stale pracujący i pomagający w prowadzeniu dzierżawionego przez wnioskodawcę gospodarstwa rolnego, zaś wyłączona z tego ubezpieczenia z dniem wygaśnięcia terminu dzierżawy.

Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne w świetle art. 5a ust 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r., Nr.50, poz. 291, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym od dnia 2 maja 2004 roku do dnia 23 sierpnia 2005 roku. Przepis ten stanowił, że do dnia 14 lutego każdego roku rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu, zobowiązany jest po rozliczeniu roku podatkowego złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok. Zgodnie zaś z ust 7 tego przepisu niezachowanie terminu, o którym mowa w ust. 5, o ile nadal prowadzona jest pozarolniczą działalność gospodarcza, jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć zaświadczenie.

Stwierdził Sąd, że skoro wnioskodawca jako rolnik podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 16 maja 2001 roku i jednocześnie prowadzący działalność gospodarczą nie złożył do dnia 14 lutego 2005 roku zaświadczenia organu podatkowego o należnym podatku za rok 2004, to jego ubezpieczenie społeczne ustało, stosownie do art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Wywodził Sąd, że wnioskodawca otrzymał decyzję z dnia 18 maja 2001 roku, która zawierała pouczenie o obowiązku poinformowania organu o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu. Zdaniem Sądu, nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca będąc ubezpieczonym w systemie rolniczym i prowadząc działalność gospodarczą, musiał mieć świadomość, że jest to okoliczność mająca wpływ na podleganie ubezpieczeniu i był zobowiązany powiadomić o tym KRUS.

Argumentował Sąd, że ZUS i KRUS są odrębnymi organami. Fakt, że jeden z nich został powiadomiony o wymienionych zdarzeniach nie oznacza, że automatycznie tą samą wiadomość pozyskał drugi z nich. Nie zwalnia to wnioskodawcy od udzielenia informacji wskazanych w pouczeniu otrzymanej decyzji.

Podkreślił Sąd, że art. 5 ust 7 ustawy nie wymaga nawet, aby ubezpieczony był poinformowany o konsekwencjach niezłożenia zaświadczenia o dochodach w zakreślonym terminie. Nawet jeżeli wnioskodawca nie został pouczony o konsekwencjach braku tego zaświadczenia w postaci wyłączenia z ubezpieczenia społecznego rolników, to i tak nie miałoby to żadnego wpływu na rozstrzygniecie sprawy niniejszej. Dodał Sąd, że rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej przez osobę podlegającą ubezpieczeniu społecznemu rolników nie powoduje samo w sobie wyłączenia z tego ubezpieczenia pod warunkiem złożenia w KRUS wymaganych w ustawie danych dotyczących zakresu nierolniczej działalności gospodarczej. Termin do złożenia stosownego zaświadczenia urzędu skarbowego, określony przepisem prawa materialnego na gruncie ówcześnie obowiązujących przepisów nie mógł zostać przywrócony. Skutkiem niedochowania zakreślonego przepisem ustawy terminu jest ustanie ubezpieczenia społecznego rolników (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2006 r., I UK 75/06; z dnia 19 października 2006 r., III UK 91/06).

W przekonaniu Sądu ubezpieczenie społeczne rolników ustaje wskutek niezachowania terminu do złożenia zaświadczenia z urzędu skarbowego, niezależnie czy był o tym fakcie pouczony. Wprawdzie na mocy ustawy z dnia l lipca 2005 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych ustaw (D. U. Nr 150, poz. 1248) została przywrócona instytucja przywrócenia terminu w przypadku jego uchybienia wskutek zdarzeń losowych, lecz ta zmiana nie pozbawia przepisów obowiązujących od dnia 2 maja 2004 roku ich materialnoprawnego charakteru. Uchybienie terminowi przez wnioskodawcę wynikało wyłącznie z faktu, że nie zastosował się do pouczenia zawartego w decyzji.

Mając na uwadze powyższe rozważania i treść powołanych przepisów Sąd Okręgowy na mocy art.477 ¹⁴§ l kpc orzekł jak w sentencji.

Od tego wyroku apelację wniósł M. K., zaskarżając go w całości. Skarżący zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść, a wyrażający się w mylnym uznaniu, iż nie zaszły zdarzenia losowe w jego sytuacji, które uzasadniałyby przywrócenie terminu do złożenia zaświadczenia z urzędu skarbowego w terminie do dnia 14 lutego 2005 roku, co umożliwiałoby korzystanie przez z ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i emerytalno-rentowego również po dniu l kwietnia 2005 roku, pomimo, że takowe zdarzenia losowe zaszły, a wynikały z jego sytuacji rodzinnej i osobistej oraz zdrowotnej.

Wskazując powyższy zarzut skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania.

Uzasadniając apelację, skarżący podniósł, że jego sytuacja rodzinna, zdrowotna i osobista była tego rodzaju, iż nie był w stanie wykonać obowiązku określonymi przepisami prawa, ani też nie był w stanie zatroszczyć się o swoje sprawy i dowiedzieć się o obowiązku złożenia stosownego zaświadczenia.

Argumentował skarżący, że od 2000 roku jego pożycie małżeńskie bardzo źle się układało. Z tego powodu musiał zatroszczyć się o swoje bezpieczeństwo i opuścił wspólny, wybudowany w czasie małżeństwa dom. Od tego czasu stał się osobą bezdomną bez środków do życia.

Dzierżawiony grunt przynosił znikomy dochód i dlatego z przerwami prowadził działalność gospodarczą. W chwili zmiany przepisów w 2004 roku nie prowadził działalności gospodarczej, nie miał również możliwości dowiedzieć się o zmianach w przepisach i nie został o nich poinformowany przez właściwe organy.

Niedopełnienie obowiązku braku złożenia w KRUS zaświadczenia z właściwego urzędu skarbowego o dochodach i podatku nie było celowe i zawinione przeze niego. Było przeoczeniem , które było spowodowane jego sytuacją osobisto- rodzinną.

Na położenie wpływał również stale pogarszający się stan jego zdrowia. Od 2003 roku zaczął chorować na schorzenia wieńcowe, poważne schorzenia kręgosłupa oraz gastryczne, na które leczy się do dnia dzisiejszego. Od dnia 2 stycznia 2011 roku jest ubezpieczony ponownie w KRUS.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zwiera uzasadnionych zarzutów i z tego powodu nie może być uwzględniona.

Wydany przez Sąd Okręgowy wyrok odpowiada prawu, mimo wskazania częściowo błędnych motywów rozstrzygnięcia.

Decydujące dla rozstrzygnięcia odwołania M. K. mają bowiem nie przepisy wskazane przez Sąd Okręgowy, lecz regulacja zawarta w art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 91, poz. 873).

Poza sporem jest, że wnioskodawca został z mocy ustawy objęty ubezpieczeniem społecznym rolników od dnia 16 maja 2001 roku. Po rocznym nieprzerwanym ubezpieczeniu społecznym rolników w pełnym zakresie, wnioskodawca wznowił od 2004 roku pozarolniczą działalność gospodarczą niebędąc pracownikiem i niepozostając w stosunku służbowym.

Nie można zgodzić się z twierdzeniem zawartym w apelacji, iż w 2004 roku nie prowadził działalności gospodarczej. Jest ono sprzeczne z informacją nadesłaną przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. z dnia 15 marca 2011 roku, z której wynika że za 2004 rok wykazał przychód z działalności gospodarczej. W oświadczeniu z dnia 7 kwietnia 2011 roku złożonym w organie rentowym wnioskodawca podał, że chce podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1 stycznia 2004 roku przy jednoczesnym prowadzeniu działalności gospodarczej. W odwołaniu, jak i na rozprawie w dniu 9 listopada 2011 roku skarżący przyznał, że miał od dnia 1 września 1998 roku zawieszoną działalność gospodarczą, którą wznowił co najmniej od 2004 roku. Stąd niezrozumiałe jest stanowisko apelującego, że w 2004 roku nie prowadził działalności gospodarczej.

Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca spełniał warunki do pozostawania w ubezpieczeniu społecznym rolników na mocy art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 roku. Tak też potraktowała wnioskodawcę Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Rolników mimo, iż wnioskodawca nie powiadomił jej o podjęciu pozarolniczej działalności gospodarczej. O tym fakcie Kasa dowiedziała się dopiero pod koniec 2010 roku.

Od dnia 2 maja 2004 roku przepis art. 5a uległ zmianie przez ustawę z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 91, poz. 873). Przewidział on nowe zasady pozostania w ubezpieczeniu społecznym rolników przez rolników rozpoczynających, czy też wznawiających pozarolniczą działalność gospodarczą.

Sytuację rolników, podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników w dniu 2 maja 2004 roku i prowadzących równocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, normował przepis art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku. Osoby te zachowywały ubezpieczenie społeczne rolników w przypadku udokumentowania do dnia 30 września 2004 roku Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w jakiej formie jest opodatkowana prowadzona przez niego pozarolnicza działalność gospodarcza lub działalność, przy której jest osobą współpracującą, a w wypadku prowadzenia tej działalności w 2003 roku musiały wykazać także wysokość należnego podatku za ten rok. Obowiązek złożenia tych dokumentów przepis ten wyłącznie nałożył na rolników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą i osoby z nimi współpracujące (art. 5 ust. 1). Niedostarczenie tych dokumentów powodowało ustanie ubezpieczenia z końcem trzeciego kwartału 2004 roku (art. 5 ust. 3).

Zważyć należy, że termin zakreślony przez art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku należy do terminów prawa materialnego i skutkiem jego upływu jest ustanie z mocy samego prawa ubezpieczenia społecznego rolników. Wykładnią tego przepisu zajmował się Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 4 lutego 2008 r., I UK 237/07 - OSNP 2009/9-10/122, LEX nr 448919; z dnia 4 kwietnia 2008r., I UK 287/07 - OSNP 2009/13-14/182. Niekwestionowanym jest, że wnioskodawca nie złożył Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego koniecznych dokumentów do dnia 30 września 2004 roku. Efektem tego faktu jest ustanie ubezpieczenia społecznego rolników już od dnia 1 października 2004 roku.

Zaprezentowany przez Sąd Apelacyjny pogląd nie może prowadzić do zmiany zaskarżonej decyzji. Jest ona dla skarżącego korzystniejsza i znajduje też uzasadnienie w art. 5a ust. 5 i ust. 7 ustawy z dnia 20 grudnia 1998 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291) w brzmieniu obowiązującym od dnia 2 maja 2004 roku do dnia 23 sierpnia 2005 roku.

W myśl art. 5a ust. 5 rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników, zobowiązany jest po rozliczeniu roku podatkowego, do dnia 14 lutego każdego roku, złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok. Stosownie natomiast do art. 5a ust. 7 niezachowanie terminu, o którym mowa w ust. 5, o ile nadal prowadzona jest pozarolnicza działalność gospodarcza, jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć zaświadczenie. Rezultatem niezłożenia przez wnioskodawcę do dnia 14 lutego 2005 roku zaświadczenia z urzędu skarbowego jest ustanie ubezpieczenia społecznego od dnia 1 kwietnia 2005 roku.

Niezasadny jest zarzut wnioskodawcy, że nie był pouczony o zmianie przepisów dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników prowadzących działalność gospodarczą. Otóż przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie przewidują zależności ustania ubezpieczenia społecznego rolników od prawidłowego pouczenia rolnika przez Kasę o okolicznościach mających znaczenie na ten rodzaj ubezpieczeń oraz doręczenia takiego pouczenia rolnikowi.

Żaden z przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznych nie obliguje Kasy do wysyłania do rolników zawiadomień o obowiązujących przepisów prawa i ich zmianach oraz skutków dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników. Owszem Kasa stosowała praktykę informowania o zmianach od dnia 2 maja 2004 roku przepisu 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i o treści art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku, ale tego rodzaju pisma były wysyłane do rolników co do, których Kasa posiadała wiedzę, że prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą. Sąd Apelacyjny podziela w pełni stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 4 kwietnia 2008 r., I UK 287/07, że „Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie miała obowiązku indywidualnego zawiadamiania rolników o konieczności udokumentowania formy opodatkowania oraz wysokości podatku, a także o skutku jego zaniechania, określonych w art. 5 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 91, poz. 873 ze zm.)”.

Niewątpliwie do zaistnienia sytuacji w rozpoznawanej sprawie doszło w następstwie zaniechania samego skarżącego, które miało źródło w nieznajomości przepisów prawa. Tak jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 kwietnia 2008 roku „w systemie obowiązującego prawa (pozytywnego) nie można swej sytuacji prawnej usprawiedliwiać nieznajomością prawa”.

Chybiony jest zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, który skarżący upatruje w nierozważeniu okoliczności dotyczących przywrócenia terminu do złożenia zaświadczenia z urzędu skarbowego o wysokości podatku należnego za 2004 rok. Sąd I instancji nie mógł zajmować się tą kwestią, gdyż przepis art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, w brzmieniu obowiązującym od dnia 2 kwietnia 2004 r. do dnia 23 sierpnia 2005 roku, nie przewidywał możliwości przywrócenia rolnikowi terminu do złożenia stosownego zaświadczenia z urzędu skarbowego. Z uwagi na obowiązujące wówczas przepisy zbędnym jest wypowiadanie się w tej materii przez Sąd Apelacyjny.

Kierując się powyższymi motywami Sąd Apelacyjny z mocy art. 385 kpc orzekł, jak w sentencji.