Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 26/08
POSTANOWIENIE
Dnia 12 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi I. H., Z. H. i J. T.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta K. i
Gminy K.
o wznowienie postępowania w sprawie o uznanie za zmarłych S. L. i E. z F. L.
zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z dnia 2 lipca
1991 r., sygn. akt I Ns (…),
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 czerwca 2008 r.,
zażalenia skarżących na postanowienie Sądu Okręgowego w K. z dnia 3 marca 2008 r.,
sygn. akt II Cz (…),
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 24 października 2007 r. Sąd Okręgowy w K., rozpatrując
zażalenie skarżących na postanowienie Sądu I instancji, zmienił to postanowienie i
odrzucił skargę I. H., Z. H. i J. T. o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z dnia 2 lipca 1991 r., wydanym
w sprawie o uznanie za zmarłych S. L. i E. z F. L. Od postanowienia Sądu Okręgowego
skarżący wnieśli skargę kasacyjną, którą Sąd ten odrzucił postanowieniem z dnia 3
marca 2008 r., uznając ją za niedopuszczalną w świetle art. 5191
k.p.c. Sąd Okręgowy
wskazał, że zaskarżone orzeczenie nie dotyczyło istoty sprawy, ani też nie zostało
2
wydane w przedmiocie odrzucenia wniosku wszczynającego sprawę lub w przedmiocie
umorzenia postępowania. Odrzucenie skargi o wznowienie postępowania nie może być,
zdaniem tego Sądu (wspartym odwołaniem się do postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 11 stycznia 2006 r., III CZ 103/05), traktowane analogicznie jak odrzucenie wniosku
o wszczęcie postępowania nieprocesowego.
W zażaleniu na to ostatnie postanowienie skarżący wnieśli o jego uchylenie,
zarzucając niewłaściwe zastosowanie art. 5191
k.p.c., polegające na przyjęciu, że
odrzucenie skargi o wznowienie postępowania nie jest zrównane z odrzuceniem
wniosku o wszczęcie postępowania. Podkreślili, że wykładnia systemowa oraz
funkcjonalna przemawia za potraktowaniem odrzucenia skargi jako czynności
analogicznej z odrzuceniem pozwu. Skarga inicjuje bowiem postępowanie, a jej
odrzucenie postępowanie to kończy. Z mocy art. 409 k.p.c. i art. 406 k.p.c. w zw. z art.
13 § 2 k.p.c. skarga traktowana jest jak pozew, zaś art. 5191
§ 1 k.p.c. przewiduje
dopuszczalność skargi kasacyjnej ograniczoną jedynie przepisem szczególnym.
Zdaniem skarżących, nie ma przepisu, który wyłączałby dopuszczalność skargi
kasacyjnej od postanowienia Sądu II instancji odrzucającego skargę o wznowienie
postępowania nieprocesowego z zakresu prawa osobowego. Jako argument
przemawiający za tym poglądem skarżący wskazali również fakt przyjęcia przez Sąd
Okręgowy w drodze analogii dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem postanowienia o
odmowie odrzucenia skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie zaskarżalności postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie
postępowania w postępowaniu nieprocesowym, wydanego przez Sąd II instancji w
wyniku rozpoznania zażalenia, było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego zarówno
przed, jak i po zmianach przepisów regulujących postępowanie cywilne, związanych z
nowym ukształtowaniem skargi kasacyjnej (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). W
cytowanym przez Sąd Okręgowy postanowieniu z dnia 11 stycznia 2006 r. (III CKN
103/05, niepubl.) Sąd Najwyższy zaakcentował specyfikę skargi o wznowienie
postępowania, która ma charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia, wnoszonego
od prawomocnych orzeczeń. Tak ukształtowana skarga jest środkiem wyjątkowym, co
pociąga za sobą konieczność ścisłej wykładni normujących ją przepisów. Podobny
reżim obowiązuje przy interpretacji przepisów dotyczących skargi kasacyjnej, której
także przydane zostały cechy szczególnego środka zaskarżenia, nie mającego waloru
3
powszechności. Wszelkie przepisy dotyczące obydwu skarg należy zatem wykładać
ściśle, a ich wzajemny stosunek oceniać ze szczególna ostrożnością.
Sprawa, której wznowienia domagali się skarżący, jest sprawą z zakresu prawa
osobowego, rozpatrywaną w postępowaniu nieprocesowym. Zagadnienia szczególne
związane z wznowieniem takiego postępowania reguluje art. 524 k.p.c., natomiast
pozostałe kwestie za pośrednictwem art. 13 § 2 k.p.c. poddane są przepisom art. 399 i
nast. k.p.c. Żaden ze wskazanych przepisów nie określa sytuacji, w których orzeczenia
wydane w postępowaniu wznowieniowym podlegają zaskarżeniu skargą kasacyjną. W
takim wypadku zastosowanie znajdą ogólne zasady postępowania właściwego dla
sprawy, której dotyczy skarga o wznowienie – w tym wypadku art. 5191
§ 1 k.p.c.
Przepis ten w sprawach z zakresu prawa osobowego przewiduje skargę kasacyjną
wyłącznie od wydanych przez sąd drugiej instancji postanowień co do istoty sprawy oraz
od postanowień w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania,
kończących postępowanie w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Skarżący zgadza się z tym, że postanowienie w przedmiocie odrzucenia skargi o
wznowienie postępowania nie jest postanowieniem co do istoty sprawy, ani w
przedmiocie umorzenia postępowania. Uważa natomiast, że jest to postanowienie
„w przedmiocie odrzucenia wniosku". Jak już jednak wyjaśnił Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu wyżej powołanego postanowienia, odrzucenie skargi o wznowienie
postępowania nie może być traktowane analogicznie jak odrzucenie wniosku
o wszczęcie postępowania nieprocesowego, ponieważ są to zupełnie różne środki
prawne, a odmienności jakie występują między nimi wykluczają posłużenie się w tym
wypadku analogią. Nie można bowiem zrównywać wniosku o rozpoznanie sprawy z
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia w tej, rozpoznanej już prawomocnie sprawie.
Wskazywane przez skarżącego odesłanie do przepisów o postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji, zawarte w art. 406 k.p.c., obejmuje jedynie ich stosowanie
odpowiednie, a zatem dopasowane do specyfiki postępowania wznowieniowego,
natomiast art. 409 k.p.c. odwołuje się wprawdzie do pozwu, ale tylko w celu
sprecyzowania podstawowych warunków formalnych skargi, których listę następnie
uzupełnia. Żadna z tych norm nie stanowi więc wystarczającej podstawy prawnej dla
wykładni art. 5191
§ 1 k.p.c. rozszerzającej pojęcie odrzucenia wniosku także na
odrzucenie skargi o wznowienie postępowania.
Skarżący dla poparcia swojego poglądu podnoszą, że jednak taka analogia
została dopuszczona w orzecznictwie przy ocenie możności wniesienia zażalenia od
4
postanowienia sądu I instancji odmawiającego odrzucenia skargi (co miało miejsce w
rozpatrywanej sprawie). Rzeczywiście w judykaturze dostrzegano w pewnych
sytuacjach potrzebę traktowania skargi o wznowienie postępowania podobnie jak
pozwu, np. w zakresie dopuszczalności zażalenia na zwrot takiej skargi (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 22 stycznia 1998 r., III CZP 69/97, OSNC 1988/7-8/111). Jednak
stosowanie analogii ograniczało się do sytuacji, w których wykładnia taka uzasadniona
była koniecznością realizacji konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania
(art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji RP). Przytoczona przesłanka interpretacyjna nie
występuje w wypadku badania dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej, która
stanowi kontrolę wykraczającą ponad konstytucyjne minimum. W tym więc wypadku
ograniczenie skargi kasacyjnej do wypadków wyraźnie wymienionych w art. 5191
§ 1
k.p.c. jest w pełni uzasadnione.
W konsekwencji zażalenie należało oddalić na podstawie art. 39814
w związku z
art. 3941
§ 3 k.p.c.