Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 20 sierpnia 2008 r.
I UZ 11/08
Przyczyną przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej
(art. 168 § 1 k.p.c.) może być usprawiedliwiony błąd profesjonalnego pełno-
mocnika co do sposobu interpretacji nowego, niejasnego w swojej treści prze-
pisu.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 sierpnia
2008 r. sprawy z odwołania Stanisława N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w K. o umorzenie należności, na skutek zażalenia ubezpieczo-
nego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 marca 2008 r. [...]
o d d a l i ł zażalenie.
U z a s ad n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z 24 maja 2006 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy Stanisława N. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z 14 grudnia 2004
r. [...], oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w K. z 15 grudnia 2003 r., którą odmówiono wnioskodawcy
umorzenia należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, zdro-
wotne i Fundusz Pracy.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł 21
sierpnia 2006 r. pełnomocnik wnioskodawcy, będący adwokatem. Skarga nie została
opłacona. Na pierwszej stronie pisma procesowego obejmującego skargę kasacyjną
znalazła się adnotacja pełnomocnika: „Brak obowiązku uiszczania kosztów sądo-
wych (art. 463 § 1 k.p.c.)”.
2
Postanowieniem z 9 października 2006 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę ka-
sacyjną, na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c., z powodu nieuiszczenia przez pełnomoc-
nika skarżącego odpowiedniej opłaty (opłaty podstawowej w kwocie 30 zł). Sąd
Apelacyjny stwierdził, że obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej od skargi kasa-
cyjnej wynika z art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), mającej zastosowanie do przed-
miotowej skargi.
Na powyższe postanowienie - o odrzuceniu skargi kasacyjnej - pełnomocnik
wnioskodawcy wniósł zażalenie do Sądu Najwyższego wraz z wnioskiem o przywró-
cenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Do wniosku dołączył skargę kasacyj-
ną, która tym razem została opłacona opłatą podstawową.
Sąd Najwyższy postanowieniem z 17 kwietnia 2007 r., w sprawie I UZ 1/07,
oddalił zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej, a wniosek o
przywrócenie terminu do wniesienia skargi przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Kra-
kowie do rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z 24 stycznia 2008 r., wydanym
po przeprowadzeniu rozprawy, oddalił wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia
skargi kasacyjnej, uznając brak uiszczenia opłaty podstawowej od skargi za błąd
profesjonalnego pełnomocnika w zakresie stosowania prawa, który nie może stano-
wić podstawy do żądania przywrócenia terminu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, profe-
sjonalny pełnomocnik nie może zasłaniać się nieznajomością przepisów albo zasad
ich interpretowania, skoro działa jako podmiot kwalifikowany, dysponujący wymaga-
ną od niego wiedzą prawniczą. Nieznajomość przepisów postępowania nie może być
uznana za niezawinioną przyczynę uchybienia dokonania czynności procesowej
zgodnie z obowiązującymi przepisami. W ocenie Sądu Apelacyjnego, powstałe w
przedmiotowej sprawie zagadnienie prawne - dotyczące interpretacji art. 1302
§ 3
k.p.c. - nie miało charakteru tak skomplikowanego, aby uzasadniało powoływanie się
profesjonalnego pełnomocnika na niejasność przepisów i działanie w uzasadnionym
okolicznościami przekonaniu co do prawidłowości wniesienia skargi kasacyjnej bez
uiszczenia należnej opłaty.
Następnie Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z 13 marca 2008 r.
odrzucił skargę kasacyjną wnioskodawcy jako spóźnioną. Sąd Apelacyjny stwierdził,
że zgodnie z art. 3986
§ 2 k.p.c., sąd drugiej instancji odrzuca skargę kasacyjną, je-
żeli została wniesiona po upływie terminu. Termin do wniesienia skargi kasacyjnej
3
został określony w art. 3985
§ 1 k.p.c. - skargę wnosi się do sądu, który wydał za-
skarżone orzeczenie, w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z
uzasadnieniem stronie skarżącej. W rozpoznawanej sprawie wyrok Sądu Apelacyj-
nego został ogłoszony 24 maja 2006 r., odpis tego orzeczenia wraz uzasadnieniem
został doręczony wnioskodawcy 20 czerwca 2006 r. Ostatnim dniem terminu przewi-
dzianego dla wniesienia skargi kasacyjnej był 21 sierpnia 2006 r. (w związku z art.
115 k.c.). Wniesienie skargi kasacyjnej 16 listopada 2006 r. (razem z wnioskiem o
przywrócenie terminu do jej wniesienia) nastąpiło z oczywistym przekroczeniem ter-
minu przewidzianego w art. 3985
§ 1 k.p.c. Skarga kasacyjna wniesiona 16 listopada
2006 r. została połączona z zażaleniem pełnomocnika wnioskodawcy na postano-
wienie Sądu Apelacyjnego z 9 października 2006 r. o odrzuceniu skargi kasacyjnej z
21 sierpnia 2006 r. z powodu nieuiszczenia opłaty podstawowej, jak również z wnio-
skiem o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Wniosek o przywró-
cenie terminu został oddalony przez Sąd Apelacyjny postanowieniem z 24 stycznia
2008 r., ze względu na brak podstaw do jego uwzględnienia wynikających z art. 168
§ 1 k.p.c. Ponieważ skarga kasacyjna wniesiona 16 listopada 2006 r. została złożona
z przekroczeniem terminu dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia wraz z
uzasadnieniem, a jednocześnie nie zaistniały okoliczności uzasadniające przywróce-
nie terminu do jej wniesienia, skargę tę należało odrzucić zgodnie z art. 3986
§ 2
k.p.c.
Powyższe postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej zaskarżył w całości
zażaleniem pełnomocnik wnioskodawcy, podnosząc, że zaskarżone orzeczenie było
konsekwencją wydania przez Sąd Apelacyjny postanowienia z 24 stycznia 2008 r.
oddalającego wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Peł-
nomocnik skarżącego wniósł o rozpoznanie przez Sąd Najwyższy także tego posta-
nowienia, na podstawie art. 380 k.p.c. Skarżący stwierdził, że postanowienie o od-
mowie przywrócenia terminu zostało wydane z naruszeniem art. 168 § 1 k.p.c., w
wyniku przyjęcia, że wnioskodawca ponosi winę w niedokonaniu czynności proceso-
wej w terminie, a zatem brak jest przesłanki jego przywrócenia. Pełnomocnik zwrócił
uwagę, że Sąd Apelacyjny utożsamił błąd pełnomocnika w zakresie stosowania
prawa z istnieniem po jego stronie winy. Stwierdzenie, że pozostawanie pełnomoc-
nika w błędzie mogło mieć racjonalne oparcie i uzasadnienie, eliminuje możliwość
przypisania stronie (bądź jej pełnomocnikowi) winy. W przedmiotowej sprawie nie
chodzi o nieznajomość przepisów, a nawet o stosowanie konkretnego z nich, ale o
4
sposób ich interpretacji i zakres wzajemnego odniesienia. Domaganie się od strony,
aby nawet przy udziale profesjonalnego pełnomocnika dokonywała właściwej inter-
pretacji niespójnego i niekonsekwentnego prawa jest przerzucaniem na stronę skut-
ków niejasnego sposobu stanowienia prawa. Uchwała Sądu Najwyższego z 26 wrze-
śnia 2006 r., II UZP 11/06 (OSNP 2007 nr 11-12, poz. 163), dotycząca opłat podsta-
wowych, nie istniała w chwili wnoszenia przez stronę skargi kasacyjnej. Nie był za-
tem wówczas znany pogląd prawny Sądu Najwyższego i przyjęty przez ten Sąd spo-
sób interpretacji art. 1302
§ 3 k.p.c. Przepis ten ma charakter restrykcyjny, dlatego
uzasadnione wątpliwości może budzić przyjęcie jego rozszerzającej interpretacji,
według której obejmuje on również opłatę podstawową.
Z kolei postanowieniu Sądu Apelacyjnego z 13 marca 2008 r. o odrzuceniu
skargi kasacyjnej pełnomocnik skarżącego zarzucił naruszenie art. 3986
§ 2 k.p.c.
poprzez błędne przyjęcie, że zachodziły przesłanki przewidziane w tym przepisie.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia o odrzuceniu skargi
kasacyjnej oraz o zmianę postanowienia z 24 marca 2008 r. oddalającego wniosek
o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej poprzez uwzględnienie tego
wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Pełnomocnik wnioskodawcy wniósł
zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego z 13 marca 2008 r. o odrzuceniu
skargi kasacyjnej, które jest zaskarżalnym do Sądu Najwyższego postanowieniem
kończącym postępowanie w sprawie (art. 3941
§ 1 k.p.c.). Jednocześnie, powołując
się na treść art. 380 k.p.c., skarżący wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu Ape-
lacyjnego z 24 stycznia 2008 r. o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu do
wniesienia skargi kasacyjnej, które - jego zdaniem - zostało wydane z naruszeniem
art. 168 § 1 k.p.c. Postanowienie o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu do
dokonania czynności procesowej nie należy do kategorii postanowień kończących
postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 3941
§ 2 k.p.c. i jest niezaskarżalne. Z
uwagi jednak na złożony przez pełnomocnika skarżącego w trybie art. 380 k.p.c.
wniosek umożliwiający rozpoznanie postanowienia niepodlegającego zaskarżeniu,
Sąd Najwyższy mógł również rozpoznać powołane postanowienie w przedmiocie
przywrócenia terminu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że art. 380
5
k.p.c., przewidujący możliwość rozpoznania przez sąd drugiej instancji postanowień,
które nie podlegały osobnemu zaskarżeniu, ma zastosowanie do rozpoznawania
przez Sąd Najwyższy zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji (por. między
inymi. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 stycznia 2007 r., III UZ 12/06, OSNP
2008 nr 3-4, poz. 50).
W ocenie Sądu Najwyższego, oddalenie przez Sąd Apelacyjny postanowie-
niem z 24 stycznia 2008 r. wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o przywrócenie
terminu do dokonania czynności procesowej, w postaci wniesienia prawidłowo opła-
conej opłatą podstawową skargi kasacyjnej, było uzasadnione i znajdowało oparcie
w prawidłowo zinterpretowanym i zastosowanym art. 168 § 1 k.p.c.
W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy nie można przyjąć
przedstawionego przez pełnomocnika wnioskodawcy usprawiedliwienia nieuiszcze-
nia od skargi kasacyjnej przy jej wniesieniu należnej opłaty, w szczególności nie
można przyjąć, że brak uiszczenia opłaty podstawowej od skargi kasacyjnej wniesio-
nej 21 sierpnia 2006 r. był wynikiem dokonania przez pełnomocnika określonej inter-
pretacji art. 1302
§ 3 k.p.c., odmiennej od przyjętej w późniejszych orzeczeniach
Sądu Najwyższego i zakładającej, że przepis ten nie dotyczy opłat podstawowych.
W uzasadnieniu zażalenia pełnomocnik skarżącego powołał się na brak winy
w uchybieniu terminu do wniesienia prawidłowo opłaconej skargi kasacyjnej, co miało
być konsekwencją niejasności przepisu, na podstawie którego zostało wydane po-
stanowienie o odrzuceniu tej skargi, a mianowicie art. 1302
§ 3 k.p.c. Przepis ten,
stanowiący podstawę prawną wydania przez Sąd Apelacyjny postanowienia o odrzu-
ceniu skargi kasacyjnej, został wprowadzony do Kodeksu postępowania cywilnego
ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która
weszła w życie 2 marca 2006 r. W chwili wnoszenia skargi kasacyjnej (co nastąpiło
21 sierpnia 2006 r.) nowa ustawa o kosztach sądowych była uchwalona od ponad
roku i od prawie sześciu miesięcy obowiązywała. Od prawie sześciu miesięcy obo-
wiązywał również art. 1302
§ 3 k.p.c.
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
wprowadza nowy rodzaj opłaty - opłatę podstawową (art. 11, art. 14, art. 35, art. 36).
Ponadto ustawa ta przewiduje opłaty stałe (art. 12) i stosunkowe (art. 13). Dodany do
Kodeksu postępowania cywilnego art. 1302
§ 3 k.p.c. odnosi się jedynie do opłaty „w
wysokości stałej” lub stosunkowej, nie wymienia wprost opłaty podstawowej. Słusz-
nie podkreśla w związku z tym pełnomocnik skarżącego, że bezpośrednio po
6
uchwaleniu i wejściu w życie ustawy o kosztach sądowych istniały pewne wątpliwości
interpretacyjne co do wykładni sformułowania „opłata w wysokości stałej” użytego w
art. 1302
§ 3 k.p.c. Z powodu tych wątpliwości Sąd Najwyższy podjął przytoczoną
wyżej uchwałę z 26 września 2006 r., II UZP 11/06, rozstrzygając ewentualne roz-
bieżności interpretacyjne w tym zakresie. Słusznie podnosi zatem pełnomocnik skar-
żącego, że w dniu wniesienia przez niego skargi kasacyjnej, czyli 21 sierpnia 2006 r.,
nie było jeszcze powszechnie znanego (opublikowanego) orzeczenia Sądu Najwyż-
szego, które jednoznacznie rozstrzygałoby kwestię wykładni art. 1302
§ 3 k.p.c. w
odniesieniu do opłaty podstawowej.
W tych okolicznościach można byłoby usprawiedliwić niezawiniony błąd pełno-
mocnika wnioskodawcy co do sposobu interpretacji powyższego przepisu, gdyby
rzeczywiście istniały podstawy do przyjęcia, że nieuiszczenie przez niego opłaty pod-
stawowej od skargi kasacyjnej było wyłącznie wynikiem przyjęcia błędnej (jak się
okazało ex post) wykładni art. 1302
§ 3 k.p.c. Nieuiszczenie opłaty podstawowej przy
wniesieniu skargi kasacyjnej mogłoby zostać poczytane jako błąd niezawiniony,
gdyby faktycznie pełnomocnik wnioskodawcy pozostawał w usprawiedliwionym prze-
konaniu o braku konieczności uiszczenia tej opłaty bez wzywania do jej uiszczenia.
Nie można jednak przyjąć za usprawiedliwiony i niezawiniony błąd powołanie
się przez pełnomocnika skarżącego na nieobowiązujący w chwili wnoszenia skargi
kasacyjnej przepis. W skardze kasacyjnej wniesionej 21 sierpnia 2006 r. pełnomoc-
nik skarżącego, uzasadniając brak obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, powo-
łał się bowiem na art. 463 § 1 k.p.c., który został uchylony przez art. 126 pkt 24
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dniem 2
marca 2006 r. W chwili wnoszenia skargi kasacyjnej przepis ten od prawie pół roku
już nie obowiązywał. Zgodnie z treścią tego przepisu, uchylonego z dniem wejścia w
życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r., pracownik dochodzący roszczeń z zakresu
prawa pracy oraz ubezpieczony nie mieli obowiązku uiszczania opłat sądowych. W
chwili wnoszenia skargi kasacyjnej obowiązywał natomiast art. 96 ust. 1 pkt 4 w
związku z art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych. Art. 36 tej ustawy stanowi, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń spo-
łecznych i w sprawach odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i ubezpieczeń
społecznych pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 złotych od wymienionych w
tym przepisie środków odwoławczych i środków zaskarżenia, w tym od skargi kasa-
cyjnej. W tej sytuacji za błędne należało uznać powołanie się przez pełnomocnika
7
skarżącego na treść art. 463 § 1 k.p.c. jako podstawę nieuiszczenia opłaty od skargi
kasacyjnej. Tego błędu nie można jednak uznać za błąd niezawiniony, wynikający z
niejasnej treści przepisu i nieukształtowanej jeszcze jego sądowej wykładni. Trudno
bowiem poczytywać za usprawiedliwiony i niezawiniony błąd profesjonalnego pełno-
mocnika (adwokata) powołanie się na nieobowiązujący (uchylony) przepis prawny.
Należy przy tym podkreślić, że nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cy-
wilnych, która uchyliła art. 463 § 1 k.p.c., została uchwalona 28 lipca 2005 r. i ogło-
szona (opublikowana w Dzienniku Ustaw) 1 września 2005 r., zatem prawie rok
przed wniesieniem przez pełnomocnika skarżącego skargi kasacyjnej z 21 sierpnia
2006 r. Nie można było w tych okolicznościach uznać za skuteczne usprawiedliwie-
nie nieuiszczenia opłaty podstawowej od skargi kasacyjnej powołania się na wątpli-
wości interpretacyjne dotyczące art. 1302
§ 3 k.p.c.
Przedstawione powyżej okoliczności towarzyszące wniesieniu skargi kasacyj-
nej z 21 sierpnia 2006 r. wymagały oceny z punktu widzenia przesłanek przywróce-
nia terminu wskazanych w art. 168 § 1 k.p.c. Warunkiem przywrócenia terminu do
dokonania czynności procesowej jest brak winy podmiotu składającego wniosek o
jego przywrócenie. Brak winy powinien być oceniany w sposób uwzględniający
obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony należycie dbającej
o swoje interesy. Okolicznością wykluczającą możliwość uznania, że uchybienie na-
stąpiło bez winy, jest nawet lekkie niedbalstwo. Wyższej miary staranności należy
oczekiwać od profesjonalnego pełnomocnika - adwokata lub radcy prawnego.
W uzasadnieniu uchwały z 22 lutego 2006 r., III CZP 6/06 (OSNC 2007 nr 1,
poz. 5), Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że prawodawca, nakładając na profesjonal-
nych pełnomocników zaostrzone wymagania w zakresie spełniania stawianych przez
ustawę rygorów formalnych oraz oczekując od nich spełnienia wysokich standardów
zawodowych, za elementarne zadanie warsztatowe uznaje prawidłowe od strony
formalnej sporządzanie pism procesowych, w tym środków odwoławczych i środków
zaskarżenia, oraz uiszczanie należnych, określonych przez ustawę opłat. Pogląd ten
Sąd Najwyższy podtrzymał także w uzasadnieniu uchwały z 26 września 2006 r., II
UZP 11/06.
Problem prawny występujący w rozpoznawanej sprawie sprowadzał, się mię-
dzy innymi, do odpowiedzi na pytanie, czy opłata w wysokości stałej, o której mowa
w art. 1302
§ 3 k.p.c., to również opłata podstawowa określona w art. 14 oraz art. 36
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Kwestia ta była już wielokrotnie
8
przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Orzecznictwo sądowe można zatem
uznać za ukształtowane. Sądowa wykładnia określenia „opłata w wysokości stałej”
nie może być przy tym uznana za rozszerzającą w stosunku do treści nadmiernie
restrykcyjnego przepisu, jak to ujął pełnomocnik wnioskodawcy.
W uchwale z 26 września 2006 r., II UZP 11/06, Sąd Najwyższy przyjął, że art.
1302
§ 3 k.p.c. stosuje się do środków odwoławczych i środków zaskarżenia podle-
gających opłacie podstawowej, o której mowa w art. 35 i 36 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W uzasadnieniu tej uchwały
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że określenie „opłata w wysokości stałej” ma szerszy zakres
znaczeniowy niż określenie „opłata stała” i obejmuje także opłaty, które nie są opła-
tami stałymi w rozumieniu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (art.
12), ale ich wysokość jest stała dlatego, że została jednoznacznie określona kwoto-
wo, jak to ma miejsce w przypadku opłaty podstawowej. W odniesieniu do zagadnie-
nia opłaty podstawowej Sąd Najwyższy wypowiadał się również wcześniej, przed
uchwałą z 26 września 2006 r., II UZP 11/06, między innymi w postanowieniu z 2
czerwca 2006 r., II UZ 14/06 (OSNP 2007 nr 11-12, poz. 175), stwierdzając, że art.
1302
§ 3 k.p.c. dotyczy także skargi kasacyjnej podlegającej opłacie podstawowej, o
której mowa w art. 36 ustawy o kosztach sądowych. Podobne stanowisko co do wy-
kładni art. art. 1302
§ 3 k.p.c. Sąd Najwyższy zajął w uchwale z 10 stycznia 2007 r.,
III CZP 134/06 (OSNC 2007 nr 11, poz. 160) oraz w uchwale z 21 listopada 2006 r.,
III CZP 109/06 (OSNC 2007 nr 7-8, poz. 105).
Z powyższych względów, na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art.
39814
k.p.c. Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji.
========================================