Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 70/08
POSTANOWIENIE
Dnia 17 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa I. B. i Z. M.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 września 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2008 r.,
"Czy podlega odrzuceniu z powodu czasowej niedopuszczalności
drogi sądowej pozew o zasądzenie odszkodowania za szkodę
wyrządzoną przez wydanie przed dniem 1 września 2004 r.
ostatecznej decyzji administracyjnej, której niezgodność z prawem
została stwierdzona po tym dniu, wniesiony do sądu powszechnego
bez uprzedniego uzyskania, zgodnie z treścią art. 160 § 4 k.p.a.,
decyzji administracyjnej w przedmiocie odszkodowania ?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
I. B. i Z. M. wytoczyły powództwo przeciwko Skarbowi Państwa
reprezentowanemu przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o zasądzenie
odszkodowania w kwocie 3.630.688 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31
sierpnia 2005 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 28.800 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego. Wskazały, że zgodnie z art. 417 § 2 k.c. strona lub jej
następcy prawni mogą dochodzić odszkodowania za szkodę poniesioną wskutek
wydania decyzji, której nieważność została następnie stwierdzona. Minister
Rolnictwa i Rozwoju Wsi w dniu 30 sierpnia 2005 r. wydał decyzję o stwierdzeniu
nieważności decyzji Ministra Rolnictwa z dnia 17 sierpnia 1970 r. o przejęciu na
własność Państwa z mocy prawa z dniem 8 marca 1958 r. nieruchomości ze
znajdującym się na niej młynem elektrycznym i przyległymi zabudowaniami oraz
urządzeniami, położonej w S. B., pow. B., stanowiącej współwłasność I. B. i Z. M.,
spadkobierczyń A. i Z. H.
Pozwany Skarb Państwa - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wniósł
o odrzucenie pozwu z powodu czasowej niedopuszczalności drogi sądowej,
podnosząc, że wbrew twierdzeniom powódek podstawę prawną ich roszczeń
stanowi art. 160 k.p.a., a nie art. 4171
k.c., a wobec braku rozstrzygnięcia organu
administracyjnego w przedmiocie odszkodowania pozew podlega odrzuceniu na
podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.
Postanowieniem z dnia 4 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił wniosek
pozwanego o odrzucenie pozwu. W uzasadnieniu wskazał, że po wejściu w życie
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) uległ zmianie stan prawny
w zakresie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę powstałą w wyniku
stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej. Zgodnie bowiem z art. 2 tej
ustawy, z dniem 1 września 2004 r. został uchylony art. 160 k.p.a., a zgodnie z art.
5 - do stanów i zdarzeń prawnych powstałych po tym dniu ma zastosowanie art.
4171
k.c. Przepis ten wskazuje jako właściwy do dochodzenia roszczeń wyłącznie
tryb sądowy. W konsekwencji należy przyjąć, że obecnie administracyjny tryb
3
dochodzenia roszczeń odszkodowawczych (art. 160 k.p.a.) ma zastosowanie
jedynie w tych sprawach, w których decyzja stwierdzająca nieważność (art. 156 § 1
k.p.a.) stała się ostateczna przed dniem 1 września 2004 r. Natomiast wydanie
takiej decyzji po tym dniu powoduje objęcie wniosku odszkodowawczego regulacją
art. 4171
§ 2 k.c., zatem jego rozpoznanie następuje wyłącznie przed sądem
powszechnym. Ponieważ podstawą roszczeń powódek była decyzja z dnia
30 sierpnia 2005 r., tym samym należało uznać, że droga sądowa w rozpoznawanej
sprawie jest dopuszczalna.
Zażalenie na to postanowienie złożył pozwany Skarb Państwa,
reprezentowany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zastępowany w procesie
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, zaskarżając orzeczenie w całości
i zarzucając naruszenie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie oraz
naruszenie prawa materialnego na skutek błędnej wykładni art. 5 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) w związku z art. 160 k.p.a.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość wyrażoną
w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postanowieniu z dnia 25 stycznia 2007 r., III CZP 100/06 (niepubl.) Sąd
Najwyższy, formułując wymagania co do treści postanowienia o przedstawieniu
zagadnienia prawnego, podkreślił, że niezbędne jest wskazanie przez Sąd
przedstawiający Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
szczegółowego uzasadnienia, na czym polegają jego wątpliwości i dlaczego uważa
je za poważne, oraz wykazanie, że stwierdzone przezeń wątpliwości prawne
pozostają w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem sprawy. W postanowieniu
z dnia 13 maja 1999 r., III CZP 8/99 (niepubl.) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że może
odmówić podjęcia uchwały w sprawie przedstawionej w trybie art. 390 § 1 k.p.c.,
jeżeli nie zachodzi potrzeba wyjaśnienia wątpliwości. Musi być to przy tym
wątpliwość „poważna”, a na Sądzie II instancji spoczywa obowiązek
szczegółowego uzasadnienia, na czym polegają jego wątpliwości i dlaczego uważa
4
je za poważne oraz wykazania, że stwierdzone przezeń poważne wątpliwości
prawne pozostają w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem sprawy.
W okolicznościach niniejszej sprawy postanowienie Sądu Apelacyjnego nie
spełnia tych wymagań. Brak jest bowiem nie tylko uzasadnienia, na czym miałby
polegać poważny charakter wątpliwości, ale przede wszystkim brak jest wykazania
związku przyczynowego pomiędzy rozstrzygnięciem zagadnienia prawnego
a rozstrzygnięciem sprawy. Podkreślić bowiem należy, iż w pozwie sporządzonym
przez profesjonalnego pełnomocnika jako podstawę prawną dochodzonego
roszczenia wskazano na art. 4171
k.c. Ponadto powódki w toku postępowania od
początku jednoznacznie powoływały się na art. 4171
§ 2 k.c., a nie na art. 160 k.p.a.
W wyroku z dnia 10 marca 2004 r., IV CK 113/03 (niepubl.) Sąd Najwyższy,
powołując się na postanowienie tego Sądu z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN
1000/97 (OSNC 1999, nr 1, poz. 6), że droga sądowa jest dopuszczalna, jeżeli
powód opiera swoje roszczenia procesowe na zdarzeniach prawnych, które mogą
stanowić źródło stosunków cywilnoprawnych, wyjaśnił, iż u podłoża tego
stanowiska legło założenie, że na etapie podejmowania decyzji w sprawie
dopuszczalności drogi sądowej sąd nie jest uprawniony do rozstrzygania
o zasadności roszczenia powoda, nawet bowiem wtedy, gdy jest przekonany
o braku podstaw materialnoprawnych do zasądzenia powództwa, ma obowiązek
merytorycznego rozpoznania sprawy, jeżeli tylko w pozwie są sformułowane
żądania znajdujące podstawę w normach prawa cywilnego. Podobnie
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98
(OSNC 1999, nr 9, poz. 161), uznał, że dopuszczalność drogi sądowej zależy od
okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia,
nie jest natomiast warunkowana wykazaniem istnienia tego roszczenia. Z kolei
w postanowieniu z dnia 8 sierpnia 2000 r., III CKN 927/00 (niepubl.) Sąd Najwyższy
wskazał, że o dopuszczalności drogi sądowej rozstrzyga podany w pozwie stan
faktyczny będący uzasadnieniem zgłoszonego roszczenia, a nie samo wykazanie
roszczenia czy też stosunku prawnego między stronami. Przedstawione
rozstrzygnięcia odpowiadają ugruntowanej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego
uwzględniającej unormowania Konstytucji RP (uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, nr 10,
5
poz. 129; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia
2006 r., III CZP 121/05, OSNC 2006, nr 11, poz. 178).
Roszczenie odszkodowawcze dochodzone w niniejszej sprawie przez
powódki znajduje podstawę w przepisach prawa cywilnego. W konsekwencji
między przedstawionym przez Sąd Apelacyjny zagadnieniem prawnym
a rozstrzygnięciem sprawy brak jest związku przyczynowego. W tej sytuacji
obowiązkiem Sądu jest merytoryczne rozpoznanie roszczenia zgodnie z żądaniem
pozwu.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy postanowił, jak w sentencji.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13