Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 200/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSA Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. G. i M. G.
przeciwko Przedsiębiorstwu Inżynieryjno - Budowlanemu "I.(...)" Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 września 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 listopada
2008 r., sygn. akt I ACa (...),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powodowie J. G. i M. G., prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki
cywilnej pod nazwa M.(...) s.c., wnieśli o zasądzenie od pozwanego - Przedsiębiorstwa
Inżynieryjno-Budowlanego I.(...) spółki z o.o. w P. kwoty 141.515,74 zł wraz z
2
ustawowymi odsetkami od dnia 27 września 2003 roku do dnia zapłaty. Dochodzona
pozwem kwota obejmowała kwotę 92.564,71 zł tytułem zwrotu nienależnie
wyegzekwowanego od powodów świadczenia oraz kwotę 48.951,03 zł tytułem
odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy ewentualnie za szkodę poniesioną
przez powodów na skutek egzekucji przeprowadzonej na wniosek pozwanego jako
wierzyciela.
Wyrokiem z dnia 3 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy w P. zasądził od pozwanego na
rzecz powodów kwotę 92.564,51 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 października
2006 r. do dnia zapłaty, umorzył postępowanie co do kwoty 0,20 zł i oddalił powództwo
w pozostałym zakresie.
Sąd Okręgowy ustalił, że obie strony prowadzą działalność gospodarczą w
zakresie budownictwa. W dniu 8 listopada 2001 r. powodowie zawarli z pozwanym
umowę przedwstępną, u której podstaw leżał plan przystąpienia obu stron do udziału w
przetargu - organizowanego przez gminę C. - na wykonanie kanalizacji sanitarnej na ul.
P. w O. W umowie tej uzgodniono, że ta z nich, która wygra przetarg, zleci drugiej
realizację połowy inwestycji. Przetarg ostatecznie wygrali powodowie i w dniu 17
grudnia 2001 r. zawarli z pozwanym umowę, która przewidywała, że spółka I.(...)
otrzyma za realizację zleconych jej prac wynagrodzenie w kwocie 299.434 zł netto.
Ostateczne ustalenie wartości wynagrodzenia miało być dokonane aneksem
powykonawczym. Za wykonane roboty pozwany miał wystawiać faktury częściowe i
końcową, płatne w terminie 14 dni od daty ich otrzymania przez powodów. Umowę
zmieniono aneksem z dnia 17 grudnia 2001 r. ustalając w nim nowy termin realizacji
robót przez pozwanego - 19 kwietnia 2002 r. Do momentu odbioru robót pozwany
wystawił trzy faktury VAT: nr (...)7/02 (na kwotę 128.400 zł), nr (...)7/01 (na kwotę
153.000,37 zł) oraz nr (...)9/2001 (na kwotę 13.578,02 zł). W końcowym protokole
odbioru, sporządzonym w dniu 31 maja 2002 r. strony potwierdziły wysokość
wynagrodzenia należnego pozwanemu, określonego w umowie z dnia 17 grudnia 2001
r. na kwotę 299.434 zł netto, 320.394,38 zł brutto. Mimo tego w tym samym dniu
pozwany wystawił powodom fakturę VAT nr (...)07/02 na kwotę 38.994,01 zł. Ogółem
pozwany wystawił faktury VAT na łączą kwotę 333.972,40 zł brutto i domagał się od
powodów świadczenia w tej wysokości. Celem spłaty należności wynikających z wyżej
wymienionych faktur powodowie dokonali przelewów na łączną kwotę 147.242,48 zł.
Ponadto w dniu 10 maja 2002 r. strony zawarły umowę przelewu wierzytelności w
kwocie 173.151,90 zł, przysługującej powodom względem gminy C. z tytułu realizacji
3
opisywanej wyżej inwestycji. O dokonanej cesji strony zawiadomiły gminę C., która w
dniu 20 maja 2002 r. dokonała wpłaty wymienionej w umowie przelewu wierzytelności
kwoty na konto spółki I.(...). W formie przelewów pieniężnych oraz cesji wierzytelności
powodowie zaspokoili roszczenia pozwanego do kwoty 320.394,39 zł brutto tj. do
wysokości określonej w umowie z dnia 17 grudnia 2001 r. i potwierdzonej protokołem
odbioru robót odmawiając zapłaty części należności wynikającej z faktury VAT nr
(...)07/02, tj. co do kwoty 13.578,01 zł.
Na gruncie końcowych rozliczeń umowy z dnia 17 grudnia 2001 r. między
stronami zarysował się konflikt. Dnia 11 września 2002 roku pozwany zwrócił się do
powodów z pismem zawierającym końcowe rozliczenie, w którym wskazał, że wartość
jego robót wyniosła ostatecznie 332.405 zł netto. Do pisma dołączono fakturę VAT nr
(...)307/02 z dnia 11 września 2002 roku na kwotę 57.199,62 zł wystawioną jako
rozliczenie końcowe. Z pisma wynikało, że pozwanemu miała przysługiwać względem
powodów wierzytelność w kwocie 53.457,59 zł. Powodowie w odpowiedzi z dnia 30
września 2002 r. zakwestionowali żądanie pozwanego i wystawili na rzecz pozwanego
fakturę VAT nr (...)/2002, dokumentującą sprzedaż na kwotę 20.718,41 zł i wezwali
spółkę I.(...) do zapłaty tej sumy. Pozwany odmówił zapłaty twierdząc, że towary i usługi
ujęte w fakturze nr (...)/2002 zostały skompensowane należnością wynikającą z faktury
VAT nr (...)307/02.
Dnia 9 czerwca 2003 r. pozwany skierował do Sądu Okręgowego w P. pozew
przeciwko powodom o zapłatę solidarnie kwoty 92.564,51 zł, stanowiącą część
należności wynikającej z faktury VAT nr (...)7/02 wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
19 marca 2002 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu. W uzasadnieniu pozwu spółka
I.(...) podała, że J. i M. G. spełnili świadczenie wynikające z faktury załączonej do
pozwu jedynie częściowo, do zapłaty miała pozostać kwota dochodzona pozwem. Do
pozwu dołączono między innymi wezwanie do zapłaty z dnia 10 kwietnia 2002 r.,
wysłane jeszcze przed zawarciem przez strony umowy cesji wierzytelności. W dniu 24
czerwca 2003 r. w sprawie o sygnaturze IX GNc (...) Sąd wydał nakaz zapłaty w
postępowaniu upominawczym, zgodny z żądaniem pozwu, Odpis nakazu zapłaty
wysłano powodom na adres ich zamieszkania widniejący w ewidencji działalności
gospodarczej. Powodowie nie podjęli przesyłki, którą pozostawiono w aktach ze
skutkiem doręczenia, wskutek czego nakaz zapłaty stał się prawomocny w dniu 31 lipca
2003 r.
4
W dniu 2 września 2003 r. pozwany złożył do komornika sądowego przy Sądzie
Rejonowym w P. wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego celem
wyegzekwowania od powodów kwoty 92.464,51 zł wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia 19 marca 2002 r. do dnia zapłaty, kwoty 5.153,50 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu, kwoty 72 zł tytułem kosztów nadania klauzuli wykonalności oraz kosztów
postępowania egzekucyjnego. Żądanie powodów jako dłużników cofnięcia wniosku
egzekucyjnego przez pozwanego jako wierzyciela nie zostało spełnione. W dniu 19
września 2003 r. powodowie wnieśli powództwo przeciwegzekucyjne w oparciu o art.
840 § 1 pkt 2 k.p.c. wraz z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa przez zawieszenie
postępowania egzekucyjnego. Postanowieniem z dnia 26 września 2003 r. Sąd oddalił
wniosek o zabezpieczenie. Tego samego dnia komornik wyegzekwował kwoty objęte
wnioskiem pozwanego oraz koszty egzekucji, ogółem wyegzekwowano kwotę
141.515,74 zł. W dniu 22 października 2003 r. pozwany zwrócił powodom kwotę
14.524,48 zł jako nadpłatę nie znajdującą podstaw w tytule egzekucyjnym i kosztach
egzekucji. W związku z wyegzekwowaniem wszystkich kwot powodowie zmienili
żądanie pozwu wnosząc o ustalenie, że nie są zobowiązani do zapłaty pozwanemu
kwoty 92.564,51 zł.
W ocenie Sądu Okręgowego nie był uzasadniony zarzut pozwanego stanu
rzeczy osądzonej, gdyż dochodzone roszczenie nie było tożsame z roszczeniem
dochodzonym w sprawie o sygn. IX GNc (...), w której wydano nakaz zapłaty
obejmujący należność wynikającą z faktury VAT nr (...)7/02. W chwili dokonania, w dniu
10 maja 2002 r., cesji wierzytelności przysługującej powodom wobec gminy C. istniała
podstawa prawna świadczenia wynikającego z umowy z dnia 17 grudnia 2001 r.
Świadczenie to nie zostało „zużyte” przez powodów w procesie wszczętym z
powództwa pozwanego, wskutek czego doszło do egzekucji komorniczej i ponownego
spełnienia świadczenia objętego tą samą fakturą VAT nr (...)7/02. Tym samym
spełnione wcześniej świadczenie utraciło swoje prawne uzasadnienie, co uzasadnia
żądanie zwrotu równowartości tego świadczenia na podstawie przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu. Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy zasądził od
pozwanego na rzecz powodów kwotę 92.564,51 zł tytułem zwrotu nienależnego
świadczenia - wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 13 października 2006 r. do dnia
zapłaty oddalając żądanie zasądzenia odsetek od dnia 27 września 2003 r. Sąd
Okręgowy oddalił powództwo w pozostałej części - o zapłatę kwoty 48.951,03 zł -
dochodzonego jako odszkodowanie z tytułu nienależytego wykonania umowy,
5
polegającego na nieuwzględnieniu przez pozwanego zapłaty dokonanej przez powodów
w formie przelewu wierzytelności, ewentualnie jako odszkodowanie z czynu
niedozwolonego. Sądowe dochodzenie przez pozwanego weryfikacji wykonania
zobowiązania przez dłużnika i późniejsze postępowanie egzekucyjne, nie może być
uznane za nienależyte wykonanie zobowiązania, ani za czyn niedozwolony. Skutki
niepodjęcia przez powodów obrony w poprzednio toczącym się przeciwko nim procesie,
nie mogą obciążać pozwanego.
Na skutek apelacji wniesionej przez obie strony od wyroku Sądu Okręgowego w
P. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 listopada 2007 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że podwyższył zasądzoną od pozwanego na rzecz powodów kwotę 92.564,51
zł do kwoty 141.515,54 zł oraz oddalił apelację pozwanego, obciążając pozwanego
kosztami postępowania za obie instancje. Sąd Apelacyjny opierając się na ustaleniach
faktycznych sądu pierwszej instancji podzielił także ocenę tego sądu dotyczącą braku
podstaw do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Za uzasadniony
uznał, podniesiony w apelacji powodów, zarzut naruszenia art. 415 k.c. Zasadnicze dla
rozstrzygnięcia sprawy było ustalenie, że powodowie zwolnili się z obowiązku zapłaty
kwoty 92.564 zł, opisanej w fakturze nr (...)7/02, przez dokonanie cesji wierzytelności
przysługującej wobec Gminy C., wskutek czego wygasło zobowiązanie powodów
względem pozwanego dotyczące tej należności. Pozwana spółka nie mogła skutecznie
zarachować wpłaty dokonanej przez Gminę C. na poczet innych należności z tytułu
umowy zawartej z powodami. Mimo tego pozwany po upływie roku wystąpił o
zasądzenie kwoty 92.561 zł, powołując się na brak zapłaty za fakturę (...)7/02 i uzyskał
nakaz zapłaty. Pozwany dochodził więc nieistniejącego roszczenia, a powodowie w
wyniku wydanego nakazu zapłaty zostali zobowiązani do czynności, które nie miały
podstawy prawnej, a ich wykonanie narażało ich na szkodę majątkową. Powtórne
wyegzekwowanie otrzymanego wcześniej świadczenia, odsetek i kosztów
postępowania było postępowaniem rażąco nagannym, naruszającym normy prawa
cywilnego, a tym samym bezprawnym. Działania pozwanego były bezprawne od chwili
skierowania tytułu wykonawczego do egzekucji i nie wycofania wniosku egzekucyjnego
mimo stanowczego stanowiska powodów, że pozwany chce wyegzekwować
świadczenie już spełnione. Działanie pozwanego było też zawinione zważywszy na
aktywność powodów w postępowaniu egzekucyjnym, którzy wszystkimi dostępnymi
prawnie środkami sprzeciwiali się egzekucji. Wyegzekwowanie całej kwoty 141.515,54
zł stanowiło szkodę powodów. Zachodził także związek przyczynowy między powstałą
6
szkodą a działaniem pozwanej spółki. Uwzględniając powyższe Sąd Apelacyjny uznał,
że podstawą uwzględnienia powództwa i to w całości powinien stanowić przepis art. 415
k.c. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uwzględniając apelację powodów zmienił
zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i zasądził dodatkowo na ich rzecz od pozwanego
kwotę 48.591,03 zł i oddalił jako bezzasadną apelację pozwanego. Przyjęcie art. 415
k.c. jako podstawy odpowiedzialności pozwanego za całe dochodzone przez powodów
roszczenie spowodowało bezprzedmiotowość oceny przez Sąd Apelacyjny naruszenia
przez Sąd Okręgowy przepisów art. 405 k.c. i art. 410 k.c., co podniesiono w apelacji
pozwanego.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwany wniósł skargę kasacyjną wskazując jako
jej podstawy: naruszenie prawa materialnego - art. 415 k.c. poprzez jego błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że wystąpienie przez pozwaną spółkę
na drogę sądową celem zasądzenia świadczenia wynikającego z umowy z dnia 17
grudnia 2001 r. ujętego w fakturze VAT (...)7/02, a następnie wszczęcie postępowania
egzekucyjnego na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty opatrzonego w klauzulę
wykonalności stanowi czyn niedozwolony rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą
pozwanej spółki; naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik
sprawy, a mianowicie: art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż w sprawie nie
zachodzi powaga rzeczy osądzonej i brak jest podstaw do odrzucenia pozwu oraz
nierozpoznanie istoty sprawy poprzez pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego
dotyczących rozliczenia należności stron wynikających z umowy z dnia 17 grudnia 2001
r. i możliwości dochodzenia przez pozwanego roszczeń wynikających z wyżej
wymienionej umowy. Pozwany wniósł o uchylenie wydanych w sprawie wyroków i
odrzucenie pozwu ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu względnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w
całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie były zasadne podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przez
Sąd Apelacyjny przepisów postępowania. Sąd Apelacyjny prawidłowo ocenił, że nie
zachodziła w sprawie podstawa do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c. z powodu stanu rzeczy osądzonej (res iudicata). Aby zachodził stan rzeczy
osądzonej kolejny pozew wniesiony do sądu musi wskazywać nie tylko te same strony,
chociażby w odmiennych rolach procesowych i zawierać tożsame z poprzednim
7
rodzajowo żądanie pozwu, ale także musi opierać się na tej samej podstawie faktycznej
i prawnej (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1998 r. III CKN
56/98, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2006 r., II CSK 34/06,
niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2007 r., I CSK 479/06, niepubl.).
Nie zachodzi tożsamość podstawy faktycznej i prawnej pomiędzy roszczeniem o
zapłatę dochodzonym przez Przedsiębiorstwo Inżynieryjno-Budowlane I.(...) spółkę
z o.o. w P. przeciwko J. G. i M. G. w sprawie IX GNc (…), w której Sąd Okręgowy w P.
wydał w dniu 24 czerwca 2003 r. nakaz zapłaty, a roszczeniem dochodzonym w
sprawie, w której zapadł wyrok zaskarżony skargą kasacyjną. W sprawie zakończonej
prawomocnym nakazem zapłaty dochodzone było, na podstawie art. 477 § 1 k.c.
roszczenie obejmujące wykonanie obowiązku zapłaty wynikającego z umowy łączącej
strony zawartej w dniu 17 grudnia 2001 r. Natomiast w sprawie, w której zapadł wyrok
zaskarżony skargą kasacyjną, powodowie dochodzili od pozwanego zapłaty zwrotu
bezpodstawnie wyegzekwowanej kwoty (na podstawie przepisów o bezpodstawnym
wzbogaceniu), jak również tytułem odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy z
dnia 17 grudnia 2001 r. (na podstawie art. 471 k.c.), bądź też z tytułu czynu
niedozwolonego (na podstawie art. 415 k.c.). Różna była więc podstawa prawna
dochodzonych roszczeń w obu wymienionych postępowaniach sądowych. Ponadto
roszczenie dochodzone w sprawie, w której wniesiono skargę kasacyjną, opierało się na
odmiennej podstawie faktycznej obejmującej dodatkowo fakt wszczęcia przez
pozwanego jako wierzyciela przeciwko powodom jako dłużnikom postępowania
egzekucyjnego na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty, nieodstąpienia od
dalszych czynności egzekucyjnych i wyegzekwowania od powodów zasądzonej
prawomocnym nakazem zapłaty kwot, jak również kosztów postępowania
egzekucyjnego. Te okoliczności nie były objęte podstawą faktyczną pozwu, który został
wniesiony do Sądu Okręgowego w P. w sprawie o sygnaturze IX GNc (…).
Zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. skargę kasacyjną strona może oprzeć na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Wymaga to wskazania w skardze kasacyjnej konkretnych
przepisów prawa procesowego naruszonych przez sąd odwoławczy, których naruszenie
mogło mieć istotny wpływ na wynik spraw (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23
lutego 2006 r., II CSK 132/05, niepubl.). Nie spełnia tego kryterium zawarty w skardze
kasacyjnej zarzut nierozpoznania istoty sprawy. Po pierwsze, tak ogólnie sformułowany
zarzut zmuszałby Sąd Najwyższy do poszukiwania we własnym zakresie przepisów
8
postępowania, których naruszenie przez sąd odwoławczy doprowadziło do
nierozpoznania istoty sprawy. Po drugie, zarzut nierozpoznania istoty sprawy jest
zarzutem związanym z orzekaniem przez sąd pierwszej instancji (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 lutego 2001 r., I PKN 247/00, OSNP z 2002 r., nr 21, poz. 521).
Za uzasadniony należy uznać zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisu
art. 415 k.c. na skutek niewłaściwego zastosowania i przyjęcia, że nieodstąpienie przez
pozwanego jako wierzyciela od wszczętej egzekucji przeciwko powodom jako
dłużnikom jest czynem niedozwolonym. Co do zasady wszczęcie i prowadzenie przez
wierzyciela egzekucji przeciwko dłużnikowi na podstawie tytułu wykonawczego w
postaci prawomocnego orzeczenia sądu zapatrzonego w klauzulę wykonalności, nie
może być uznane za czyn niedozwolony uzasadniający odpowiedzialność
odszkodowawczą na podstawie art. 415 k.c. Warunkiem odpowiedzialności na
podstawie art. 415 k.c. jest wykazanie winy sprawcy szkody. W pojęciu winy w szerokim
znaczeniu, mieści się element obiektywny (przedmiotowy) tj. to aby czyn, który
spowodował szkodę, miał charakter bezprawny oraz element subiektywny (podmiotowy,
wina w ścisłym znaczeniu) tj. aby sprawcy czynu można postawić zarzut podjęcia
negatywnej decyzji – co do przewidywania i woli – odnoszącej się do czynu
bezprawnego i jego skutków. Także w przypadku ujęcia winy w wąskim znaczeniu,
odpowiedzialność na podstawie art. 415 k.c. może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy
czyn ma charakter bezprawny, przez którą należy rozumieć sprzeczność czynu z
bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa albo z zasadami współżycia
społecznego. Co do zasady nie jest czynem sprzecznym z prawem bądź zasadami
współżycia społecznego wykonywanie przez wierzyciela uprawnień wynikających z
tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego orzeczenia sądowego zaopatrzonego w
klauzulę wykonalności, gdy dłużnik nie stosuje się do treści tego tytułu.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego za ugruntowane można uznać stanowisko,
według którego możliwe jest uznanie za bezprawne i pozostające w normalnym,
adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, prowadzenie egzekucji na podstawie
tytułu egzekucyjnego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 9 marca 2007 r. V CSK 452/06, Prawo Bankowe z 2007 r., nr 9,
poz. 15, z dnia 11 stycznia 2006 r., III CK 325/05, Prawo Bankowe 2006, nr 11, poz. 11,
z dnia 25 kwietnia 1997 r., I CKN 60/97, OSNC z 1997 r., nr 11, poz. 173), czy aktu
notarialnego, w którym dłużnik poddał się dobrowolnie egzekucji (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 139/06, niepubl.), gdy nie było podstaw
9
do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, czy też żądania nadania klauzuli
wykonalności aktowi notarialnemu. W powołanych wyżej orzeczeniach Sądu
Najwyższego przedmiotem oceny było prowadzenie egzekucji na podstawie tytułów
egzekucyjnych, które nie były prawomocnymi orzeczenia sądu i którym nadano sądową
klauzulę wykonalności po przeprowadzonego ograniczonego tylko do kwestii
formalnych postępowania sądowego. Inna sytuacja zachodzi wówczas, gdy tytułem
egzekucyjnym jest prawomocne orzeczenie sądu. Przede wszystkim nie może być
uznane za sprzeczne z prawem bądź zasadami współżycia społecznego wystąpienie na
drogę sądową z żądaniem rozstrzygnięcia określonego sporu o charakterze
cywilnoprawnym, chociażby powództwo (wniosek) było oczywiście bezzasadne. Takie
postępowanie jest bowiem realizacją prawa do sądu wynikającego z normy
konstytucyjnej zawartej w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz normach regulujących
właściwość sądów powszechnych do rozstrzygania spraw o charakterze cywilnym (art.
2 § 1 k.p.c.). Strona inicjująca postępowanie sądowe, dotyczące określonego stosunku
prawnego o charakterze cywilnym, czyni to na podstawie i formie przewidzianej
przepisami prawa. Swoje żądanie zawarte w pozwie, czy wniosku, poddaje pod osąd
niezawisłego i bezstronnego sądu. Inicjujący bezpodstawnie postępowanie sądowe
naraża się nie tylko na przegranie sprawy, ale także negatywne konsekwencje
związane z możliwością ponoszenia kosztów postępowania nie tylko własnych, ale i
przeciwnika procesowego. W ramach sądowego postępowania rozpoznawczego
pozwany (uczestnik) ma możliwość podniesienia wszelkich zarzutów przeciwko
bezzasadnemu żądaniu zawartemu w pozwie (wniosku), w tym może podnieść zarzut
spełnienia świadczenia żądanego w pozwie (wniosku). Uprawomocnienie się
orzeczenia uwzględniającego zgłoszone przez powoda (wnioskodawcę) żądanie ma
jednak istotne konsekwencje prawne w postaci mocy wiążącej prawomocnego
orzeczenia (art. 365 k.p.c.). Prawomocne orzeczenie między stronami stwarza stan
rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Związanie stron prawomocnym orzeczeniem, o czym
jest mowa w art. 365 § 1 k.p.c., polega na związaniu tych osób dyspozycją zawartą w
sentencji wyroku (postanowienia orzekającego co do istoty sprawy w postępowaniu
nieprocesowym) skonkretyzowanej i zindywidualizowanej normy prawnej wywiedzionej
przez sąd z norm o charakterze generalnych i abstrakcyjnych zawartych w przepisach
prawa przy uwzględnieniu stanu faktycznego ustalonego w sprawie w chwili wydania
orzeczenia. Strony sporu sądowego powinny zastosować się do rozstrzygnięć
zawartych w prawomocnym orzeczeniu sądu. W przeciwnym wypadku, gdy
10
prawomocne orzeczenie sądu nadaje się do egzekucji, jest ono wykonalne i stanowi,
zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. tytuł egzekucyjny uprawniający do nadania mu
klauzuli wykonalności, a następnie wszczęcia przez wierzyciela egzekucji (art. 776
k.p.c.). Postępowanie wierzyciela polegające na wykonywaniu swoich uprawnień
wynikających z prawomocnego orzeczenia sądu jest zgodne z przepisami prawa i nie
narusza zasad współżycia społecznego, jeżeli pomiędzy powstaniem tytułu
egzekucyjnego a skierowaniem tego tytułu do egzekucji po wcześniejszym nadaniu mu
klauzuli wykonalności, nie nastąpiły żadne zdarzenia mające wpływ na treść obowiązku
dłużnika wynikającego z tytułu wykonawczego, wskutek których wygasłby, czy uległ
ograniczeniu ten obowiązek. Według ustaleń faktycznych Sądu Apelacyjnego po
wydaniu w dniu 24 czerwca 2003 r. przez Sąd Okręgowy w P. nakazu zapłaty w
postępowaniu upominawczym powodowie, a pozwani w sprawie IX GNc (...), nie wnieśli
przeciwko niemu sprzeciwu, wskutek czego nakaz ten, zgodnie z art. 504 § 2 k.p.c., ma
skutki prawomocnego wyroku. Bez znaczenia jest przy tym okoliczność, że przyczyną
uprawomocnienia się nakazu zapłaty było nie podjęcie przez powodów [pozwanych w
sprawie IX GNc (...)] prawidłowo doręczonego im pisma sądowego zawierającego odpis
wydanego przez sąd nakazu zapłaty. Pomiędzy wydaniem przez Sąd Okręgowy w P.
nakazu zapłaty w dniu 24 czerwca 2003 r. a skierowaniem przez pozwanego jako
wierzyciela w dniu 2 września 2003 r. wniosku o egzekucję przeciwko powodom jako
dłużnikom, nie nastąpiły żadne zdarzenia, które miałyby wpływ na wygaśnięcie bądź
ograniczenie obowiązków powodów jako dłużników wynikających z prawomocnego
nakazu zapłaty. Zdarzenia, które zdaniem Sądu Apelacyjnego świadczyły o
bezzasadnym wszczęciu a następnie kontynuowaniu przeciwko powodom egzekucji
przez pozwanego jako wierzyciela: zawarcie w dniu 10 maja 2002 r. umowy przelewu
wierzytelności, a następnie dokonanie przez gminę C. w dniu 20 maja 2002 r. wpłaty na
rzecz pozwanego kwoty wynikającej z umowy przelewu, jak również nieprawidłowe
zarachowanie przez pozwanego tej wpłaty na poczet długów powodów, nastąpiły przed
wniesieniem przez pozwanego w dniu 9 czerwca 2003 r. pozwu oraz przed wydaniem w
dniu 24 czerwca 2004 r. przez Sąd Okręgowy w P. nakazu zapłaty. Ponadto z ustaleń
Sądu Apelacyjnego wynika, że pomiędzy stronami począwszy od dnia 31 maja 2002 r. –
daty sporządzenia protokołu odbioru robót objętych umową z dnia 17 grudnia 2001 r. -
trwał spór dotyczący wysokości wynagrodzenia, jakie należało się ostatecznie
pozwanemu od powodów z tytułu wykonania łączącej strony umowy z dnia 17 grudnia
2001 r., jak również wynikający ze sposobu zarachowania przez pozwanego świadczeń
11
otrzymanych od powodów. W sprawie o zapłatę [IX GNc (...)] wniesionej przez
pozwanego do Sądu Okręgowego w P. powodowie jako pozwani w tej sprawie nie
podnieśli zarzutu spełnienia świadczenia, czy też błędnego zarachowania przez
pozwanego otrzymanych od powodów świadczeń. Tym samym powodowie na skutek
własnej biernej postawy w sprawie o zapłatę doprowadzili do uprawomocnienia się
nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy w P. W tych okolicznościach nie można
uznać zachowania pozwanego, który skierował do egzekucji prawomocny nakaz zapłaty
po nadaniu mu klauzuli wykonalności i nie odstąpił od prowadzenia przeciwko powodom
jako dłużnikom egzekucji, za działanie mające cechy czynu bezprawnego (por. podobne
stanowisko zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2007 r.,
II CSK 478/06, niepubl.).
Ponieważ skarga kasacyjna została oparta na uzasadnionej podstawie
naruszenia prawa materialnego Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak sentencji.