Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 października 2008 r.
II PK 60/08
1. Do zwolnień indywidualnych na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektó-
rych ustaw (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.) ma odpo-
wiednio zastosowanie art. 5 ust. 5 tej ustawy.
2. Wskazanie przez pracodawcę w wypowiedzeniu umowy o pracę dłuż-
szego okresu wypowiedzenia niż wymagany nie stanowi naruszenia przepisów
o wypowiadaniu tych umów w rozumieniu art. 50 § 3 k.p.
3. Pracownik nie jest związany dłuższym okresem wypowiedzenia i może
zaprzestać świadczenia pracy z upływem okresu właściwego, chyba że dłuższy
okres wypowiedzenia jest zgodny z jego wolą i interesem.
4. Także przed wprowadzeniem art. 231
§ 6 k.p., przejście zakładu pracy
na innego pracodawcę nie mogło stanowić jedynej przyczyny wypowiedzenia.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 paździer-
nika 2008 r. sprawy z powództwa Bożeny O. przeciwko D.B. Polska SA w W. o od-
szkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 29 maja 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 22 stycznia 2007 r. oddalił powództwo Bożeny O. skierowane przeciwko D.B.
2
Polska SA w W. o zapłatę odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie
umowy o pracę zawartej na czas określony i orzekł o kosztach procesu. Wyrok ten
zapadł w następujących okolicznościach faktycznych.
Powódka była zatrudniona u pozwanej na podstawie umowy o pracę na czas
określony od 1 października 1999 r. do 30 września 2002 r. na stanowisku dyrektora
sprzedaży w dziale bankowości detalicznej na podstawie umowy o pracę z dnia 15
września 1999 r., która to umowa nie przewidywała możliwości wcześniejszego jej
rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem. W dniu 16 października 2000 r.
wręczono powódce wypowiedzenie umowy o pracę ze skutkiem na dzień 30 listopa-
da 2000 r., podając jego podstawę prawną - art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm., dalej powoływana jako ustawa o zwolnie-
niach grupowych albo ustawa). Wskazana w piśmie z dnia 16 października 2000 r.
przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę odwoływała się do zmian organizacyjnych
u pozwanej i wynikającej z nich konieczności likwidacji stanowiska zajmowanego
przez powódkę. Sąd Okręgowy ustalił, że wyłączną przyczyną wypowiedzenia po-
wódce umowy o pracę była likwidacja jej stanowiska pracy. Likwidacja ta spowodo-
wana została zmianami organizacyjnymi u pozwanej, które miały na celu całkowite
przeniesienie sprzedaży detalicznej usług bankowych do B.W.R., później D.B. 24 SA
w K., zapoczątkowanych uchwałą zarządu [...] z dnia 2 października 2000 r. i znaj-
dujących swój finał w sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, tj. działu
bankowości detalicznej D.B. 24. W konsekwencji tych zmian od dnia 4 lipca 2001 r. u
pozwanej pozostała jedynie obsługa klientów korporacyjnych. Ponadto Sąd Okręgo-
wy stwierdził, że w październiku 1999 r. stan zatrudnienia u pozwanej wynosił 291
pracowników, w listopadzie nie uległ zmianie, a w grudniu zmniejszył się do 289 - za-
tem zmniejszenie zatrudnienia objęło nie więcej niż 10% załogi. W tym stanie rzeczy
Sąd Okręgowy uznał, że wypowiedzenie umowy o pracę znajdowało oparcie w prze-
pisach art. 5 ust. 5 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych i nie
naruszało przepisów o wypowiadaniu umów o pracę na czas określony.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 29 maja 2007 r. oddalił apelację powódki od powyższego wyroku po-
dzielając zarówno ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego jak i dokonaną przez niego
ocenę prawną.
3
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powódka zarzuciła naruszenie
prawa procesowego - art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. oraz art. 378
k.p.c., a także art. 328 § 2 k.p.c. polegające na nierozpoznaniu podniesionych w
apelacji zarzutów naruszenia art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych w związku z
art. 5 ust. 5 tej ustawy oraz art. 30 § 21
k.p. Skarżąca podniosła także naruszenie
prawa materialnego, tj. naruszenie art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych,
polegające na zastosowaniu tego przepisu w sytuacji, kiedy przyczyny wypowiedze-
nia umowy o pracę nie ograniczały się wyłącznie do przyczyn wskazanych w tym
przepisie, a powodem rozwiązania umowy o pracę był konflikt powódki z jej przeło-
żonym, art. 10 w związku z art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych, poprzez
przyjęcie, że ten drugi przepis znajduje zastosowanie w przypadku zwolnień indywi-
dualnych, art. 50 § 3 k.p. i art. 30 § 21
k.p. w związku z art. 10 w związku z art. 5 ust.
5 ustawy o zwolnieniach grupowych, polegające na pominięciu faktu, że zastosowa-
no dłuższy okres wypowiedzenia niż wynikający z przepisów prawa, art. 10 ust. 1
ustawy o zwolnieniach grupowych w związku z art. 231
k.p., przez uznanie za do-
puszczalne wypowiedzenie umowy o pracę w związku ze zmianami organizacyjnymi,
które w istocie stanowiły przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę, a także
naruszenie art. 8 k.p. poprzez jego niezastosowanie.
Wskazując na powyższe skarżąca wniosła o „zmianę wyroku w całości i orze-
czenie zgodne z żądaniem pozwu” oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosz-
tów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na wystę-
powanie w sprawie dwóch istotnych zagadnień prawnych. Pierwsze z nich sprowa-
dza się do pytania, czy w ramach odpowiedniego stosowania przepisów ustawy o
zwolnieniach grupowych do tzw. zwolnień indywidualnych znajduje zastosowanie art.
5 ust. 5 tej ustawy. W tym zakresie skarżąca stwierdziła, że przepis art. 10 ust. 1 na-
kazuje stosować przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych odpowiednio, co ozna-
cza - zgodnie z poglądami doktryny - możliwość stosowania tych przepisów wprost
lub z modyfikacją, lecz możliwe jest także niezastosowanie danego przepisu w ra-
mach procedury odpowiedniego stosowania przepisów. Zdaniem skarżącej, art. 5
ust. 5 odwołuje się do „sytuacji określonej w art. 1 ust. 1 ustawy” i tylko w takiej sytu-
acji dopuszczalne jest rozwiązywanie umów zawartych na czas określony, a contra-
4
rio, nie jest ono dozwolone w sytuacjach objętych dyspozycją art. 10 ust. 1 ustawy.
Ponadto powódka odwołała się do wykładni funkcjonalnej przepisów ustawy o
zwolnieniach grupowych, z której, jej zdaniem, wynika, iż jedynie w przypadku
zwolnień grupowych umowy o pracę na czas określony zrównane zostają z umowami
o pracę na czas nieokreślony - co uzasadnione jest rozmiarem zmian wywołanych
potrzebą ekonomiczną, organizacyjną, produkcyjną czy technologiczną i idącą za
tym racją w dopuszczeniu możliwości wypowiadania umów o pracę zawartych na
czas określony. Natomiast zwolnienie indywidualne obejmuje nielicznych pracowni-
ków, nie występują więc racje o charakterze porównywalnym do zwolnień grupo-
wych, a zamysłem ustawodawcy nie było wprowadzenie możliwości likwidacji indywi-
dualnego stanowiska pracy tylko po to, aby rozwiązać stosunek pracy na czas okre-
ślony, w którym nie przewidziano możliwości jego wypowiedzenia.
Drugie zagadnienie wymaga wyjaśnienia, czy zastosowanie nieprawidłowego
(zbyt długiego) okresu wypowiedzenia stanowi naruszenie przepisów prawa pracy w
rozumieniu art. 50 § 3 k.p. Skarżąca wskazała, że w orzecznictwie Sądu Najwyższe-
go przyjął się pogląd, iż ustawowe terminy wypowiedzenia umowy o pracę nie mają
charakteru okresów sztywnych. Pogląd ten uzasadnia jednakże wydłużenie okresu
wypowiedzenia w umowie o pracę lub w układzie zbiorowym, co oznacza że jest ono
dopuszczalne jedynie w przypadku wyrażenia zgody na taką modyfikację przez pra-
cownika lub związek zawodowy.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych odnośnie do zarzutów naruszenia prze-
pisów postępowania wskazano, że wbrew obowiązkowi rozważenia wszystkich pod-
niesionych przez apelującego zarzutów Sąd Apelacyjny całkowitym milczeniem po-
minął wykazywane w apelacji naruszenie art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych w
związku z art. 5 ust. 5 tej ustawy oraz art. 30 § 21
k.p., polegające na zastosowaniu
okresu wypowiedzenia dłuższego niż wynika to z obowiązujących przepisów. Podob-
nie, w uzasadnieniu wyroku brak jakiegokolwiek odniesienia do problemu możliwości
zastosowania art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych do rozwiązania stosun-
ku pracy na czas określony w okolicznościach wskazywanych w art. 10 ust. 1 tej
ustawy. W ramach naruszenia prawa materialnego (art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnie-
niach grupowych) powódka stwierdziła, że z materiału dowodowego wynika, iż likwi-
dacja jej stanowiska pracy nie była wyłączną przyczyną rozwiązania umowy o pracę
a w rzeczywistości stanowił ją konflikt z przełożonym. W zakresie naruszenia art. 10
w związku z art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych skarżąca odwołała się do
5
motywacji przywołanej przy pierwszym zagadnieniu prawnym, a w odniesieniu do
naruszenia art. 50 § 3 k.p. i art. 30 § 21
k.p. w związku z art. 10 w związku z art. 5
ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych powtórzyła argumentację przedstawioną w
drugim zagadnieniu prawnym.
Ponadto w skardze wywiedziono, że przeniesienie sprzedaży detalicznej usług
bankowych między dwiema jednostkami organizacyjnymi opierało się na konstrukcji
przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę na podstawie przepisu art. 231
k.p.
Nie nastąpiło zatem wygaszenie tego rodzaju działalności u pozwanej lecz jedynie
zmiana podmiotu, który ją prowadził. Taka zaś przyczyna, zgodne z art. 231
§ 6 k.p.,
nie może stanowić uzasadnienia dla wypowiedzenia przez pracodawcę stosunku
pracy.
W ramach zarzutu naruszenia art. 8 k.p. podniesiono, że w związku z zawar-
ciem umowy o pracę na czas określony - bez możliwości jej wcześniejszego rozwią-
zania za wypowiedzeniem - powódka uzyskała gwarancje zatrudnienia na okres
wskazany w tej umowie i zgodnie z tak ukształtowaną stabilizacją zawodową ukła-
dała swoje plany życiowe. Biorąc zaś pod uwagę, iż pozwana jest podmiotem funk-
cjonującym w bankowości na skalę światową, powódka mogła mieć pewność co do
racjonalności działań pozwanej, tym bardziej że otrzymywała od pracodawcy wyrazy
uznania i nagrody oraz finansował on podnoszenie przez nią kwalifikacji zawodo-
wych. Ponadto pozwana jako profesjonalny podmiot gospodarczy nie przygotowy-
wała zmian organizacyjnych z dnia na dzień i winna się do tego przygotować, czego
wyrazem powinien być między innymi rodzaj umowy o pracę zawartej z powódką.
Dla wzmocnienia argumentacji skarżąca odwołała się do wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 14 grudnia 1998 r., I PKN 455/99 (OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 338), zgodnie
z tezą którego wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę na czas nieokre-
ślony w miesiąc po jej zawarciu i z powołaniem się na konieczność oszczędności
finansowych, pomimo że okoliczności mające je uzasadniać były znane pracodawcy
już w chwili zawarcia umowy, stanowi nadużycie prawa (art. 8 k.p.), w szczególności,
gdy pracownik uprzednio był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas okre-
ślony i nienagannie wywiązywał się z ciążących na nim obowiązków. Te okoliczności,
zdaniem skarżącej, wskazują na to, iż wypowiedzenie umowy o pracę było
sprzeczne z jego społeczno - gospodarczym przeznaczeniem oraz z zasadami
współżycia społecznego.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna, aczkolwiek nie można podzielić jej wszystkich
zarzutów. Skuteczne zarzuty oparte na podstawie wskazanej art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
muszą być na tyle istotne, aby wskazywane w nich naruszenie przepisów postępo-
wania miało wpływ na wynik sprawy. W tej podstawie kasacyjnej skarżąca zarzuciła,
iż Sąd Apelacyjny - wbrew treści art. 378 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd drugiej in-
stancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji - nie ustosunkował się do zarzutu
apelacyjnego naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa materialnego, tj. art. 10 ustawy
o zwolnieniach grupowych w związku z art. 5 ust. 5 tej ustawy oraz art. 30 § 21
k.p.,
polegającego na zastosowaniu okresu wypowiedzenia dłuższego niż wynika to z
obowiązujących przepisów oraz naruszenia art. 10 w związku z art. 5 ust. 5 ustawy o
zwolnieniach grupowych, poprzez przyjęcie, że ten drugi przepis znajduje zastoso-
wanie w przypadku zwolnień indywidualnych. Wynikający z art. 378 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza zarów-
no bezwzględny zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice, jak i
nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzu-
tów i wniosków. Co więcej, sąd drugiej instancji powinien naprawić wszystkie stwier-
dzone w postępowaniu apelacyjnym naruszenia prawa materialnego przez sąd
pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji, pod warun-
kiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia. Sąd drugiej instancji musi bowiem
samodzielnie dokonać jurydycznej oceny dochodzonego żądania i skonfrontować ją
z zaskarżonym orzeczeniem oraz stojącymi za nim motywami; zarzuty mają charak-
ter pomocniczy i nie ograniczają swobody sądu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55). Zatem uchybienie
temu obowiązkowi przez Sąd Apelacyjny usprawiedliwia postawiony zarzut narusze-
nia art. 378 § 1 k.p.c. Natomiast wsparcie tego zarzutu powołaniem się na narusze-
nie art. 316 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. nie jest uprawnione. Stosownie do treści art.
316 § 1 k.p.c. sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili
zamknięcia rozprawy (zasada aktualności orzeczenia sądowego). Zarzut naruszenia
tego przepisu jest usprawiedliwiony wtedy, kiedy po wniesieniu pozwu nastąpiła
zmiana stanu faktycznego lub prawnego, a sąd, nie uwzględniając tej zmiany, orzeka
na podstawie nieaktualnych już podstaw prawnych lub faktycznych. Zarzut wadliwe-
go sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia może okazać się zasadny
7
jedynie wówczas, gdy z powodu braku w uzasadnieniu elementów wymienionych w
art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej. To, czy
w istocie sprawa została wadliwie, czy prawidłowo rozstrzygnięta, nie zależy od tego,
jak zostało napisane uzasadnienie, co znajduje potwierdzenie w art. 39814
k.p.c.,
zgodnie z którym Sąd Najwyższy oddala skargę kasacyjną także wtedy, gdy zaskar-
żone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 17 marca 2006 r., I CSK 63/05, LexPolonica nr 1344014, z dnia
9 lutego 2007 r., I PK 222/06, OSNP 2008 nr 11-12, poz. 159, z dnia 27 marca 2008
r., III CSK 315/07, LEX nr 390105). Zatem nierozważenie przez sąd drugiej instancji
zarzutów zgłoszonych przez stronę skarżącą w apelacji nie stanowi naruszenia art.
328 § 2 k.p.c., może natomiast uzasadniać - co wyżej wykazano - zarzut naruszenia
art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.
Odnosząc powyższe uwagi do niniejszej sprawy przyznać należy rację skar-
żącej, że Sąd Apelacyjny nie ustosunkował się do wskazanych wyżej zarzutów ape-
lacyjnych. Z uwagi na to, iż te same zarzuty znalazły się także w pierwszej podstawie
kasacyjnej - ich ocena przez Sąd Najwyższy przesądzi jednocześnie, czy w istocie
miały one wpływ na wynik sprawy.
Co do pierwszego zarzutu dotyczącego naruszenia art. 10 ustawy o zwolnie-
niach grupowych, to z jego treści wynika, że bazuje on na okolicznościach faktycz-
nych nieustalonych przez Sąd Apelacyjny, w których skarżąca powołuje się na swój
konflikt z przełożonym, będący, jej zdaniem, przyczyną (albo współprzyczyną) wypo-
wiedzenia umowy o pracę. Tymczasem w sprawie ustalono, że wyłączną przyczyną
wypowiedzenia umowy o pracę była likwidacja stanowiska pracy. Zgodnie z art.
39813
§ 2 k.p.c. Sąd Najwyższy jest związany w postępowaniu kasacyjnym ustale-
niami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (jeśli nie posta-
wiono zarzutów naruszenia przepisów postępowania lub jeśli okazały się one nieuza-
sadnione), w myśl natomiast art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Zatem każdy zarzut
skargi, który pod pozorem naruszenia prawa materialnego zmierza do wykazania
błędu w ustaleniach faktycznych, jest niedopuszczalny. Tak właśnie należy ocenić
powyższy zarzut, skoro skarżąca - wbrew ustaleniom Sądu Apelacyjnego - powołuje
się na to, że między nią a jej przełożonym istniał konflikt na tle problemów z oczeki-
waną sprzedażą, który spowodował rozwiązanie stosunku pracy.
8
W kolejnym zarzucie skarżąca kwestionuje możliwość zastosowania przepi-
sów ustawy o zwolnieniach grupowych (art. 5 ust. 5) do umów o pracę na czas okre-
ślony, jeśli decyzja o zwolnieniu ma charakter indywidualny i znajduje oparcie w
przepisie art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy. Zarzut ten jest nieuprawniony
w świetle jednoznacznej wykładni językowej przepisu art. 10 ust. 1 ustawy. Zgodnie z
jego brzmieniem, obowiązującym w spornym okresie, przepisy ustawy, z wyjątkiem
art. 2 - 4, mają odpowiednie zastosowanie także w razie podejmowania przez kie-
rownika zakładu pracy indywidualnych decyzji o zwalnianiu pracowników z przyczyn
wymienionych w art. 1 ust. 1, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasad-
niający rozwiązanie stosunku pracy, a zwolnienia w okresie nie dłuższym niż 3 mie-
siące obejmują nie więcej niż 10% załogi w zakładach pracy zatrudniających do
1.000 pracowników lub nie więcej niż 100 pracowników w zakładach pracy zatrud-
niających powyżej 1.000 pracowników. Przepis ten w sposób jednoznaczny określa,
które przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych mają zastosowania do zwolnień
indywidualnych. Stanowi on zasadę, że do zwolnień indywidualnych mają odpowied-
nio zastosowanie wszystkie przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych, odstęp-
stwem od tej zasady jest niestosowanie wskazanych w nim wprost dwóch artykułów,
wśród których nie został wymieniony przepis art. 5 ust. 5 tej ustawy. Każdy wyjątek
od zasady winien być interpretowany ściśle, a więc rozszerzenie jego działania na
podstawie wykładni funkcjonalnej, na dodatek dokonywanej wbrew jednoznacznemu
brzmieniu przepisu, jest niedopuszczalne. Tok rozumowania skarżącej, z którego
wynika, że jedynie określony w art. 1 ust. 1 rozmiar zmian wywołanych potrzebą
ekonomiczną, organizacyjną, produkcyjną czy technologiczną uzasadnia stosowanie
art. 5 ust. 5 ustawy, gdyż zamysłem ustawodawcy nie było wprowadzenie możliwości
likwidacji indywidualnego stanowiska pracy tylko po to, aby rozwiązać stosunek
pracy na czas określony, który nie przewidywał możliwości wypowiedzenia, dotknięty
jest zasadniczym błędem. Likwidacja jednostkowego stanowiska pracy, której moty-
wem - obok przyczyn wskazanych w art. 1 ust. 1 ustawy - jest także (albo przede
wszystkim) chęć rozwiązania stosunku pracy z konkretnym pracownikiem z przyczyn
leżących po stronie tego pracownika, w ogóle nie uzasadnia stosowania przepisów
ustawy o zwolnieniach grupowych. Przepis art. 10 ust. 1 ustawy, na podstawie które-
go można zwolnić pracownika, może być zastosowany jedynie wtedy, jeżeli przyczy-
ny wymienione w art. 1 ust. 1 stanowią wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie
stosunku pracy.
9
Natomiast uzasadnione jest twierdzenie skarżącej, że pozwana zastosowała
dłuższy okres wypowiedzenia niż wynika to z obowiązujących przepisów prawa
pracy. Na mocy art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych w sytuacjach wskaza-
nych w art. 1 ust. 1 tej ustawy umowy o pracę zawarte na czas określony lub na czas
wykonania określonej pracy mogą być rozwiązane przez każdą ze stron za dwutygo-
dniowym wypowiedzeniem. Zgodnie natomiast z art. 30 § 1 pkt 2 k.p. umowa o pracę
rozwiązuje się przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowie-
dzenia, a okres wypowiedzenia umowy o pracę obejmujący tydzień lub miesiąc albo
ich wielokrotność kończy się odpowiednio w sobotę lub w ostatnim dniu miesiąca
(art. 30 § 21
k.p.). Pierwszy z tych przepisów dotyczy długości okresu wypowiedze-
nia, drugi sposobu ich obliczania. W pierwszej kolejności podnieść należy to, iż ża-
den z tych przepisów ani też żaden inny przepis Kodeksu pracy, w tym także przepis
art. 36 § 1 k.p. określający powszechnie obowiązujące okresy wypowiedzenia,
wprost nie reguluje kwestii dotyczącej daty rozpoczęcia biegu wypowiedzenia. W
orzecznictwie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 marca 1978 r., I PRN 24/78,
OSNCP 1977 nr 11, poz. 214, z dnia 14 kwietnia 1983 r., I PRN 32/83, OSNCP 1983
nr 12, poz.197), a także i w piśmiennictwie przyjmowane jest pojmowanie okresu wy-
powiedzenia jako okresu rozpoczynającego bieg od pierwszego dnia miesiąca ka-
lendarzowego następującego po miesiącu kalendarzowym, w którym złożone zostało
oświadczenie woli o wypowiedzeniu, odpowiednio zatem rozpoczęcie biegu wypo-
wiedzenia liczonego w tygodniach następuje od pierwszej soboty po złożeniu
oświadczenia woli. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2005 r., III PK
44/05 (OSNP 2006 nr 9 - 10, poz. 147), wyrażono stanowisko, że zwrot „w okresie
wypowiedzenia” na gruncie art. 60 k.p. oznacza „okres po dokonaniu wypowiedze-
nia”. W uzasadnieniu tego poglądu wywiedziono, że przepis art. 30 § 21
k.p. nie wy-
znacza długości okresów wypowiedzenia, lecz określa sposób ich obliczania, wyłą-
czając w tym zakresie odpowiednie zastosowanie art. 112 k.c. Można wobec tego
przyjąć, że określenie czasu trwania okresu wypowiedzenia oraz określenie sposobu
jego obliczania to dwie różne sprawy, a w konsekwencji - że z przepisu o sposobie
liczenia minimalnego ustawowego okresu wypowiedzenia, nie można wnosić o rze-
czywistym trwaniu okresu wypowiedzenia. W konsekwencji Sąd Najwyższy przyjął,
że zwrot „w okresie wypowiedzenia” na gruncie art. 60 k.p. oznacza „okres po doko-
naniu wypowiedzenia”, co sugerowałoby, iż początek biegu wypowiedzenia to dzień
złożenia oświadczenia woli. Różnice te jednak nie mają wpływu na określenie daty
10
końcowej okresu wypowiedzenia. Za każdym razem będzie to ostatni dzień miesiąca
(bądź ostatni dzień trzeciego miesiąca) po miesiącu, w którym złożone zostało
oświadczenie woli - w przypadku okresu wypowiedzenia liczonego w miesiącach
albo druga sobota po sobocie poprzedzającej bezpośrednio to oświadczenie - w
przypadku okresu wypowiedzenia liczonego w tygodniach. Przenosząc te rozważa-
nia na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, iż okres dwutygodniowego wypo-
wiedzenia umowy pracę dokonanego w dniu 16 października 2000 r. winien kończyć
się 4 listopada 2000 r., a zatem w istocie rozwiązanie umowy o pracę z dniem 30
listopada 2000 r. uzasadnia zarzut zastosowania dłuższego okresu wypowiedzenia -
miesięcznego zamiast dwutygodniowego.
Początkowo Sąd Najwyższy uznawał, że ustawowe okresy wypowiedzenia
mają charakter okresów sztywnych i nie mogą być modyfikowane przez strony, poza
przypadkami wyraźnie wskazanymi w przepisach. Od tego poglądu Sąd Najwyższy
odstąpił w uchwale z dnia 9 listopada 1994 r., I PZP 46/94 (OSNAPiUS 1995 nr 7,
poz. 87; OSP 1995 nr 11, poz. 237; OSP 1996 nr 4, poz. 71), w której przyjął, że za-
strzeżenie w umowie o pracę zawartej na czas nieokreślony dwunastomiesięcznego
okresu wypowiedzenia tej umowy przez zakład pracy jest dopuszczalne na podsta-
wie art. 18 § 2 k.p. Pogląd ten znalazł akceptację w późniejszym orzecznictwie Sądu
Najwyższego (por. wyrok z dnia 16 listopada 2004 r., I PK 36/04, OSNP 2005 nr 12,
poz. 176 oraz wyrok z dnia 18 czerwca 2002 r., I PKN 376/01, OSNP 2004 nr 7, poz.
122, z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 97/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 39), a także
stały się podstawą dość powszechnej praktyki, nie tylko w treści umów o pracę, ale
także w układach zbiorowych pracy wprowadzających dłuższe okresy wypowiedze-
nia, co do których również obowiązuje „zasada korzystności” - art. 9 k.p. (por. np.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 866/00, OSNP 2004 nr 4,
poz. 58). Jednakże trafnie wywodzi skarżąca, że możliwość wydłużania okresów wy-
powiedzenia ponad okresy ustawowe, wynikająca z przedstawionych poglądów, nie
może automatycznie zostać przełożona na jednostronne oświadczenia woli praco-
dawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę. Podstawą zaprezentowanych przez Sąd
Najwyższy stanowisk było przyjęcie autonomii woli stron umowy ograniczonej jedynie
zasadą korzystności wynikającą z przepisu art. 18 § 2 k.p. lub autonomii woli stron -
partnerów społecznych, z uwzględnieniem treści art. 9 k.p., stanowiącego, że posta-
nowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i
statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy
11
oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Chodzi więc o porozumienie pracodawcy i
pracownika, o którym nie może być mowy w przypadku jednostronnego oświadcze-
nia woli jednej ze stron umowy, z którym mamy do czynienia w przypadku wypowie-
dzenia przez pracodawcę umowy o pracę.
W takim przypadku rozważenia wymaga, czy jednostronne przedłużenie
okresu wypowiedzenia ponad okres wynikający z przepisów prawa pracy stanowi
naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów na czas określony w rozumieniu art. 50
§ 3 k.p., a więc czy rodzi ono po stronie pracownika prawo do odszkodowania. Zgod-
nie z art. 13 ustawy o zwolnieniach grupowych do nieuzasadnionych lub niezgodnych
z prawem wypowiedzeń umów o pracę mają odpowiednie zastosowanie przepisy
oddziału 4 rozdziału II działu drugiego Kodeksu pracy, a więc także i przepis art. 49
k.p. Na mocy tego przepisu ustawodawca przewidział inną sankcję niż przywrócenie
do pracy lub odszkodowanie w sytuacji, w której pracodawca zastosował krótszy niż
wymagany okres wypowiedzenia. Przepis art. 49 k.p. stanowi, że w razie zastosowa-
nia okresu wypowiedzenia krótszego niż wymagany, umowa o pracę rozwiązuje się z
upływem okresu wymaganego, a pracownikowi przysługuje wynagrodzenie do czasu
rozwiązania umowy. Funkcją art. 49 k.p. jest ochrona pracowników przed bezpod-
stawnym skracaniem wymaganego okresu wypowiedzenia. W razie zaistnienia takiej
sytuacji, z mocy przepisu następuje unicestwienie bezpodstawnie skróconego wy-
powiedzenia, a umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu wymaganego.
Ustawodawca więc dał wyraz temu, że zastosowanie przez pracodawcę krótszego
okresu wypowiedzenia niż wymagany, nie jest objęte skutkami przewidzianymi w art.
45 § 1 k.p., a więc także i art. 50 § 3 k.p. (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4
listopada 1992 r ., I PZP 63/92, OSNCP 1993 nr 7-8, poz. 120). Z porównania sytua-
cji, w której pracodawca stosuje krótszy niż wymagany okres wypowiedzenia do sy-
tuacji, w której jednostronnie go wydłuża, wynika, że w jednej i drugiej dochodzi do
naruszenia przepisów dotyczących długości okresów wypowiedzenia. Uchybienia tej
samej rangi sankcjonowane powinny być jednakowo i ten argument przemawia za
tym, iż wskazanie przez pracodawcę w wypowiedzeniu umowy o pracę dłuższego
okresu wypowiedzenia niż wymagany nie stanowi naruszenia przepisów o wypowia-
daniu tych umów w rozumieniu art. 50 § 3 k.p. (a więc także i w rozumieniu art. 45 §
1 k.p.) i uchybienie to nie wywołuje skutków w nim wskazanych. Przepis art. 49 k.p.
konstruuje zasadę, wedle której umowa o pracę rozwiązuje się z ostatnim dniem wła-
ściwego okresu wypowiedzenia i w świetle wskazanych wyżej argumentów upraw-
12
niony jest pogląd, że zasada ta ma zastosowanie także do przypadków, w których
pracodawca zastosował dłuższy niż wymagany okres wypowiedzenia. Oznacza to,
że pracownik nie jest związany „niewłaściwym” (dłuższym) okresem wypowiedzenia i
może zaprzestać świadczenia pracy z upływem okresu właściwego, chyba że dłuż-
szy okres wypowiedzenia jest zgodny z jego wolą i interesem. Powyższe stanowisko
oznacza, że powoływane przez skarżącą naruszenie prawa procesowego nie miało
wpływu na wynik sprawy.
Natomiast w świetle ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, przejętych przez
Sąd Apelacyjny, trafny jest zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach
grupowych w związku z art. 231
k.p., przez uznanie za zasadne wypowiedzenie
umowy o pracę z powodu zmian organizacyjnych, które w istocie stanowiły przejście
zakładu pracy na nowego pracodawcę. Z ustaleń tych mianowicie wynika, że zmiany,
prowadzące do likwidacji stanowiska pracy powódki, a w konsekwencji do wypowie-
dzenia jej umowy o pracę, polegały na przeniesieniu sprzedaży detalicznej usług
bankowych do innego podmiotu, a przeniesienie to polegało na sprzedaży przez po-
zwaną zorganizowanej części przedsiębiorstwa, tj. działu bankowości detalicznej
D.B. 24 w K., co wskazywałoby, iż doszło do przejęcia części zakładu pracy przez
nowego pracodawcę na podstawie art. 231
§ 1 k.p. Uzasadnia to zarzut stawiany w
skardze, że w istocie zmiany organizacyjne, stanowiące podstawę wypowiedzenia
umowy o pracę, sprowadzały się do przejęcia części zakładu pracy przez nowego
pracodawcę. Zakaz rozwiązywania stosunków pracy z powodu przejścia zakładu
pracy lub jego części na innego pracodawcę - art. 231
§ 6 k.p. - został wprowadzony
do Kodeksu pracy dopiero ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213, poz. 2081).
Ustawa nowelizująca dodała do art. 231
§ 6 k.p., zgodnie z którym przejście zakładu
pracy lub jego części na innego pracodawcę nie może stanowić przyczyny uzasad-
niającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy. Przepis ten nie ma
wprawdzie wprost zastosowania do powódki, ale i przed jego wprowadzeniem można
było bronić poglądu, że przejście zakładu pracy nie może stanowić jedynej przyczyny
wypowiedzenia. Przepis art. 231
§ 1 k.p. ustanawia zasadę kontynuacji stosunków
pracy mimo zmiany po stronie pracodawcy, wynikającej z przejścia zakładu pracy na
inny podmiot, której to zasadzie sprzeciwiałby się pogląd o dopuszczalności rozwią-
zywania stosunków pracy przez dotychczasowego pracodawcę w powodu przejęcia
zakładu pracy lub jego części. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2007 r., I PK
13
269/06 (OSNP 2008 nr 5-6, poz. 6), podkreślił, że wykładnia art. 231
k.p. opiera się,
między innymi, na dwóch założeniach: pierwszym, że nie jest możliwe objęcie pra-
cownika ochroną wynikającą z tego przepisu, jeżeli przed przejściem zakładu pracy
na innego pracodawcę stosunek pracy został skutecznie rozwiązany; drugim, że
przejście zakładu pracy na innego pracodawcę nie uzasadnia samo w sobie pogor-
szenia warunków pracy przejmowanego pracownika. Pierwsze z wymienionych zało-
żeń wynika z faktu, że nowy pracodawca może wstąpić w stosunek pracy (wejść w
miejsce dotychczasowego pracodawcy) tylko wtedy, gdy w chwili przejęcia zakładu,
będącej jednocześnie chwilą zmiany pracodawcy, dana osoba jest pracownikiem
zakładu. Z tego względu w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że regulacja zawarta
w art. 231
k.p. nie likwiduje skutku rozwiązującego wypowiedzenia umowy o pracę
dokonanego przed tym przejściem przez dotychczasowego pracodawcę. Jednakże,
ze względu na istotę instytucji przejścia zakładu pracy, wypowiedzenie, jak każda
inna czynność prawna, nie może zmierzać do obejścia art. 231
k.p., a więc do wyłą-
czenia ustawowych skutków przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę (art. 58
§ 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Dlatego podlega ono kontroli sądu pracy w postę-
powaniu wszczętym odwołaniem pracownika od wypowiedzenia (por. także wyrok
Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2005 r., II PK 38/05, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 44 i
tam powołane wcześniejsze orzecznictwo). Ponadto w wyroku tym powołano się na
pogląd Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wyrażony na gruncie art. 3 ust. 1
dyrektywy 77/187/EWG w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich
odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsię-
biorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (którego odpowiednikiem
jest art. 231
§ 1 k.p.), zgodnie z którym zmiana treści stosunku pracy przez nowego
pracodawcę na niekorzyść pracowników jest dopuszczalna, skoro ma on znaleźć się
w sytuacji dotychczasowego pracodawcy, jednakże przejście zakładu pracy nie może
być jej wyłącznym powodem. Odwołując się do takiego stanowiska Sąd Najwyższy
wskazał na wyroki z: 10 lutego 1988 r., w sprawie Foreningen af Arbejdsledere i
Danmark przeciwko Daddy' s Dance Hall, 324/86 [1988] ECR 739, pkt 16 i z 12 listo-
pada 1992 w sprawie Anne Watson Rask and Kirsten Christensen przeciwko Iss
Kantineservice A/S., C-209/91, [1992] ECR I-05755, pkt 28). Stwierdził jednocześnie,
iż nawet w odniesieniu do okresu przed związaniem Polski prawem wspólnotowym
na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego można
wyprowadzić ogólną regułę, że także w odniesieniu do stanów faktycznych poprze-
14
dzających przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, sąd, w razie dysponowania
kilkoma możliwościami interpretacji przepisów stosowanych do oceny sprawy, powi-
nien wybrać wykładnię najbliższą dorobkowi wspólnotowemu (acquis communauta-
ire).
Na koniec stwierdzić należy, że argumentacja skargi dotycząca naruszenia
art. 8 k.p. nie jest przekonująca. Możliwość zastosowania przepisów ustawy o zwol-
nieniach grupowych do długoterminowych umów o pracę na czas określony, w któ-
rych nie przewidziano możliwości ich wcześniejszego rozwiązania za wypowiedze-
niem, w każdej sytuacji burzy zagwarantowaną wcześniej stabilizację zawodową i
związane z nią plany życiowe. Trudno zatem dopatrzeć się w tak przedstawianej sy-
tuacji powódki jakichś wyjątkowych okoliczności przemawiających za uwzględnie-
niem jej powództwa z uwagi na zasady współżycia społecznego. Powoływany w
skardze wyrok Sądu Najwyższego nie do końca odpowiada realiom niniejszej
sprawy. Po pierwsze, rozwiązanie umowy o pracę nie nastąpiło w tym przypadku w
ciągu miesiąca od jej zawarcia lecz po upływie około jednego roku, po drugie, to iż
pozwana w dniu zawierania umowy o pracę wiedziała o planach przeniesienia sprze-
daży detalicznej usług bankowych do innego podmiotu - co powinno zdaniem skar-
żącej zadecydować o kształcie tej umowy - nie wynika z ustalonego stanu faktyczne-
go. Natomiast stanowisko skarżącej odnośnie do tego, że przedmiotowe wypowie-
dzenie umowy o pracę jest sprzeczne z jego społeczno - gospodarczym przeznacze-
niem w ogóle nie zostało uzasadnione.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach rozstrzygnięto na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. i w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================