Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 5 marca 2009 r.
II PO 1/09
Na podstawie art. 4011
k.p.c. można żądać wznowienia postępowania,
gdy orzeczenie sądu zostało wydane na mocy obowiązującego aktu normatyw-
nego, który następnie Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytu-
cją RP.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 marca
2009 r. sprawy z powództwa Eugeniusza K. przeciwko Polskim Kolejom Państwo-
wym SA o odprawę emerytalną, na skutek skargi powoda o wznowienie postępowa-
nia zakończonego postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2008
r. [...]
o d r z u c i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 21 października 2008 r. [...] z po-
wództwa Eugeniusza K. przeciwko Polskim Kolejom Państwowym SA z siedzibą w
W. o odprawę emerytalną odrzucił skargę kasacyjną powoda od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 11 lutego 2008
r.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy stwierdził, że na mocy art.
3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. skarga kasacyjna musi obligatoryjnie zawierać wniosek o przyję-
cie jej do rozpoznania i jego uzasadnienie. Spełnienie tego wymagania polega na
wskazaniu, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne lub, że istnieje po-
trzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołują-
cych rozbieżności w orzecznictwie sądów lub, że zachodzi nieważność postępowania
lub, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Uzasadnienie tego wniosku
2
polega na wyjaśnieniu, czyli na wykazaniu, dlaczego, w ocenie strony skarżącej, zachodzi
któraś z przesłanek określonych w art. 3989
§ 1 k.p.c. Czyniąc zadość formalnemu wy-
moganiu skargi kasacyjnej, określonemu w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., skarżący powi-
nien przedstawić odpowiednie argumenty prawne, uzasadniające występowanie ści-
śle określonej w ustawie przesłanki. Nie spełnia tego wymagania sformułowanie
istotnego zagadnienia prawnego w sposób ogólny i nieprecyzyjny (postanowienie z
28 września 2007 r., I CSK 266/07).
Odnosząc wskazane zasady do skargi kasacyjnej wniesionej w niniejszej
sprawie Sąd Najwyższy wywiódł, iż skarga strony powodowej jest wadliwa konstruk-
cyjnie. Zagadnienie prawne przedstawione w skardze nie jest problematyczne. Było
już niejednokrotnie rozważane przez Sąd Najwyższy i brakuje argumentów, które
musiałyby prowadzić do zmiany dotychczasowej linii orzecznictwa. Przede wszystkim
jednak przedstawione zagadnienie nie zostało uzasadnione w sposób prawidłowy.
Nie towarzyszy mu odpowiednio sformułowana i rozbudowana argumentacja jury-
dyczna, a jedynie ogólnikowe argumenty natury faktycznej. To wszystko powoduje,
że skarga nie jest konstrukcyjnie poprawna. W tej sytuacji Sąd Najwyższy na pod-
stawie art. 3986
§ 2 k.p.c. odrzucił wniesioną skargę kasacyjną.
Pismem z dnia 9 stycznia 2009 r. powód wniósł skargę o wznowienie postę-
powania w sprawie [...], zaskarżając nią powyższe postanowienie. Jako podstawę
wznowienia skarżący wskazał art. 407 § 2 zdanie drugie k.p.c. w związku z art. 104 §
1 regulaminu Sądu Najwyższego i wniósł o uchylenie postanowienia lub o jego unie-
ważnienie. W uzasadnieniu skargi podniesiono, że zaskarżone postanowienie wyda-
ne zostało w oparciu o art. 3986
§ 2 k.p.c. i art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., które uznane
zostały wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 lipca 2008 r., w sprawie SK
40/07, za niezgodne z Konstytucją RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Warunkiem możliwości rozpatrzenia skargi o wznowienie postępowania jest
spełnienie obu wymagań wskazanych w art. 410 § 1 k.p.c. Stwierdzenie braku
choćby jednego z nich prowadzi do odrzucenia skargi (por. postanowienie Sądu Naj-
wyższego z dnia 17 września 2003 r., II CO 10/03, LEX nr 377064). W judykaturze
podkreśla się, iż zawarte w art. 410 § 1 k.p.c., w jego obecnym brzmieniu, uregulo-
wanie wykracza poza normy postępowania wstępnego ze skargi o wznowienie po-
3
stępowania. Zastosowanie tego przepisu oznacza, że przedmiotem badania sądu
jest zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz oparcie jej na jednej z ustawo-
wych podstaw wznowienia, a w konsekwencji - także dopuszczalność skargi z mocy
ustawy i legitymacja do dokonania tej czynności procesowej. Stwierdzenie, na posie-
dzeniu niejawnym, dopuszczalności wznowienia nie ogranicza się do analizy, czy
wskazane przez skarżącego okoliczności dają się podciągnąć pod przewidzianą w
ustawie podstawę wznowienia, lecz obejmuje badanie i ustalenie, czy podstawa
wznowienia rzeczywiście istnieje. Wskutek uchylenia art. 411 k.p.c. nastąpiła bowiem
eliminacja dwustopniowego postępowania zainicjowanego wniesieniem omawianego
środka zaskarżenia. Skarga o wznowienie postępowania podlega odrzuceniu w try-
bie art. 410 § 1 k.p.c., jeżeli w okolicznościach konkretnej sprawy podnoszona pod-
stawa wznowienia nie zostanie przez sąd stwierdzona (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05, Biuletyn Sądu Najwyższego 2005 nr
9, poz. 14). Dla przyjęcia, że skarga opiera się na ustawowej podstawie wznowienia,
nie wystarcza zatem samo sformułowanie przez skarżącego zarzutów w sposób od-
powiadający ustawowo określonym podstawom wznowienia, jeżeli z uzasadnienia
skargi wynika, iż podnoszona podstawa nie zachodzi (por. postanowienie Sądu Naj-
wyższego z dnia 29 stycznia 1968 r., I CZ 122/67, OSNCP 1968 nr 8-9, poz. 154; z
dnia 28 października 1981 r., I CO 5/81, OSNCP 1982 nr 5-6, poz. 77; z dnia 30
maja 1996 r., I CRN 101/95, OSNK 1996 nr 10, poz. 138; z dnia 26 marca 1999 r., III
AO 5/99, OSNAPiUS 2000 nr 14, poz. 564; z dnia 28 października 1999 r., II UKN
174/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 133 i z dnia 16 maja 2007 r., III CSK 56/07, LEX
nr 334985).
Biorąc po uwagę treść uzasadnienia rozpoznawanej skargi o wznowienie po-
stępowania, uznać należy, że jej podstawę stanowi przepis art. 4011
k.p.c., zgodnie z
którym można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał
Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną
umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orze-
czenie. Przepis ten zakłada określoną sekwencję zdarzeń. Mianowicie, w pierwszej
kolejności zapada orzeczenie, którego podstawą rozstrzygnięcia jest akt normatyw-
ny, który następnie traci moc na skutek uznania go przez Trybunał Konstytucyjny za
niekonstytucyjny. Potwierdza to również treść art. 407 § 2 k.p.c., zgodnie z którym w
sytuacji określonej w art. 4011
k.p.c. skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzech
miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli w
4
chwili wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzeczenie, o którym mowa w
art. 4011
k.p.c., nie było jeszcze prawomocne na skutek wniesienia środka odwo-
ławczego, który został następnie odrzucony, termin biegnie od dnia doręczenia po-
stanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu jawnym - od
dnia ogłoszenia tego postanowienia.
W niniejszej sprawie kolejność jest odwrotna. Trybunał Konstytucyjny wyro-
kiem z dnia 21 lipca 2008 r., SK 40/07, (OTK-A 2008 nr 6 poz. 101) orzekł, że art.
3986
§ 2 i 3 k.p.c. w związku z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewi-
duje odrzucenie - bez wezwania do usunięcia braków - skargi kasacyjnej niespełnia-
jącej wymagań określonych w art. 3984
§ 1 pkt 3 powołanej ustawy, jest niezgodny z
art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji. Wyrok powyższy wszedł w
życie z dniem 8 lipca 2008 r., zgodnie z art. 190 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji
RP, bowiem w tym dniu został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2008 r. Nr 120,
poz. 779. Natomiast zaskarżone postanowienie zapadło w dniu 21 października 2008
r. Prowadzi to do wniosku, że wskazywana przez skarżącego podstawa wznowienia
nie istnieje.
Niezależnie od powyższego, uważna lektura uzasadnienia zaskarżonego po-
stanowienia wskazuje, że nie tyle chodzi o brak uzasadnienia wniosku o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania, a o jego niedomagania merytoryczne. Wszak Sąd
Najwyższy wskazał, że przedstawione zagadnienie nie zostało uzasadnione w spo-
sób prawidłowy, bowiem nie towarzyszy mu odpowiednio sformułowana i rozbudo-
wana argumentacja jurydyczna, a jedynie ogólnikowe argumenty natury faktycznej.
Prowadzi to do wniosku, że odrzucenie skargi kasacyjnej nastąpiło nie z uwagi na
brak formalny polegający na niezawarciu (niezwerbalizowaniu) uzasadnienia wniosku
o przyjęcie jej do rozpoznania, lecz z powodu sformułowania tego uzasadnienia w
sposób nieodpowiadający wymaganiom z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. w związku z art.
3989
§ 1 k.p.c. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano,
że podlega odrzuceniu nie tylko skarga, która w ogóle nie zawiera uzasadnienia
wniosku o jej przyjęcie do rozpoznania, jak również skarga, która takie uzasadnienie
zawiera, lecz nie spełnia ono wymagań z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. (por. np. postano-
wienia Sądu Najwyższego: z dnia 26 lutego 2008 r., II PK 302/07, LEX nr 452475, z
dnia 8 stycznia 2008 r., II UZ 40/07, LEX nr 442665, z dnia 29 listopada 2006 r. II PK
213/06, LEX nr 317809, z dnia 14 lipca 2005 r., III CZ 61/05, OSNC 2006 nr 4,
poz.75, z dnia 20 października 2005 r., II CZ 89/05, Biuletyn Sądu Najwyższego
5
2005 nr 12, poz. 9). Trybunał Konstytucyjny w sprawie SK 40/07 stwierdził, że wyrok
w tej sprawie ma w rzeczywistości charakter zakresowy. Oznacza on wyeliminowanie
z obrotu prawnego niekonstytucyjnej normy, mieszczącej się w ramach art. 3986
§ 2 i
3 k.p.c., nakazującej sądowi drugiej instancji i Sądowi Najwyższemu odrzucenie
skargi kasacyjnej - bez wezwania do uzupełnienia braku, wyrażającego się w braku
sformułowania wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasad-
nienia (art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.). Wyraźnie zatem z tego wynika, że wyrok ten dotyka
formalnego braku konstrukcyjnego skargi kasacyjnej, niezawierającej w ogóle wnio-
sku o jej przyjęcie do rozpoznania czy też jego uzasadnienia, a nie uchybienia pole-
gającego na niedochowaniu zasad, jakim powinien odpowiadać ten wniosek i jego
uzasadnienie, zgodnie z ukształtowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego. Trudno
bowiem uznać, że takie uchybienie, będące w istocie wadą merytoryczną, podlega
„naprawie” poprzez wezwanie do usunięcia braków formalnych. Prowadzi to do wnio-
sku, że zaskarżone postanowienie nie zostało oparte na niekonstytucyjnym zakresie
art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c. w związku z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., stwierdzonym w wyroku
SK 40/07 i dlatego również z tego powodu nie można uznać, że występuje w niniej-
szej sprawie podstawa wznowienia postępowania oparta na przepisie art. 4011
k.p.c.
Na koniec stwierdzić należy, że całkowicie niezrozumiałe, a także pozbawione
podstawy prawnej, jest żądanie „unieważnienia” zaskarżonego postanowienia w
oparciu o § 104 ust. 1 Regulaminu Sądu Najwyższego (M.P. 2003 nr 57, poz. 898), w
myśl którego postanowienie o unieważnieniu prawomocnego orzeczenia sądowego
wydanego w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała
orzecznictwu sądów, Sąd Najwyższy może wydać na posiedzeniu niejawnym. Zgod-
nie z art. 64 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240,
poz. 2052 ze zm.) Sąd Najwyższy na wniosek Prokuratora Generalnego unieważnia
prawomocne orzeczenie wydane w sprawie, która ze względu na osobę lub przed-
miot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania, jeżeli orzeczenie to nie
może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postępowaniach sądo-
wych. Norma ta nie ma zastosowania do wznowienia postępowania na podstawie art.
399 - 4161
k.p.c.
Uznając, że przedmiotowa skarga o wznowienie postępowania nie ma usta-
wowej podstawy, Sąd Najwyższy na mocy art. 410 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji
postanowienia.
========================================