Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 kwietnia 2009 r.
I UZ 5/09
Ustanowienie dla strony pełnomocnika przez sąd powszechny na pod-
stawie art. 117 k.p.c., do występowania w postępowaniu przed tym sądem, nie
obejmuje z mocy prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału
pełnomocnika w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 kwietnia
2009 r. sprawy z odwołania Stanisława S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w C. o prawo do renty w związku z działaniami wojennymi, na
skutek zażalenia ubezpieczonego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowi-
cach z dnia 15 grudnia 2008 r. [...]
o d d a l i ł zażalenie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z 4 lipca 2008 r. [...] oddalił apelację ubezpieczonego Stanisława S. od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z 10
października 2007 r. [...], oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w C. z 23 stycznia 2006 r., odmawiającej wnioskodawcy
prawa do renty w związku z działaniami wojennymi.
Skargę kasacyjną (nazwaną kasacją) od powyższego wyroku Sądu Apelacyj-
nego wniósł 10 listopada 2008 r. pełnomocnik ubezpieczonego, nie załączając do
skargi pełnomocnictwa obejmującego umocowanie do wniesienia skargi.
Zarządzeniem z 18 listopada 2008 r. pełnomocnik ubezpieczonego został we-
zwany do złożenia w terminie siedmiu dni pełnomocnictwa do wniesienia skargi ka-
sacyjnej. W treści zarządzenia znalazło się wyraźnie nawiązanie do uchwały siedmiu
2
sędziów Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07. Powyższe wezwa-
nie zostało doręczone pełnomocnikowi ubezpieczonego 24 listopada 2008 r. Pełno-
mocnik nie zareagował na nie. Po bezskutecznym upływie zakreślonego terminu Sąd
Apelacyjny postanowieniem z 15 grudnia 2008 r. odrzucił skargę kasacyjną ubezpie-
czonego z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych. Sąd Apelacyjny podkreślił,
że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, LEX
nr 394725, której nadano moc zasady prawnej, pełnomocnictwo procesowe nie
obejmuje z mocy samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i
udziału w postępowaniu kasacyjnym.
Według art. 3986
§ 1 k.p.c., jeżeli skarga kasacyjna nie spełnia wymagań
przewidzianych w art. 3984
§ 2 k.p.c., przewodniczący w sądzie drugiej instancji
wzywa skarżącego do usunięcia braków w terminie tygodniowym pod rygorem od-
rzucenia skargi. W oparciu o art. 3986
§ 2 k.p.c. sąd drugiej instancji odrzuca na po-
siedzeniu niejawnym skargę kasacyjną wniesioną po upływie terminu, skargę nie-
spełniającą wymagań określonych w art. 3984
§ 1 k.p.c., nieopłaconą oraz skargę,
której braków nie usunięto w terminie lub z innych przyczyn niedopuszczalną. Sąd
Apelacyjny stwierdził, że zarządzenie, mocą którego pełnomocnik ubezpieczonego
został wezwany do złożenia pełnomocnictwa do wniesienia skargi kasacyjnej, zostało
mu doręczone 24 listopada 2008 r. Termin do uzupełnienia przedmiotowego braku
formalnego upłynął bezskutecznie 1 grudnia 2008 r., a zatem skarga kasacyjna
ubezpieczonego podlegała odrzuceniu na podstawie art. 3984
§ 2 k.p.c.
Powyższe postanowienie zaskarżył w całości zażaleniem pełnomocnik ubez-
pieczonego, zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w
sprawie materiału dowodowego, poprzez uznanie, że pełnomocnik skarżącego powi-
nien usunąć brak formalny „kasacji” poprzez dołączenie pełnomocnictwa procesowe-
go od skarżącego do wniesienia i sporządzenia „kasacji”, podczas gdy pełnomocnik
występował w sprawie z urzędu.
Pełnomocnik skarżącego zwrócił uwagę, że przyczyną odrzucenia skargi ka-
sacyjnej było nieuzupełnienie braków formalnych skargi poprzez niezałączenie peł-
nomocnictwa procesowego udzielonego przez ubezpieczonego do jej wniesienia.
Pełnomocnik skarżącego przypomniał, że decyzją Okręgowej Rady Adwokackiej w
K. z 4 grudnia 2007 r. został wyznaczony pełnomocnikiem z urzędu dla ubezpieczo-
nego Stanisława S., w związku z czym nie jest pełnomocnikiem z wyboru i nie musiał
załączać dodatkowego pełnomocnictwa. Zdaniem pełnomocnika skarżącego, powo-
3
łana w uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego uchwała Sądu Najwyższego
z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, odnosi się do pełnomocnictwa procesowego, a
nie przypadku, w którym adwokat występuje z urzędu jako pełnomocnik. Pełnomoc-
nik podkreślił, że skoro został wyznaczony jako pełnomocnik z urzędu dla Stanisława
S., to powinien działać jako jego pełnomocnik do zakończenia postępowania sądo-
wego.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez jego uchyle-
nie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest uzasadnione. Faktem jest, że w toku postępowania przed
Sądem Okręgowym doszło do ustanowienia dla ubezpieczonego pełnomocnika z
urzędu (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie z 29 maja 2006 r.).
Pełnomocnika - w osobie adwokata - wyznaczyła Okręgowa Rada Adwokacka w C.
Wyznaczony pełnomocnik z urzędu wniósł w imieniu ubezpieczonego apelację, w
której zamieścił wniosek o zwrócenie się do Okręgowej Rady Adwokackiej w K. o
wyznaczenie ubezpieczonemu pełnomocnika spośród miejscowych adwokatów w
celu reprezentowania go w postępowaniu odwoławczym [...]. W związku z tym wnio-
skiem, Okręgowa Rada Adwokacka w K. wyznaczyła adwokata Macieja C. do repre-
zentowania ubezpieczonego w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym w Katowi-
cach. Adwokat Maciej C. - działając jako pełnomocnik ustanowiony przez sąd (peł-
nomocnik z urzędu) wniósł w imieniu ubezpieczonego skargę kasacyjną.
Problemem wymagającym rozstrzygnięcia w związku z wniesieniem zażalenia
było to, czy pełnomocnik z urzędu ustanowiony przez sąd powszechny w toku postę-
powania przed sądem pierwszej lub sądem drugiej instancji może - po prawomoc-
nym zakończeniu postępowania - wnieść w imieniu strony, dla której został ustano-
wiony, skargę kasacyjną.
Po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawami z 2 lipca i z 22
grudnia 2004 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 172, poz. 1804 i Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98)
wyłonił się problem, czy pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy prawa - na
podstawie art. 91 k.p.c. - umocowanie do wniesienia skargi kasacyjnej. Problem ten
wynikał z faktu, że od czasu wspomnianej nowelizacji skarga kasacyjna stała się
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia przysługującym od prawomocnych orzeczeń.
4
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominował pogląd, że udzielenie pełnomocnic-
twa procesowego do reprezentowania strony w określonej sprawie, bez ograniczenia
jego zakresu, oznacza umocowanie pełnomocnika do podejmowania wszystkich łą-
czących się ze sprawą czynności, w tym także do sporządzenia i wniesienia skargi
kasacyjnej. Sąd Najwyższy argumentował, że zakres pełnomocnictwa procesowego
został w sposób ogólny określony w pierwszej części art. 91 k.p.c., stanowiącej, że
pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy samego prawa umocowanie do
wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, natomiast w dalszej
części wymienione zostały już tylko przykładowo łączące się ze sprawą czynności
procesowe, które obejmuje udzielone pełnomocnictwo. To sformułowanie oraz przy-
kładowo wymienione czynności procesowe pozwalają na wniosek, że pełnomocnic-
two procesowe obejmuje nie tylko czynności podejmowane w sprawie do czasu jej
prawomocnego zakończenia, ale także po jej zakończeniu, skoro przepis ten wymie-
nia umocowanie do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, a także stwier-
dza, że pełnomocnictwo obejmuje wszystkie czynności dotyczące zabezpieczenia i
egzekucji. Należy zatem przyjąć, że opisane we wstępnej części art. 91 k.p.c.
„wszystkie łączące się ze sprawą czynności” objęte zakresem pełnomocnictwa, to
także czynności podejmowane po uprawomocnieniu się orzeczenia, związane z
wnoszeniem nadzwyczajnych środków zaskarżenia przysługujących w sprawie, w
której udzielono pełnomocnictwa. Przykładowe wymienienie jako takiej czynności
skargi o wznowienie postępowania należy tłumaczyć tym, że ewentualne jej pominię-
cie - zważywszy, że w przeciwieństwie do skargi kasacyjnej wszczyna ona nową,
odrębną sprawę - mogłoby zrodzić wątpliwości, czy jest to czynność „łącząca się ze
sprawą” (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2006 r., III CZ 13/06,
OSNC 2006 nr 10, poz. 176, z 10 marca 2006 r., IV CZ 18/06, niepublikowane, z 27
marca 2008 r., III CZ 8/08, LEX nr 432217 i z 3 kwietnia 2008 r., II CZ 16/08, niepu-
blikowane).
Obok przedstawionego kierunku orzecznictwa prezentowany był także pogląd,
że wniesienie skargi kasacyjnej, przysługującej od prawomocnego orzeczenia,
wszczyna nową sprawę rozpoznawaną przez Sąd Najwyższy poza strukturami są-
dów powszechnych, której celem jest wyłącznie kontrola legalności tego orzeczenia,
w związku z czym do wniesienia skargi kasacyjnej konieczne jest udzielenie osobne-
go pełnomocnictwa procesowego. W związku z ujawnioną rozbieżnością w wykładni
prawa Sąd Najwyższy - na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego - podjął
5
w składzie siedmiu sędziów uchwałę z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07 (OSNC
2008 nr 11, poz. 122), w której przyjął, że pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z
samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowa-
niu kasacyjnym. W uzasadnieniu tej uchwały nie różnicuje się pełnomocnictwa pro-
cesowego wynikającego z czynności strony (ustanowienia pełnomocnika przez
stronę) oraz z czynności sądu (ustanowienia pełnomocnika przez sąd). Oznacza to,
że dotyczy ona w jednakowym stopniu zakresu pełnomocnictwa „z wyboru” i pełno-
mocnictwa „z urzędu”. Jest to oczywiste, ponieważ art. 91 k.p.c. - a to jego wykładni
dotyczy wspomniana uchwała - odnosi się w jednakowym stopniu do pełnomocników
ustanowionych przez stronę, jak i pełnomocników ustanowionych przez sąd na pod-
stawie art. 117 k.p.c. Dodatkowo potwierdza to treść art. 118 k.p.c., zgodnie z którym
ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udziele-
niem mu pełnomocnictwa procesowego. Nie ma żadnych istotnych powodów, aby z
punktu widzenia granic umocowania pełnomocnika (art. 91 k.p.c.) różnicować sytu-
ację strony, którą reprezentuje pełnomocnik z wyboru i strony, dla której pełnomoc-
nika w osobie adwokata lub radcy prawnego ustanowił sąd.
Uchwale z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, nadano moc zasady prawnej.
Oznacza to związanie wyrażonym w niej poglądem wszystkich składów orzekających
Sądu Najwyższego.
Zdając sobie sprawę ze skutków wynikających z treści tej uchwały dla strony
reprezentowanej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd (pełnomocnika z
urzędu), Sąd Apelacyjny wezwał adwokata Macieja C. (autora skargi kasacyjnej),
którego ustanowienie przez sąd powszechny - zgodnie z wykładnią art. 91 k.p.c.
przedstawioną w uchwale - nie obejmowało z mocy samego prawa umocowania do
wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym, do złożenia peł-
nomocnictwa do reprezentowania ubezpieczonego w postępowaniu kasacyjnym pod
rygorem skutków przewidzianych w art. 3986
§ 2 in fine k.p.c. W wezwaniu tym [...]
wyraźnie powołano się na uchwałę z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07. Brak jakiej-
kolwiek reakcji ze strony adwokata Macieja C. na to wezwanie Sądu - czy to w po-
staci złożenia pełnomocnictwa udzielonego przez ubezpieczonego do reprezentowa-
nia go w postępowaniu kasacyjnym, czy to w postaci ponowienia wniosku o ustano-
wienie dla ubezpieczonego pełnomocnika z urzędu w postępowaniu kasacyjnym w
celu wniesienia skargi kasacyjnej i reprezentowania strony w postępowaniu kasacyj-
nym - upoważniał Sąd Apelacyjny do zastosowania rygoru z art. 3986
§ 2 k.p.c. i od-
6
rzucenia skargi kasacyjnej. Istniały bowiem podstawy do przyjęcia, że dostrzeżone
braki skargi kasacyjnej nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie.
W uzasadnieniu uchwały z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, Sąd Najwyższy
podkreślił, że w dążeniu do ujednolicenia praktyki oraz uniknięcia komplikacji, które
mogłyby nastąpić na skutek stosowania uchwały jako argumentu przy wnoszeniu
skarg o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnymi orzeczeniami
opartymi na odmiennej wykładni, rozważył zakres jej obowiązywania - jako zasady
prawnej - w czasie. Dodał, że podstawę do tych rozważań daje głoszony w literaturze
oraz orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego pogląd, że w sytuacji, w której wystę-
powały rozbieżności interpretacyjne w praktyce funkcjonowania prawa, w zachowa-
niach podmiotów zobowiązanych do przestrzegania norm prawnych oraz w działa-
niach organów powołanych do ich stosowania, istnieje możliwość ograniczenia
wstecznego stosowania ustalonej interpretacji przepisu (por. uchwałę Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 7 marca 1995 r., W 9/94, OTK ZU 1995, nr 1, poz. 20). W
konsekwencji, Sąd Najwyższy stwierdził, że dokonana w uchwale wykładnia ma za-
stosowanie na przyszłość, od dnia jej podjęcia.
Poczynione zastrzeżenie oznacza, że wykładnia art. 91 k.p.c. przyjęta w
uchwalonej zasadzie prawnej nie uzasadniałaby odrzucenia skargi kasacyjnej w
sprawie, w której skarga została wniesiona przed uchwaleniem wspomnianej zasady,
a autor skargi zastosował się do odmiennego poglądu wyrażonego w postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2006 r., III CZ 13/06 (OSNC 2006 nr 10, poz.
176, por. podobny pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z 24 lipca
2008 r., IV CZ 52/08, niepublikowane). Jednak w niniejszej sprawie skarga kasacyjna
została wniesiona 10 listopada 2008 r., czyli kilka miesięcy po uchwale z 5 czerwca
2008 r., III CZP 142/07. Na wypadek, gdyby jej treść nie była znana autorowi skargi
kasacyjnej, Sąd Apelacyjny w swoim wezwaniu zwrócił mu uwagę na jej treść.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy nie mógł uwzględnić wnie-
sionego zażalenia, ponieważ postanowienie Sądu Apelacyjnego odpowiada prawu
(ściślej - wykładni prawa przyjętej w powołanej wielokrotnie uchwale z 5 czerwca
2008 r., III CZP 142/07). Na podstawie art. 3941
§ 2 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================