Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 21/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania I. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
z udziałem zainteresowanej A. M.
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 sierpnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 maja 2007 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 8 czerwca 2006 r. w ten
sposób, że ustalił, iż I. P. podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu,
2
chorobowemu i wypadkowemu od dnia 12 sierpnia 2002 r. z tytułu umowy o pracę
zawartej z A. M. - Biuro Rachunkowe „A.". Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły
następujące ustalenia faktyczne.
Wnioskodawczyni, będąc w piątym miesiącu ciąży, w dniu 12 sierpnia 2002
r. zawarła umowę o pracę na czas nieokreślony z siostrą matki A. M., prowadzącą
działalność gospodarczą pod nazwą biuro rachunkowe „A.” i została zatrudniona na
stanowisku specjalisty od wprowadzania danych oraz kontaktów z klientami. W
okresie od 12 do 26 sierpnia 2002 r. wnioskodawczyni świadczyła pracę w biurze
rachunkowym, wykonując czynności związane z wprowadzaniem danych do
komputera, wyszukiwaniem informacji o zmianach w przepisach podatkowych oraz
zapoznawaniem się z funkcjonującymi w firmie programami informatycznymi. O
stanie ciąży wnioskodawczyni A. M. powzięła wiadomość dopiero w chwili
przedłożenia przez nią zwolnienia lekarskiego. Wnioskodawczyni przebywała na
zasiłku chorobowym od 26 sierpnia 2002 r., a od 28 lutego 2003 r. do 28 lutego
2006 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego. Po tym okresie, od
1 marca 2006 r. wróciła do pracy, a od 6 marca 2006 r. przebywała na zwolnieniu
lekarskim w związku z kolejną ciążą. Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego i
wypoczynkowego wnioskodawczyni przebywała do 30 września 2007 r. na
bezpłatnym urlopie wychowawczym.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji, powołując się na
art. 6 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 oraz art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową) oraz art. 83 § 1
k.c., przyjął że wnioskodawczyni podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
pozostawania w zatrudnieniu, gdyż zawarta przez nią umowa o pracę nie stanowi
pozornej czynności prawnej. Wnioskodawczyni wykonywała obowiązki pracownicze
wynikające z łączącego ją z pracodawcą stosunku pracy, a fakt pokrewieństwa
pomiędzy stronami umowy o pracę oraz krótki okres rzeczywistego wykonywania
pracy nie mogą same w sobie świadczyć o pozorności czynności prawnej. Celem
zawarcia umowy o pracę nie było bowiem uzyskanie przez wnioskodawczynię
świadczeń z ubezpieczenia społecznego bez jednoczesnego zamiaru realizowania
praw i obowiązków pracowniczych.
3
Wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2008 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił odwołanie. W ocenie Sądu drugiej instancji, pomimo zawartej
formalnie przez wnioskodawczynię umowy o pracę, nie nastąpiło nawiązanie
stosunku pracy w spornym okresie, a w konsekwencji wnioskodawczyni nie
podlegała pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu.
Sąd Apelacyjny wskazał, że wprawdzie zgodnie z art. 11 k.p. dla nawiązania
stosunku pracy niezbędnymi, a według art. 26 k.p. wystarczającymi są zgodne
oświadczenia woli obu stron, to okoliczność ta nie przesądza jeszcze o faktycznym
zatrudnieniu pracownika, gdyż istotne jest czy praca rzeczywiście była
wykonywana. W razie ustalenia, że świadczenie pracy nie miało miejsca pomimo
zawarcia umowy o pracę, nie następuje zatrudnienie pracownika, a zgłoszenie do
ubezpieczenia ma z tej przyczyny charakter fikcyjny. W sytuacji, gdy zawarcie
umowy o pracę nie wiąże się z rzeczywistym wykonywaniem obowiązków
pracowniczych, dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia następuje pod pozorem
zatrudnienia. Dochodzi bowiem do zgłoszenia do ubezpieczenia osoby, która nie
może być uznana za podmiot tego ubezpieczenia, ponieważ nie świadczy pracy i
przez to nie można jej przypisać cech zatrudnionego pracownika. Podleganie
ubezpieczeniu społecznemu wynika z prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego
faktu zawarcia umowy o pracę. Pozorna umowa o pracę, na podstawie której strony
nie miały zamiaru i nie realizowały konstrukcyjnych cech (elementów) tego
zobowiązania, nie stanowi uprawnionego tytułu podlegania obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym, gdyż czynności prawne lub zachowania naruszające
zasady współżycia społecznego nie korzystają z ochrony Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. W tym zakresie Sąd drugiej instancji powołał się na
poglądy wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 17 grudnia 1996 r., II
UKN 32/96 (OSNAPiUS 1997 nr 15, poz. 275); z dnia 17 marca 1998 r., II UKN
568/97 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poza. 187); z dnia 16 marca 1999 r., II UKN 512/98
(OSNAPiUS 2000 nr 9, poz. 368); z dnia 28 lutego 2001 r., II UKN 244/00
(OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 496); z dnia 19 października 2007 r., II UK 56/07 (Lex
nr 376433) oraz z dnia 9 stycznia 2008 r., III UK 74/07 (Lex nr 376437).
W ocenie Sądu Apelacyjnego, w materiale dowodowym sprawy brak jest
jakichkolwiek dowodów potwierdzających rzeczywiste wykonywanie pracy przez
4
wnioskodawczynię, gdyż zeznania stron umowy - jako osób bezpośrednio
zainteresowanych korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem sprawy - nie stanowią
wiarygodnego materiału dowodowego. Nie potrafiły one wyjaśnić, w jakim celu
podpisano dwie umowy o pracę w dniach 11 i 12 sierpnia 2002 r., w tym jedną w
niedzielę, oraz nie dostarczyły żadnych dowodów potwierdzających fakt włamania
do biura rachunkowego, w trakcie którego rzekomo zaginął pierwotny egzemplarz
umowy. Zgłoszenie do ubezpieczenia nastąpiło po upływie ustawowego
siedmiodniowego terminu do dokonania tej czynności i w trakcie korzystania przez
zainteresowaną ze zwolnienia lekarskiego. Wnioskodawczyni - jako studentka
architektury - nie posiadała żadnego przygotowania teoretycznego w zakresie
rachunkowości ani też nie legitymowała się jakimkolwiek doświadczeniem
zawodowym w tym zakresie, a pomimo tego została zatrudniona na podstawie
umowy na czas nieokreślony, podczas gdy synowie zainteresowanej wykonywali
pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Wysokość wynagrodzenia
przewidzianego dla wnioskodawczyni w umowie z sierpnia 2002 r. (3.000 zł) była
niewspółmierna do powierzonych jej obowiązków, przychodów zatrudniającej ją
firmy oraz zarobków pozostałych zatrudnionych osób - synów zainteresowanej, M.
M. i M. M., których przychody z tytułu wykonywania na rzecz biura rachunkowego
umów cywilnoprawnych wyniosły odpowiednio: w 2002 r. - 5.000 zł i 25.000 zł, w
2003 r. - 10.900 zł i 18.700 zł, w 2004 r. - 4.600 zł i 4.600 zł oraz w 2005 r. - 17.100
zł i 14.400 zł. Przed zawarciem umowy z wnioskodawczynią, A. M. nie zatrudniała
nikogo na podstawie umowy o pracę ani też osoby zajmującej się odrębnie
wykonywaniem czynności, które miały być wykonywane przez wnioskodawczynię.
Po rozpoczęciu korzystania przez wnioskodawczynię ze zwolnienia lekarskiego po
upływie zaledwie kilkunastu dni od podpisania umowy o pracę, nie zatrudniono
nikogo do wykonywania jej obowiązków, nawet na zastępstwo. W ocenie Sądu
drugiej instancji, okoliczności te wskazują, że w rzeczywistości zamiarem
spokrewnionych ze sobą stron stosunku pracy nie było rzeczywiste świadczenie
pracy, a jedynie umożliwienie wnioskodawczyni skorzystania z zasiłków z
ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego. W konsekwencji wnioskodawczyni
od dnia 12 sierpnia 2002 r. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
umowy o pracę.
5
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła: 1)
naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na treść orzeczenia,
to jest a) art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez niepodanie w
uzasadnieniu wyroku materialnoprawnej postawy rozstrzygnięcia, b) art. 233 § 1 w
związku z art. 328 § 2 k.p.c., w następstwie którego doszło do braku poczynienia
wyczerpujących ustaleń i - z obrazą dla przytoczonych przepisów - pominięcia
odmiennych ustaleń dokonanych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz
przyjęcia w zaskarżonym wyroku - bez właściwego i wyczerpującego wskazania
przyczyn, dla których Sąd drugiej instancji odmówił wiarygodności i mocy
dowodowej dowodom i faktom ustalonym przez Sąd Okręgowy - zmienionych
ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wydania wyroku przez Sąd pierwszej
instancji, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego
przyjęcie przez Sąd Apelacyjny odmiennych, samodzielnych ustaleń, które to
naruszenie przepisów postępowania miało istotny wpływ na wynik sprawy, c) art.
217 § 2 k.p.c., poprzez wydanie rozstrzygnięcia sprzecznego z zebranym
materiałem dowodowym; 2) naruszenie prawa materialnego, to jest: a) art. 83 § 1
k.c. w związku z art. 300 k.p., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na
przyjęciu, iż przepisy te znajdują zastosowanie w sprawie i w rezultacie odmowę
objęcia wnioskodawczyni ubezpieczeniem społecznym z tytułu zatrudnienia w
biurze rachunkowym zainteresowanej od dnia 12 sierpnia 2002r., w sytuacji gdy
materiał dowodowy sprawy wskazuje, że wnioskodawczyni od wskazanej daty
świadczyła pracę na rzecz pracodawcy, b) art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 22 i 11
k.p., poprzez ich niezastosowanie, pomimo że przesłanka wykonywania przez
wnioskodawczynię pracy na rzecz i pod kierownictwem zainteresowanej, w miejscu
i czasie przez nią wyznaczonym i za wynagrodzeniem została wykazana w
materiale dowodowym sprawy, a w rezultacie wnioskodawczyni spełniła przesłanki
bycia pracownikiem podlegającym obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-
rentowemu.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
6
orzeczenie co do istoty sprawy, poprzez oddalenie apelacji organu rentowego w
całości.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że z treści uzasadnienia
zaskarżonego wyroku nie wynika czy podstawą rozstrzygnięcia było przyjęcie
nieważności zawartej umowy o pracę na podstawie art. 58 § 1 k.c., czy też art. 83 §
1 k.c. Powoduje to, że uzasadnienie wyroku Sądu drugiej instancji nie zawiera
wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a sam wyrok nie poddaje się kontroli
kasacyjnej. Nadto zaskarżone orzeczenie zostało oparte na domniemaniach
faktycznych (art. 231 k.p.c.) sprzecznych z ustalonymi faktami i z przekroczeniem
granic swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Zgromadzony w sprawie
materiał wskazuje, że strony zamierzały osiągnąć skutki wynikające z umowy o
pracę, a wnioskodawczyni w okresie od 12 do 26 sierpnia 2006 r. wykonywała
powierzone jej obowiązki, co wynika z listy obecności, faktu otrzymania
wynagrodzenia oraz zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego. W rezultacie Sąd
drugiej instancji „dopuścił się nadinterpretacji art. 22 § 1 k.p., przez pominięcie
wynikających z niego cech charakterystycznych dla stosunku pracy, które to cechy
występowały w relacji prawnej pomiędzy pozwaną a jej pracodawcą”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
W pierwszej kolejności niezasadne okazały się zarzuty naruszenia prawa
procesowego. Przepis art. 328 § 2 k.p.c. (stosowany w postępowaniu apelacyjnym
odpowiednio poprzez art. 391 § 1 k.p.c.) określa konstrukcyjne elementy
uzasadnienia wyroku, do których należy między innymi przytoczenie przepisów
prawa stanowiących podstawę rozstrzygnięcia. Rację ma skarżąca, że Sąd
Apelacyjny w motywach zaskarżonego orzeczenia nie powołał tej podstawy, co
stanowi brak jednego z elementów konstrukcyjnych uzasadnienia, a w
konsekwencji stanowi naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. Dla skuteczności kasacyjnego
zarzutu obrazy przepisów postępowania konieczne jest jednak wykazanie przez
skarżącego, że uchybienie sądu drugiej instancji w tym zakresie mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). W judykaturze Sądu
Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że z natury rzeczy sposób sporządzenia
uzasadnienia orzeczenia nie ma wpływu na wynik sprawy, ponieważ uzasadnienie
7
wyraża jedynie motywy wcześniej podjętego rozstrzygnięcia. Z tego względu zarzut
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może znaleźć zastosowanie w tych wyjątkowych
sytuacjach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji
uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do
wydania orzeczenia. Inaczej rzecz ujmując, powołanie się w skardze kasacyjnej na
podstawę naruszenia w postaci art. 328 § 2 k.p.c. może okazać się
usprawiedliwione tylko wówczas, gdy z uzasadnienia orzeczenia nie daje się
odczytać, jaki stan faktyczny lub prawny stanowił podstawę rozstrzygnięcia, co
uniemożliwia kontrolę kasacyjną. Skarżąca nie wykazuje, jaki istotny wpływ na
rozstrzygnięcie mogłoby mieć wskazane przez nią uchybienie, skoro w świetle
treści wywodów Sądu odwoławczego nie budzi wątpliwości, że podstawę
wyrokowania w sprawie stanowiło przyjęcie, iż sporna umowa o pracę została
zawarta dla pozoru (bez zamiaru rzeczywistego świadczenia pracy), przy braku
faktycznego wykonywania obowiązków pracowniczych i wyłącznie dla umożliwienia
skarżącej skorzystania z zasiłków z ubezpieczenia społecznego, a w konsekwencji
nie doszło do nawiązania stosunku prawnego rodzącego obowiązek ubezpieczenia
społecznego. Skutki złożenia drugiej stronie za jej zgodą oświadczenia woli dla
pozoru leżą w płaszczyźnie art. 83 § 1 k.c., a nie art. 58 § 1 k.c., a możliwość
właściwego odczytania motywów zaskarżonego wyroku wynika już tyko z samej
konstrukcji skargi kasacyjnej, której zarzuty i wywody w tym zakresie odnoszą się
wyłącznie do pierwszej z wymienionych norm prawnych.
Niezasadny jest zarzut obrazy art. 233 § 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c.,
którego to naruszenia skarżąca upatruje w przekroczeniu granic swobodnej oceny
dowodów, braku poczynienia wyczerpujących ustaleń, pominięciu ustaleń
dokonanych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz przyjęciu - bez
wyczerpującego wskazania przyczyn odmowy wiarygodności i mocy dowodowej
dowodom i faktom ustalonym przez Sąd pierwszej instancji - zmienionych ustaleń
faktycznych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. W pierwszym
rzędzie należy zauważyć, że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), do której to
sfery odnosi się wprost przytoczony przez skarżącą art. 233 § 1 k.p.c., a możliwość
zmiany przez sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych stanowiących podstawę
8
wydania wyroku sądu pierwszej instancji bez przeprowadzenia postępowania
dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia nie budzi zastrzeżeń w świetle
poglądu wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów Sadu Najwyższego z dnia
23 marca 1999 r., III CZP 59/98 (OSNC 1999 nr 7-8, poz. 124). Zresztą to ostatnie
zagadnienie należy do sfery art. 382 k.p.c., zarzutu naruszenia którego skarga
kasacyjna nie zawiera. Odnośnie do wymagań stawianych w art. 328 § 2 k.p.c. w
zakresie wyjaśnienia podstawy faktycznej wyroku, to polegają one na wskazaniu
ustalonych faktów oraz dowodów, na których oparł się sąd i jednocześnie na
wskazaniu przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy
dowodowej. Zakres zastosowania art. 328 § 2 k.p.c. w postępowaniu przed Sądem
drugiej instancji zależy od treści wydanego orzeczenia. W przypadku gdy sąd
odwoławczy dokonuje odmiennych ustaleń w stosunku do tych, na których oparł się
Sąd pierwszej instancji, powinien tę zmianę uzasadnić w taki sposób, aby możliwa
była ocena czy zmiana ta była usprawiedliwiona, a zatem dokonać własnych
ustaleń i własnej oceny zgromadzonych w sprawie dowodów. Wbrew stanowisku
skarżącej, uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera wszystkie te elementy, gdyż
Sąd Apelacyjny przedstawił w motywach swojego orzeczenia długą listę
okoliczności, z których - według reguł domniemania faktycznego (art. 231 k.p.c.) -
można było wyprowadzić zgodnie z zasadami logiki ustalenia co do rzeczywistych
zamiarów stron umowy o pracę i braku świadczenia pracy, a zastosowanie tych
reguł nie jest wyłączone, jak wydaje się to sugerować skarżąca w uzasadnieniu
skargi kasacyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2007 r., I
UK 116/07, OSNP 2008, 23-24, poz. 355). Natomiast sformułowanie zarzutu jako
braku wyczerpującego wskazania przyczyn, dla których Sąd drugiej instancji
odmówił dowodom wiarygodności i mocy dowodowej, nie jest wskazaniem wad
uzasadnienia, ale wyrazem niezadowolenia skarżącej z dokonanej oceny,
uważanej przez nią za błędną. Wywody skargi kasacyjnej sprowadzają się w tym
zakresie wyłącznie do zaprezentowania przez skarżącą własnej odmiennej oceny
materiału dowodowego i próby podważenia w ten sposób ustaleń dokonanych
przez Sąd drugiej instancji. Tymczasem art. 328 § 2 k.p.c. określa jedynie
wymagania konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia, a tym samym nie stanowi
9
właściwej płaszczyzny do krytyki trafności przyjętych za podstawę zaskarżonego
wyroku ustaleń faktycznych ani ich oceny prawnej.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 217 § 2 k.p.c. Zgodnie z
wymienionym przepisem, sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne
zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla
zwłoki. Postacią naruszenia art. 217 § 2 k.p.c. może być zatem niezasadne w
okolicznościach sprawy pominięcie środka dowodowego powołanego przez stronę.
Natomiast o jego obrazie nie stanowi „wydanie rozstrzygnięcia sprzecznego z
zebranym materiałem dowodowym”, przy czym skarżąca tak sformułowanego
zarzutu nie rozwija w żaden sposób w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, nie
wskazując również na nieuwzględnienie przez Sąd drugiej instancji zgłoszonego
przez nią wniosku dowodowego.
Konsekwencją wiążącego ustalenia, że skarżąca w rzeczywistości nie
wykonywała zatrudnienia wynikającego z umowy o pracę zawartej z
zainteresowaną, strony umowy nie zamierzały osiągnąć takiego celu, a w
konsekwencji nie nawiązał się między nimi stosunek pracy rodzący obowiązek
ubezpieczenia społecznego, nieusprawiedliwione są przytoczone w ramach
kasacyjnej podstawy naruszenia prawa materialnego zarzuty obrazy art. 83 § 1 k.c.,
przez jego zastosowanie, w sytuacji gdy skarżąca świadczyła pracę na rzecz
pracodawcy w okresie od 12 sierpnia 2002 r. oraz art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy
systemowej w związku z art. 11 i 22 k.p., przez ich niezastosowanie mimo
spełniania przez skarżącą przesłanek „bycia pracownikiem”.
Odnośnie do pierwszego ze wskazanych zarzutów należy zauważyć, że po
pierwsze - został on sformułowany w zupełnym oderwaniu od stanu faktycznego
sprawy, a po drugie - pozorność czynności prawnej jest okolicznością faktyczną
niepodlegającą kontroli kasacyjnej w ramach podstawy określonej w art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1996 r., II UKN 9/96,
OSNAPiUS 1997 nr 11, poz. 201; z dnia 23 stycznia 1997 r., I CKN 51/96, OSNC
1997 nr 6-7, poz. 79; z dnia 27 lipca 2000 r., IV CKN 91/00, Lex nr 52450; z dnia 3
marca 2006 r., II CK 428/05, Lex nr 180195; z dnia 18 maja 2006 r., II UK 164/05,
Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2006 nr 9, s. 33).
10
W myśl art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ust. 1 oraz art. 11 ust. 1, art. 12
ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym
podlegają osoby będące pracownikami, od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia
ustania tego stosunku. Inaczej mówiąc, tytułem ubezpieczeń społecznych tych
osób jest stosunek pracy. Nawiązanie stosunku pracy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika (art. 11 k.p.), a przez nawiązanie
stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego
rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za
wynagrodzeniem (art. 22 § 1 k.p.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego (w tym
prawidłowo przytoczonym przez Sąd drugiej instancji) przyjmuje się jednolicie, że
dla włączenia do ubezpieczenia społecznego niezbędna jest przynależność do
określonej w ustawie systemowej grupy podmiotów podlegających obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym. O tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy
stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie
umowy o pracę, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, ale faktyczne i
rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a
wynikających z art. 22 § 1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się
przez wykonywanie zatrudnienia, gdyż w takim przypadku wady oświadczeń woli
dotykające umowy o pracę - nawet powodujące jej nieważność – nie wywołują
skutków w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. W sprawie, w
której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna, taka sytuacja nie
zachodzi, gdyż z niezakwestionowanych ustaleń faktycznych wynika, że strony
umowy o pracę w istocie nie miały zamiaru nawiązania stosunku prawnego o
cechach określonych w art. 22 § 1 k.p., a nadto skarżąca w ogóle nie wykonywała
zatrudnienia. Oznacza to, że umowa o pracę została zawarta dla pozoru, a więc w
sytuacji, w której przy składaniu oświadczeń woli obie strony miały świadomość, że
skarżąca nie będzie pracy świadczyć, a zainteresowana nie będzie z pracy tej
korzystać. Nie doszło zatem do złożenia oświadczeń woli o treści określonej w
umowie o pracę i nawiązania stosunku pracy, a wyłącznie do stworzenia pozorów
(fikcji) jego nawiązania. W konsekwencji zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego
nastąpiło jedynie pod pozorem zatrudnienia, gdyż dotyczyło osoby, która nie mogła
11
być uznana za podmiot ubezpieczenia pracowniczego, ponieważ nie świadczyła
pracy w ramach stosunku pracy i przez to nie można jej było przypisać cech
pracownika.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu z mocy art. 39814
k.p.c.
/tp/