Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 56/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. L. i in. , przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-
Usługowemu E. Sp. z o.o. w O., Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki
Zdrowotnej Wojewódzkie Centrum Medyczne w O.
z udziałem inspektor pracy
o ustalenie stosunku pracy i wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 września 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego E.
Sp. z o.o. w O. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w O. V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 18 września 2008 r
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
2
Powódki: […] domagały się ustalenia, iż pozostają w stosunku pracy z
pozwanym Przedsiębiorstwem Produkcyjno - Usługowym "E." spółka z o.o. w O.
Pozwany - Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Usługowe "E." spółka z o.o. w O.
(dalej: PPU E. sp. z o.o.) wniósł o oddalenie powództwa podnosząc, że odstąpił od
umowy dzierżawy pralni, w której świadczą pracę powódki, w wyniku czego na
podstawie art. 231
k.p. powódki ponownie stały się pracownikami Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej - Wojewódzkiego Centrum Medycznego w
O. (dalej: SPZOZ WCM). Po stronie powódek do sprawy przystąpił inspektor pracy.
Na wniosek powódek Sąd wezwał do udziału w postępowaniu w charakterze
pozwanego SPZOZ WCM. Pozwany ten wniósł o oddalenie powództwa podnosząc,
iż nie doszło do powrotnego przejścia zakładu pracy (pralni), gdyż umowa
dzierżawy nie ustała.
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O., wyrokiem z
dnia 15 maja 2008 r. uwzględnił powództwo powódek ustalając, że między nimi a
pozwanym istnieje stosunek pracy oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódek
wynagrodzenie za miesiąc marzec 2008 r. wraz z odsetkami i oddalił powództwo
przeciwko SPZOZ WCM.
Sąd ustalił, że powódki świadczyły pracę w pralni stanowiącej część SPZOZ
WCM. W dniu 4 grudnia 2004 r. pomiędzy pozwanym PPU E. sp. z o.o. a SPZOZ
WCM została zawarta umowa, na podstawie której doszło do wydzierżawienia PPU
E. sp. z o.o. budynku stanowiącego pralnię wraz z urządzeniami. Jednocześnie w
oparciu o te składniki majątkowe PPU E. sp. z o.o. zobowiązało się do świadczenia
usług pralniczych na rzecz SPZOZ WCM. W § 6 pkt 4 umowy strony ustaliły, iż
„szacunkowa ilość pranej bielizny w miesiącu wynosi 50 000 kg". W umowie tej
PPU E. sp. z o.o. zobowiązało się także do dokonania inwestycji w dzierżawionych
pomieszczeniach.
W wykonaniu umowy w dniu 1 marca 2005 r. nastąpiło wydanie pralni PPU
E. sp. z o.o. Z tym dniem tenże podmiot stał się pracodawcą powodów.
Pismem z dnia 14 lutego 2008 r. PPU E. sp. z o.o. odstąpiło na odstawie art.
491 k.c. od przedmiotowej umowy z dniem 29 lutego 2008 r. Jako uzasadnienie
odstąpienia od umowy spółka wskazała zwłokę kontrahenta w wykonaniu
zobowiązania polegającą na tym, że nie dostarczał on do prania 50 ton bielizny
3
miesięcznie. Jednocześnie spółka wezwała SPZOZ WCM do odbioru z dniem 29
lutego 2008 r. przedmiotu dzierżawy oraz przejęcia z dniem 1 marca 2008 r.
zatrudnionych w pralni pracowników.
Na wyznaczone na dzień 29 lutego 2008 r. przekazanie przedmiotu
dzierżawy nie stawił się nikt ze strony SPZOZ WCM. Na miejscu byli jedynie
przedstawiciele dzierżawcy, których czynności ograniczyły się jedynie do
sporządzenia notatki. W dniu 1 marca 2008 r. w pralni stawili się znów jedynie
przedstawiciele dzierżawcy, zaś ze strony wydzierżawiającego nie stawił się nikt na
odbiór przedmiotu dzierżawy. Wobec tego osoby wyznaczone przez dzierżawcę
dokonały spisu stanu liczników oraz jednostronnie sporządzili protokół przekazania.
Po dniu 1 marca 2008 r. działalność produkcyjna w pralni została
zawieszona.
Pomieszczenia pralni zostały zamknięte, zaś w dniu 07 marca 2008 r.
kierownik pralni T. O. wysłał listownie klucze do pomieszczeń pralni do SPZOZ
WCM. Po dniu 1 marca 2008 r. pracownicy zatrudnieni w pralni nadal przychodzili
do pracy, podpisywali listy obecności, które dostarczali zarówno dzierżawcy, jak i
wydzierżawiającemu, wykazując gotowość świadczenia pracy. Po uzyskaniu
informacji w PIP, iż dla wykazania gotowości nie jest konieczne osobiste stawianie
się w zakładzie pracy, zaprzestali dalszego przychodzenia do pralni.
Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Rejonowy, przywołując orzecznictwo
Sądu Najwyższego, zwrócił uwagę na okoliczność, że wygaśnięcie (rozwiązanie)
umowy dzierżawy tylko wówczas powoduje przejście zakładu pracy na
wydzierżawiającego, gdy łączy się ze zwrotem przedmiotu dzierżawy i faktycznym
przejęciem władztwa nad zakładem pracy przez nowy podmiot, który staje się
pracodawcą. Tymczasem w ocenie Sądu pierwszej instancji zebrany w sprawie
materiał dowodowy nie pozwala przyjąć, że doszło do zwrotu przedmiotu dzierżawy
i przejęcia władztwa faktycznego nad zakładem pracy przez wydzierżawiającego, tj.
SPZOZ WCM. Wprawdzie dzierżawca podjął kroki zmierzające do zwrotu pralni
będącej przedmiotem dzierżawy (wyznaczył termin i komisję do przekazania pralni,
która to komisja sporządziła protokół i zabezpieczyła mienie), ale wydzierżawiający
jednoznacznie odmówił jej przyjęcia, co wynika zarówno z treści jego oświadczeń,
jak i czynności faktycznych (nikt z jego strony nie stawił się na odbiór pralni). W
4
sprawie nie powinno zatem budzić wątpliwości, iż pozwany SPZOZ WCM nigdy nie
objął w faktyczne władztwo pralni, jak i wolą jego było, by władztwa tego nie
obejmować. W tym kontekście podkreślił także Sąd Rejonowy, że w niniejszej
sprawie źródłem sporu między pozwanymi jest okoliczność, czy odstąpienie od
umowy dzierżawy było skuteczne i czy umowa ta wygasła czy też nadal wiąże
strony. Nie sposób zatem przyjąć, że w wyniku wyłącznie jednostronnych czynności
dzierżawcy zmierzających do przekazania przedmiotu dzierżawy wydzierżawiający
objął faktyczne władztwo nad zakładem pracy, a objęcie to polegało jedynie na
stworzenia mu przez dzierżawcę możliwości zarządzania zakładem.
Jeżeli pozwany SPZOZ WCM nie objął w faktyczne władztwo przedmiotu
dzierżawy stojąc na stanowisku, iż nie ma do tego tytułu prawnego, gdyż umowa
dzierżawy nadal obowiązuję, nie można przyjąć konstrukcji przejścia zakładu pracy
tylko na tej podstawie, ze dzierżawca podjął próbę wyzbycia się przedmiotu
dzierżawy (jego przekazania) przez stworzenie wydzierżawiającemu faktycznej
możliwości objęcia władztwa.
Ponadto Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę na kwestie związane z
prawem odstąpienia od umowy wzajemnej - art. 491 § 1 k.c. (w odniesieniu do
świadczeń podzielnych art. 491 § 2 w związku z art. 491 § 1 k.c.). Analizując treść
przepisów oraz orzecznictwo Sąd Rejonowy uznał, że pozwany - PPU E. sp. z o.o.
nie wykazał, by doszło do wyznaczenia dodatkowego terminu do spełnienia
świadczenia wydzierżawiającemu, a brak ten czyni odstąpienie bezskutecznym.
Sąd stwierdził ponadto, że nie można uznać za wykazane, że doszło do zwłoki po
stronie SPZOZ WCM, która uzasadniałaby odstąpienie od umowy. W sprawie
wprawdzie bezsporne było, że SPZOZ WCM dostarczał każdego miesiąca mniej
niż 50 ton odzieży do prania, ale z przedstawionej umowy wynika, że rozmiar
świadczenia SPZOZ WCM w postaci zlecania prania odzieży strony określiły
jedynie szacunkowo na 50 ton miesięcznie.
Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany PPU E. sp. z o.o., wnosząc
o zmianę wyroku w całości i oddalenie wszystkich pozwów w stosunku do
pozwanego w całości, zarzucając rozstrzygnięciu Sądu pierwszej instancji błąd w
ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, polegający na przyjęciu,
że SPZOZ WCM jako właściciel obiektu, nie przejął faktycznego władztwa pralni
5
stanowiącej zakład pracy, w którym zatrudnieni są powodowie oraz naruszenie
prawa materialnego, tj.:
1. art. 491 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że
odstąpienie od umowy z dnia 14 lutego 2005 r. przez PPU E. sp. z o.o. w O.
narusza ten przepis z powodu rzekomo niewyznaczenia SPZOZ WCM
dodatkowego odpowiedniego terminu do wykonania zobowiązania
2. art. 750 k.c. w związku z art. 746 § 2 k.c., poprzez jego nieprawidłowe
niezastosowanie w sytuacji, gdy w sprawie istnieją przesłanki do
zastosowania konwersji oświadczenia o odstąpieniu w ważną czynność
wypowiedzenia umowy o świadczenie usług z ważnych powodów, o jakiej
mowa wart. 746 § 2 k.c., co powoduje skutki tożsame z odstąpieniem od
umowy (ustanie umowy i przeniesienie posiadania pralni na
wydzierżawiającego)
3. art. 337 k.c., poprzez jego niewłaściwe niezastosowanie
4. art. 231
k.p., poprzez nieprawidłową wykładnię tego przepisu polegającą na
przyjęciu, że: a) do jego zastosowania konieczne jest faktyczne przejęcie
władztwa nad zakładem pracy" (w sensie aktywnego zachowania
wydzierżawiającego, a więc protokolarny odbiór zakładu pracy) w sytuacji
gdy wystarczające jest objęcie go w posiadanie w rozumieniu art. 337 k.c.,
co następuje przecież ex lege; b) przejęcie zadań zakładu pracy w
rozumieniu tego przepisu następuje tylko wtedy gdy zachodzi faktyczna
kontynuacja jego działalności i nie ma miejsca w sytuacji gdy podmiot
będący posiadaczem zakładu pracy, pomimo możliwości kontynuowania
jego działalności "przekazuje" wykonywane przez ten zakład zadania innemu
podmiotowi,
5. art. 58 § 1 k.c., poprzez odniesienie tego przepisu do art. 491 § 1 k.c.,
6. art. 65 k.c. poprzez dokonanie nieprawidłowej wykładni § 6 pkt 4 umowy o
świadczenie usług pralniczych i przyjęcie, że użyty w umowie zwrot
"szacunkowo'" oznacza, że SPZOZ WCM ma prawo do obniżania ilości
przekazywanego pozwanemu prania o 25%, w związku z tym, przekazując
tak zaniżone ilości prania prawidłowo wykonywał swoje zobowiązanie
wynikające z łączącej go z pozwanym umowy,
6
oraz naruszenie prawa procesowego, tj.: art. 459 k.p.c., które miało wpływ na
treść wyroku, poprzez oparcie wyroku na rozstrzygnięciu sprawy gospodarczej
istniejącej pomiędzy pozwanym a SPZOZ WCM, odnoszącej się do kwestii
skuteczności odstąpienia od umowy o usługi pralnicze oraz skutków odstąpienia w
zakresie stosunku gospodarczego pomiędzy pozwanymi, co wykracza poza zakres
kognicji Sądu Pracy, oraz art. 6 k.c., poprzez przyjęcie, że to na pozwanym ciąży
obowiązek dowodzenia, że umowa o świadczenie usług pralniczych oraz związana
z nią umowa dzierżawy ustały w wyniku oświadczenia o odstąpieniu, w sytuacji gdy
ciężar dowodu zgodnie z tymi przepisami spoczywa na SPZOZ WCM.
W odpowiedzi na apelację inspektor pracy, występujący w sprawie po stronie
powodowej, wniósł o jej oddalenie.
Sąd Okręgowy w O., Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 18 września 2008 r. oddalił apelację, uznając, że Sąd pierwszej instancji
przeprowadził prawidłowe postępowanie dowodowe, właściwie ocenił zebrany w
sprawie materiał dowodowy nie przekraczając granic wyznaczonych dyspozycją art.
233 § 1 k.p.c., wyciągnął na tej podstawie trafne i przekonywujące wnioski oraz
zastosował właściwą podstawę prawną rozstrzygnięcia i wydał wyrok
odpowiadający prawu.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji wskazał, że w przedmiotowej sprawie
kwestią pierwszoplanową było rozstrzygnięcie, który z pozwanych pozostawał w
spornym okresie pracodawcą powodów. Pozostałe elementy rozstrzygnięcia Sądu
Rejonowego zależały bowiem bezpośrednio od stanowiska zajętego w tym
zakresie. Przepis art. 231
k.p. reguluje zagadnienie przekształceń organizacyjno-
prawnych, które polegają na przejściu zakładu lub jego części na innego
pracodawcę. Pojęcie "zakład pracy" występuje tutaj w znaczeniu przedmiotowym
jako pewien zespół środków materialnych i osobowych, składający się na
zorganizowaną całość. Brzmienie tego przepisu potwierdza stanowisko, że
bezpośrednim obiektem przekształceń w nim przewidzianych jest przedmiotowo
rozumiany zakład pracy, a efektem tych przekształceń są zmiany po stronie
pracodawcy, jako podmiotu stosunku pracy. Pod pojęciem „przejścia" rozumieć
należy wszelkie czynności prawne i zdarzenia, w których wyniku następuje
rozporządzenie dotychczasowego pracodawcy w czasie trwania nawiązanych przez
7
niego stosunków pracy na rzecz nowego pracodawcy. Ma ono miejsce zawsze
wtedy, gdy do innej osoby przechodzą składniki majątkowe, z którymi związane
było zatrudnienie pracownika. Zdarzeniem powodującym „przejście" może być
czynność prawna dwustronna, jak i jednostronna, decyzja administracyjna, a także
inne zdarzenie, np. dziedziczenie na skutek śmierci pracodawcy. Powołując się na
dotychczasowe, utrwalone orzecznictwo Sąd Okręgowy podkreślił, że nie budzi
wątpliwości, iż wygaśnięcie (rozwiązanie) umowy dzierżawy tylko wówczas
powoduje przejście zakładu pracy na wydzierżawiającego, gdy łączy się ze
zwrotem przedmiotu dzierżawy. Zauważył przy tym, że zaprzestanie prowadzenia
działalności gospodarczej może prowadzić do likwidacji zakładu pracy, lecz nie
prowadzi do ustania stosunków pracy. Kodeks pracy nie zna bowiem konstrukcji
porzucenia zakładu pracy przez pracodawcę, które miałoby skutkować rozwiązanie
umowy o pracę. Oznacza to, że w braku skutecznego rozwiązania umowy
dzierżawy owo „przejęcie" zwrotne nie następuje.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 491 § 1 k.c. Sąd Okręgowy
zauważył, że skuteczne odstąpienie od umowy wzajemnej wymaga od wierzyciela
złożenia dwóch oddzielnych oświadczeń woli. Pierwsze z nich dotyczy wyznaczenia
dłużnikowi dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania. Drugie zaś wyraża
wolę wierzyciela co do rozwiązania stosunku prawnego z niesolidnym partnerem.
Strony umowy wzajemnej obciąża bowiem obowiązek współdziałania. Temu
między innymi służy nałożony wart. 491 § 1 k.c. obowiązek wyznaczenia
odpowiedniego terminu, poprzedzającego odstąpienie od umowy. Takiego
współdziałania ze strony PPU E. zabrakło. Nie można bowiem uznać racji
apelującego, że gdyby SPZOZ WCM w okresie po 14 lutego 2008 r. (data
"odstąpienia") a przed „ustaniem umowy" (według apelującego z dniem 29 lutego
2008 r.) zadeklarował zwiększenie ilości prania, ew. zaproponowałby inne wyjście z
zaistniałej sytuacji, umowa mogłaby być kontynuowana" w związku z czym "ów 14
dniowy termin należy traktować jako termin dodatkowy w rozumieniu art. 491 § 1
k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego taka „konstrukcja" omawianego dodatkowego
terminu nie spełnia ustawowych przesłanek dopuszczalności zastosowania
instytucji odstąpienia od umowy wzajemnej. Dodatkowy termin do wykonania
zobowiązania z umowy wzajemnej określony tym przepisem musi bowiem upłynąć
8
a nie rozpocząć biegu w dacie złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Wyrok ten został zaskarżony przez PPU E. sp. z o.o. skargą kasacyjną w
całości. Zarzucono mu naruszenie prawa materialnego:
1) art. 491 § 1 k.c., poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na
przyjęciu, że odstąpienie od umowy z dnia 14 lutego 2005 r. przez
pozwanego narusza ten przepis z powodu rzekomo
niewyznaczenia SPZOZ WCM dodatkowego odpowiedniego
terminu do wykonania zobowiązania (tak aby nie był zaskoczony
odstąpieniem), w sytuacji gdy z materiału zebranego w sprawie
wynika jednoznacznie, że kontrahent odstępującego nie wykonałby
zobowiązania chociażby termin był wyznaczony, albowiem po
pierwsze nie ma takiej możliwości (ilość bielizny którą przeznacza
do prania jest okolicznością niezależną od niego, w tym sensie, że
nie jest w stanie zwiększyć tej ilości), po wtóre w ogóle nie poczuwa
się do obowiązku zwiększenia ilości prania, twierdząc, że nie ciąży
na nim takie zobowiązanie; dodatkowo nie jest w ogóle zaskoczony
faktem odstąpienia od umowy z połowy lutego 2008 r., albowiem
negocjacje w tej kwestii toczyły się od miesiąca września 2007 r.;
2) z ostrożności procesowej, na wypadek uznania nieważności
odstąpienia od umowy, naruszenie art. 750 k.c. w związku z art.
746 § 2 k.c., poprzez jego nieprawidłowe niezastosowanie, w
sytuacji gdy w sprawie istnieją przesłanki do zastosowania
konwersji "oświadczenia o odstąpieniu" (nawet gdyby uznać je za
nieważne, co wbrew twierdzeniu Sądu nie zachodzi) w ważną
czynność wypowiedzenia umowy o świadczenie usług z ważnych
powodów, o jakiej mowa w art. 746 § 2 k.c., co powoduje skutki
tożsame z odstąpieniem od umowy (ustanie umowy i przeniesienie
posiadania pralni na wydzierżawiającego);
3) art. 337 k.c., poprzez jego nieprawidłowe niezastosowanie;
4) art. 231
k.p., poprzez nieprawidłową wykładnię tego przepisu,
polegającą na przyjęciu, że: a) do jego zastosowania konieczne jest
„faktyczne przejęcie władztwa nad zakładem pracy" (w sensie
9
aktywnego zachowania wydzierżawiającego, a więc protokolarny
odbiór zakładu pracy) w sytuacji gdy wystarczające jest objęcie go
w posiadanie w rozumieniu art. 337 k.c., co następuje przecież ex
lege; b) przejęcie zadań zakładu pracy w rozumieniu tego przepisu
następuje tylko wtedy gdy zachodzi faktyczna kontynuacja jego
działalności i nie ma miejsca w sytuacji gdy podmiot będący
posiadaczem zakładu pracy, pomimo możliwości kontynuowania
jego działalności „przekazuje" wykonywane przez ten zakład
zadania innemu podmiotowi;
5) art. 58 § 1 k.c., poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i
odniesienie tego przepisu do złożonego na podstawie art. 491 § 1
k.c. oświadczenia pozwanego o odstąpieniu od umowy o usługi
pralnicze, w sytuacji gdy przepis ten (491 k.c.) ma charakter
dyspozytywny, natomiast art. 58 k.c. na podstawie którego możliwe
jest stwierdzenie nieważności każdej co do zasady czynności
prawnej jako przesłanki rozstrzygnięcia, odnosi się jedynie do
przepisów o charakterze bezwzględnie obowiązującym;
6) art. 65 k.c., poprzez jego błędną wykładnię i: a) dokonanie
nieprawidłowej wykładni § 6 pkt 4 umowy o świadczenie usług
pralniczych i przyjęcie, że strony dokonały jedynie szacunkowego
określenia ilości prania do którego przekazywania zobowiązał się
SPZOZ WCM, dlatego nie można uznać, że SPZOZ WCM,
przekazując wielkość prania o 25% mniej aniżeli zadeklarowana w
tym postanowieniu umowy pozostaje w zwłoce;
oraz naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik
sprawy, tj. art. 459 k.p.c., poprzez jego nieprawidłową wykładnię i oparcie wyroku
na rozstrzygnięciu sprawy gospodarczej istniejącej pomiędzy pozwanym a SPZOZ
WCM, odnośnie kwestii skuteczności odstąpienia od umowy o usługi pralnicze oraz
skutków odstąpienia w zakresie stosunku gospodarczego pomiędzy pozwanym a
tym podmiotem, co wykracza poza zakres kognicji Sądu Pracy, która, (szczególnie
w nin. sprawie, w aspekcie konieczności prawidłowego zastosowania art. 231
k.p.),
ograniczona winna być jedynie do kwestii badania stanu faktycznego powstałego w
10
wyniku złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy o usługi pralnicze, które, z
uwagi na jego charakter jako uprawnienia kształtującego, powoduje ustanie umowy
dzierżawy i zwrot pralni wydzierżawiającemu, w sytuacji gdy brakuje w niniejszej
sprawie podstaw do zastosowania art. 58 § 1 k.c.
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Sprawa dotycząca identycznego stanu faktycznego była już przedmiotem
rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 23 lipca 2009 r. (II PK
33/09). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela
poglądy i oceny, które stały się podstawą tego orzeczenia.
Należy zatem uznać, że skarga kasacyjna nie znajduje uzasadnionych
podstaw w ustaleniach faktycznych poczynionych w sprawie. Dodatkowo Sąd
Najwyższy zwraca uwagę, że sądy obu instancji zbędnie wdały się w rozważanie
zagadnienia skuteczności odstąpienia od umowy dzierżawy. Zagadnienie to w
istocie ma charakter sprawy gospodarczej i podlega rozpoznaniu przez właściwy do
tego sąd. Nie ma potrzeb i możliwości badania tego zagadnienia przez sąd pracy.
Jakkolwiek w tym zakresie Sąd Najwyższy zgadza się z zarzutem skargi
kasacyjnej, to jednak analiza skuteczności oświadczenia woli o odstąpieniu od
umowy dzierżawy nie miała wpływu na ocenę rozstrzygnięcia sprawy. W przyjętym
przez sąd stanie faktycznym ustalenie istnienia stosunku pracy powodów z
pozwanym miało pełne uzasadnienie. Z powyższych względów Sąd Najwyższy
pomija zagadnienie skuteczności odstąpienia od umowy dzierżawy.
Istotę problemu w sporze stanowił fakt, że ani Centrum, ani Spółka po dniu 1
marca 2008 r. nie uważały się za pracodawcę powodów. Trafnie Sąd Okręgowy
wywiódł, że nie istnieje możliwość porzucenia zakładu pracy a co za tym idzie –
musi dojść do ustalenia kto jest ad casum pracodawcą.
Na gruncie przepisów prawa pacy przyjmuje się, że zarówno wypowiedzenie
jak i rozwiązanie bez wypowiedzenia jest zawsze skuteczne, podlega jedynie
kwestionowaniu na drodze powództwa przed sądem pracy. Możliwość
przywrócenia do pracy nie przekreśla faktu, że z momentem wywołania skutku
przez oświadczenie rozwiązujące stosunek pracy ustaje. Nie powoduje to stanu
11
niepewności w kwestii istnienia stosunku pracy i wynikających z niego
ewentualnych uprawnień. Trudno zatem uznać, że w razie wątpliwości co do
skuteczności przejścia zakładu pracy można oczekiwać na rozstrzygnięcie innego
organu, aby ustalić kto jest pracodawcą. Podstawowe znaczenie przypada normie z
art. 231
k.p. i na jej podstawie należy ocenić, czy doszło w danym przypadku do
przejścia zakładu pracy.
Sąd Najwyższy docenia rolę faktycznego przejęcia składników majątkowych,
stanowiących zakład pracy w znaczeniu przedmiotowym, dla oceny, kto ma pełnić
funkcję pracodawcy w określonej sytuacji. Ma też na uwadze, że w przypadku
pracodawców prowadzących działalność gospodarczą, działających w sferze
prywatnej przejście elementów majątkowych ma zasadnicze znaczenie (np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 1994 r., sygn. I PRN 4/94). Odróżnia to takich
pracodawców od pracodawców funkcjonujących w tzw. sferze publicznej, gdzie
często już samo przeniesienie zadań na inny podmiot uzasadnia przyjęcie, że
doszło do przejęcia zakładu pracy (np. jeden z ostatnich wyroków Sądu
Najwyższego, z dnia 23 sierpnia 2007 r., sygn. I PK 80/07, dotyczący przejęcia
kierunku studiów, co zostało uznane za przejście zakładu pracy). Sąd Najwyższy
rozpatrujący niniejszą sprawę dostrzega też, że w judykaturze prezentowane jest
stanowisko, w świetle którego także funkcje i cele, jakie realizowane są przez
określony majątek, mogą mieć znaczenie dla ustalenia, czy doszło do przejścia
zakładu pracy na nowego pracodawcę. Taką perspektywę, łączącą aspekt zadań z
aspektem majątkowym prezentuje Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 2 lutego
2008 r., sygn. II PK 160/07 czy w postanowieniu z dnia 7 grudnia 2005 r., sygn. III
PZP 2/05. Aspekt przejęcia zadań eksponowany jest także w piśmiennictwie
uwzględniającym ustawodawstwo europejskie (zob. np. Ł. Pisarczyk, Przejście
zakładu pracy na nowego pracodawcę, Warszawa 2002, passim).
Rolę zadań należy dostrzec szczególnie w wypadkach, gdy istnieją
wątpliwości co do losów elementu majątkowego. W tym zatem zakresie częściowo
słusznie kieruje uwagi pełnomocnik skarżącego w skardze kasacyjnej. Nie sposób
jednak zgodzić się z argumentacją, że o przejściu zakładu pracy decyduje już sama
możliwość realizowania zadań przez podmiot, który miałby się stać pracodawcą. W
stanie faktycznym ustalonym przez sąd drugiej instancji nie znalazły się natomiast
12
żadne elementy dotyczące realizowania zadań w aspekcie pozytywnym tzn.
stwierdzenie, czy zadania są rzeczywiście realizowane. W tej materii spór
ograniczał się jedynie do niepotwierdzonych w postępowaniu dowodowym zarzutów
pozwanej Spółki. W związku z tym, mając na uwadze związanie Sądu Najwyższego
ustaleniami faktycznymi, nie istniały podstawy do badania, czy doszło do przejęcia
zadań, realizowanych do momentu odstąpienia od umowy dzierżawy przez Spółkę.
Okoliczność ta zmusiła Sąd Najwyższy do ograniczenia swej oceny jedynie do
elementu faktycznego przejścia składników majątkowych. Skoro składniki te nie
zostały przejęte przez Centrum, za pracodawcę należało uznać pozwaną Spółkę.
Z przytoczonych motywów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
/tp/