Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 października 2009 r.
II PK 123/09
Udzielenie urlopu wypoczynkowego, także na żądanie (art. 1672
k.p.),
pracownikowi niezdolnemu do pracy z powodu choroby jest niezgodne z pra-
wem.
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca), Sędzio-
wie SN: Małgorzata Gersdorf, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 paź-
dziernika 2009 r. sprawy z powództwa Andrzeja B. przeciwko M. Urzędowi Woje-
wódzkiemu w W. o roszczenia związane z wypowiedzeniem umowy o pracę, na
skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ostrołęce z dnia 15 grudnia 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d ni e n i e
Sąd Rejonowy w Ostrołęce wyrokiem z dnia 24 lipca 2008 r. przywrócił powo-
da Andrzeja B. do pracy w pozwanym M. Urzędzie Wojewódzkim w W. na dotych-
czasowych warunkach, po ustaleniu, że powód był zatrudniony u strony pozwanej od
12 kwietnia 2006 r., ostatnio na stanowisku kierownika Delegatury - Placówki Zamiej-
scowej w O. W dniu 13 lutego 2008 r. Dyrektor generalny MUW w W. wręczył powo-
dowi wypowiedzenie umowy o pracę, uzasadnione rażącym naruszeniem przepisów
prawa pracy w zakresie udzielania urlopów wypoczynkowych i szkoleniowych, pole-
gającym na odmowie udzielenia podległej mu pracownicy urlopu na żądanie i urlopu
szkoleniowego oraz naruszeniem przepisów w zakresie wypowiedzenia zmieniające-
go umowę o pracę przez wręczenie takiego wypowiedzenia pracownicy w dniu 11
lutego 2008 r., podczas gdy oznaczony w piśmie termin na zajęcie stanowiska upły-
nął z dniem 15 września 2007 r. W podstawie faktycznej rozstrzygnięcia przyjęto
nadto, iż osobą uprawnioną do wyrażenia zgody na rozpoczęcie urlopu przez pra-
2
cownika delegatury był kierownik delegatury lub osoba go zastępująca. Pismem z
dnia 20 grudnia 2007 r. powód odmówił Małgorzacie L. - pracownicy delegatury -
udzielenia urlopu na żądanie, a kolejnym pismem z dnia 3 stycznia 2008 r. - udziele-
nia tej samej pracownicy urlopu szkoleniowego od dnia 7 stycznia 2008 r. do dnia 25
stycznia 2008 r. (Małgorzatę L. i stronę pozwaną łączyła umowa z dnia 9 listopada
2006 r. w przedmiocie, między innymi, dofinansowania części kosztów nauki pra-
cownika). W dniu 11 lutego 2008 r. powód wręczył Małgorzacie L. pismo dyrektora
generalnego z dnia 18 lipca 2007 r. stanowiące oświadczenie woli pozwanej o wy-
powiedzeniu pracownicy z dniem 1 sierpnia 2007 r. warunków pracy i płacy. Małgo-
rzata L. w dalszym ciągu jest zatrudniona na dotychczasowym stanowisku, a warunki
jej pracy i płacy nie uległy żadnym zmianom.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że wypo-
wiedzenie dokonane powodowi było nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p.,
bowiem nie ma podstaw do stwierdzenia, iż powód rażąco naruszył przepisy w za-
kresie udzielania urlopów oraz by naruszył przepisy w zakresie wypowiedzenia zmie-
niającego. Odnośnie do urlopu na żądanie Sąd Rejonowy podniósł, iż wynikający z
art. 1672
k.p. obowiązek pracodawcy udzielenia takiego urlopu „ma na celu uwzględ-
nienie nadzwyczajnych sytuacji, które powodują, że pracownik w danym terminie nie
może świadczyć pracy”. Wniosek Małgorzaty L. nie był uzasadniony tego rodzaju
zdarzeniami, albowiem złożyła go z wyprzedzeniem około tygodnia. Akceptację Sądu
pierwszej instancji znalazło też twierdzenie powoda, że udzielenie urlopu na żądanie
po okresie długotrwałej nieobecności pracownicy na podstawie zwolnienia lekarskie-
go byłoby równoznaczne z dopuszczeniem jej do pracy bez wymaganego orzeczenia
lekarskiego. W ocenie Sądu, nie ma również podstaw do przypisania powodowi ra-
żącego naruszenia przepisów w zakresie udzielania urlopów szkoleniowych, skoro
taki urlop przeznaczony jest na udział w obowiązkowych zajęciach oraz przygotowa-
nie się i przystąpienie do egzaminów, a Małgorzata L. nie spełniła prośby powoda o
dostarczenie harmonogramu zajęć i egzaminów w roku akademickim 2007/2008, na
podstawie których mogłaby być dokonana ocena zasadności jej wniosku. Natomiast
co do przyczyny wypowiedzenia odnoszącej się do wręczenia pracownicy pisma za-
wierającego wypowiedzenie zmieniające po upływie terminów wynikających z jego
treści Sąd pierwszej instancji podniósł, iż powód nie był autorem tego oświadczenia
woli, nie miał żadnego wpływu na jego treść, a zgodnie z otrzymanym poleceniem,
jego rola ograniczała się do wręczenia pisma pracownikowi w pierwszym dniu pracy
3
po długotrwałej nieobecności. Powód nie mógł tym samym „naruszyć przepisów w
zakresie wypowiadania umów o pracę”, a jego działanie nie spowodowało „negatyw-
nego ukształtowania sytuacji pracownicy”, tym bardziej, że przedmiotowe wypowie-
dzenie zostało „anulowane”, a tym samym status pracowniczy Małgorzaty L. nie do-
znał żadnego uszczerbku.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ostrołęce wyrokiem
z dnia 15 grudnia 2008 r. oddalił apelację strony pozwanej, akceptując w całości
ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, jak również ich ocenę prawną.
Strona pozwana wywiodła skargę kasacyjną od tego wyroku, opierając ją na
obu podstawach kasacyjnych i zarzucając: 1) naruszenie art. 1672
k.p., przez błędną
wykładnię, polegającą na zajęciu przez Sądy obu instancji stanowiska, że pracodaw-
ca może odmówić pracownikowi urlopu na żądanie i z uwagi na socjalny charakter
tego urlopu badać przyczyny i zasadność wniosku o jego udzielenie oraz że wniosek
o urlop na żądanie złożony we wcześniejszym terminie wypacza sens istoty urlopu
na żądanie; 2) błędną wykładnię art. 45 k.p., przez bezpodstawne przyjęcie, że
„podana przez pozwanego przyczyna wypowiedzenia powodowi stosunku pracy była
nieprawdziwa i niezgodna z prawem z uwagi na brak zasadności wypowiedzenia, tj.
że wypowiedzenie nie jest merytorycznie uzasadnione i przywrócenie powoda do
pracy”; 3) niezastosowanie w sprawie art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p., a przez to
„pominięcie skutku wywołanego wypowiedzeniem zmieniającym i cofnięciem tego
wypowiedzenia w stosunku do pracownika, któremu to wypowiedzenie wręczył po-
wód, dowodzącego brak woli pracodawcy dokonania zmian tego stosunku pracy”; 4)
naruszenie art. 30 § 4 w związku z art. 31
k.p., przez przyjęcie, że „wręczenie przez
powoda, działającego w imieniu pracodawcy, niebędącego autorem wypowiedzenia,
pracownikowi owego wypowiedzenia nie może stanowić podstawy do dokonania
względem niego wypowiedzenia umowy o pracę, choć dokonywane jest w warun-
kach braku woli pracodawcy dokonania zmian stosunku pracy, wyrażonych w wypo-
wiedzeniu zmieniającym i ponad 7 miesięcznego przeterminowania tego oświadcze-
nia”; 5) naruszenie art. 227 k.p.c., przez niedopuszczenie wszystkich zgłoszonych
przez strony dowodów, a przez to niewyjaśnienie wszystkich istotnych dla sprawy
okoliczności faktycznych i „działanie sądu z naruszeniem art. 230 k.p.c. przez uzna-
nie za przyznane fakty, którym nie zaprzeczył pozwany, w sytuacji gdy dowodził on
prawdziwości i zasadności przyczyny wypowiedzenia powodowi umowy o pracę za-
przeczając w ten sposób twierdzeniom powoda”.
4
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy „Sądowi Rejonowemu wyznaczo-
nemu przez Prezesa Sądu Okręgowego w Ostrołęce” do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, ewentualnie o uchylenie „zaskarżonych
wyroków” i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości i
zasądzenie od powoda kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 3981
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego
wyroku wydanego przez sąd drugiej instancji. W postępowaniu kasacyjnym kontroli
dokonywanej przez sąd kasacyjny podlega co do zasady przebieg postępowania
apelacyjnego oraz wyrok wydany przez sąd odwoławczy. Postępowanie przed są-
dem pierwszej instancji może być przedmiotem rozważań i ocen Sądu Najwyższego
wyjątkowo, i to tylko wtedy, gdy wnoszący skargę kasacyjną sformułował odpowied-
nie zarzuty naruszenia przepisów o postępowaniu apelacyjnym, nawiązujące do po-
stępowania pierwszoinstancyjnego. Tym samym nie ma podstaw do uwzględnienia
podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia przepisów art. 227 k.p.c. i
art. 230 k.p.c., albowiem odnoszą się one do postępowania toczącego się przed Są-
dem Rejonowym
Za uzasadnione nie mogą być też uznane zarzuty sformułowane w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej. Nie można bowiem zaakceptować stanowiska strony
pozwanej, że pracodawca w żadnych okolicznościach nie może odmówić udzielenia
pracownikowi urlopu na żądanie. Zgodnie z art. 1672
k.p. pracodawca jest obowiąza-
ny udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż
czterech dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Urlop ten stanowi część urlopu
wypoczynkowego przysługującego pracownikowi, wobec czego ma identyczny do
urlopu wypoczynkowego charakter prawny i poza wyjątkami przewidzianymi wyraź-
nie w ustawie (art. 168 in fine k.p., art. 163 § 1 zdanie trzecie k.p.), jak również wyni-
kającymi z charakteru tego uprawnienia (np. możliwość dzielenia tego urlopu na
części, czy obowiązek udzielenia urlopu w terminie wskazanym przez pracownika),
stosują się do niego wynikające z Kodeksu pracy regulacje urlopowe. Omawiany
przepis stanowi o obowiązku pracodawcy udzielenia urlopu na żądanie pracownika.
Zgodnie z zasadami legislacji, ustalenie znaczenia tego samego pojęcia występują-
5
cego w różnych przepisach musi być identyczne, jak również niedopuszczalne jest
traktowanie pewnych zwrotów użytych w przepisie prawnym jako zbędnych. Prowa-
dzi to do wniosku, że po pierwsze, zawarte w art. 1672
k.p. sformułowanie o obo-
wiązku udzielenia urlopu przez pracodawcę ma takie samo znaczenie normatywne,
jakie przypisuje się takiemu pojęciu w innych przepisach dotyczących reguł wykorzy-
stywania przez pracownika urlopu wypoczynkowego, którego część stanowi urlop „na
żądanie”, a po drugie, racjonalny ustawodawca nie odwołałby się w omawianym
przepisie do mającego określone znaczenie prawne pojęcia „udzielania urlopu przez
pracodawcę", gdyby miałoby to być bezcelowe. Urlopu wypoczynkowego co do za-
sady udziela pracodawca, a zgodnie z art. 161 k.p., „jest obowiązany udzielić pra-
cownikowi” urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego
prawo. Na tle tego przepisu nie budzi wątpliwości, że wyrażony w nim obowiązek
pracodawcy nie ma charakteru bezwzględnego. Do udzielania urlopu mają bowiem
zastosowanie ogólne reguły, w tym także ta z art. 163 § 11
k.p., zgodnie z którą
wniosek urlopowy pracownika jest brany przez pracodawcę pod uwagę, ale nie jest
dla niego wiążący. Pracodawca powinien go uwzględnić, jeżeli zwolnienie urlopowe
we wnioskowanym czasie nie koliduje z koniecznością zapewnienia normalnego toku
pracy. Znaczy to, że realizacja prawa pracownika do wypoczynku jest korygowana
potrzebami pracodawcy, koniecznością obecności pracownika w zakładzie. Tezę tę
potwierdza dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu w razie zaistnienia oko-
liczności nieprzewidzianych w chwili rozpoczęcia urlopu, a wymagających jego obec-
ności w zakładzie (art. 167 k.p.). O jej zasadności świadczy również regulacja § 5
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 stycznia 1997 r. w spra-
wie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania
wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2,
poz. 14 ze zm.), który termin udzielenia urlopu niewykorzystanego zgodnie z planem
urlopów z przyczyn uzasadniających jego przesunięcie nakazuje stronom uzgodnić.
Uzgodnienie terminu to wspólne jego ustalenie, wspólne stanowisko co do jego okre-
ślenia. Wynika stąd, że nie może go jednostronnie wyznaczyć ani pracodawca
wbrew woli pracownika, ani pracownik bez akceptacji pracodawcy.
Udzielenie urlopu jest jednostronną czynnością pracodawcy zwalniającą pra-
cownika z obowiązku świadczenia pracy i usprawiedliwiającą jego nieobecność w
pracy. Przepisy nie przewidują możliwości zastąpienia jej żadnym oświadczeniem
pracownika. Skoro pracownik sam sobie nie może skutecznie udzielić urlopu, zawia-
6
domienie pracodawcy o rozpoczęciu urlopu nie stanowi podstawy do zwolnienia z
obowiązku wykonywania pracy. W ocenie Sądu Najwyższego, nie istnieją żadne ra-
cjonalne argumenty dla uzasadnienia stanowiska, że zawartemu w art. 1672
pojęciu
„udzielić urlopu” należy nadawać jakieś inne znaczenie normatywne, a w szczegól-
ności, że do wykorzystania tego urlopu uprawnia pracownika samo złożenie wniosku,
będącego żądaniem w rozumieniu art. 1672
k.p. Pracownik nie może zatem rozpo-
cząć urlopu „na żądanie”, dopóki pracodawca nie wyrazi na to zgody, czyli nie udzieli
mu takiego urlopu. Wyraźne sprecyzowanie takich reguł korzystania z urlopu „na żą-
danie” uprawnia do stwierdzenia, iż mogą zdarzyć się sytuacje, w których pracodaw-
ca może odmówić uwzględnienia żądania pracownika, bowiem wymóg ustawowy
udzielenia urlopu przez pracodawcę byłby zbędny, gdyby czynność pracodawcy w
każdym przypadku miała sprowadzać się wyłącznie do akceptacji wniosku pracow-
nika. Obowiązek udzielenia urlopu „na żądanie” nie jest więc bezwzględny, a praco-
dawca może odmówić żądaniu pracownika ze względu na szczególne okoliczności,
które powodują, że jego zasługujący na ochronę wyjątkowy interes wymaga obecno-
ści pracownika w pracy.
W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy najistotniejsze jest jednak to,
że Małgorzata L. przed okresem, w jakim zamierzała wykorzystać urlop na żądanie,
była niezdolna do pracy z powodu choroby. Niezdolność do pracy z powodu choroby
pozostaje w opozycji do zwolnienia urlopowego. Przepis art. 165 k.p. niezdolność do
pracy z powodu choroby uznaje za przeszkodę w rozpoczęciu urlopu wypoczynko-
wego, zaś sformułowanie zawarte w art. 166 k.p. o niewykorzystaniu części urlopu z
powodu niezdolności do pracy z powodu choroby jest równoznaczne ze stwierdze-
niem, że okres choroby nie jest i nie może być okresem wykorzystywania okresu wy-
poczynkowego. Tego rodzaju regulacja prawna jest w sposób oczywisty związana z
celem urlopu, który jest jedną z instytucji zabezpieczających prawo pracownika do
wypoczynku (art. 14 k.p.), gwarantowane w art. 66 Konstytucji. Niezdolność do pracy
wyłącza możliwość korzystania z urlopu zgodnie z jego przeznaczeniem, w związku
z czym udzielenie urlopu w okresie niezdolności do pracy jest prawnie
niedopuszczalne, także wówczas, gdy pracownik wyraził na to zgodę.
Swoisty sposób udzielania części urlopu na żądanie pracownika nie czyni jej
odrębną od urlopu wypoczynkowego, a zatem nie ma podstaw, aby twierdzić, że tej
części urlopu pracodawca obowiązany jest udzielić pracownikowi także w sytuacji, w
której udzielenie urlopu wypoczynkowego jest prawnie nieskuteczne, a taką jest nie-
7
zdolność pracownika do pracy z powodu choroby. W przypadku niezdolności do
pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, zdolność pracownika do
wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku stwierdza się po przeprowadze-
niu okresowych badań kontrolnych (art. 229 § 2 zdanie drugie k.p.). Możliwość skie-
rowania pracownika na badania kontrolne w myśl § 4 ust. 1 w związku z § 1 ust. 1
pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w
sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla ce-
lów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.) otwiera się dla
pracodawcy wówczas, gdy pracownik po upływie zwolnienia lekarskiego stawi się do
pracy i zgłosi gotowość jej wykonywania. Tym samym nie ma podstaw do uznania za
naruszenie przepisów odmowy udzielenia urlopu na żądanie zgłoszone przez pra-
cownika przebywającego jeszcze na zwolnieniu lekarskim, bowiem przy braku orze-
czenia o zdolności do wykonywania pracy uwzględnienie takiego wniosku mogłoby
być równoznaczne z niedopuszczalnym udzieleniem urlopu wypoczynkowego osobie
niezdolnej do pracy. Wypowiedzenie powodowi umowy o pracę z tej przyczyny, że
rażąco naruszył przepisy prawa pracy o udzielaniu urlopów wypoczynkowych, było
więc nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., jak prawidłowo przyjął Sąd od-
woławczy.
Za nietrafne uznać należy także zarzuty skarżącej odnoszące się do kolejnej
przyczyny wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, co miało polegać „na narusze-
niu przepisów w zakresie wypowiedzenia zmieniającego”. Sąd Okręgowy niewadliwie
bowiem przyjął, że przedmiotowe oświadczenie woli nie pochodziło od powoda, wo-
bec czego nie ma możliwości stwierdzenia, iż naruszył on jakiekolwiek przepisy rzą-
dzące tym sposobem dokonywania zmian w treści stosunku pracy i już z tego
względu tak określona przyczyna rozwiązania z powodem umowy o pracę nie może
być uznana za uzasadniającą wypowiedzenie. Wręczenie pisma pracownicy po jej
powrocie do pracy było natomiast wykonaniem tak sformułowanego polecenia, które
według ustaleń faktycznych nigdy nie zostało odwołane ani zmodyfikowane, pomimo
że Małgorzata L. była nieobecna w pracy przez bardzo długi okres czasu. Nie ma
zatem przesłanek, by twierdzić, że powód doręczył to pismo pracownicy wbrew woli
strony pozwanej, naruszając tym samym swoje obowiązki. Zachowanie powoda nie
wyrządziło też pozwanej żadnej szkody, bowiem jak przyjęto w podstawie faktycznej
8
rozstrzygnięcia, wypowiedzenie zmieniające zostało cofnięte za zgodą pracownicy,
która nadal wykonuje dotychczasowe obowiązki za tym samym wynagrodzeniem.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna strony
pozwanej oparta została na nieusprawiedliwionych podstawach, wobec czego z
mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================