Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 125/09
POSTANOWIENIE
Dnia 29 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
w sprawie z powództwa M. G.
przeciwko Z. Z.
o ochronę dóbr osobistych i zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 29 października 2009 r.,
na skutek skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 grudnia 2008 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
oddala wniosek powoda o zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2008 r. Sąd Okręgowy w K. zobowiązał
pozwanego Z. Z. do opublikowania na swój koszt tuż po głównych wydaniach
wieczornych „Wiadomości” w TVP emitowanych o godz. 19.30, „Wydarzeń” w
telewizji Polsat emitowanych o godz. 18.50 i „Fakcie” emitowanym w telewizji TVN
o godz. 19.00 w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku oświadczenia
następującej treści: „Ja Z. Z. przepraszam Pana M. G. za wypowiedzenie pod jego
adresem słów – […] – które naruszyły cześć Pana M. G.”, zasądził od pozwanego
na rzecz powoda M. G. kwotę 7 000 zł, a w pozostałym zakresie oddalił
powództwo.
Po rozpoznaniu apelacji obu stron Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 grudnia
2008 r. zmienił powyższy wyrok tylko w taki sposób, że podwyższył zasądzoną na
rzecz powoda kwotę do 30 000 zł, oddalił apelację powoda w pozostałej części oraz
w całości apelację pozwanego.
Pozwany wniósł od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną, opartą na
podstawie naruszenia prawa materialnego oraz procesowego.
Dokonując w ramach tzw. „przedsądu” analizy skargi, Sąd Najwyższy
zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia
funkcjonującym na rzecz państwa, a więc w interesie publicznym. Stoi ona przede
wszystkim na straży wykonywania prawa oraz jego jednolitej wykładni. Interes
prywatny uwzględnia zaś tylko na tyle, na ile może się on stać podłożem
zaspokojenia interesu ogólnego. Sąd Najwyższy już w okresie obowiązywania
kasacji, będącej zwyczajnym środkiem odwoławczym, podkreślał, że podstawowym
celem postępowania kasacyjnego jest ochrona interesu publicznego przez
zapewnienie jednolitości wykładni oraz wkład Sądu Najwyższego w rozwój prawa
i jursprudencji (postanowienie z dnia 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000,
nr 7-8, poz. 147).
3
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność
postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Cel wymagania
przewidzianego w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. może być zatem osiągnięty jedynie
przez powołanie i uzasadnienie istnienia przesłanek umożliwiających realizację
publicznoprawnych funkcji skargi kasacyjnej. Tylko na tych przesłankach Sąd
Najwyższy może oprzeć rozstrzygnięcie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania. Dopuszczenie i rozpoznanie skargi kasacyjnej
ustrojowo i procesowo jest uzasadnione jedynie w tych sprawach, w których mogą
być zrealizowane jej funkcje publicznoprawne. Sąd Najwyższy bowiem,
rozpoznając skargę kasacyjną, nie jest trzecią instancją sądową. Sąd kasacyjny nie
sądzi sprawy, lecz – pozostając poza strukturą sądownictwa powszechnego –
rozpoznaje skargę kasacyjną w interesie publicznym, wyjaśniając istotne
zagadnienie prawne, dokonując wykładni przepisów budzących poważne
wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów bądź usuwając
z obrotu prawnego orzeczenia wydane w postępowaniu dotkniętym nieważnością
lub oczywiście wadliwe. Dlatego nie każda skarga kasacyjna może być przyjęta do
rozpoznania.
Potrzebę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący uzasadniał
występowaniem w sprawie istotnych zagadnień prawnych, przedstawionych
w formie następujących pytań:
1) Czy należyta staranność Prokuratora Generalnego wyłącza bezprawność jego
działania, czy też stwierdzenie należytej staranności wyłącza bezprawność
działania dziennikarza;
2) Czy bezprawność nieprawdziwej informacji naruszającej dobre imię powoda,
że popełnił przestępstwo zostanie uchylona, gdy pozwany – Prokurator
Generalny wykaże, że oparł się na informacjach pochodzących od prokuratury,
CBA i sądu. Czy informacje od tych podmiotów zasługują na wiarę?
4
3) Jaki jest zakres kontratypu (okoliczności wyłączającej odpowiedzialność),
o którym mowa w art. 66 ust. 2 ustawy o prokuraturze? Czy ten kontratyp
wyłącza odpowiedzialność cywilnoprawną Prokuratora Generalnego za
nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych,
stanowiące naruszenie dóbr osobistych stanowiących zniesławienie?
4) Czy jeśli art. 66 ust.2 ustawy o prokuraturze wyłącza odpowiedzialność
wyłącznie za zniewagę w rozumieniu art. 181 k.k., to czy te same względy
ochrony porządku publicznego i wyższej wartości jaką jest możliwość
przekazywania nawet fałszywych twierdzeń i sądów w niektórych sytuacjach
i przez niektóre osoby (prokuratorów, sędziów etc.) uzasadniają przyjęcie
istnienia kontratypu zwyczajowego w obszarze zniesławienia?
5) Czy naruszenie przez pozwanego norm prawa karnego procesowego
w zakresie domniemania niewinności (przez wyrażenie opinii, przekonania
o winie) automatycznie implikuje ustalenie w procesie cywilnym bezprawności
naruszenia dobrego imienia powoda?
6) Czy jeżeli powód domaga się ochrony przez określonymi słowami, wyraźnie
zastrzegając, że to właśnie te, a nie inne, słowa naruszają jego dobra osobiste
i nie ma potrzeby analizowania ich kontekstu, sąd może wbrew temu
stanowisku wyjść poza granicę tak sformułowanego pozwu i, nie poprzestając
na analizie tych słów, w ich kontekście doszukiwać się znamiom naruszenia
dóbr osobistych?
7) Czy przewidziane w art. 24 k.c. czynności potrzebne do usunięcia skutków
naruszenia dóbr osobistych, w szczególności złożenia stosownego
oświadczenia, są zastępowalne i czy w związku z tym możliwe jest
upoważnienie osoby, której dobra osobiste zostały naruszone, do dokonania
tych czynności w zastępstwie drugiej strony, a w szczególności do
przeproszenia w takim trybie samej siebie?
Wbrew twierdzeniom skarżącego nie można uznać, że w sprawie występuje
istotne zagadnienie prawne uzasadniające przyjęcie skargi do rozpoznania.
Istotnym zagadnieniem prawnym w rozmienieniu art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c. jest
zagadnienie nowe, nierozwiązane dotąd w orzecznictwie, którego rozstrzygnięcie
5
może przyczynić się do rozwoju prawa. Samo sformułowanie zagadnienia
prawnego nie uzasadnia potrzeby przyjęcia skargi do rozpoznania. Odwołanie się
do tej przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wymaga – jak wynika
z orzecznictwa Sądu Najwyższego – sformułowania tego zagadnienia
z przytoczeniem wiążących się z nim konkretnych przepisów prawnych oraz
argumentów świadczących o rozbieżnych ocenach prawnych (por. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 10 maja 2001 r., II CZ 35/01, OSNC 2002 r., nr 1, poz.
11; z dnia 14 lutego 2003 r., I PK 306/02, Wokanda 2004 r. Nr 7-8, poz. 51; z dnia
7 czerwca 2005 r., V CSK 3/05, niepubl.).
Tak rozumianego obowiązku skarżący nie spełnił. W przypadku zagadnień
prawnych przedstawionych wyżej w punktach 1, 2, 5, 6 i 7 ograniczył się do
sformułowania pytań i wskazania, że odpowiedź na pytanie w pkt 1 i 2 powinna być
jego zdaniem pozytywna, oraz, że pogląd przedstawiony w pytaniach w pkt 5,6 i 7
jest błędny. Kilkuzdaniowe uzasadnienie dotyczy tylko zagadnień określonych
w pkt 5,6 i 7 i zawiera jedynie własną ocenę, bez odwołania się do obszernej w tym
zakresie literatury prawniczej oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego. Zagadnienie
przedstawione w pkt 5 jest przy tym pozbawione waloru ogólnego, odpowiedź
bowiem wymaga odwołania się do okoliczności faktycznych, które zależą od
konkretnej sprawy. Należy także dodać, że zagadnieniami określonymi w pkt 6 i 7
zajmował się już Sąd Najwyższy. Możliwość modyfikowania przez sąd treści
oświadczenia w określonym zakresie została dopuszczona przez Sąd Najwyższy
w wyrokach z dnia 22 grudnia 1997 r., III CKN 546/97 (OSNC 1998, nr 7-8,
poz. 119), z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 463/01 (OSP 2004, nr 2, poz.22), z dnia
13 kwietnia 2007 r., I CSK 428/07, z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 531/07, (niepubl.),
czy w uchwale z dnia 17 września 2008 r., III CZP 79/08 (OSNC 2009, nr 5, poz.
69). W uchwale z dnia 28 czerwca 2008 r., III CZP 23/06 (OSNC 207, nr 1, poz.11)
Sąd Najwyższy uznał, że obowiązek usunięcia skutków naruszenia dóbr
osobistych, polegający na złożeniu przez dłużnika oświadczenia odpowiedniej
treści w formie ogłoszenia, podlega egzekucji na podstawie art. 1049 k.p.c.
W uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący nie
odniósł się do tych orzeczeń i nie uzasadnił potrzeby zmiany zajętego w nich
stanowiska.
6
Jedynie w przedstawieniu zagadnień określonych w pkt 3 i 4 można
doszukać się przedstawienia wywodu prawnego odpowiadającego wyżej
wskazanym wymogom. Nie jest to jednak wystarczające do uznania potrzeby
przyjęcia skargi do rozpoznania. Wykładnia art. 66 ust. 2 ustawy o prokuraturze
z dnia 20 czerwca 1985 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2008, Nr 7, poz. 39) i rozważania
dotyczące zakresu kontratypu ustawowego bądź możliwości wykreowania
kontratypu pozaustawowego, wyłączającego odpowiedzialność za nadużycie
wolności słowa i stwarzającego, jak chce skarżący kompletną swobodę
wypowiedzi, nieograniczoną obawą przed potencjalnymi konsekwencjami
prawnymi, są dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy zbędne. Przepis art. 66 ust. 2
ustawy o prokuraturze dotyczy bowiem prokuratora wykonującego w konkretnej
sprawie obowiązki służbowe i odnosi się tylko do odpowiedzialności karnej. Przepis
ten nie ma w niniejszej sprawie zastosowania, ponieważ pozwany, jako Prokurator
Generalny, w toku konferencji prasowej nie wykonywał obowiązków służbowych
związanych ze sprawą. W uchwale z dnia 26 września 2002 r., I KZP 24/02
(OSNKW 2002, nr 11-12, poz. 100) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ustawa
o prokuraturze rozróżnia „Prokuratora Generalnego” od prokuratorów i że
odróżnienie to jest konieczne, ponieważ znaczna część istotnych przepisów
mających zastosowanie do „prokuratorów” nie ma zastosowania do Prokuratora
Generalnego. Jest tak dlatego, że Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny
jako członek Rady Ministrów pełni funkcję polityczną i nie dotyczą go zakazy
odnoszące się do prokuratorów, jak np. zakaz brania udziału w działalności
politycznej. Z tych względów, jak wyjaśniono w powołanej uchwale, nie dotyczy go
immunitet określony w art. 54 ust. 4 ustawy o prokuraturze. Z uzasadnienia uchwały
wynika, że taka wykładnia odnosi się również do przepisu art. 66 ust. 2.
W uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący nie
przedstawił wywodu jurydycznego, podważającego stanowisko Sądu Najwyższego
i wykazującego potrzebę ponownego zajęcia się tą kwestią.
Z powyższych przyczyn nie można uznać, by w skardze kasacyjnej
przedstawiono zagadnienia prawne uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania.
Należy dodać ponadto, że, jak wskazuje się w literaturze prawniczej, o istotności
zagadnienia prawnego nie powinna decydować tzw. waga społeczna sprawy, jako
7
pojęcie ocenne i zmienne. Podobnie, nie może o tym przesądzać zainteresowanie
opinii publicznej czy rozgłos nadany sprawie, bowiem takich przesłanek nie
przewiduje art. 3989
§ 1 k.p.c.
W sprawie nie zachodzi również nieważność postępowania, uwzględniana
przez Sąd Najwyższy z urzędu.
W piśmie procesowym z dnia 15 czerwca 2009 r. skarżący wskazał kolejną
przesłankę uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania, jaką jest jej oczywista
zasadność. Wnosił o przeprowadzenie dowodu z oględzin witryny internetowej
zawierającej skan kasacji z dnia 29 maja 2009 r. wniesionej przez Rzecznika Praw
obywatelskich od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 1 grudnia 2008 r.
w sprawie XVIII Kp …/08 w przedmiocie umorzenia śledztwa przeciwko powodowi,
podejrzanemu o popełnienie przestępstwa z art. 160 § 2 k.k. i inne. Zdaniem
skarżącego, wniesienie tej kasacji w postępowaniu karnym świadczy o oczywistej
zasadności niniejszej skargi kasacyjnej. Fakt ten bowiem dowodzi, że kwestia
prawdziwości wypowiedzi pozwanego nie jest nadal ostatecznie rozstrzygnięta, że
wypowiedź ta znajduje oparcie w materiale dowodowym zgromadzonym w aktach
postępowania karnego, że fakty powołane w uzasadnieniu kasacji Rzecznika Praw
Obywatelskich jednoznacznie potwierdzają zarzut bezpodstawnego i błędnego
pominięcia wniosków dowodowych pozwanego, oraz że zakończenie postępowania
karnego nie zwalniało Sądu Apelacyjnego od rozstrzygnięcia, że wypowiedź jest
prawdziwa.
Powołane w tym piśmie okoliczności nie tyle świadczą jednak o oczywistej
zasadności skargi kasacyjnej, ile raczej o niezupełnym rozumieniu tej instytucji
i istoty postępowania kasacyjnego. Przede wszystkim, wniesienie skargi kasacyjnej
ograniczone jest terminem określonym w art. 3985
§ 1 k.p.c. Uzupełnianie jej po
upływie tego terminu o nowe przesłanki uzasadniające przyjęcie do rozpoznania nie
jest dopuszczalne. Poza tym, Sąd Najwyższy rozpoznając ten nadzwyczajny
środek zaskarżenia nie prowadzi postępowania dowodowego i związany jest
stanem faktycznym stanowiącym podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.), przedstawianie zatem jakichkolwiek dowodów jest w tym postępowaniu
bezprzedmiotowe.
8
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 3989
§ 2
k.p.c.
Wniosek o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego na rzecz powoda
został oddalony, nie można bowiem uznać, by w tym postępowaniu był on
reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Pełnomocnictwo do
repezentowania „we wszystkich instancjach” udzielone we wstępnej fazie procesu,
ani też pełnomocnictwo „do reprezentowania w sprawie z mojego powództwa”
udzielone po wydaniu zaskarżonego wyroku, nie obejmują postępowania przed
Sądem Najwyższym.
/tp/
9
md