Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 26 listopada 2009 r., III CZ 50/09
Zwolnienie od kosztów sądowych przyznane stronie w postępowaniu
rozpoznawczym nie obejmuje postępowania ze skargi o wznowienie tego
postępowania.
Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Tatiany C. o wznowienie postępowania w
sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z
dnia 2 grudnia 2004 r. oraz wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28
września 2005 r. z powództwa Grażyny J. przeciwko Tatianie C. o zapłatę, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 26 listopada 2009 r.
zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 2
czerwca 2009 r.
oddalił zażalenie i zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w
Krakowie na rzecz adw. Marty R. kwotę 1800 zł wraz z należnym podatkiem VAT
tytułem kosztów zastępstwa prawnego udzielonego skarżącej z urzędu w
postępowaniu zażaleniowym.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z dnia 2 czerwca 2009 r. odrzucił
zażalenie pozwanej na postanowienie z dnia 5 marca 2009 r., którym odrzucono jej
skargę o wznowienie postępowania. Uznał, że zażalenie to nie zostało należycie
opłacone, gdyż zwolnienie od kosztów sądowych przyznane pozwanej w sprawie,
której dotyczyła skarga o wznowienie postępowania, nie rozciąga się na
postępowanie zainicjowane wniesieniem tej skargi.
Pozwana zarzuciła w zażaleniu naruszenie art. 100 ust. 2 w związku z art. 100
ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. – dalej "u.k.s.c."), art. 1302
§ 3 k.p.c. oraz art. 45
Konstytucji w związku z art. 6 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284)
i wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny, uzasadniając pogląd, że zwolnienie od kosztów sądowych
przyznane w toku postępowania w sprawie, nie obejmuje postępowania ze skargi o
wznowienie postępowania ograniczył się do stwierdzenia, iż takie stanowisko zajął
Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 5 czerwca 2008 r., III
CZP 142/07 (OSNC 2008, nr 11, poz. 122). To stwierdzenie zasadnie
zakwestionowano w zażaleniu, gdyż uchwała ta nie odnosiła się do kosztów
postępowania w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania, natomiast zawarte
w jej uzasadnieniu uwagi dotyczące postępowania ze skargi o wznowienie
postępowania nie zawierają stwierdzenia, które Sąd Apelacyjny przypisał Sądowi
Najwyższemu. (...) Uzasadnienie tej uchwały nie przemawia zatem wprost za
stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Apelacyjny, było ono natomiast prezentowane
w innych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. postanowienia z dnia 24 sierpnia
2007 r., I CZ 98/07, nie publ. i z dnia 14 marca 2007 r., I CZ 5/07, nie publ.).
Dla oceny, czy zwolnienie od kosztów sądowych udzielone przed wydaniem
prawomocnego orzeczenia zaskarżonego skargą o wznowienie postępowania
obejmuje także postępowanie wywołane jej wniesieniem, istotne znaczenie ma
natomiast wyrażony w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 5
czerwca 2008 r., III CZP 142/07, pogląd, że zwolnienie od kosztów sądowych
przyznawane jest na potrzeby konkretnej sprawy i ma charakter tymczasowy. Sąd
Najwyższy uznał, że zostaje w związku z tym „pochłonięte” przez uprawomocnienie
się orzeczenia rozstrzygającego istotę sprawy. Ta argumentacja odnosi się
niewątpliwie także do skargi o wznowienie postępowania, która podobnie jak skarga
kasacyjna, przysługuje również od orzeczeń prawomocnych.
Dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia istotne jest jednak
rozważenie, czy postępowanie ze skargi o wznowienie postępowania
(postępowanie wznowieniowe) stanowi kontynuację dotychczasowego
postępowania, czy też wniesienie skargi o wznowienie postępowania wszczyna
nową, odrębną sprawę. Ze względu na charakter skargi o wznowienie
postępowania bardziej przekonywające jest stanowisko, że jej wniesienie wszczyna
nową sprawę. Taką ocenę wyrażano też w judykaturze (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2006 r., III CZ 13/06, OSNC 2006, nr 10, poz. 176).
W uzasadnieniu tego postanowienia podkreślono, że wniesienie skargi o
wznowienie postępowania wszczyna nową sprawę i z tego względu konieczne było
wymienienie skargi o wznowienie postępowania w art. 91 pkt 1 k.p.c., gdyż w
przeciwnym razie mogłoby budzić wątpliwość, czy jej wniesienie należy do
czynności „łączących się ze sprawą”, której skarga dotyczy. (...)
Nie ulega wątpliwości, że skarga o wznowienie postępowania może być
wniesiona przez pełnomocnika ustanowionego w sprawie, której skarga dotyczy.
Wynika to wprost z art. 91 pkt 1 k.p.c., nie oznacza to jednak, że strona
zastępowana przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd w postępowaniu
wznowieniowym korzystała automatycznie także ze zwolnienia od kosztów
sądowych, skoro przed stwierdzeniem przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z
dnia 16 czerwca 2008 r., P 37/07 (Dz.U. Nr 110, poz. 706) niezgodności z
Konstytucją art. 117 § 1 k.p.c., ustanowienie dla strony pełnomocnika było
uzależnione od uzyskania przez nią zwolnienia od kosztów sądowych. Do tego
argumentu odwoływała się skarżąca, podnosząc, że sąd ustanowił dla niej
pełnomocnika w postępowaniu wznowieniowym, lecz nie udzielił jej zwolnienia od
kosztów sądowych.
Stanowisko skarżącej jest w tym zakresie nieuzasadnione z dwóch powodów.
Po pierwsze, niezgodne z przepisami ustanowienie przez sąd pełnomocnika –
podyktowane błędną oceną co do przysługiwania stronie zwolnienia od kosztów
sądowych – nie mogło wywołać skutku równoznacznego z przyznaniem zwolnienia
od kosztów sądowych ze względu na treść art. 117 § 1 k.p.c. Po drugie, treść tego
przepisu wskazuje, że wymaganie uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych
dotyczyło jedynie etapu ustanowienia pełnomocnika. Jeżeli strona spełniła ten
warunek, to ustanowiony pełnomocnik uzyskiwał umocowanie do jej
reprezentowania w granicach określonych w art. 91 k.p.c., bez względu na to, czy
strona korzystała w późniejszym okresie ze zwolnienia od kosztów sądowych.
Wskazuje to, że art. 91 k.p.c. jest przepisem szczególnym, określającym wyłącznie
zakres pełnomocnictwa i nie rodzi on jakichkolwiek skutków dla uregulowanych
odrębnie kwestii związanych z uzyskaniem zwolnienia od kosztów sądowych.
Ponadto rozwiązanie to jest podyktowane innymi względami niż podstawy do
uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych i dotyczy każdego rodzaju
pełnomocnictwa procesowego, a przy ustanowieniu pełnomocnika z wyboru kwestia
zwolnienia od kosztów sądowych nie odgrywa znaczenia. Treść tego przepisu nie
rozstrzyga zatem tego, że w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania
strona zastępowana przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd może korzystać
z udzielonego jej wcześniej zwolnienia od kosztów sądowych.
Dla stanowiska, że zwolnienie od kosztów sądowych przyznane w sprawie,
której dotyczy skarga o wznowienie postępowania, nie obejmuje postępowania
wznowieniowego dodatkowego argumentu dostarcza uzasadnienie uchwały składu
siedmiu sędziów z dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, dotyczące postępowań
wywołanych wniesieniem nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Sąd Najwyższy
stwierdził, że w kodeksie postępowania cywilnego i ustawie o kosztach sądowych
nie ma regulacji, z których można wywieść skuteczność sądowego zwolnienia od
kosztów także w postępowaniach wywołanych ich wniesieniem. Wprawdzie do
nadzwyczajnych środków zaskarżenia zaliczył jedynie skargę kasacyjną i skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a skargę o
wznowienie postępowania uznał za szczególny środek prawny, to wymaga
pokreślenia, że wypowiedź na temat charakteru skargi o wznowienie postępowania
i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie
mieściła się w zasadniczym przedmiocie jego rozważań, w odniesieniu do skargi o
wznowienie postępowania ograniczała się w praktyce do kwestii związanych z
wykładnią art. 91 pkt 1 k.p.c. (...)
Charakter skargi o wznowienie postępowania budzi poważne wątpliwości i jest
przedmiotem zróżnicowanych ocen. Oprócz oceny przedstawionej w uzasadnieniu
wymienionej uchwały prezentowane jest także stanowisko, że skarga o wznowienie
postępowania należy do nadzwyczajnych środków zaskarżenia. (...) Skoro przy
ocenie charakteru skargi zachodzą trudności w jej jednoznacznym zakwalifikowaniu
z tego powodu, że łączy ona cechy środka zaskarżenia i pozwu, celowe jest
rozważenie, czy charakter tego środka sytuuje go bliżej nadzwyczajnych środków
zaskarżenia, czy też środków prawnych innego rodzaju. W rozstrzyganej sprawie
jest to istotne tym bardziej, że istota sporu dotyczy kwestii kosztów sądowych, a w
art. 18 u.k.s.c. skarga o wznowienie postępowania nie została zakwalifikowana jako
szczególny środek prawny podlegający opłacie sądowej; została wymieniona w art.
18 ust. 2, a zatem poza regulacją dotyczącą pism wszczynających postępowanie
(art. 18 ust. 1), obok m.in. apelacji, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Ustawowa konstrukcja skargi o wznowienie postępowania zawiera
niewątpliwie wiele rozwiązań charakterystycznych dla nadzwyczajnego środka
zaskarżenia. Po pierwsze, skarga ta dotyczy orzeczeń prawomocnych, co w
odniesieniu do skargi kasacyjnej stanowi podstawowe kryterium uznania jej za
nadzwyczajny środek zaskarżenia. Po drugie, sąd po wniesieniu skargi ocenia
dopuszczalność wznowienia, a także dopuszczalność skargi, co również upodabnia
skargę o wznowienie postępowania do skargi kasacyjnej. Jeżeli skarga o
wznowienie postępowania nie podlega odrzuceniu, co dotyczy także środków
zaskarżenia, jej wniesienie wywołuje ten skutek, że sąd rozpoznaje sprawę na
nowo, jednakże w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia, a zatem
podobnie jak środek zaskarżenia. Także sposób orzekania przez sąd po
rozpoznaniu skargi o wznowienie postępowania jest typowy dla środków
zaskarżenia (zob. art. 412 § 2 k.p.c.). Oceniając charakter skargi o wznowienie
postępowania nie można też pominąć kryterium formalnego, związanego z
ulokowaniem przepisów poświęconych tej skardze w dziale VI tytułu VI kodeksu
postępowania cywilnego, pomiędzy przepisami dotyczącymi skargi kasacyjnej i
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Nie kwestionując zatem szczególnego charakteru skargi o wznowienie
postępowania, wynikającego głównie z odesłania zawartego w art. 406 k.p.c.,
należy przyjąć, że jest ona środkiem prawnym zbliżonym do nadzwyczajnych
środków zaskarżenia i z tego względu uzasadnione jest takie jej kwalifikowanie.
Przyjęciu stanowiska, że zwolnienie od kosztów sądowych udzielonych w
sprawie obejmuje postępowanie zainicjowane wniesieniem skargi o wznowienie
postępowania przeczy także zasada, że udzielenie zwolnienia od kosztów
sądowych powinno uwzględniać aktualną sytuację majątkową strony. W myśl tej
zasady, sąd prowadzący postępowanie w sprawie powinien cofnąć przyznane
zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli w toku postępowania odpadły ku temu
podstawy. Przyjęcie, że zwolnienie od kosztów udzielonych w postępowaniu
rozpoznawczym rozciąga się na postępowanie wznowieniowe podważałoby regułę
uwzględniania aktualnej sytuacji majątkowej strony wnoszącej skargę o wznowienie
postępowania. W przypadku tego środka jest to szczególnie istotne przy
uwzględnieniu, że może on być wniesiony, inaczej niż środki odwoławcze i skarga
kasacyjna, nawet po okresie kilku lat od zakończenia postępowania
rozpoznawczego (por. art. 408 k.p.c.).
Stwierdzenie, że zwolnienie od kosztów sądowych przyznane w postępowaniu
rozpoznawczym nie rozciąga się na postępowanie ze skargi o wznowienie
postępowania, wbrew stanowisku skarżącej, nie prowadzi do pozbawienia strony
zwolnionej od kosztów prawa dostępu do sądu w postępowaniu wznowieniowym.
Strona, która ze względu na swoją sytuację majątkową i rodzinną powinna
korzystać ze zwolnienia od kosztów sądowych, może uzyskać takie zwolnienie w
postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi o wznowienie postępowania.
Z tych przyczyn zażalenie jest pozbawione podstaw i podlegało oddaleniu na
podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39814
k.p.c.