Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 370/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSA Barbara Trębska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. M.
przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Okręgowemu i Ministrowi Sprawiedliwości
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. akt I ACa 418/08,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od J. M. na rzecz Skarbu Państwa -
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2.700,- (dwa tysiące siedemset)
złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 14 marca 2008 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił powództwo J. M. o
zasądzenie od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Sądu Rejonowego w
S. kwoty 153.929,01 zł z ustawowymi odsetkami. Według dokonanych w sprawie
ustaleń, w okresie od 9 lutego 2002 r. do 6 listopada 2004 r. J. M. będący Komornikiem
sądowym Rewiru (…) przy Sądzie Rejonowym w S. przekazał na rachunek Sądu
Rejonowego w S. tytułem 20% opłat łącznie kwotę 153.929,01 zł. Powód domagał się
2
jej zwrotu na podstawie art. 410 § 2 k.c., wywodząc, iż przepis art. 59 ust. 4 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (j.t.: Dz. U. z 2006 r., Nr
167, poz. 1191 ze zm., dalej także „u.k.s.e."), na podstawie którego dokonywał wpłat,
przestał obowiązywać z dniem 1 stycznia 2002 r., tj. po wejściu noweli do ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji z dnia 18 września 2001 r., a nadto, że jest on
sprzeczny z Konstytucją RP.
Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska powoda. Wskazał, iż nowela ta nie
wyeliminowała art. 59 ust. 4 u.k.s.e., stanowiącego, że z drugiej części opłat
egzekucyjnych ściągniętych od dłużnika, o których mowa w ust. 1,20% stanowi dochód
Skarbu Państwa. Do dnia 13 listopada 2004 r. obowiązywał w niezmienionej postaci
także art. 59 ust. 1 u.k.s.e., zgodnie z którym opłatę nie uiszczoną przez wierzyciela
zwolnionego od kosztów sądowych oraz pozostałą część opłaty nie obciążającą
wierzyciela komornik ściąga od dłużnika, z tym, że drugą część opłaty stosunkowej
oblicza się proporcjonalnie do wyegzekwowanych kwot. Sąd Okręgowy powołał się
także na wykładnię językową i autentyczną art. 59 ust. 4 u.k.s.e. dla wykazania, że
przepis ten obowiązywał w porządku prawnym do 13 listopada 2004 r. i że było to
zgodne z wolą ustawodawcy. Za nieskuteczne z punktu widzenia dochodzonego
roszczenia ocenił nadto argumenty powoda dotyczące utraty przez komornika z dniem 1
stycznia 2002 r. statusu pracownika i prowadzenia przez niego od tego czasu
działalności egzekucyjnej na własny rachunek.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 19 listopada 2008 r. oddalił apelację powoda od
powyższego wyroku, podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji odnośnie do
interpretacji art. 59 ust. 4 u.k.s.e. i jego obowiązywania po dniu 1 stycznia 2002 r. Sąd
ten dokonał nadto szerokiej analizy zmieniających się przepisów ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji dotyczących opłat egzekucyjnych, w tym w szczególności jej art.
49 i 59. Wskazał, iż według pierwotnego brzmienia art. 59 ust. 1 u.k.s.e. opłatę
nieuiszczoną przez wierzyciela zwolnionego od kosztów sądowych oraz pozostałą
część opłaty nie obciążającej wierzyciela (który wnosząc o egzekucję świadczeń
pieniężnych miał obowiązek uiścić część opłaty stosunkowej w wysokości 7% wartości
egzekwowanego roszczenia, nie więcej jednak niż 1/3 całej opłaty, która wynosiła 21 %
wartości egzekwowanego świadczenia), komornik ściągał od dłużnika, z tym że druga
część opłaty stosunkowej (14%) obliczana była proporcjonalnie od wyegzekwowanych
kwot. Na podstawie art. 59 ust 4 u.k.s.e., z tej drugiej części opłaty, 20% stanowiło
dochód Skarbu Państwa, co oznaczało obowiązek komornika odprowadzania tej
należności na rachunek Skarbu Państwa. Ustawa z dnia 18 września 2001 r.
3
zmieniająca ustawę o komornikach sądowych i egzekucji odeszła od pracowniczego
charakteru stosunku łączącego komornika z prezesem sądu rejonowego, co pociągnęło
za sobą zmianę systemu wynagradzania komorników. Zrezygnowano z wypłacania mu
wynagrodzenia zasadniczego, natomiast opłatę stosunkową (zmniejszoną do 15%
wartości egzekwowanego świadczenia) należną przy egzekucji świadczeń pieniężnych
komornik pobierał odtąd za dokonaną egzekucję i to w całości od dłużnika. Jako zasadę
przyjęto brak obowiązku uiszczania opłaty stosunkowej przez wierzyciela wnoszącego o
wszczęcie egzekucji. Nie zmieniono jednak art. 59 ust. 4 u.k.s.e., co oznaczało, że
kwota 20% z opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużnika w dalszym ciągu stanowiła
dochód Skarbu Państwa. W ocenie Sądu Apelacyjnego pozostawienie przez
ustawodawcę - mimo zmian dokonanych nowelą z 2001 r. - art. 59 ust. 4 u.k.s.e., a
także dalsze posługiwanie się w nim terminem drugiej części opłaty egzekucyjnej,
pomimo braku desygnatu tego pojęcia, uwidaczniło brak legislacyjnej poprawności,
jednakże poziom tej niepoprawności i nieprecyzyjności nie stanowił przeszkody w
odbiorze rzeczywistego zamiaru ustawodawcy, a było nim utrzymanie regulacji
nakładającej na komornika obowiązku odprowadzenia na rachunek Skarbu Państwa
części opłaty egzekucyjnej. Takiemu rozumowaniu nie sprzeciwia się wykładnia
omawianego przepisu, zarówno językowa, jak i systemowa i funkcjonalna. Przepis ten,
w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie naruszył także konstytucyjnej zasady równości wobec
prawa, co zarzucał powód.
W skardze kasacyjnej od powyższego orzeczenia, powód wniósł o jego uchylenie
oraz o uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S., ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy z uwzględnieniem kosztów
zastępstwa procesowego. Skarga oparta została na zarzucie naruszenia prawa
materialnego, którego powód upatruje w naruszeniu przepisów ustawy z dnia 18
września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r., Nr 130, poz. 1452) polegającym na przyjęciu przez
Sąd Apelacyjny, że po wejściu w życie tej ustawy tj. 1 stycznia 2002 r. w dalszym ciągu
obowiązywał art. 59 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, mimo
wprowadzenia przez ustawodawcę zasadniczej zmiany zarówno gdy chodzi o status
komornika sądowego, jak też zasady pobierania opłaty stosunkowej w oparciu o
zmieniony art. 45 u.k.s.e. wprowadzający jako jednolitą i jedną opłatę w wysokości 15%
egzekwowanego roszczenia, a nie jak przed zmianą ustawy, która określała opłatę
egzekucyjną w wysokości 21 % pobieraną w dwóch częściach.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z uwagi na doniosłość podstaw kasacyjnych wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c.,
które razem z granicami zaskarżenia wyznaczają granice skargi kasacyjnej (art. 39813
§
1 k.p.c.), w orzecznictwie Sądu Najwyższego wymaga się, aby skarżący zarzucający
naruszenie prawa materialnego, określał konkretny przepis prawa naruszonego przez
sąd ze wskazaniem, na czym, w ocenie skarżącego, polegała błędna jego wykładnia lub
niewłaściwe zastosowanie, jaka powinna być wykładnia prawidłowa lub jaki inny przepis
należało zastosować (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 18 lutego 1937 r.,
C.III.2524/36, OSP 1937, poz. 730; postanowienie SN z dnia 11 marca 1997 r., III CKN
13/97, OSNC 1997/8/114, wyrok SN z dnia 5 grudnia 2006 r., II CSK 274/06, nie publ.,
wyrok SN z dnia 5 lipca 2006 r., IV CSK 127/06 niepubl., postanowienie SN z dnia 13
czerwca 2008 r., III CSK 104/08, niepubl.).
Wymogom tym nie sprostała skarga kasacyjna powoda, która zarzucając
naruszenie prawa materialnego ogranicza się do wskazania nawet nie przepisu prawa,
ale tylko aktu prawnego, ustawy z dnia 18 września 2001 r. o zmianie ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r., Nr
130, poz. 1452), bez sprecyzowania, który jej przepis został przez Sąd Apelacyjny
naruszony i w jaki sposób. Taki brak skargi kasacyjnej powoduje, że w istocie nie
poddaje się ona kontroli kasacyjnej. Także bowiem w opisie zarzutu oraz w
uzasadnieniu skargi jej autor nie wskazał, który z przepisów powołanej w zarzucie
ustawy został przez Sąd Apelacyjny błędnie zinterpretowany lub niewłaściwie
zastosowany. Pomijając fakt, że ustawa powołana w zarzucie skargi nie stanowiła
podstawy rozstrzygnięcia, można jedynie domniemywać, iż skarżący w istocie zarzuca,
że Sąd Apelacyjny sprzecznie z celem wskazanej ustawy przyjął, iż po dniu jej wejścia
w życie, tj., po 1 stycznia 2002 r. nadal obowiązywał art. 59 ust. 4 u.k.s.e., podczas gdy
w ocenie powoda nowe regulacje dotyczące statusu komornika i zasad jego
wynagradzania wprowadzone nowelą z dnia 18 września 2001 r. uczyniły ten przepis
bezprzedmiotowym, a nadto sprzecznym z art. 217, 84 i 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Wydaje się, że skarżącemu w istocie chodziło o naruszenie art. 59 ust. 4 u.k.s.e. przez
jego niewłaściwe zastosowanie, wskutek przyjęcia, że także po 1 stycznia 2002 r.
przepis ten obowiązywał i stanowił o obowiązku komornika odprowadzania 20 % opłaty
od wyegzekwowanego świadczenia. Sąd Apelacyjny podzielił bowiem pogląd Sądu
Okręgowego o zasadności oddalenia powództwa z uwagi na fakt, że świadczenie
zwrotu którego powód żąda, spełnione przez niego po dniu 1 stycznia 2002 r. na
podstawie art. 59 ust. 4 u.k.s.e. było świadczeniem należnym.
5
Podstawy skargi kasacyjnej określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. dotyczą ściśle
określonych rodzajów błędów i uchybień, których dopuścił się sąd drugiej instancji.
Tymczasem skarżący nawet w uzasadnieniu nie wskazuje jakich błędów wykładni
ustawy z 18 września 2001 r. dopuścił się Sąd Apelacyjny. Motywy skargi ograniczają
się do krótkiego przedstawienia własnego stanowiska odnośnie do nieobowiązywania
po 1 stycznia 2002 r. art. 59 ust. 4 u.k.s.e., bez chociażby polemiki z obszernym
wywodem Sądu Apelacyjnego dotyczącym wykładni spornego przepisu i jego
obowiązywania po zmianach w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji
dokonanych nowelą z dnia 18 września 2001 r. Skarżący nie kwestionując, że sporny
przepis nie został nowelą tą uchylony i formalnie nadal pozostawał w porządku
prawnym, skupił się na jego sprzeczności po 1 stycznia 2002 r. z wyrażoną w
Konstytucji RP zasadą równości wobec prawa, której to sprzeczności upatrywał w
utworzeniu tylko dla komorników sądowych specjalnego podatku, którym była w istocie
po 1 stycznia 2002 r., czyli po zmianie statusu i zasad wynagradzania komorników
sądowych, danina jaką komornik był obowiązany odprowadzać na rzecz Skarbu
Państwa na podstawie art. 59 ust. 4 u.k.s.e. Powoływanie się na niezgodność normy
prawa z Konstytucją RP może być skuteczne tylko wówczas, gdy Trybunał
Konstytucyjny o takiej niezgodności orzekł. W orzecznictwie Sądu Najwyższego w
sprawach cywilnych zdecydowanie przeważa pogląd, że sądy nie mogą same
decydować o niekonstytucyjności ustaw, gdyż wyłączną kompetencję w tym zakresie,
zgodnie z art. 188 Konstytucji, ma Trybunał Konstytucyjny. Mając uzasadnione
wątpliwości co do zgodności ustawy z Konstytucją, sąd - na podstawie art. 193
Konstytucji - ma obowiązek zwrócić się do Trybunału z odpowiednim pytaniem prawnym
(zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2002 r., V CNK 1456/00,
niepubl., z dnia 7 listopada 2002 r., V CKN 1493/00, niepubl., z dnia 18 września 2002
r., III CKN 326/01, niepubl., z dnia 24 października 2003 r., III CK 36/02, niepubl., z dnia
24 czerwca 2004 r., III CK 536/02, niepubl., z dnia 26 marca 2004 r., IV CK 188/03,
niepubl., z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 291/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 71, wyrok z
dnia 3 grudnia 2008 r., V CSK 310/08, nie publ.) Sąd Najwyższy w orzekającym
składzie podziela ten pogląd.
Nie może zatem odnieść oczekiwanego przez skarżącego skutku powoływanie
się na niezgodność art. 59 ust. 4 u.k.s.e. z art. 217, 84 i 32 ust. 1 Konstytucji RP, skoro
nie przedstawił on orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego tę
niezgodność. Sąd Apelacyjny, dostrzegając niepoprawność legislacyjną związaną z
6
pozostawieniem tego przepisu mimo zasadniczych zmian dokonanych w ustawie o
komornikach sądowych i egzekucji nowelą z dnia 18 września 2001 r., w obszernych
motywach wyjaśnił dlaczego uznał, iż nie znalazł podstaw do wystąpienia do Trybunału
Konstytucyjnego z pytaniem prawnym co do zgodności spornego przepisu z
Konstytucją. Skarga kasacyjna powoda nie zwiera zarzutu dotyczącego naruszenia
przez ten Sąd wynikającego z art. 193 Konstytucji obowiązku zwrócenia się do
Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem o zgodność z Konstytucją art. 59 ust. 4 u.k.s.e.,
a zatem powyższa decyzja Sądu drugiej instancji uchyla się spod kontroli kasacyjnej.
Wskazać nadto trzeba, iż powołanej w skardze sprawie III CZP 63/05 (uchwała z
dnia 12 października 2005 r., Biul. SN 2005/10/4), Sąd Najwyższy nie zajmował się
obowiązywaniem po 1 stycznia 2002 r. przepisu art. 59 ust. 4 u.k.s.e. i orzeczenie to nie
pozostaje w związku z przedmiotem sporu w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy
wypowiedział się w niej o stosowaniu przepisów intertemporalnych w toku egzekucji
alimentów wszczętej przed 1 stycznia 2002 r., w kontekście zasad pobierania przez
komornika wysokości opłaty stosunkowej. Także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 24 lutego 2003 r. (K 28/02) jaki przywołuje skarżący dla poparcia swej
argumentacji, nie odnosi się do przedmiotu sporu rozpoznawanej sprawy, gdyż dotyczy
niezgodności z Konstytucją RP art. 45 ust. 5 i 7 u.k.s.e.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy uznając skargę kasacyjną za
pozbawioną uzasadnionych podstaw, na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
Na podstawie zaś art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1, art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej zwrot kosztów postępowania
kasacyjnego.