Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 279/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa S. P.
przeciwko Szkole Podstawowej w M.
o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w S.
z dnia 22 maja 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń w S. wyrokiem z dnia 22
maja 2009 r. oddalił apelację powoda S. P. od wyroku Sądu Rejonowego –
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie
z jego powództwa przeciwko Szkole Podstawowej w M. o uznanie
wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne. Sąd Okręgowy uznał za
własną podstawę faktyczną i prawną przyjętą w wyroku Sądu pierwszej
instancji. Z ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego wynika, że powód
zatrudniony był w pozwanej szkole jako nauczyciel dyplomowany; posiada
kwalifikacje do prowadzenia nauczania zintegrowanego, matematyki,
informatyki i techniki. Nabył on także uprawnienia do wcześniejszej emerytury.
W latach szkolnych 2005 - 2007 prowadził w klasach IV – VI zajęcia z
matematyki oraz zajęcia z informatyki. W roku 2008 r. doszło do zredukowania
godzin do dyspozycji dyrektora, w ramach których prowadzone były zajęcia
informatyczne. Ponadto dyrektor Szkoły podjął decyzję o zamianie
pozostałych godzin do dyspozycji dyrektora na zajęcia dydaktyczno –
wyrównawcze. W związku z tym zaszła konieczność zmiany planu nauczania.
W nowym planie przyznano powodowi 5 godzin informatyki, 2 godziny techniki
i 2 godziny zajęć sportowych. W związku z opinią Ministerstwa Edukacji
Narodowej, w której stwierdzono, że zajęcia sportowe nie mogą być wliczanie
do pensum nauczycielskiego, dyrektor pozwanej stwierdził, że mógłby
powodowi przydzielić jedynie 5 godzin informatyki i 2 godziny techniki, co nie
wyczerpywałoby wymaganego ½ pensum W związku z tym w dniu 15 maja
2008 r. wręczył powodowi pismo o rozwiązaniu umowy o pracę z
zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia z dniem 31 sierpnia
2008 r., uzasadniając to zmianą szkolnego planu nauczania spowodowaną
redukcją godzin pozostających w dyspozycji dyrektora uniemożliwiającą
kontynuowanie zajęć informatycznych w dotychczasowym rozmiarze, zbyt
małą ilością godzin matematyki dla dwóch nauczycieli tego przedmiotu.
Powołał się także na opinię Ministerstwa Edukacji Narodowej, zgodnie z którą
wliczanie do pensum nauczycielskiego zajęć sportowych i dydaktyczno –
3
wyrównawczych jest niezgodne z prawem. Na podstawie tych ustaleń Sąd
Rejonowy przyjął, że nastąpiła zmiana planu nauczania, w wyniku której
pozwana szkoła nie miała możliwości przydzielenia powodowi połowy
obowiązkowego wymiaru zajęć (1/2 pensum – 9 godzin), stąd decyzja o
rozwiązaniu stosunku pracy powodem miała swoje oparcie w przepisie art. 20
ust. 1 pkt 2 w związku z art. 22 ust. 2 zdanie 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982
r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 96, poz. 674 ze zm.).
Stwierdził, że do pensum nauczycielskiego, wynikającego z art. 42 ust. 3 Karty
Nauczyciela, nie wlicza się zajęć nauczyciela wynikających z zadań
statutowych szkoły takich jak zajęcia sportowe, kółko matematyczne, zajęcia
wyrównawczo – dydaktyczne. Są one realizowane poza pensum - w ramach
obowiązującego 40 godzinnego tygodniowego czasu pracy nauczyciela. Sąd
Rejonowy nie zaaprobował stanowiska powoda, że z przydzielonych innemu
nauczycielowi matematyki – E. M. - 12 godzin matematyki można by 4 godziny
„oddać” powodowi tak, aby miał wymagane pensum. Stwierdził, że wówczas
pozostałe temu nauczycielowi godziny nie wyczerpywałyby ½ pensum
nauczycielskiego, gdyż pozostałoby jedynie 8 godzin matematyki wliczanych
do pensum, pozostałe zaś 3 godziny zajęć rewalidacyjnych i 1 godzina koła
matematycznego nie mogłyby być ujęte w tym pensum. W rezultacie rodziłoby
to konieczność zwolnienia tego właśnie nauczyciela (któremu już i tak
obniżono pensum) w miejsce powoda. Sąd podkreślił, że decyzje kadrowe
należą do kompetencji dyrektora szkoły. Ze swojej strony Sąd Okręgowy
dodał, że wybór powoda do zwolnienia nie można uznać za rażąco dowolny.
E. M., mająca równoprawne kwalifikacje zawodowe z powodem, całe swoje
życie zawodowe przepracowała jak nauczyciel matematyki (powód jedynie 3
lata). Jest ona w trakcie cyklu nauczania matematyki w klasach (4 i 5 klasa),
powód ten cykl zakończył (6 klasa). Ponadto nauczycielka ta, inaczej niż
powód, posiada inne kwalifikacje pożądane przez szkołę (rewalidacja,
nauczanie indywidualne). Ponadto dyrektor Szkoły poznał opinię Ministerstwa
Edukacji Narodowej tuż przed Radą Pedagogiczną w dniu 15 maja 2008 r. i
nie ma dowodu, że motorem jego działań była chęć uniemożliwienia dalszego
zatrudniania powoda. Powód nie wskazał, na czym miałoby polegać
4
naruszenie zasad współżycia społecznego, a także brak jest podstaw, aby
porównywać jego sytuację do sytuacji nauczycieli, którym, zdaniem powoda,
przydzielono jego kosztem prowadzenie chóru, zajęcia rewalidacyjne,
nauczanie indywidualne, gdyż nie ma on stosownych kwalifikacji do
prowadzenia tych zajęć.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, opartej wyłącznie na
pierwszej podstawie kasacyjnej, skarżący podniósł zarzut naruszenia art. 20
ust. 1 w związku z art. 35 ust. 1 i art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela w związku z
§ 2 ust. 1 pkt 4 i § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z
dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie w sprawie ramowych planów nauczania w
szkołach publicznych (Dz.U. Nr 15, poz. 142 ze zm.), § 5 rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie
warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i
młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w
specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach (Dz.U. Nr
19, poz. 166), art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 113
k.p., art. 183a
§ 1 i 2 k.p.,
art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p. oraz art. 42 ust. 2 i 3 w związku z art. 35 ust. 1 Karty
Nauczyciela w związku z § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie w sprawie ramowych
planów nauczania w szkołach publicznych oraz § 5 pkt 2 lit. a rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie
warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i
młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w
specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach - poprzez
ich błędną wykładnię. Z tych względów wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm
przepisanych.
W uzasadnieniu skargi powód stwierdził, że nie może zgodzić się z
oceną Sądu, że nastąpiła zmiana planu nauczania, gdyż została ona
dokonana niezgodnie prawem. Dyrektor pozwanej zlikwidował prowadzoną
5
przez powoda dotychczas informatykę i w jej miejsce wprowadził zajęcia
sportowe, wyrównawcze i gimnastykę korekcyjną. Po zmianach przepisów
pozostawił zajęcia wyrównawcze, przydzielając je – niezgodnie z art. 35 ust. 1
Karty Nauczyciela - w ramach godzin ponadwymiarowych nauczycielkom
nauczania zintegrowanego, gdyż godziny ponadwymiarowe dotyczyć mogą
wyłącznie zajęć, dla których ustanowione są programy nauczania. Zdaniem
skarżącego, w ten sposób pozwana szkoła dokonała formalnej zmiany planu
nauczania, z jednoczesnym wielokrotnym naruszeniem prawa, co nie
uzasadniało wypowiedzenia umowy o pracę.
W ocenie powoda doszło do naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art.
113
k.p., art. 183a
§ 1 i 2 k.p., art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p. poprzez nierówne
potraktowanie (dyskryminację) powoda w stosunku do pozostałych
nauczycieli, polegające na zastosowaniu w stosunku do niego odmiennych
zasad co do kwestii wliczania do pensum nauczycielskiego zajęć
wynikających z zadań statutowych szkoły. Owo odmienne potraktowanie miało
wynikać z tego, że nauczycielom […] pozwana wliczyła do godzin
ponadwymiarowych (ewentualnie do pensum), zajęcia wynikające z zadań
statutowych szkoły (zajęcia sportowe, rewalidacyjne, wyrównawcze, kółko
matematyczne, chór szkolny) – wbrew opinii Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Stąd też również i powodowi należało przydzielić zajęcia wyrównawcze do 9
godzin i tym samym nie zachodziłaby podstawa do rozwiązania stosunku
pracy, bowiem pozwana Szkoła powinna stosować obowiązujące przepisy
jednakowo w stosunku do wszystkich nauczycieli. Jako przyczynę naruszenia
zasady równego traktowania powód wskazał płeć i wywiódł w następujący
sposób: „Zauważyć należy, iż powód spośród nauczycieli, w stosunku do
których nie zastosowano zasady niewliczania do pensum zajęć wynikających
z zadań statutowych szkoły wyróżniał się płcią, albowiem jako jedyny
nauczyciel w tej grupie był on mężczyzną. I to takie kryterium wydaje się tutaj
być przyczyną naruszenia zasady nierównego traktowania w zatrudnieniu w
stosunku do powoda”.
Skarżący zakwestionował także stanowisko Sądu, że zajęcia
rewalidacyjne nie są wliczane do pensum nauczycielskiego. Podkreślił, że § 2
6
ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12
lutego 2002 r. w sprawie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych wymienia w ramowym planie nauczania określającym tygodniowy
wymiar godzin zajęć edukacyjnych także zajęcia o charakterze terapeutyczno
- wychowawczym, z uwzględnieniem zajęć rozwijających, kompensacyjnych i
usprawniających, zwanych dalej "zajęciami rewalidacyjnymi". Stanowi o tym
pośrednio § 5 pkt 2 lit. a rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia,
wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz
niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i
oddziałach oraz ośrodkach. Za takim stanowiskiem przemawia także to, że
zajęcia wynikające z art. 42 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela rejestrowane i
rozliczane są w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć w okresach
tygodniowych, a stosownie do § 11 rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia
przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu
nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej
dokumentacji (Dz.U. Nr 23, poz. 225 ze zm.), z którego wynika, że
przedszkole i szkoła, które organizują zespołowe zajęcia rewalidacyjno-
wychowawcze dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu
głębokim, prowadzą dla każdego zespołu uczniów i wychowanków dziennik
zajęć rewalidacyjno - wychowawczych, w którym dokumentuje się przebieg
zajęć w danym roku szkolnym. Zajęcia rewalidacyjne są obowiązkowe,
oceniane i „mające program nauczania”, wynikający z katalogów nauczania
Ministerstwa Edukacji Narodowej. Stąd też E. M. w ramach pensum mogłaby
realizować 8 godzin matematyki i 3 godziny zajęć rewalidacyjnych, pozostałe
4 godziny matematyki przypadłyby powodowi, dzięki czemu uniknąłby
zwolnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, lecz nie w zakresie wszystkich jej
zarzutów. Zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 1 i art. 42 ust. 3
7
Karty Nauczyciela w związku z § 2 ust. 1 pkt 4 i § 5 rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie w sprawie
ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, § 5 rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków
organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych
przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach skarżący uzasadnił
bezprawnością zlikwidowania przez dyrektora pozwanej Szkoły zajęć
informatycznych prowadzonych w ramach godzin pozostających w jego dyspozycji i
wprowadzenie w zamian – w wersji drugiej i ostatecznej – zajęć dydaktyczno -
wyrównawczych. Bezprawność ta miała polegać na tym, że powyższe zajęcia
dydaktyczno - wyrównawcze przydzielone zostały nauczycielom nauczania
zintegrowanego jako godziny ponadwymiarowe, co narusza przepis art. 35 ust. 1
Karty Nauczyciela, gdyż godziny ponadwymiarowe dotyczyć mogą wyłącznie zajęć,
dla których ustanowione są programy nauczania. Zdaniem skarżącego, w ten
sposób pozwana szkoła dokonała formalnej zmiany planu nauczania, z
jednoczesnym wielokrotnym naruszeniem prawa, co nie uzasadniało
wypowiedzenia umowy o pracę.
W myśl art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela rozwiązanie stosunku pracy z
nauczycielem uzasadnia, między innymi, zmiana planu nauczania uniemożliwiająca
dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Nauczyciel zatrudniony
na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w
trybie określonym w art. 22 ust. 2, a stosownie do tego przepisu zasada
ograniczenia zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do
wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalnego
zmniejszenia wynagrodzenia może być - za zgodą nauczyciela - stosowana
również w wypadku, gdy z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1, nie ma
możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją
warunki do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć
dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w innej szkole. W razie braku
zgody nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania na ograniczenie
8
wymiaru zatrudnienia i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia, stosuje się
przepisy art. 20.
W przedmiotowej sprawie zmiana planu nauczania nastąpiła poprzez
zredukowanie godzin do dyspozycji dyrektora (w ramach których prowadzone były
zajęcia z informatyki) i zamianę pozostałej części tych godzin na godziny
dydaktyczno - wyrównawcze. Godziny do dyspozycji dyrektora w istocie zostały
zredukowane z 12 godzin do 6 godzin, co wynika z porównania brzmienia
załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12
lutego 2002 r. w sprawie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych, wydanego na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie
oświaty, tj. z ramowego planu nauczania dla szkoły podstawowej - przed 1
września 2008 r. i po tym dniu. Zamiana pozostałych godzin na zajęcia
wyrównawczo – dydaktyczne miała z kolei swoje umocowanie w § 2 ust. 5 pkt 4
tego rozporządzenia, który stanowi, że godziny do dyspozycji dyrektora szkoły
mogą być przeznaczone, między innymi, na zorganizowanie zajęć dydaktyczno -
wyrównawczych. Zamiana powyższych godzin nastąpiła zatem w ramach
obowiązujących przepisów prawa i decyzja o tym podjęta została przez dyrektora w
ramach przyznanych mu kompetencji. Dokonane w ten sposób zmniejszenie liczy
godzin zajęć informatycznych doprowadziło w konsekwencji do zmiany planu
nauczania. Bez wpływu na tę kwestię pozostaje sposób rozliczania godzin zajęć
dydaktyczno - wyrównawczych w ramach tygodniowego wymiaru czasu pracy
konkretnych nauczycieli. Innymi słowy, nieprawidłowy sposób ujęcia godzin
wyrównawczych w czasie pracy nauczycieli, które zastąpiły godziny zajęć
informatycznych, nawet gdyby miał miejsce (bez wnikania czy istotnie zarzut ten
jest uzasadniony), nie niweczy zmiany planu nauczania. Inną kwestią natomiast
pozostaje to czy zmiana planu nauczania w rzeczywistości spowodowała brak
możliwości przydzielenia powodowi wymaganej ilości godzin.
Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z
art. 113
k.p., art. 183a
§ 1 i 2 k.p., art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p. W jego ramach skarżący
stwierdził, że został on odmiennie potraktowany od pozostałych zatrudnionych u
pozwanej nauczycieli, a pozwana nie zastosowała obiektywnych kryteriów przy
zwalnianiu go z pracy. Po pierwsze, zarzut dyskryminacji z uwagi na płeć w swoim
9
końcowym fragmencie jest zupełnie niezrozumiały. Powód wywiódł, że „spośród
nauczycieli, w stosunku do których nie zastosowano zasady niewliczania do
pensum zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły wyróżniał się płcią,
albowiem jako jedyny nauczyciel w tej grupie był on mężczyzną. I to takie kryterium
wydaje się tutaj być przyczyną naruszenia zasady nierównego traktowania w
zatrudnieniu w stosunku do powoda” Jeśli powód był jedynym mężczyzną w grupie
nauczycieli, którym nie wliczono do pensum dydaktycznego zajęć wynikających z
zadań statutowych szkoły, to oznacza, że potraktowano go tak samo (a nie inaczej)
jak nauczycielki – kobiety w tej grupie. Natomiast gdyby uznać, że w rzeczywistości
chodzi o to, że powód z powodu płci został potraktowany inaczej (gorzej) niż
nauczycielki - kobiety, bowiem im wliczono do pensum dydaktycznego zajęcia
wynikające z zadań statutowych szkoły, a jemu nie, co doprowadziło do
rozwiązania stosunku pracy w związku z niemożnością zapewnienia
obowiązkowego pensum godzin, to zarzut ten jest gołosłowny.
Zasada niedyskryminacji w stosunkach pracy wyrażona wprost w art.113
k.p.,
rozumiana jest jako niedopuszczalne różnicowanie sytuacji prawnej pracowników
według negatywnych kryteriów, takich jak płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa,
religia, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkowa itp. W
judykaturze za dyskryminację uznaje się bezprawne pozbawienie lub ograniczenie
praw pracownika wynikających ze stosunku pracy albo nierównomierne traktowanie
pracowników ze względu na wskazane wyżej kryteria, a także przyznanie z tych
względów niektórym pracownikom mniejszych praw niż te, z których korzystają inni
pracownicy znajdujący się w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej (por. np.
wyroki Sądu Najwyższego z: 10 września 1997 r., I PKN 246/97, OSNAPiUS 1998
nr 12, poz. 360 i 24 marca 2000 r., I PKN 314/99, OSNAPiUS 2001 nr 15, poz.
480). Przepisy rozdziału IIa działu pierwszego Kodeksu pracy zawierają
szczegółowe rozwinięcie powyżej omówionych zasad. Zgodnie z art. 183a
§ 1 k.p.,
wszyscy pracownicy, w szczególności bez względu na cechy i okoliczności
wymienione w art. 113
k.p., powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i
rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu
do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Przepis art. 183a
§ 2 k.p.
utożsamia przy tym zasadę równego traktowania w zatrudnieniu z zasadą
10
niedyskryminacji, stanowiąc, że równe traktowanie oznacza niedyskryminowanie w
jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, z uwzględnieniem niedozwolonych
kryteriów. Różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z jednej lub kilku
takich przyczyn, którego skutkiem jest, między innymi, rozwiązanie stosunku pracy,
jest naruszeniem zasady równego traktowania (art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p.).
Zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym nie jest
dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia. Niedopuszczalne powoływanie argumentów polegających na
wskazywaniu okoliczności faktycznych niepotwierdzonych podstawą faktyczną
zaskarżonego wyroku nie może zatem wywołać zamierzonego przez skarżącego
skutku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r., III PK 4/08, LEX nr
494084). Z ustaleń faktycznych poczynionych w tej sprawie, którymi Sąd Najwyższy
jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), wynika zaś, że przyczyną rozwiązania stosunku
pracy z powodem były zmiany planu nauczania i związana z tym niemożność
zapewnienia mu wymaganej ilości zajęć, a nie jego płeć. Innymi słowy, powoda
zwolniono z pracy nie dlatego, że był mężczyzną, lecz z uwagi na to, że zmiana
planu nauczania uniemożliwiała dalsze jego zatrudnienie w wymiarze ½
obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.
Przedstawiona przez Sąd drugiej instancji ocena motywacji dyrektora pozwanej,
który zadecydował o przydzieleniu godzin matematyki E. M., a nie powodowi,
również nie uzasadnia tezy o niedozwolonym kryterium zastosowanym przy
wyborze pracownika do zwolnienia. Jak ustalił Sąd, o wyborze tym nie
zadecydowała płeć skarżącego, lecz to, że E. M., mająca równoprawne kwalifikacje
zawodowe z powodem, całe swoje życie zawodowe przepracowała jak nauczyciel
matematyki (powód jedynie 3 lata). Jest ona w trakcie cyklu nauczania matematyki
w klasach (4 i 5 klasa), powód ten cykl zakończył (6 klasa). Poza tym posiada ona
szersze kwalifikacje niż powód. Nie ustalono również, aby u samych podstaw
zmiany planu nauczania leżał zamiar doprowadzenia do wyeliminowania powoda
(mężczyzny) z zatrudnienia w pozwanej Szkole.
Kolejny zarzut skargi oparty na naruszeniu art. 42 ust. 2 i 3 w związku z art. 35
ust. 1 Karty Nauczyciela w związku z § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra
11
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie w sprawie
ramowych planów nauczania w szkołach publicznych oraz § 5 pkt 2 lit. a
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w
sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i
młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych
przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach (rozporządzenia niemającego
zastosowania do szkół ogólnodostępnych, jaką jest pozwana) sprowadza się do
kwestionowania oceny prawnej (kwalifikacji) zajęć rewalidacyjnych, przyjętej przez
Sąd drugiej instancji. Mianowicie za Sądem pierwszej instancji uznał on, że zajęcia
rewalidacyjne nie wchodzą w skład pensum nauczycielskiego określonego w art. 42
ust. 3 Karty Nauczyciela, a tym samym nie jest możliwe przydzielanie powodowi 4
godzin matematyki, które przypisane zostały E. M. Takie zmniejszenie
przydzielonych tej nauczycielce godzin matematyki obniżyłoby wymagane do
dalszego zatrudniania pensum, gdyż nie można do niego wliczać przydzielonych jej
godzin zajęć rewalidacyjnych.
Przepisy Karty Nauczyciela rozróżniają obowiązki nauczyciela, które wykonuje
on w 40 godzinnym tygodniu pracy (art. 42 ust. 2). Pierwsze z nich określane są
jako zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z
uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (pkt 1), kolejne to inne zajęcia i
czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i
wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów (pkt 2 - w
brzmieniu obowiązującym w spornym okresie) oraz zajęcia i czynności związane z
przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym (pkt
3). Jedynie zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, wynikające z pkt 1
tego przepisu wliczane są do pensum, czyli do tygodniowej liczby godzin
obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, co
wynika wprost z art. 42 ust 3, w którym mowa wyłącznie o tygodniowym
obowiązkowym wymiarze godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i
opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na
ich rzecz.
Ze sformułowania art. 35 ust. 1 Karty Nauczyciela wynika, że
przeprowadzanie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych jako
12
praca w godzinach ponadwymiarowych musi być wykonywane w ramach programu
nauczania szkoły ("w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie
koniecznością realizacji programu nauczania"). Jednakże ani w Karcie Nauczyciela,
ani w ustawie o systemie oświaty nie ma definicji pojęć "zajęcia dydaktyczne,
wychowawcze lub opiekuńcze " i "program nauczania". Z porównania treści art. 35
ust. 1 z art. 42 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 Karty Nauczyciela wynika, że "program
nauczania" jest pojęciem węższym niż "statutowe zadania szkoły". Z tego płynie
wniosek, że istnieją czynności, które mieszczą się w ramach statutowych zadań
szkoły, a które nie są realizacją programu nauczania. Z kolei wśród „innych zajęć i
czynności wynikających z zadań statutowych szkoły” (art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty
Nauczyciela) wymienia się „zajęcia opiekuńcze i wychowawcze”, objęte także pkt 1
ust. 2 art. 42 Karty Nauczyciela. Na tle tych przepisów występuje zatem daleko
posunięta nieostrość pojęć, a także użycie zwrotów wieloznacznych,
niezdefiniowanych i niedookreślonych. W takiej sytuacji nie jest możliwe oparcie się
wyłącznie na wykładni językowej (gramatycznej), bowiem, gdy treść przepisów jest
wieloznaczna, to ich ścisłe rozumienie nie może prowadzić do jednoznacznych
rezultatów interpretacyjnych. Podobna ocena powyższych zwrotów ustawowych
znalazła się w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2007 r .,
III PZP 1/07 (OSNP 2007 nr 21-22, poz. 306).
Ogólnie pojęte obowiązki dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze mogą
wynikać z realizacji obowiązkowego programu nauczania ustalonego przez Ministra
Edukacji Narodowej w ramach ustawowych zadań systemu oświaty oraz ze statutu
szkoły. W pierwszym przypadku wykonywanie tych czynności płynie z obowiązku
określonego stosownymi przepisami. W drugim przypadku są to pozostałe zajęcia,
które szkoła prowadzi w ramach swojej statutowej działalności, a więc zajęcia
nieobowiązkowe. Z art. 64 ust. 1 ustawy o systemie oświaty wynika, że
podstawowymi formami działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły są:
obowiązkowe zajęcia edukacyjne, dodatkowe zajęcia edukacyjne, zajęcia
dydaktyczno-wyrównawcze i specjalistyczne organizowane dla uczniów mających
trudności w nauce oraz inne zajęcia wspomagające rozwój dzieci i młodzieży z
zaburzeniami rozwojowymi, nadobowiązkowe zajęcia pozalekcyjne, w szkołach
prowadzących kształcenie zawodowe - praktyczna nauka zawodu. Już z brzmienia
13
tego przepisu można wnioskować, że wśród wymienionych obowiązków jedynie
nadobowiązkowe zajęcia pozalekcyjne można zakwalifikować jako zadania
statutowe szkoły. Stosownie do treści art. 1 pkt 5a ustawy o systemie oświaty
system oświaty zapewnia opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez
umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i
programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych. Tej grupie uczniów organizuje
się, w zależności od rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia upośledzenia
umysłowego, kształcenie i wychowanie, które stosownie do potrzeb umożliwia
naukę w dostępnym dla nich zakresie, usprawnianie zaburzonych funkcji,
rewalidację i resocjalizację oraz zapewnia specjalistyczną pomoc i opiekę (art. 71b
ust. 2 tej ustawy). Przepisy te wskazują, że zajęcia rewalidacyjne prowadzone w
stosunku do uczniów niepełnosprawnych są jedną z obowiązkowych form
działalności szkoły, a obowiązek ten wynika z ustawy. Potwierdzeniem tego
obowiązku są wymienione niżej akty wykonawcze do ustawy o systemie oświaty.
Zajęcia rewalidacyjne, które prowadzone są w stosunku do dzieci
niepełnosprawnych umysłowo wynikają z podstawy programowej. W spornym
okresie obowiązywało wydane na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 2 lit b ustawy o
systemie oświaty rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26
lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458, ze
zm.), którego załącznik nr 3 zawierał podstawę programową kształcenia ogólnego
dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym
w szkołach podstawowych i gimnazjach (ogólnodostępnych). Zgodnie z pkt
4 wskazań ogólnych na każdym etapie edukacyjnym w szkole podstawowej i
gimnazjum wyodrębnia się zajęcia edukacyjne oraz zajęcia rewalidacyjne. Do
zadań szkoły należy, między innymi, zapewnienie uczniowi udziału w różnych
zajęciach rewalidacyjnych wspierających rozwój i mających wpływ na możliwości
kształcenia ogólnego oraz realizację treści podstawy programowej (pkt 17).
Podobnie tę kwestię traktuje załącznik nr 3 do rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach
szkół (Dz.U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17), aktualnie obowiązujący. Również przepis art.
14
7 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U.
Nr 111, poz. 535 ze zm.) nakłada na szkoły obowiązek organizowania zajęć
rewalidacyjno – wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo. W
przypadku uczniów niepełnosprawnych z innego powodu zajęcia rewalidacyjne nie
zostały objęte podstawą programową właściwego ministra do spraw oświaty i
wychowania (vide: przywołane wyżej załączniki nr 2 do rozporządzeń w sprawie
podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w
poszczególnych typach szkół), lecz nie płynie stąd wniosek, że są one prowadzone
w ramach nieobowiązkowej działalności szkoły. Przede wszystkim ich obowiązkowy
charakter wynika z przywołanych wyżej art. 1 pkt 5a i art. 71b ust. 2 ustawy o
systemie oświaty, ponadto także tego rodzaju zajęcia rewalidacyjne znalazły się w
rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w
sprawie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, co wynika
z jego § 3 ust. 2. Kategoryczne brzmienie tego przepisu: „w szkolnym planie
nauczania należy dodatkowo uwzględnić dla uczniów niepełnosprawnych, w
zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczniów, z zastrzeżeniem ust.
3, następujące zajęcia rewalidacyjne [...]” wskazuje na obowiązkowy charakter tych
zajęć.
Jeśli zaś chodzi o zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze to już w samej ich
nazwie ustawodawca posłużył się zwrotem „dydaktyczne”, dodając zwrot
„wyrównawcze”, który ma odzwierciedlać ich charakter, zapewniający wyrównanie
szans uczniów mających problemy z nauką w uzyskaniu odpowiedniego poziomu
edukacji. Zwrócić także należy uwagę na to, że system oświaty zapewnia
dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych
uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i
specjalnych form pracy dydaktycznej (art. 1 pkt 4 ustawy o systemie oświaty).
Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze stanowią właśnie „specjalną formę pracy
dydaktycznej”. Prowadzi to do wniosku, że obowiązkiem ustawowym szkoły jest
zapewnienie takich zajęć dla uczniów mających trudności w nauce. Poza tym z
załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12
lutego 2002 r. w sprawie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych (ramowego planu nauczania w szkole podstawowej) wynika, że
15
godziny do dyspozycji dyrektora należą do obowiązkowych zajęć edukacyjnych.
Jeśli zatem godziny te, stosownie do § 2 ust. 5 pkt 4 tego rozporządzenia, mogą
być przeznaczone zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, to zajęcia te muszą być
uznane za obowiązkowe.
W świetle powyższego koncepcja o niemożności „przekazania” powodowi 4
godzin matematyki przydzielonych E. M., bo prowadziłoby to do konieczności
zwolnienia jej z pracy, nie ma żadnego uzasadnienia, jak również stanowisko, że
przydzielenie powodowi zajęć dydaktyczno – wyrównawczych nie miałoby wpływu
na zwiększenie godzin do wymaganego ½ pensum. Ponieważ na takich
nieuprawnionych założeniach zasadniczo oparte zostało zaskarżone
rozstrzygnięcie, zachodzi konieczność ponownej oceny czy zmiana planu
nauczania uniemożliwiała dalsze zatrudnianie powoda, a konkretnie czy istniała
możliwość przydzielenia mu odpowiedniej ilości godzin. Pamiętać przy tym należy,
że wprawdzie polityka kadrowa należy do kompetencji dyrektora szkoły, ale w jej
ramach należy uwzględnić, że stosunki pracy na podstawie mianowania wyróżniają
się szczególną ochroną. Rozwiązanie takiego stosunku pracy jest możliwe w ściśle
określonych przypadkach, w przypadku nauczyciela wtedy, kiedy rzeczywiście nie
ma możliwości przydzielenia mu odpowiedniej ilości godzin. Dlatego też
przydzielenie zajęć innym nauczycielom w ramach godzin ponadwymiarowych,
które mogłyby uzupełnić obowiązkowe pensum nauczyciela zwalnianego z pracy,
może budzić wątpliwości – w szczególności, gdy do pensum brakuje 2 godzin. Jeśli
przyczyna takiej decyzji dyrektora nie jest uzasadniona szczególnie ważnymi
przyczynami, trudno uznać, że niemożność dalszego zatrudniania rzeczywiście
występuje.
Z tych względów Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w
sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
/tp/