Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 25 MAJA 2010 R.
I KZP 4/10
Wykroczenia opisane w art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr
11, poz. 74 ze zm.) nie są wykroczeniami trwałymi. Za czas popełnienia
tych wykroczeń należy przyjąć moment początkowy sytuacji, w której płat-
nik składek nie może już wykonać nałożonego na niego obowiązku opłaca-
nia składek na ubezpieczenie społeczne lub przesłania deklaracji rozlicze-
niowych oraz imiennych raportów miesięcznych – w przewidzianym przepi-
sami terminie.
Przewodniczący: sędzia SN W. Płóciennik (sprawozdawca).
Sędziowie SN: R. Sądej, J. Szewczyk.
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Ireny K., po rozpoznaniu przedstawionego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w P. postanowieniem
z dnia 15 marca 2010 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:
„Czy wykroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 1, 2, 4, 6, 6a i 7 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – (tekst
jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) są wykroczeniami, poprzez
które ustawodawca penalizuje sam fakt zaniechania obowiązkom tam
wskazanym, a tym samym są wykroczeniami o charakterze trwałym i bieg
ich przedawnienia (art. 45 § 1 k.w.) rozpoczyna się dopiero w chwili zakoń-
czenia stanu bezprawnego, czy też są to wykroczenia popełniane z chwilą
2
upływu ostatniego ustawowego terminu do zrealizowania obowiązku obję-
tego opisem czynu i bez znaczenia pozostaje to, czy obowiązek ten został
spełniony?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do roz-
strzygnięcia, sformułowane zostało przez Sąd Okręgowy w P. w następują-
cym układzie procesowym.
W dniu 3 czerwca 2009 r. do Sądu Rejonowego w P. wpłynął wniosek
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o ukaranie Ireny K. obwinionej o to, że:
„I.” s.c. jako płatnik składek podlegający właściwości II Oddziału Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w P. nie dopełniła w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych II Oddział w P. obowiązków: w okresie od dnia 18 kwietnia
2005 r. do dnia 25 maja 2009 r. opłacenia składek za zatrudnionych pra-
cowników na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne oraz
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za
m-ce 03/2005 do 12/2005, 01/2006, od 03/2006 do 07/2006 oraz od
09/2006 do 12/2006; złożenia w okresie od 16.02.1999 r. do dnia 25 maja
2009 roku poprawnych dokumentów rozliczeniowych ZUS DRA za m-ce od
01/1999 do 09/1999, od 11/1999 do 07/2000, od 12/2000 do 05/2001,
07/2001, 09/2001 od 01/2002 do 04/2002, od 05/2003 do 07/2003,
07/2004, 03/2005; złożenia w okresie od 16.06.2006 r. do dnia 25 maja
2009 roku dokumentów rozliczeniowych ZUS DRA za m-ce od 05/2006 do
04/2009 (Irena K. jest wspólnikiem „I.” s.c.), tj. za wykroczenie z art. 98 ust.
3
1 pkt 1, 2 oraz 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.)”.
Wyrokiem z dnia 15 grudnia 2009 r., Sąd Rejonowy w P.:
1. uznał Irenę K. za winną tego, że w okresie od dnia 16 czerwca 2008 r.
do dnia 25 maja 2009 r. w P., jako wspólnik Przedsiębiorstwa Handlowo –
Usługowego „I.” s.c. nie złożyła dokumentów rozliczeniowych ZUS DRA za
okres od czerwca 2008 r. do kwietnia 2009 r., tj. wykroczenia z art. 98 ust.
1 pkt 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), i za to na podstawie art.
98 ust. 1 pkt 6 wskazanej ustawy wymierzył jej grzywnę w wysokości 150
zł;
2. na podstawie art. 62 § 2 k.p.s.w. w zw. z art. 5 § 1 pkt 4 k.p.s.w. umorzył
postępowanie w pozostałym zakresie;
3. na podstawie art. 119 k.p.s.w. w zw. z art. 624 § 1 k.p.s.w. zwolnił obwi-
nioną od ponoszenia kosztów postępowania, a na podstawie art. 118 § 2
k.p.s.w. kosztami postępowania w części umorzonego postępowania ob-
ciążył Skarb Państwa.
Orzeczenie to zostało zaskarżone przez oskarżyciela publicznego –
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który we wniesionej apelacji zarzucił:
1. w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze – obrazę prawa materialne-
go, tj. art. 33 § 2 i 3 k.w., przez błędne przyjęcie, że okoliczności obciążają-
ce obwinioną są przesłankami złagodzenia kary. W szczególności skarżący
zarzucił wyrokowi obrazę art. 33 § 3 pkt 4 k.w., przez błędne przyjęcie, że
„prowadzenie nienagannego życia” jest tożsame z „nie była karana za
przestępstwo (...) i była już karana za popełnienie (podobnego) wykrocze-
nia”. Oskarżyciel zaznaczył ponadto, że wyrok jest wewnętrznie sprzeczny,
gdyż orzeczenie o karze jest niezgodne z uzasadnieniem;
2. w części umarzającej postępowanie – obrazę prawa materialnego – art.
98 ust. 1 pkt 1, 2, i 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez
4
błędne oparcie zaskarżonego wyroku na uzasadnieniu orzeczenia Sądu
Najwyższego – postanowienie z dnia 3 października 2008 r., III KK 176/08,
OSPriPr 2009, nr 7-8, poz. 1, jako odnoszącym się do innego stanu praw-
nego.
W następstwie podniesionych zarzutów skarżący wniósł o:
1. „uchylenie przedmiotowego wyroku w punkcie dotyczącym czynów po-
pełnionych w okresie od czerwca 2008 r. do kwietnia 2009 r. w części
orzeczenia o karze i wymierzenie obwinionej kary w wysokości co najmniej
4 500 zł;
2. uchylenie przedmiotowego wyroku w punkcie dotyczącym czynów po-
pełnionych przed czerwcem 2008 r., wyłączenie sprawy do osobnego roz-
poznania i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania”.
W uzasadnieniu apelacji podano, że czyn zakazany określony w art.
98 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych popełnia ten,
kto nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe da-
ne albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia
ich udzielenia, zatem przepis ten – inaczej niż np. wykroczenie z art. 57 § 1
k.k.s. – „nie zawiera określonego sposobu, np. terminu popełnienia wykro-
czenia”. W tej sytuacji „oczywiście niesłuszna jest przyjęta przez Sąd
pierwszej instancji interpretacja dokonująca analogii pomiędzy wykrocze-
niem opisanym w art. 57 § 1 k.k.s. a wykroczeniem opisanym w art. 98 ust.
1 pkt 2 ustawy o s.u.s., gdyż art. 98 ust. 1 pkt 2 narusza sprawca składają-
cy nieprawdziwe dane niezależnie od sposobu, tj. terminu, w którym działa-
jący popełnia czyn zabroniony”. W konsekwencji stwierdzono, że „ponad
wszelką wątpliwość za wykroczenie trwałe można uznać wykroczenie
przewidziane w art. 98 ust. 1 pkt 2 polegające na złożeniu nieprawdziwych
danych niezależnie od sposobu, tj. terminu ich zgłoszenia”.
5
Uzasadniając zarzut dotyczący wykroczeń z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych skarżący uznał za oczywiste,
że „sformułowanie «w przewidzianym terminie» w kontekście przepisu kar-
nego wynika z niemożności sformułowania przepisu w inny sposób, gdyż
(...) czynem zabronionym nie może być działanie osoby, która mając jesz-
cze czas na złożenie deklaracji nie składa ich, bądź mając czas na opłace-
nie składek ich nie opłaca”. Jednakże obowiązek złożenia deklaracji rozli-
czeniowej i opłacenia składek ma charakter trwały, co oznacza, że zanie-
chanie tym obowiązkom i tym samym utrzymywanie stanu bezprawnego
przez płatnika – „odpowiada czasowo obowiązkowi jego działania”. W oce-
nie skarżącego, trwały charakter rozważanych wykroczeń nie budzi wątpli-
wości – „I to sam fakt nie złożenia deklaracji i nieopłacenia składek roz-
strzyga o popełnieniu wykroczenia, a nie – użyty przez ustawodawcę z
oczywistych powodów pomocniczo – termin do ich złożenia”. Przyjęcie, że
decydujący dla rozstrzygnięcia o karalności jest termin byłoby sprzeczne z
założeniem racjonalności ustawodawcy oraz celami ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, a zbyt krótki termin przedawnienia wykroczenia
wyklucza wykonywanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych działań
zmierzających do realizacji ogólnych zasad Kodeksu postępowania admi-
nistracyjnego.
Rozpoznając wniesioną apelację Sąd Okręgowy w P. uznał, że w
sprawie wyłoniło się zagadnie prawne wymagające zasadniczej wykładni
ustawy i przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Prokurator Prokuratury Generalnej w pisemnym stanowisku złożonym
do akt sprawy wniósł o odmowę podjęcia uchwały wskazując, że wniosek
Sądu Okręgowego w P. o dokonanie zasadniczej wykładni ustawy nie
spełnia wymogów związanych z treścią art. 441 § 1 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
6
W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się zgodnie, że do wynikają-
cych z treści art. 441 § 1 k.p.k. warunków przedstawienia Sądowi Najwyż-
szemu zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia należą:
- wyłonienie się zagadnienia prawnego, wymagającego zasadniczej wy-
kładni ustawy, w związku z rozpoznawaniem przez sąd środka odwoław-
czego,
- istnienie związku między ustaleniami faktycznymi, poczynionymi w danej
sprawie, a sformułowanym zagadnieniem prawnym,
- niezbędność wyjaśnienia zagadnienia prawnego dla rozstrzygnięcia
sprawy (por. R. A. Stefański: Instytucja pytań prawnych do Sądu Najwyż-
szego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 264 i nast. oraz wskazane
tam orzecznictwo).
Instytucja uchwał podejmowanych w oparciu o przepis art. 441 § 1
k.p.k. stanowi wyjątek od zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądu roz-
poznającego konkretną sprawę. U podstaw decyzji sądu odwoławczego o
wystąpieniu do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym muszą leżeć wąt-
pliwości, których sąd ten samodzielnie nie potrafi wyjaśnić. Sąd formułujący
zagadnienie prawne nie może zatem domagać się od Sądu Najwyższego
wskazania szczegółowego sposobu rozstrzygnięcia sprawy, czy też jedynie
akceptacji dla poglądu, o słuszności którego jest w rzeczywistości przeko-
nany. Zakres uchwał Sądu Najwyższego ograniczony jest wyłącznie do
kwestii ogólnych, wymagających, jak już wskazano, zasadniczej wykładni
ustawy. Wystąpienie z pytaniem prawnym powinno być więc następstwem
rozbieżności w interpretacji w praktyce sądowej określonego przepisu albo
jego oczywiście wadliwej redakcji lub niejasnego sformułowania, umożli-
wiającego przeciwstawne sobie interpretacje. Oznacza to, że obok wymogu
ścisłego związku pytania prawnego ze stanem faktycznym, z jakim ma do
czynienia sąd odwoławczy, jest on również zobowiązany do wykazania po-
trzeby dokonania wykładni określonego fragmentu ustawy. Chodzić przy
7
tym musi o wykładnię zasadniczą, odnoszącą się zatem do zagadnień
ważnych, mających znaczenie dla prawidłowego rozumienia i stosowania
prawa. Z tego punktu widzenia znaczenie będzie więc miało wykazanie ist-
nienia rozbieżności interpretacyjnych występujących przy wykładni okre-
ślonej normy prawnej (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
30 czerwca 2008 r., I KZP 14/08, R – OSNKW 2008, poz. 1360; z dnia 29
marca 2006 r., I KZP 58/05, R – OSNKW 2006, poz. 673; z dnia 15 wrze-
śnia 1999 r., I KZP 31/99, WPP 2000, nr 2, s.120; z dnia 19 maja 1999 r., I
KZP 13/99, WPP 2000, nr 2, s. 120). Warto przy tym podkreślić, że sąd
rozpoznający sprawę jest zobowiązany do samodzielnego rozstrzygania
zagadnień faktycznych i prawnych niezależnie od długotrwałości toczącego
się postępowania, charakteru sprawy, czy znaczenia rozstrzyganej kwestii
dla ostatecznego rezultatu procesu. Z całą pewnością wystarczającego
uzasadnienia dla wystąpienia z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego
nie mogą stanowić deklarowane przez stronę postępowania poglądy zwią-
zane z kwestią prawną, zawarte we wniesionym środku odwoławczym,
kwestionujące skarżone rozstrzygnięcie, bowiem spór w tej mierze jest, co
do zasady, istotą postępowania odwoławczego, a obowiązkiem sądu jest
jego samodzielne rozstrzygnięcie.
Przedstawione Sądowi Najwyższemu pytanie prawne, poza faktem,
że wyłoniło się w związku z rozpoznawaniem przez sąd środka odwoław-
czego, nie spełnia pozostałych, wymienionych wyżej wymagań.
Akceptując pogląd wyrażony w pisemnym stanowisku prokuratora
Prokuratury Generalnej stwierdzić należy, że na gruncie rozważanej spra-
wy, rozstrzygnięcie wątpliwości interpretacyjnych, wynikających z pytania
Sądu Okręgowego w P., nie wymaga zasadniczej wykładni ustawy. Sąd ten
w żaden sposób nie wskazał na istnienie rozbieżności interpretacyjnych
odnoszących się do rozumienia wymienionych w pytaniu przepisów, a uza-
sadnienie wydanego postanowienia związane jest głównie z problemami
8
interpretacyjnymi o charakterze pozornym, bądź takimi, które pozostają bez
związku ze sformułowanym zagadnieniem. Nie sposób również nie do-
strzec, że zawarty w uzasadnieniu postanowienia wywód wskazuje, że Sąd
Okręgowy ma w gruncie rzeczy jasno ukształtowany pogląd związany z
treścią normatywną, przede wszystkim art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. – określanej dalej jako „u.s.u.s.”), a zadanie
pytania prawnego w trybie art. 441 § 1 k.p.k. wiązało się głównie z argu-
mentacją prezentowaną przez stronę postępowania – tj. Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych, czego dowodzi odwołanie się do poglądów oskarżyciela
publicznego zawartych „w licznych środkach zaskarżenia”, a także oczeki-
waniem zaaprobowania przez Sąd Najwyższy rzeczywistego stanowiska
Sądu odwoławczego.
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w P. nie wynika w
istocie, na czym miałyby polegać wątpliwości co do wykładni przepisów art.
98 ust. 1 pkt 1, 2, 4, 6, 6a i 7 u.s.u.s. Zauważyć przy tym należy, że zakres
omawianego pytania jest zbyt szeroki, bowiem odrywa się od realiów spra-
wy, w której pytanie to zostało sformułowane. Obwinionej zarzucono po-
pełnienie wykroczenia zakwalifikowanego z art. 98 ust. 1 pkt 1, 2 i 6
u.s.u.s., a w orzeczeniu Sądu pierwszej instancji przypisano odpowiedzial-
ność wyłącznie za wykroczenie z art. 98 ust. 1 pkt 6 u.s.u.s. Nie wiadomo
zatem, dlaczego pytanie dotyczy także charakteru wykroczeń opisanych w
art. 98 ust. 1 pkt 4, 6a i 7 wskazanej ustawy. W przedstawionym układzie
procesowym rozważanie wykładni treści tych przepisów nie miałoby żad-
nego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Z nieco innych powodów znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy nie
może mieć także wykładnia treści art. 98 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s. Jak wynika z
treści postawionego pytania oraz uzasadnienia postanowienia Sądu Okrę-
gowego, wątpliwości interpretacyjne wiążą się z wykroczeniami polegają-
9
cymi na zaniechaniu spełnienia obowiązków w nich wskazanych, przy
czym ustawa stanowi, że spełnienie tych obowiązków nastąpić ma „w ter-
minie”. Tymczasem z art. 98 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s. wynika, że opisanego w
tym przepisie wykroczenia dopuszcza się ten, kto jako płatnik składek albo
osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika, nie zgłasza wymaga-
nych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych
sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia. Wykro-
czenie może więc być popełnione poprzez zaniechanie: nie zgłasza wyma-
ganych ustawą danych lub odmawia ich udzielenia, jak i przez działanie:
zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych
informacji. Z treści nieprecyzyjnie zarzuconego obwinionej czynu tylko do-
myślać się można, że wykroczenie z art. 98 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s. polegać
miało na tym, że obwiniona, jako płatnik składek, „nie dopełniła obowiązku
złożenia w okresie od 16 lutego 1999 r. do dnia 25 maja 2009 roku po-
prawnych dokumentów rozliczeniowych ZUS DRA za m-ce od 01/1999 do
09/1999, od 11/1999 do 07/2000, od 12/2000 do 05/2001, 07/2001,
09/2001, od 01/2002 do 04/2002, od 05/2003 do 07/2003, 07/2004,
03/2005”. Redakcja zarzutu wskazuje jedynie pozornie, że do popełnienia
wykroczenia miało dojść w wyniku zaniechania spełnienia obowiązku. W
rzeczywistości jednak istota zarzucanego obwinionej wykroczenia sprowa-
dza się do tego, że – zdaniem oskarżyciela publicznego – obwiniona we
wskazanych okresach czasu złożyła „niepoprawne” dokumenty rozlicze-
niowe. Na taki sposób popełnienia wykroczenia wskazuje nie tylko właści-
we odczytanie opisu zarzucanego czynu, ale także postawa samego
oskarżyciela publicznego, który pismem, wzywa obwinioną do stawienia się
w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. w celu ustalenia,
czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie za wykrocze-
nie polegające m.in. na: „składaniu błędnych dokumentów rozliczeniowych”
w okresach odpowiadającym tym, które następnie zostały wskazane we
10
wniosku o ukaranie za wykroczenie. Przy tak odczytanej treści zarzutu po-
stawionego obwinionej, nie ulega wątpliwości, że postulowana przez Sąd
Okręgowy w P. potrzeba dokonania wykładni art. 98 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s. nie
ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, zwłaszcza że w przepisie tym nie
występuje znamię „w terminie”. Dodać również należy, że opis zarzucone-
go obwinionej czynu nie zawiera poprawnie sformułowanych znamion wy-
kroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s. Jasne jest przecież, że czym innym
jest zgłoszenie nieprawdziwych danych, czego wymaga ustawa, a czym
innym jest złożenie niepoprawnych dokumentów, co zarzuca się we wnio-
sku o ukaranie. Ponadto w zarzucie nie podano w jakim zakresie złożone
przez obwinioną dokumenty były niepoprawne, a ściślej, jakie dane w nich
zawarte były nieprawdziwe. Organom Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
(upoważnionym przez nie osobom) – na podstawie art. 66 ust. 4 u.s.u.s. w
związku z art. 17 § 3 k.p.s.w. – przysługują uprawnienia oskarżyciela pu-
blicznego w sprawach o wykroczenia, które zostały ujawnione w zakresie
działania Zakładu, i w których wystąpił on z wnioskiem o ukaranie (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2003 r., I KZP 24/03,
OSNKW 2003, z. 9-10, poz. 80). W rozważanej sprawie wymienione prze-
słanki (ujawnienie wykroczeń związanych z działaniem ZUS i wystąpienie
przez ZUS z wnioskiem o ukaranie) niewątpliwie wystąpiły, zatem proce-
sowa aktywność oskarżyciela publicznego podlega rygorom wynikającym z
przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. W art. 109 §
2 k.p.s.w. wskazano, że w postępowaniu odwoławczym stosuje się odpo-
wiednio m.in. przepis art. 434 § 1 k.p.k. W zdaniu drugim tego przepisu
zawarta jest regulacja pozwalająca na orzeczenie przez sąd odwoławczy
na niekorzyść oskarżonego (obwinionego), w przypadku, gdy środek odwo-
ławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, tylko wtedy, gdy środek ten
został wniesiony na niekorzyść, a nadto tylko w razie stwierdzenia uchy-
bień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegających uwzględ-
11
nieniu z urzędu. Ustalenia faktyczne, zawarte w uzasadnieniu orzeczenia
sądu pierwszej instancji, sprowadzają się, w odniesieniu do rozważanego
wykroczenia, do jednego zdania, w którym stwierdzono, że obwiniona w
opisanych w zarzucie okresach „nie złożyła poprawnych dokumentów rozli-
czeniowych”. Ustalenia te, w szczególności w kontekście poprawności
znamion rozważanego typu wykroczenia, nie zostały zakwestionowane w
apelacji wniesionej przez oskarżyciela publicznego. Wprawdzie skarżący
podniósł zarzut obrazy prawa materialnego, lecz wiąże się on z postulowa-
ną potrzebą uznania m.in. wykroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s. za wy-
kroczenie trwałe. Apelacja nie zawiera jednak żadnych argumentów, które
pozwalają na uznanie, że skarżący wskazuje na uchybienie w zakresie
ustaleń faktycznych, rzutujących na błędny opis znamion rozważanego wy-
kroczenia. Przeciwnie, w uzasadnieniu apelacji, podobnie jak w opisie za-
rzuconego czynu, podnosi się, że specyfiką omawianego wykroczenia jest
stan polegający na „nie dopełnieniu obowiązku złożenia poprawnych dekla-
racji rozliczeniowych oraz dokumentów zgłoszeniowych”, a obwiniona w
dalszym ciągu nie dopełniła obowiązku i nie złożyła „poprawnych dokumen-
tów, których oczywista błędność stanowiła podstawę sporządzenia wniosku
o ukaranie”. Wyklucza to możliwość postrzegania wykroczenia w aspekcie
pierwszego członu modalnego ustawowego typu – kto nie zgłasza wyma-
ganych ustawą danych, który przewiduje odpowiedzialność płatnika za nie-
zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego (por. J. Lachowski: Odpowie-
dzialność karna płatnika składek – wybrane zagadnienia, PiZS, 2004, nr
12, s. 25 – 31) oraz powoduje, że dokonanie wykładni art. 98 ust. 1 pkt 2
u.s.u.s. w celu udzielenia odpowiedzi, czy jest to wykroczenie trwałe, nie
może mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia sądu odwoławczego. Warto przy
tym zauważyć, że uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego w P. nie
zawiera żadnych argumentów czy rozważań, odnoszących się bezpośred-
nio do art. 98 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s., co dodatkowo wzmacnia przekonanie, że
12
w tej mierze, w odniesieniu do omawianej sprawy, nie pojawiło się żadne
zagadnienie interpretacyjne.
W konsekwencji powyższych wywodów stwierdzić należy, że roz-
strzygnięcie przedstawionego przez Sąd Okręgowy w P. pytania prawnego
może mieć znaczenie jedynie w aspekcie ewentualnej odpowiedzialności
obwinionej za wykroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. Jednakże, jak
już zaznaczono, także i w tym zakresie w sprawie nie zachodzi potrzeba
dokonania zasadniczej wykładni ustawy. Z wywodów zawartych w uzasad-
nieniu postanowienia Sądu Okręgowego wynika bowiem, że podnoszone
wątpliwości nie wiążą się z niejasnym bądź wadliwym sformułowaniem
przepisów art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s., a są raczej konsekwencją specy-
ficznego sposobu rozumienia tych przepisów, zaprezentowanego w apela-
cji oskarżyciela publicznego. Trudno bowiem za wystarczające uzasadnie-
nie wątpliwości interpretacyjnych uznać przywołanie przez Sąd Okręgowy
stanowisk komentatorów uznających za wykroczenia trwałe niedopełnienie
obowiązku zgłoszenia w urzędzie stanu cywilnego faktu urodzenia lub zgo-
nu (art. 146 § 1 k.w.), niedopełnienie obowiązku meldunkowego (art. 147 §
1 k.w., a nie błędnie przywołany przez Sąd art. 146 § 2 k.w.), czy też za-
trudnienie kobiety przy pracy wzbronionej (art. 281 pkt 5 k.p.), skoro żaden
ze wskazanych przypadków nie pozostaje w związku z przedmiotem roz-
ważań, w dyspozycjach dwóch ostatnich nie występuje znamię „w termi-
nie”, zaś w odniesieniu do wykroczenia z art. 146 § 1 k.w. znamię takie za-
wierającego, pogląd komentatora uznający wskazany typ wykroczenia za
wykroczenie trwałe (patrz: M. Mozgawa [w:] Kodeks wykroczeń. Komen-
tarz, Warszawa 2007, s. 138) nie został w najmniejszym nawet stopniu
uzasadniony.
Z treści uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w P. wynika,
że Sąd ten w istocie ma własny, stanowczy pogląd w przedmiocie sformu-
łowanego przez siebie zagadnienia. W obszernych wywodach przeprowa-
13
dza szeroką analizę wykroczeń z art. 98 u.s.u.s. i powołując się na stano-
wisko wyrażone w piśmiennictwie (por. M. Marciniak: Wykroczenia nieopła-
cenia w terminie składek na ubezpieczenie społeczne, Prok. i Pr. 2006, nr
12, s. 159 – 168) oraz w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 3 paź-
dziernika 2008 r., III KK 176/08, Biul. PK 2008, nr 3, poz. 60, dotyczącym
wykroczenia z art. 57 § 1 k.k.s., stwierdza, iż „nieopłacanie składek w jed-
nym miesiącu stanowi jedno wykroczenie. Jeżeli natomiast sprawca nie
opłaca ich w kolejnych okresach czasu, popełnia odpowiednio kolejne wy-
kroczenia. Takie stanowisko akceptuje Sąd Okręgowy”. Przywołany pogląd
wydaje się być oczywistą konsekwencją faktu, że w wywodach Sądu brak
jest jakichkolwiek argumentów, by wykroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6
u.s.u.s. mogły mieć charakter wykroczeń trwałych. Po wyraźnym określeniu
swojego stanowiska Sąd Okręgowy zasygnalizował dodatkowo potrzebę
rozważenia, czy omawiane wykroczenia mogą być wykroczeniami ciągłymi.
Odrzucając taką możliwość, bez czynienia w tej mierze szerszych rozwa-
żań, Sąd odwołał się jedynie do wskazanej wcześniej publikacji M. Marci-
niak oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1994 r., III
KRN 171/94, Lex nr 121832, które choć nie dotyczyło omawianych przepi-
sów, to jednak formułowało pogląd, iż „w odniesieniu do wykroczeń kon-
strukcja ciągłości czynu powinna być stosowana ze szczególną ostrożno-
ścią, zwłaszcza przy określaniu okresu czynu ciągłego, tak aby przez tę
konstrukcję nie podważać ustawowej instytucji przedawnienia”.
Konkludując należy stwierdzić, że treść postanowienia Sądu Okrę-
gowego w P. wskazuje, iż Sąd ten nie oczekuje dokonania przez Sąd Naj-
wyższy zasadniczej wykładni ustawy, lecz raczej upewnienia się co do
słuszności zaprezentowanego przez siebie stanowiska, co, jak już wspo-
mniano, pozostaje w sprzeczności z zasadą samodzielności jurysdykcyjnej
sądu oraz powinnością Sądu Najwyższego, znajdującą oparcie w przepisie
art. 441 k.p.k.
14
W sprawie nie zachodzi potrzeba dokonania zasadniczej wykładni
ustawy ponieważ wątpliwości wyrażone w pytaniu Sądu Okręgowego mogą
być usunięte w drodze wykładni operatywnej.
Przepisy art. 98 ust. 1 i 6 u.s.u.s. skonstruowane zostały w podobny
sposób. Pierwszy z nich reguluje odpowiedzialność płatnika, który nie do-
pełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w prze-
widzianym przepisami terminie, drugi natomiast określa odpowiedzialność
płatnika, który nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczenio-
wych oraz innych imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym ter-
minie. Uwzględniając językowe brzmienie obu przepisów, naganność opi-
sanych w nich wykroczeń ustawodawca wiąże wyłącznie z faktem naru-
szenia obowiązków terminowego opłacenia składek bądź przesyłania sto-
sownych dokumentów. Dla realizacji znamion tych wykroczeń rozstrzygają-
ce jest zatem ustalenie, że w ustawowym terminie płatnik nie wypełnił ob-
ciążających go obowiązków. Naganne jest więc już to, że płatnik nie opłaca
składek w terminie bądź nie przesyła stosownych dokumentów w terminie.
Już samo tylko przekroczenie terminu wyznaczonego do uiszczenia obo-
wiązkowej składki, czy do złożenia dokumentów wymienionych w art. 98
ust. 1 pkt 6 u.s.u.s., pociąga za sobą odpowiedzialność zobowiązanego do
działania w terminie, niezależnie od tego, jak długo trwa stan zaniechania
(por. S. Kowalski: Wykroczenie nieterminowego opłacania składek, Służba
Pracownicza 2009, nr 3, s. 3 – 5). Zachowaniem podlegającym ocenie jest
zaniechanie mające miejsce w czasie, w którym płatnik dysponował możli-
wością terminowego dopełnienia obowiązku. Zawarte w omawianych prze-
pisach zwroty „w przewidzianym przepisami terminie” są modalnymi zna-
mionami regulowanych w ustawie typów wykroczeń, a ustalenie i przypisa-
nie ich naruszenia jest warunkiem odpowiedzialności podmiotu rozważa-
nych wykroczeń. Pomijanie wskazanego zwrotu przy rekonstrukcji normy,
bądź traktowanie go jako użytego „pomocniczo” – jak chce działający w
15
sprawie jako oskarżyciel publiczny Zakład Ubezpieczeń Społecznych – by-
łoby działaniem contra legem, a nadto negowałoby niepomijalny w procesie
wykładni postulat racjonalności ustawodawcy, zakazujący uznawania uży-
tych w tekście prawnym słów czy wyrażeń za zbędne.
Jak już wspomniano, odpowiedzialność za wykroczenie z zaniecha-
nia możliwa jest tylko w wypadku naruszenia obowiązku określonego dzia-
łania. Wykroczenie to jest zorientowane czasowo w tym sensie, że karalne
jest zaniechanie odpowiadające czasowo obowiązkowi działania. Nie może
więc być popełnione w każdym czasie, lecz tylko w czasie, „w którym
sprawca, zgodnie z obowiązkiem, powinien działać w określonym kierunku
i w określony sposób” (por. przywoływane już postanowienie Sądu Najwyż-
szego z dnia 3 października 2008 r., III KK 176/08 oraz A. Zoll [w:] Kodeks
karny. Część ogólna. Komentarz, Kraków 2004, t. I, s. 123). W wypadku
rozważanych wykroczeń sprawca narusza nie tylko wynikający z ustawy
obowiązek opłacenia składek i przesłania stosownych dokumentów, ale
także – tym samym zachowaniem – określony sposób realizacji tych obo-
wiązków, a więc opłacenie składek i przesłanie dokumentów w przewidzia-
nym przepisami terminie. Tak określony obowiązek nie może być naruszo-
ny w czasie następującym po upływie terminu, bowiem wtedy można jedy-
nie stwierdzić, że wykroczenie zostało popełnione. Dalsze zaniechanie na-
rusza wprawdzie obowiązek opłacenia składek, czy przesłania dokumen-
tów, ale nie narusza obowiązku takiego działania w terminie, ponieważ z
jego upływem byłby to obowiązek niewykonalny. O naganności i karalności
decydowałaby wówczas ocena zachowania zobowiązanego do działania
nie przed, lecz po upływie terminu. Do znamion wykroczeń z art. 98 ust. 1 i
6 u.s.u.s. nie należy więc utrzymywanie stanu przeciwprawnego, zatem za
czas popełnienia tych wykroczeń należy przyjąć moment początkowy sytu-
acji, w której zobowiązany nie może już wykonać nałożonego na niego ob-
owiązku (por. A. Zoll, op. cit., s. 124).
16
Fakt późniejszego (po upływie terminu przewidzianego przepisami)
opłacenia składek czy przesłania dokumentów, nie ma znaczenia dla bytu
wykroczeń z omawianych przepisów. Ustawa o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych nie zawiera bowiem przepisu analogicznego do zawartego w art.
122 ust. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i insty-
tucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.), zgodnie z
którym sprawca wykroczenia niedopełnienia obowiązku opłacania składek
na Fundusz Pracy w wymaganym terminie nie podlega odpowiedzialności,
jeśli przed dniem przeprowadzenia kontroli zaległe składki na Fundusz
Pracy zostały już opłacone w pełnej wysokości. Natomiast fakt późniejsze-
go (po terminie) opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne czy prze-
słania stosownych, wymaganych dokumentów, może być jedynie okolicz-
nością łagodzącą, przewidzianą w art. 33 § 3 pkt 5 k.w. Na marginesie na-
leży zauważyć, że z opisu zarzuconego obwinionej czynu wynika, iż jej
działanie wyczerpywało także wykroczenia stypizowane w art. 122 ust. 1
ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (nie dopełniła ob-
owiązku opłacenia w terminie składek na Fundusz Pracy) oraz z art. 193
pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027
ze zm. – nie dopełniła obowiązku opłacenia w terminie składek na ubez-
pieczenie zdrowotne), a także z art. 98 ust. 2 u.s.u.s. w zw. z art. 19 ust. 1
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w ra-
zie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 ze zm. –
nie dopełniła obowiązku opłacenia w terminie składek na Fundusz Gwaran-
towanych Świadczeń Pracowniczych).
Pozostając na gruncie wykładni językowej należy zauważyć, że jej
dotychczasowych rezultatów nie podważa posłużenie się przez ustawo-
dawcę liczbą mnogą przy określaniu przedmiotów obowiązków płatnika w
dyspozycji wykroczeń z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s – opłacania „składek”
17
i przesyłania „deklaracji rozliczeniowych” oraz „raportów”. Przytoczona
konwencja językowa, używana w licznych przypadkach prawa represyjne-
go, nie pozwala na przyjęcie, że w rozważanym przypadku posłużenie się
liczbą mnogą sugeruje, iż ustawodawca uznał, że sprawca popełnia wykro-
czenie dopiero, gdy nie zapłaci pewnej liczby składek czy nie prześle pew-
nej liczby wymaganych dokumentów (por. M. Marciniak: Wykroczenia nie-
opłacenia w terminie składek na ubezpieczenie społeczne, Prok. Pr. 2006,
Nr 12, s. 162). Samo tylko użycie w treści normy prawnej liczby mnogiej dla
określenia przedmiotu bezpośredniej ochrony, przedmiotu czynności
sprawczej lub środka służącego do popełnienia przestępstwa (wykrocze-
nia) nie oznacza, że ustawodawca używa jej w znaczeniu zwrotu: „co naj-
mniej dwa”, a więc, w istocie, w celu ograniczenia podstawy odpowiedzial-
ności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP
26/01, OSNKW 2002, z. 1-2, poz. 4). Poza powyższymi uwagami, na od-
mienne rozumienie omawianych przepisów nie pozwala posłużenie się w
ich treści słowem „termin” w liczbie pojedynczej, bowiem wielokrotne za-
niechanie opłacenia składki związanej z jedną osobą pozostawałoby w
istocie bezkarne ponieważ zaniechanie spełnienia obowiązku w terminie
wskazanym w art. 47 u.s.u.s. dotyczyłoby tylko jednej składki. Zważywszy,
że obowiązek opłacania składki oraz przesyłania dokumentów aktualizuje
się, co do zasady, co miesiąc, użycie w tekście prawnym słowa „termin” w
liczbie pojedynczej stanowi dodatkowy argument za przyjęciem, iż wykro-
czenia z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. są popełnione każdorazowo w przy-
padku uchybienia spełnienia obowiązku w terminie przewidzianym w prze-
pisie.
Wykroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. nie mają więc charakte-
ru wykroczeń trwałych. Wykroczenie trwałe polega bowiem na wytworzeniu
i utrzymywaniu przez sprawcę trwającego przez dłuższy czas takiego sta-
nu, który od jego powstania aż do chwili zakończenia jest tym samym wy-
18
kroczeniem w każdym momencie jego trwania. Inaczej mówiąc, cały czas,
w którym istnieje i jest utrzymywany bezprawny stan, traktuje się jako jedną
zwartą całość, co przesądza o traktowaniu takiego stanu w kategoriach
jednego wykroczenia. Ten stan bezprawia spowodowany jest jednym czy-
nem, a nie powtarzającymi się wieloma zamachami na określone dobro
prawne. Stan ten może zostać przerwany przez samego sprawcę lub inną
osobę bądź poprzez zastosowanie środków prawnych przeciwstawiających
takiemu stanowi rzeczy – np. w konsekwencji wydania orzeczenia, czy
mandatu karnego (por. m.in.: J. Bafia, D. Egierska, I. Śmietanka: Kodeks
wykroczeń. Komentarz, Warszawa 1980, s. 15; M. Bojarski, W. Radecki:
Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2006, s. 126 – 127; G. Kasicki,
A. Wiśniewski: Kodeks wykroczeń z komentarzem, Warszawa 2002, s. 51;
B. Kurzępa: Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2008, s. 18, J.
Wojciechowski: Kodeks wykroczeń. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa
1999, s. 19; A. Gubiński: Wykroczenia ciągłe i wykroczenia trwałe, Zagad-
nienia karno – administracyjne 1962, nr 5, s. 34 – 46; A. Gubiński: Prawo
wykroczeń, Warszawa 1978, s. 154 – 158; M. Olszewski: Wykroczenia
trwałe, Zagadnienia Wykroczeń 1989, nr 3, s. 26 – 32). Przykładem wykro-
czenia trwałego jest wykroczenie z art. 147 k.w. Przepis ten penalizuje
czyn osoby, która nie dopełnia ciążącego na niej obowiązku meldunkowe-
go, przy czym w dyspozycji tego przepisu brak jest znamienia „w terminie”.
Stan bezprawności w omawianym przypadku trwa tak długo, jak długo na
sprawcy ciąży obowiązek działania. Ustanie on w chwili spełnienia obo-
wiązku, bądź uchylenia obciążającego obowiązku. Jeżeli po wydaniu orze-
czenia przypisującego sprawcy odpowiedzialność za popełnienie tego wy-
kroczenia, nadal nie dopełnia on obowiązku meldunkowego, dopuszcza się
kolejnego wykroczenia ponieważ nadal obciąża go ten sam obowiązek.
Opisana sytuacja nie może mieć miejsca w odniesieniu do wykroczeń z art.
98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. ponieważ dalszą odpowiedzialność wyklucza
19
niemożność przypisania zaniechania działania „w przewidzianym przepi-
sami terminie”. Wprawdzie, jak już zaznaczono, na płatniku nadal ciąży ob-
owiązek opłacenia składek i przesłania stosownych dokumentów, to jednak
spełnienie tych obowiązków nie ma znaczenia z punktu widzenia popełnie-
nia wykroczenia ponieważ czasem jego popełnienia jest moment, w którym
zobowiązany do działania nie może spełnić swoich obowiązków „w przewi-
dzianym przepisami terminie”.
Poczynione rozważania związane z charakterem wykroczeń z art. 98
ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. znajdują wsparcie także w wykładni systemowej.
Wykroczenia z zaniechania, których popełnienie wiąże się z upływem
przewidzianego w przepisach terminu do spełnienia obowiązku zostały sty-
pizowane m.in. w art. 122 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytu-
cjach rynku, art. 193 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadcze-
niach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz w art.
57 § 1 k.k.s. Żadne z tych wykroczeń nie jest uznawane za trwałe, a za
czas ich popełnienia przyjmuje się moment początkowy sytuacji, w której
zobowiązany nie może już wykonać nałożonego na niego obowiązku (por.
M. Marciniak: Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku odprowadzania
składek na Fundusz Pracy oraz fundusz ubezpieczenia zdrowotnego, Prok.
i Pr. 2008, nr 1, s. 139 – 154; S. Kowalski, op. cit., s. 4; postanowienie Są-
du Najwyższego z dnia 3 października 2008 r., III KK 176/08).
Przedstawione rozumienie istoty i charakteru wykroczeń z art. 98 ust.
1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. pozostaje również w zgodzie z celem regulacji. Za gene-
ralny przedmiot ochrony, w przypadku rozważanych wykroczeń, uznaje się
zabezpieczenie godziwej egzystencji i warunków życia w przypadku nie-
możności wykonywania pracy zawodowej (por. M. Marciniak: Wykroczenia
nieopłacenia w terminie składek …, s. 160). Nie jest sprzeczne z tym celem
takie pojmowanie wskazanych wykroczeń, które umożliwia Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych, działającemu jako oskarżyciel publiczny w po-
20
stępowaniu w sprawach o wykroczenia, podejmowanie stosownej reakcji, w
szczególności poprzez składanie wniosków o ukaranie, nawet w jednost-
kowych przypadkach uchybienia przez płatnika realizacji obowiązku w ter-
minie, tj. w sytuacji jednokrotnego zaniechania wykonania obowiązku w
terminie. Działanie takie może mieć charakter prewencyjny i w konsekwen-
cji zapobiec narastaniu poczucia bezkarności i wielokrotnemu popełnianiu
takich samych wykroczeń. Argumentu przeciwnego w tej mierze nie może,
z całą pewnością, stanowić fakt, że organ uprawniony do działania w cha-
rakterze oskarżyciela publicznego podejmuje przewidziane w Kodeksie po-
stępowania w sprawach o wykroczenia działania dopiero po upływie wielu
lat od popełnienia pierwszego wykroczenia, co miało miejsce w rozważanej
sprawie. Zauważyć również należy, że uprawnienie do składania wniosku o
ukaranie nie jest jedynym instrumentem umożliwiającym Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych wymuszenie przestrzegania prawa, przynajmniej w
odniesieniu do obowiązku opłacania składek. W art. 24 u.s.u.s. przewidzia-
no bowiem, że w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej
wysokości, ZUS może wymierzyć płatnikowi dodatkową opłatę do wysoko-
ści 100% nieopłaconych składek. Pomijając wątpliwości co do konstytucyj-
ności tej instytucji (por. K. Ślebzak: Glosa do wyroku Sąd Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 30 czerwca 2004 r., III AUa 1422/03, OSP 2005, z. 7-8,
poz. 89), stanowi ona surowy karno – administracyjny instrument umożli-
wiający dodatkową reakcję na zaniechanie stanowiące istotę wykroczenia z
art. 98 ust. 1 pkt 1 u.s.u.s.
Do rozważenia pozostaje zasygnalizowana przez Sąd Okręgowy w P.
kwestia możliwości uznania wykroczeń z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. za
wykroczenia ciągłe.
Konstrukcja wykroczenia ciągłego powstała w praktyce i omawiana
była w piśmiennictwie jeszcze przed wejściem w życie ustawy z dnia 20
maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 ze
21
zm.). W ujęciu przedmiotowym przyjęcie ciągłości czynu było uzasadnione
wówczas, gdy zachowanie sprawcy stanowiło wykroczenie tego samego
typu (opisane w tym samym przepisie), a nadto gdy między jego poszcze-
gólnymi działaniami istniała bliskość czasowa, bliskość miejscowa, bliskość
w sposobie działania i bliskość w spowodowanych rezultatach. Według teo-
rii przedmiotowo – podmiotowej, do powyższych wymagań dodawano żą-
danie ustalenia jednolitości zamiaru (por. A. Gubiński: Wykroczenia ciągłe i
wykroczenia trwałe…, s. 36 – 37). Konstrukcji tej nie określał żaden przepis
prawa. Również w Kodeksie wykroczeń nie znalazła ona swojego norma-
tywnego odzwierciedlenia. W literaturze wskazywano jednak na możliwość
odpowiedniego stosowania instytucji przestępstwa ciągłego istniejącej na
gruncie prawa karnego (por. M. Marciniak: Wykroczenia niepłacenia skła-
dek w terminie …, s. 166 i wskazana tam literatura; A. Gubiński: Prawo wy-
kroczeń …, s. 151 – 154). Problem ten skomplikował się jednak znacznie
po wejściu w życie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U.
Nr 88, poz. 533 ze zm.) oraz ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks
karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 765 ze zm.). W obu tych ak-
tach prawnych pojawiły się bowiem normatywne konstrukcje czynu ciągłe-
go i ciągu przestępstw. Czyn ciągły, w rozumieniu art. 12 k.k., to dwa lub
więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z
góry powziętego zamiaru. Z kolei, według art. 6 § 2 k.k.s., odnoszącego się
do przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, za jeden czyn zabro-
niony uważa się dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach
czasu w wykonaniu tego samego zamiaru lub z wykorzystaniem takiej sa-
mej sposobności. Mimo tych regulacji oraz wielokrotnych nowelizacji Ko-
deksu wykroczeń, brak w nim nadal normatywnego zakotwiczenia dla insty-
tucji czynu ciągłego, ciągu wykroczeń bądź wykroczenia ciągłego – w tym
ostatnim przypadku w rozumieniu konstrukcji przestępstwa ciągłego z art.
58 k.k. z 1969 r. W związku z tym, w literaturze pojawiły się przeciwstawne
22
stanowiska odnoszące się do możliwości przyjęcia na gruncie prawa wy-
kroczeń instytucji wykroczenia ciągłego. Z jednej strony twierdzi się, że
brak zmian w Kodeksie wykroczeń przesądza o funkcjonowaniu konstrukcji
wykroczenia ciągłego w dotychczasowym rozumieniu – stosunkowo bliska
czasowo powtarzalność zachowania sprawcy, godzenie w to samo dobro,
działanie w ten sam sposób, przy ustaleniu, że popełnione ono zostało w
wyniku trwale nadarzającej się sposobności bądź sytuacji (por. M. Bojarski,
W. Radecki, op. cit., s. 127 – 129; J. Wojciechowski, op. cit., s. 19). Z dru-
giej natomiast utrzymuje się, że brak jest w polskim ustawodawstwie kar-
nym podstaw do konstruowania wykroczenia ciągłego, a odmienny punkt
widzenia opiera się na niedopuszczalnym przecież stosowaniu analogii na
niekorzyść sprawcy – zawarte w Kodeksie wykroczeń przepisy stanowią
całościową regulację tej sfery odpowiedzialności i brak wśród nich przepi-
su, który zezwalałby, w sytuacji braku regulacji zawartej w tym akcie, sto-
sować co do zasad odpowiedzialności przepisy części ogólnej Kodeksu
karnego (por. P. Kardas: Przestępstwo ciągłe w prawie karnym material-
nym, Kraków 1999, s. 155 – 157).
Opowiedzenie się za jedną z przedstawionych koncepcji nie ma zna-
czenia dla rozstrzygnięcia rozważanej sprawy. Po pierwsze dlatego, że z
wywodów Sądu Okręgowego w P. wynika, iż jest on przekonany o braku
podstaw do zastosowania konstrukcji wykroczenia ciągłego w odniesieniu
do zarzuconych obwinionej wykroczeń z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 u.s.u.s. Po
drugie dlatego, że w opisie czynu zarzuconego brak jest wymienionych wy-
żej materialnych elementów wykroczenia ciągłego, uzasadniających przy-
jęcie takiej konstrukcji, a podniesione przez skarżącego zarzuty (uchybie-
nia), w zestawieniu z art. 434 § 1 zd. 2 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w.,
uniemożliwiają wydanie orzeczenia na niekorzyść obwinionej w tym zakre-
sie.
23
Zachowanie polegające na wielokrotnym niewykonaniu w ustawowym
terminie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, czy też
złożenia wymaganej przepisami dokumentacji, musi być oceniane jako po-
pełnienie wielu powtarzających się wykroczeń. Objęcie ich jednym postę-
powaniem skutkować musi zastosowaniem instytucji z art. 9 § 2 k.w., a
więc możliwością wymierzenia łącznie kary w granicach zagrożenia okre-
ślonego w przepisie przewidującym najsurowszą karę. Próba zastosowania
do takiej sytuacji instytucji ciągłości czynu (wykroczenia ciągłego), w oczy-
wisty sposób rodziłaby negatywne następstwa dla obwinionej, szczególnie
w zakresie przedawnienia takiego wykroczenia. Wydaje się, że mogłoby to
nastąpić wyłącznie w drodze zastosowania analogii do przepisów prawa
karnego. W doktrynie zaś powszechnie przyjmuje się zakaz stosowania
analogii w prawie karnym, o ile miałoby to być związane z niekorzystnymi
skutkami dla oskarżonego (por. m.in.: J. Nowacki: Analogia legis, Warsza-
wa 1966, s. 77, 213; L. Gardocki: Prawo karne, Warszawa 2006, s. 16 –
18; R. A. Stefański: Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa
2008, s. 53). Stanowisko takie było również wyrażane w orzecznictwie Try-
bunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego (por. m.in.: wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 13 stycznia 2005 r., P 15/02, OTK – A 2005, nr 1,
poz. 4; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000 r., II KKN 335/99,
Prok. i Pr. – wkł. 2000, nr 9, poz. 1).
W następstwie poczynionych rozważań należy stwierdzić, że wykro-
czenia opisane w art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm.) nie są wykroczeniami trwałymi. Za czas popełnienia tych wykro-
czeń należy przyjąć moment początkowy sytuacji, w której płatnik składek
nie może już wykonać nałożonego na niego obowiązku opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne lub przesłania deklaracji rozliczeniowych oraz
imiennych raportów miesięcznych – w przewidzianym przepisami terminie.
24
Kierując się powyższym orzeczono jak w części dyspozytywnej po-
stanowienia.