Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 lutego 2011 r.
II UK 235/11
Poseł do Parlamentu Europejskiego nie podlega z tego tytułu ubezpie-
czeniom społecznym jako pracownik i nie ma do niego zastosowania art. 29
ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn, Zbigniew
Korzeniowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 lutego
2011 r. sprawy z wniosku Stanisława J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w O. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 grudnia 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 10 grudnia 2009 r. oddalił apelację
skarżącego Stanisława J. od wyroku Sąd Okręgowego w Opolu z 22 lipca 2009 r.,
którym oddalono jego odwołanie od decyzji pozwanego z 20 lutego 2009 r. odma-
wiającej mu prawa do emerytury. W postępowaniu odwoławczym spór koncentrował
się na przesłankach emerytury z art. 29 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS (ustawy emerytalnej) i kwestii czy skarżący ostatnio
przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę był ubezpieczony jako pracownik oraz czy w
okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom pozostawał w stosunku
pracy co najmniej przez 6 miesięcy. Skarżący wystąpił o emeryturę 12 sierpnia 2008
r. Od 1 października 2002 r. jest zatrudniony jako nauczyciel akademicki na Uniwer-
sytecie O. i od 1 października 2004 r. do 30 września 2009 r. przebywał na urlopie
bezpłatnym w związku z pełnioną od 20 lipca 2004 r. funkcją posła do Parlamentu
2
Europejskiego. Sąd Okręgowy stwierdził, że skarżący nie spełnia warunków wcze-
śniejszej emerytury z art. 29 ustawy emerytalnej, gdyż przez cały wymagany okres
nie podlegał ubezpieczeniu tylko na podstawie stosunku pracy i przed złożeniem
wnioskiem nie podlegał ubezpieczeniu jako pracownik, lecz jako poseł do Parla-
mentu Europejskiego, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy z 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (ustawy systemowej). Sprawując mandat posła
skarżący nie był pracownikiem (art. 22 § 1 k.p. oraz art. 2 ust. 2 i 3 ustawy z 30 lipca
2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypo-
spolitej Polskiej). Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji skarżącego
wskazał, że pracowniczy, a nie powszechny charakter uprawnienia z art. 29 ustawy
emerytalnej potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 września 2000 r., K
1/00 (OTK 2000 nr 6, poz. 185). Skarżący podlegał ubezpieczeniu jako poseł, a nie
jako pracownik. Z kolei zatrudnienie na uczelni nie miało znaczenia dla ubezpiecze-
nia, gdyż wnioskodawca korzystał z urlopu bezpłatnego. Nie podlegał więc ubezpie-
czeniu ostatnio przed złożeniem wniosku o emeryturę jako pracownik. Okresu wyko-
nywania mandatu poselskiego nie można traktować jako pracowniczego tytułu ubez-
pieczenia. Przepis art. 29 ustawy emerytalnej wymaga ścisłej wykładni, z której wyni-
ka, iż pojęcie „ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami
(art. 29 ust. 2 pkt 1), należy rozumieć jako ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę byli zatrudnieni na podstawie stosunku pracy". Ubezpieczenie z innych
tytułów nie uprawnia do emerytury na podstawie tego przepisu.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie: 1) art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej w
związku z art. 2 ust. 2 i 3 ustawy z 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parla-
mentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej i przyjęcie, że nie jest
„pracownikiem" poseł do Parlamentu Europejskiego, podlegający tej ustawie, w ro-
zumieniu art. 29 ustawy emerytalnej; 2) art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej i przyjęcie,
że poseł do Parlamentu Europejskiego, który w związku z objęciem mandatu zawarł
ze swoim pracodawcą, z którym łączył go stosunek pracy, umowę o udzielenie bez-
płatnego urlopu celem wykonywania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego i
bezpośrednio po zakończeniu kadencji złożył wniosek o przyznanie emerytury na
podstawie art. 29, nie spełnia przesłanki bycia pracownikiem ostatnio przed zgłosze-
niem wniosku o emeryturę. We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
wskazano na istotne zagadnienie prawne, czy poseł, podlegający ustawie o uposa-
żeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej
3
jest „pracownikiem” w rozumieniu art. 29 ustawy emerytalnej, a w razie negatywnej
odpowiedzi aktualizuje się zagadnienie czy poseł, który pozostawał w stosunku pracy
jako pracownik i zawarł ze swoim pracodawcą umowę o bezpłatny urlop celem wy-
konywania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego, może być uznany za speł-
niającego przesłanki z art. 29 ustawy emerytalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawa skargi kasacyjnej nie jest zasadna i dlatego skarga została oddalo-
na. Zarzucono w niej naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię, choć
sam skarżący opiera żądanie na szczególnej wykładni prawa, która, aby uznać ją za
trafną, to wpierw musiałaby podważyć argumentację zaskarżonego wyroku albo
przynajmniej pozwolić stwierdzić, że również wykładnia zaprezentowana w skardze
jest do zaakceptowania na gruncie art. 29 ustawy emerytalnej. Skarga zasadza się
na twierdzeniu, że skarżący był pracownikiem w rozumieniu tego przepisu, choć
jednocześnie nie twierdzi, iż jako poseł miał pracodawcę i był pracownikiem w rozu-
mieniu art. 2 k.p. Chodzi tu o okres „posłowania”, a nie urlopu bezpłatnego w kraju.
Skarga wszak sama podaje, że „na gruncie” ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych i Kodeksu pracy poseł do Parlamentu Europejskiego nie jest pracownikiem.
Jednak choć ustawa „nie kreuje z europosła pracownika pozostającego w stosunku
pracy”, to „nakazuje takie jego traktowanie jak gdyby nim był”. Oba okresy niezależ-
nie, czyli równolegle „posłowania” i urlopu bezpłatnego u pracodawcy w kraju, mają
uprawniać do traktowania skarżącego jako pracownika w rozumieniu art. 29 ustawy
emerytalnej. Pierwszy ze względu na specjalną sytuację posła wynikającą z regulacji
ustawy z 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybra-
nych w Rzeczypospolitej Polskiej, łączoną z opłacaniem składek na jego ubezpie-
czenia społeczne w kraju. Drugi dlatego, że skarżący miał status pracownika w kraju,
choć był na urlopie bezpłatnym.
W ocenie składu rozpoznającego skargę nieuprawnione jest założenie, że art.
29 ustawy emerytalnej pozwala, na różną wykładnię terminu „pracownik”, w szcze-
gólności inną niż w rozumieniu art. 2 k.p., co nie wystarcza do spełnienia warunków
wcześniejszej emerytury z art. 29, gdyż chodzi w nim o pracownika, który podlegał
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu
pozostawania w stosunku pracy. Skoro okres „posłowania” nie jest okresem zatrud-
4
nienia pracowniczego w rozumieniu Kodeksu pracy i w okresie urlopu bezpłatnego u
pracodawcy w kraju skarżący nie podlegał ubezpieczeniom społecznym, to nie
można uznać za zasadny zarzutu błędnej wykładni art. 29 w zaskarżonym wyroku.
W prawie emerytalnym są emerytury, do których prawo powstaje po spełnieniu
specjalnych warunków. Dotyczy to również szczególnej emerytury z art. 29, gdyż
przysługuje ona ubezpieczonemu, który ostatnio przed wnioskiem o emeryturę był
pracownikiem i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu przez określony
czas (w okresie ostatnich 24 miesięcy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu
zgłoszenia wniosku miał rentę z tytułu niezdolności do pracy) lub przez cały wyma-
gany do emerytury okres (staż) podlegał ubezpieczeniu z tytułu pozostawania w sto-
sunku pracy. Równie ważne jest stwierdzenie, że warunki (przesłanki) prawa do
emerytury ustawa emerytalna reguluje samodzielnie i całościowo. Jeżeli inna ustawa
reguluje materię emerytalną, to czyni to wyraźnie, a jeśli w sposób pośredni, to rów-
nież odwołuje się do instytucji lub rozwiązań podstawowej ustawy emerytalnej.
Przepisy art. 2 ust. 2 i 3 ustawy z 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do
Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej nie uprawniają
tezy, iżby poprzez tę regulację prawodawca chciał bezpośrednio określić sytuację
emerytalną posła. Uczynił to wszak wyraźnie w art. 5 tej ustawy wprowadzając od-
powiednie zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, ale tylko co do
tego, że Kancelaria Sejmu w stosunku do posłów jest płatnikiem składek (art. 4 pkt 2
lit. e ustawy systemowej) oraz że posłowie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy systemowej). Innymi słowy, co
do materii emerytalnej ustawa nie zawiera innej regulacji, dlatego można stwierdzić
tylko tyle, że okres „posłowania” to okres ubezpieczenia społecznego z tego tytułu.
Natomiast z art. 2 ust. 2 i 3 ustawy o uposażeniu posłów nie wynika, iżby okres „po-
słowania” jako okres ubezpieczenia społecznego miał być tożsamy z ubezpiecze-
niem z tytułu stosunku pracy. Gdyby tak było, to w tej samej ustawie (art. 4) nie by-
łoby potrzeby przyjęcia rozwiązania, iż posłowi, który uległ wypadkowi przy sprawo-
waniu mandatu przysługują świadczenia na zasadach i w wysokości określonych
przepisami o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych. Innymi słowy, z regulacji art. 2 ust. 2, że uposażenie europosła jest trak-
towane jako wynagrodzenie ze stosunku pracy, a w art. 2 ust. 3, że okres pobierania
uposażenia jest traktowany jako okres zatrudnienia, nie wynika, że poseł jest pra-
cownikiem albo że podlega ubezpieczeniu jako pracownik.
5
Przepis art. 29 ustawy emerytalnej ma niemałe orzecznictwo. Wyjaśniono w
nim, iż pierwotnie art. 29 odnosił się tylko do pracowników. Potwierdził to Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z 12 września 2000 r., K 1/00 (OTK ZU 2000 nr 6, poz. 185),
a także to, że w poprzednim stanie prawnym, czyli przed ustawą z 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wcześniejsze eme-
rytury przysługiwały tylko pracownikom, a nie innym ubezpieczonym. Zmiana art. 29
od 1 lipca 2004 r. nie odeszła od uprzedniego rozwiązania, że uprawnionym jest ten
ubezpieczony, który był pracownikiem przed złożeniem wniosku o emeryturę. Regułę
tę realizuje obecnie art. 29 ust. 2, którego treść nie pozostawia wątpliwości, że doty-
czy ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia pracowniczego, a nie innego. Powiedziano
już wcześniej, że określony w nim warunek spełnia ten ubezpieczony, którego ostat-
nim tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę było pozostawanie w stosunku pracy (wyroki Sądu Najwyższego: z 4 listo-
pada 2008 r., I UK 108/08, LEX 490371; z 16 maja 2006 r., I UK 284/05, OSNP 2007
nr 9-10, poz. 144; z 13 stycznia 2006 r., I UK 145/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz.
367). Tę wykładnię, która wymaga, aby przed zgłoszeniem wniosku ubezpieczony był
pracownikiem i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniom, należy uznać za utrwaloną
(wyroki Sądu Najwyższego: z 13 kwietnia 2010 r., I UK 41/09, LEX nr 589953; z 19
marca 2010 r., II UK 250/09, LEX nr 599774; z 3 lutego 2010 r., II UK 179/09, LEX nr
590232; z 28 stycznia 2010 r., II UK 50/09, LEX nr 564797).
W tej sprawie powyższe stanowisko wymaga uzupełnienia o stwierdzenie, że
okres urlopu bezpłatnego pracownika nie jest okresem w którym pracownik podlega
ubezpieczeniom społecznym. Przepis art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej wymaga
okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pozostawania w stosunku
pracy. Choć skarga kasacyjna nie artykułuje tego wprost, to nieuprawniona byłaby
teza, że norma z art. 29 ust. 2 spełnia się w odniesieniu do sytuacji skarżącego,
skoro podlegał ubezpieczeniom z innego tytułu niż pracownicze (tu „posłowania”) i
jednocześnie pozostawał pracownikiem, choć z tego tytułu nie podlegał ubezpiecze-
niom wobec przebywania na urlopie bezpłatnym. W ocenie składu orzekającego
przykład ten umacnia i potwierdza określony wyżej warunek, iż nie wystarcza sam
formalny stosunek pracowniczy, lecz chodzi o pracownika, dla którego to właśnie
zatrudnienie pracownicze stanowi podstawę podlegania ubezpieczeniom społecz-
nym. Przebywanie przez pracownika na urlopie bezpłatnym takiej podstawy nie sta-
nowi. Przepis art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej jest spójny z przepisem jej art. 29 ust.
6
3, który zwalnia z warunku z art. 29 ust. 2, gdy cały wymagany okres wypełnia podle-
ganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy. W prze-
ciwnym razie doszłoby do całkowitego podważenia warunku z art. 29 ust. 2, gdyż
wystarczyłoby, że ubezpieczenie wymagane do emerytury (ust. 1) będzie inne niż
pracownicze i przed wnioskiem o emeryturę wystąpi tylko formalne zatrudnienie z
pozostawaniem na urlopie bezpłatnym, czyli bez zwykłej realizacji pracowniczego
zatrudnienia. Taki sam argument wynika z regulacji art. 29 ust. 2 in fine ustawy eme-
rytalnej, gdyż jeżeli ubezpieczony w ostatnich 24 miesiącach ubezpieczenia społecz-
nego był krócej zatrudniony niż 6 miesięcy, to może uzyskać prawo do emerytury pod
warunkiem, że w dniu zgłoszenia wniosku jest uprawniony do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy. Renta z tytułu niezdolności do pracy, o której mowa w art. 29 ust.
2 pkt 2 in fine ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych powinna wynikać z pracowniczego ubezpieczenia spo-
łecznego (wyrok Sądu Najwyższego z 2 lipca 2008 r., II UK 326/07, OSNP 2009 nr
21-22, poz. 301; podobnie w wyroku z 3 września 2010 r., I UK 106/10).
W odniesieniu do dalszej argumentacji zawartej w uzasadnieniu skargi kasa-
cyjnej, która nie przekłada się na konkretny zarzut skargi, to mimo ograniczenia z art.
39813
§ 1 k.p.c., uprawnione jest stwierdzenie, że ustawa z 9 maja 1996 r. o wyko-
nywaniu mandatu posła i senatora nie obejmuje posłów do Parlamentu Europejskie-
go, zatem art. 28 tej pierwszej ustawy nie ma do niech zastosowania. Natomiast
Konstytucja nie określa warunków emerytury, gdyż sama stanowi, że jest to domena
ustawy zwykłej (art. 67 ust. 1), zatem na podstawie art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz
art. 2a ustawy systemowej nie można zasadnie zarzucać, iż posłowie do Parlamentu
Europejskiego nie są traktowani równo z posłami do Sejmu w zakresie uprawnienia,
które w art. 28 obejmuje tylko tych ostatnich. Skarga nie postawiła też tezy, że na
podstawie art. 28 ustawy z 9 maja 1996 r. okres pobierania uposażenia przez posła
jest okresem podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracowniczego zatrud-
nienia. Ponadto zarzut nierównego traktowania winien mieć na uwadze, że posłom
nie odmawia się zaliczenia okresu sprawowania mandatu jako okresu ubezpieczenia,
natomiast w sprawie chodzi o szczególną regulację z art. 29 ustawy emerytalnej,
która właśnie ze względu na jej wyjątkowość pozwala odejść od unormowań po-
wszechnych.
Obie wskazane w skardze kasacyjnej podstawy prawa do emerytury nie od-
powiadają wymaganiom art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej.
7
Okres „posłowania”, gdyż skarżący nie był ubezpieczony jako pracownik.
Można ogólne zauważyć, że zatrudnienie pracownicze nie jest formułą właściwą dla
sprawowania mandatu, choć z drugiej strony wyraźne jest dążenie do przyjęcia mo-
delu zawodowego parlamentarzysty (decyzja Parlamentu Europejskiego z 28 wrze-
śnia 2005 r. w sprawie przyjęcia statutu posła do Parlamentu Europejskiego,
Dz.U.UE.L.05.262.1), który jest samodzielny i wyraźnie oddziela się od pracownicze-
go zatrudnienia. Okres zatrudnienia na uczelni, dlatego, że był to okres urlopu bez-
płatnego, w którym skarżący nie podlegał ubezpieczeniom. Konsekwentnie należa-
łoby więc nawet stwierdzić, że skoro po ubezpieczeniu pracowniczym i przed wnio-
skiem o emeryturę skarżący podlegał ubezpieczeniu nie jako pracownik, lecz jako
poseł, to przepis art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej nie miałby do niego w ogóle
zastosowania (uchwała powiększonego składu Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2009
r., I UZP 7/09, OSNP 2010 nr 11-12, poz. 141).
Niezrozumiały jest drugi zarzut skargi, gdyż decyzję pozwany wydał 20 lutego
2009 r. i najpóźniej na ten moment w sądowym postępowaniu odwoławczym kontro-
luje się spełnienie warunków prawa do emerytury, a w postępowaniu kasacyjnym
tylko w granicach zarzutu skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.), czyli w ramach art.
29 ust. 2 ustawy emerytalnej. Jeżeli więc zarzut wprowadza nowy element o nabyciu
emerytury na podstawie art. 29 przez skarżącego, gdyż „bezpośrednio po zakończe-
niu kadencji złożył wniosek o przyznanie emerytury”, to jest to nowa okoliczność,
która nie była objęta decyzją i przedmiotem sprawy, jako że według ustaleń dokona-
nych w niniejszej sprawie mandat poselski skarżącego ustał kilka miesięcy po wyda-
niu decyzji podlegającej ocenie w postępowaniu kasacyjnym.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================