Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2013 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa K. S.

przeciwko (...) (...) Spółce Akcyjnej w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 29 października 2012 r., sygn. akt I C 378/09

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanej na rzecz powoda 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1048/12

UZASADNIENIE

Powód K. S. wystąpił z pozwem przeciwko (...)S.A. w W. domagając się pozbawienia wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 31 sierpnia 2002 r. nr (...), wystawionego przez pozwanego i zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 21 listopada 2002 r. - w części obejmującej należność główną w kwocie 100.000 złotych oraz odsetki do dnia 31 sierpnia 2001 r. do kwoty 33.661,01 złotych. W uzasadnieniu swego żądania powód podał, że w dniu 18 stycznia 1999 r. pozwany zawarł z M. O. i M. S. - wspólnikami spółki cywilnej działającej pod nazwą (...) Przedsiębiorstwo (...) s. c. w K. - umowę o udzielenie kredytu w walucie polskiej w rachunku bieżącym w kwocie 100.000zł na okres do dnia 18 stycznia 2000 r.. Zabezpieczeniem spłaty tego kredytu był między innymi weksel in blanco z wystawienia kredytobiorców i poręczony przez H. O. oraz hipoteka umowna na własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w C. przy ul. (...). Aneksem nr (...) z dnia 18 stycznia 2000 r. przedłużono termin obowiązywania tej umowy do 17 stycznia 2001 r.. Następnie aneksem nr (...) z dnia 18 stycznia 2001 r. termin jej obowiązywania przedłużono do dnia 17 stycznia 2002 r. i zmieniono (...) ust.(...) pkt. (...) umowy w ten sposób, że jako jej zabezpieczenie wskazano weksel własny in blanco z wystawienia kredytobiorców i poręczony przez dwie osoby fizyczne: H. O. i rzekomo przez powoda, który zaprzecza, aby złożył swój podpis jako poręczyciel wekslowy na oświadczeniu o poddaniu się egzekucji z dnia 18 stycznia 2001 r., jakim dysponuje strona pozwana. W związku z tym, że podpis „(...)” na tym oświadczeniu nie jest podpisem powoda, złożył on zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa sfałszowania między innymi wskazanego dokumentu. W toku postępowania karnego biegły grafolog J. B. w opinii z dnia 20 kwietnia 2009 r. stwierdził, że podpisy na dokumentach z dnia 18 stycznia 2001 r., a to na oświadczeniu o poddaniu się egzekucji, deklaracji weksla in blanco, oświadczeniu poręczyciela oraz na oświadczeniu o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie kredytu - nie zostały nakreślone przez powoda, ale przez inną nieustaloną osobę. Z powyższego wynika, że powód nie zawarł z pozwanym ważnej czynności bankowej, stanowiącej podstawę do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego. W tym stanie rzeczy powód twierdził, że nie jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia ważnej oraz istniejącej wierzytelności banku, wynikającej z ważnej czynności bankowej. Tymczasem pozwany w oparciu wymienione dokumenty wystawił przeciwko powodowi bankowy tytuł egzekucyjny na kwotę 100.000 złotych tytułem należności głównej, powiększoną o odsetki umowne w kwocie 38.696,35 złotych oraz koszty w kwocie 60 złotych Tytuł ten został opatrzony klauzulą wykonalności. Następnie na podstawie tego tytułu wykonawczego zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne, w toku którego wyegzekwowano od powoda kwotę 6.142,52 złotych. Wobec sfałszowania podpisów na dokumentach, które były podstawą wydania bankowego tytułu egzekucyjnego, powód podniósł zarzut nieistnienia roszczenia pozwanego wobec niego. Jako podstawę prawną powództwa wskazał art.840 §1 pkt. 1 k.p.c.. Z daleko idącej ostrożności procesowej sformułował także poniższe zarzuty:

⚫

pozwanemu nie przysługuje względem kredytobiorców roszczenie o zapłatę kwoty 100.000 złotych tytułem należności głównej i kwoty 38.696,35 złotych tytułem odsetek umownych;

⚫

kredytobiorcom udzielono ponownie kredytu, pomimo braku uprzedniej spłaty, co było wbrew postanowieniom umowy;

⚫

rozpoczęcie wykorzystywania linii kredytowej nastąpiło przed ustanowieniem zabezpieczeń, co było wbrew postanowieniom umowy;

⚫

wbrew postanowieniom umowy pomimo, że kredytobiorcy nie spłacili kredytu w terminie do dnia 18 stycznia 2000 r., pozwany nie wypowiedział umowy i nie postawił kredytu w stan natychmiastowej wykonalności, a przeciwnie przedłużył okres obowiązywania umowy na kolejny rok, pomimo nierzetelności kredytobiorców;

⚫

pozwany, pomimo postawienia ostatecznie kredytu w stan natychmiastowej wykonalności, zaniechał możliwości uzyskania zaspokojenia z majątku kredytobiorców i poręczyciela H. O., umożliwiając im bezprawne wyzbycie się majątku;

⚫

pozwany nie zaspokoił się z prawa do lokalu mieszkalnego w C. przy ul. (...).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Uzasadniając swoje stanowisko pozwany podniósł, że powód nie kwestionował wcześniej tytułu wykonawczego oraz nie podnosił, iż miały miejsce jakieś nieprawidłowości dotyczące udzielonego poręczenia i to pomimo wszczęcia i prowadzenia przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego w 2003 r.. W szczególności nie podnosił wówczas, że dokumentacja w oparciu, o którą pozwany uzyskał tytuł wykonawczy, miała być sfałszowana. Wątpliwość budzi też fakt, iż powód nie kwestionuje swojego podpisu, jaki złożył w charakterze poręczyciela na samym wekslu, gdy zakwestionowane przez niego dokumenty nie kreują zobowiązania wekslowego. Wskazano, iż poręczenie wekslowe jest czynnością bankową uprawniającą bank do wystawienia przeciwko poręczycielowi wekslowemu bankowego tytułu egzekucyjnego. Skoro więc podpis powoda na wekslu z tytułu poręczenia nie został zakwestionowany w toku postępowania przygotowawczego, to nie może on twierdzić, iż nie istnieje ważna czynność bankowa w postaci poręczenia wekslowego oraz, że nie istnieje jego zobowiązanie wobec banku z tego tytułu. Wbrew też twierdzeniom powoda, (...) umowy kredytowej z dnia 19 stycznia 1999 r. nie stał na przeszkodzie do zawierania kolejnych aneksów wydłużających możliwość korzystania z przyznanego limitu kredytowego do rachunku bieżącego, bez konieczności jego spłacenia i zawarcia takich aneksów nie można traktować jak odnowienia. Pozwany przed zawarciem każdego aneksu badał zdolność kredytobiorców do dalszego korzystania z limitu oraz wysokość obrotów na rachunku bieżącym, przy czym podejmując pozytywną decyzję, co do dalszego obowiązywania limitu kredytowego, nie oczekiwał jego spłaty z uwagi na treść (...) ust.(...) umowy. Wbrew również zarzutom powoda, zabezpieczenia zostały ustanowione adekwatnie do stopnia ryzyka, a hipoteka na mieszkaniu odpowiadała wartości rynkowej mieszkania. Poza tym pozwany mógł domagać się wzmocnienia zabezpieczenia. Podnoszone przez powoda zastrzeżenia, co do rzetelności kredytobiorców są o tyle niezrozumiale, że przecież dotyczą jego małżonki, której oświadczeniem z dnia 18 stycznia 2000 r. wyraził zgodę na zaciągnięcie kredytu i u której był zatrudniony. Tak więc doskonale znał sytuację kredytobiorców i nie może obecnie podnosić zarzutów, iż udzielił poręczenia nie znając tej sytuacji. Jednocześnie pozwany zaznaczył, że nie może odpowiadać za bezskuteczność egzekucji, które nie doprowadziły do jego zaspokojenia pomimo licznie wszczynanych postępowań, bowiem nie ma on wpływu na zaradność i skuteczność organu egzekucyjnego.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 29 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Katowicach pozbawiał wykonalności bankowy tytuł egzekucyjny pozwanego nr (...) z dnia 31 sierpnia 2002 r., zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 21 listopada 2002 r. w sprawie sygn. akt I Co 3966/02 w części, co do kwoty 100.000 złotych tytułem należności głównej oraz odsetek za opóźnienie do dnia 31 sierpnia 2001 r. do kwoty 33.661,01 złotych, zasądził koszty procesu od pozwanego na rzecz powoda oraz orzekł o kosztach sądowych. Uzasadniając wydane orzeczenie, Sąd pierwszej instancji podał poniższe motywy:

Powód od dnia 9 października 1999 r. jest mężem M. S., będącej córką M. O. i H. O.. W latach 1995 r. do 2003 r. żona powoda i jej matka. prowadziły działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod nazwą Przedsiębiorstwo (...) w K.. Powód został zatrudniony w tej w spółce w dniu 1 września 1998 r. na stanowisku specjalisty do spraw ekonomicznych i pracował w niej do 2002 r.. Pozwany w dniu 18 stycznia 1999 r. zawarł z M. O. i M. J. umowę o udzielenie kredytu w rachunku bieżącym w kwocie 100.000 złotych na okres do dnia 18 stycznia 2000 r.. Zabezpieczeniem spłaty tego kredytu był między innymi weksel in blanco wystawiony przez kredytobiorców i poręczony przez H. O. oraz hipoteka umowna na własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w C. przy ul. (...) .Aneksem nr (...) z dnia 18 stycznia 2000 r. termin obowiązywania tej umowy przedłużono do 17 stycznia 2001 r.. W dniu 18 stycznia 2000 r. powód, jako małżonek M. S., złożył oświadczenia o wyrażeniu zgody na wystawienie weksla przez żonę i na zaciągnięcie przez nią kredytu. Następnie aneksem nr (...) z dnia 18 stycznia 2001 r. termin obowiązywania tej umowy przedłużono do 17 stycznia 2002 r. i zmieniono (...) ust.(...) pkt.(...) umowy w ten sposób, że jako jej zabezpieczenie wskazano weksel własny in blanco wystawiony przez kredytobiorców i poręczony przez dwie osoby fizyczne: H. O. i K. S.. W dniu 8 stycznia 2001 r. powód wypełnił oświadczenie poręczyciela o stanie majątkowym złożone w zamiarze udzielenia poręczenia wekslowego (awalu), a dnia 9 stycznia 2001 r. oświadczenie o wyrażeniu zgody na przetwarzanie jego danych osobowych. Z dnia 18 stycznia 2001 r. pochodzą dokumenty opatrzone podpisem „(...)”: deklaracja poręczyciela weksla in blanco, oświadczenie poręczyciela wekslowego o poddaniu się egzekucji, oświadczenie o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie kredytu przez żonę i oświadczenie poręczyciela. Na wekslu in blanco wystawionym przez M. O. i M. J., w miejscu poręczycieli obok podpisu H. O. znalazł się podpis „(...)”.

Pismem z dnia 10 czerwca 2002 r. strona pozwana wezwała kredytobiorców do zapłaty kwoty 100.000 złotych tytułem niespłaconego kredytu, kwoty 31.078,54 złotych tytułem odsetek do dnia 9 czerwca 2002 r. i kosztów w kwocie 60 złotych, pod rygorem wystąpienia do sądu o nadanie klauzuli wykonalności wystawionemu bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Wcześniej jeszcze były prowadzone rozmowy z kredytobiorcami w celu wyjaśnienia spadku obrotów na rachunku bieżącym i przedstawienia wyników finansowych umożliwiających ocenę bieżącej zdolności kredytowej firmy. Ostatecznie doszło do wystawienia bankowych tytułów egzekucyjnych przeciwko kredytobiorczyniom i poręczycielom. W dniu 31 sierpnia 2002 r. wystawiono bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) przeciwko powodowi stwierdzając w nim, że z tytułu poręczenia weksla in blanco, wystawionego i złożonego do dyspozycji banku przez M. O. i M. S., poręczyciel wekslowy odpowiada solidarnie za spłatę udzielonego im kredytu. Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 21 listopada 2002 r., w sprawie sygn. akt I Co 3966/02, nadał temu tytułowi klauzulę wykonalności. Na podstawie tego tytułu wykonawczego, pozwany w dniu 10 lutego 2002 r. złożył wniosek o wszczęcie przeciwko powodowi postępowania egzekucyjnego w celu wyegzekwowania od niego kwoty 5.000 złotych i kosztów postępowania. Postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2003 r. Komornik Sądowy Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w S. umorzył postępowanie egzekucyjne w sprawie sygn. akt (...) wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji i zwrócił wierzycielowi tytuł wykonawczy.

W dniu 14 lipca 2004 r. M. i H. O. sprzedali W. i A. M. nieruchomość stanowiącą ich własność na prawach wspólności ustawowej, położoną w K. przy ul. (...) za cenę 180.000 złotych.

W dnia 14 czerwca 2006 r. powodowi zostało doręczone zawiadomienie Komornika Sądowego Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w S. o wszczęciu przeciwko niemu egzekucji w sprawie sygn. akt (...) na wniosek (ponowny) wierzyciela (...) S.A. w W. na podstawie tytułu wykonawczego – (...) z dnia 31 sierpnia 2002 r. opatrzonego klauzulą wykonalności. Zażalenie powoda na nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności zostało oddalone.

W dniu 10 listopada 2006 r. powód złożył w prokuraturze zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa polegającego na podrobieniu jego podpisów na dokumentach z dnia 18 stycznia 2001 r., a to na: oświadczeniu o poddaniu się egzekucji, deklaracji weksla in blanco, oświadczeniu poręczyciela oraz na oświadczeniu o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie kredytu. W toku wszczętego w tej sprawie śledztwa, biegły grafolog J. B. w opinii z dnia 20 kwietnia 2009 r. stanął na stanowisku, że podpisy na wymienionych dokumentach nie zostały nakreślone przez powoda, ale przez inną nieustaloną osobę. Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2006 r. śledztwo umorzono wobec niewykrycia sprawcy przestępstwa. W dniu 18 września 2007 r. pozwany złożył do akt postępowania karnego oryginały żądanych dokumentów, w tym między innymi:

-

oświadczenia K. S. z dnia 18 stycznia 2000 r. o wyrażeniu zgody na wystawienie weksla przez żonę M. S.

-

oświadczenia K. S. z dnia 18 stycznia 2000 r. o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie przez żonę M. S. kredytu

-

nieuzupełnionego weksla in blanco zawierającego wyłącznie podpisy wystawców M. O. i M. J. oraz poręczycieli H. O. i K. S.

-

deklaracji poręczyciela weksla in blanco z dnia 18 stycznia 2001 r., opatrzonej podpisem (...)

-

oświadczenia poręczyciela wekslowego o poddaniu się egzekucji z dnia 18 stycznia 2001r. opatrzonego podpisem (...)

-

oświadczenia K. S. z dnia 18 stycznia 2001 r. o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie przez żonę M. S. kredytu

-

oświadczenia poręczyciela z dnia 18 stycznia 2001 r. opatrzonego podpisem (...).

W wyniku badania powyższych dokumentów, powołany przez prokuratora biegły sądowy W. W. (2) z zakresu kryminalistycznych badań dokumentów dotyczących identyfikacji pisma ręcznego, w wydanej opinii stanął na stanowisku, że widniejące na nich podpisy (...) zostały nakreślone przez K. S..

Sąd Okręgowy także przeprowadził dowód z opinii biegłego z zakresu kryminalistycznych badań dokumentów. Biegły dr M. L. w opinii z dnia 25 stycznia 2010 r. stanął na stanowisku, że jest prawdopodobne, iż kwestionowane podpisy o treści (...) umieszczone na wekslu in blanco oraz na dokumentach z dnia 18 stycznia 2001 r., a to: oświadczeniu o poddaniu się egzekucji, deklaracji poręczyciela weksla in blanco, oświadczeniu poręczyciela i na oświadczeniu o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie kredytu, a także na oświadczeniu poręczyciela o stanie majątkowym, złożone w zamiarze udzielenia poręczenia wekslowego (awalu) z dnia 18 stycznia 2001 r. i na oświadczeniu o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych z dnia 19 stycznia 2001 r. – zostały wykonane przez osobę, od której pochodzi materiał porównawczy tj. przez K. S.. Biegły mgr K. W. w opinii z dnia 11 marca 2011 r. i ustnej uzupełniającej z dnia 24 listopada 2011 r. stwierdził, że kwestionowane podpisy (...) na wekslu in blanco oraz na dokumentach z dnia 18 stycznia 2001 r., a to: oświadczeniu o poddaniu się egzekucji, deklaracji poręczyciela weksla in blanco, oświadczeniu poręczyciela i na oświadczeniu o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie kredytu zostały nakreślone przez K. S..

Sąd Okręgowy ocenił wyżej wskazane opinie biegłych jako rzetelne i zwrócił uwagę na ich zbieżność ze sobą oraz z opinią biegłego sądowego W. W. (2) z dnia 11 maja 2011 r., opracowaną na potrzeby postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową (...). Z tych przyczyn uznał, że wyjaśniają wszelkie wątpliwości, co do autentyczności podpisów powoda na wskazanych przez niego dokumentach i dlatego został oddalony jego wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii instytutu ekspertyz sądowych specjalizującego się w badaniu pisma ręcznego.

Przechodząc do rozważań prawnych zasadności żądania pozwu Sąd Okręgowy stwierdził, że roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie, lecz z przyczyn innych niż przez niego wskazanych.

Wyjaśniono, że zgodnie z art. 840 § 1 pkt. 1 k.p.c. dłużnik może wytoczyć powództwo w celu pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, przez co w doktrynie rozumie się zaprzeczenie przez dłużnika obowiązkowi spełnienia na rzecz wierzyciela świadczenia objętego tytułem egzekucyjnym. W powództwie przeciwegzkucyjnym przeciwko bankowi, jego dłużnik może podnieść wszelkie zarzuty materialnoprawne dotyczące wierzytelności banku, objętej bankowym tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności. Chodzi tu o zarzuty powstałe przed wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, przed wydaniem klauzuli wykonalności i po jej wydaniu. W grę mogą wchodzić np. zarzuty nieistnienia roszczenia banku lub istnienia roszczenia w mniejszej wysokości niż ujęte w tytule, nienastąpienia wymagalności roszczenia (mimo umieszczenia w b.t.e. oświadczenia banku innej treści).

Mając powyższe na uwadze oraz wszelkie okoliczności rozpatrywanej sprawy, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że przeprowadzone postępowanie dowodowe nie potwierdziło zasadności zarzutów podniesionych przez powoda. W świetle opinii biegłych sądowych grafologów zarzut powoda sfałszowania jego podpisu na wekslu in blanco oraz na dokumentach z dnia 18 stycznia 2001 r., a to: oświadczeniu o poddaniu się egzekucji, deklaracji poręczyciela weksla in blanco, oświadczeniu poręczyciela i na oświadczeniu o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie kredytu przez jego żonę, a zatem zarzut nieistnienia z tej przyczyny wobec niego roszczenia banku okazał się chybiony. Sąd Okręgowy podkreślił, że poręczenie wekslowe jest instytucją całkowicie odrębną od poręczenia cywilnego i stosuje się do niego wyłącznie przepisy prawa wekslowego. Przepisy Kodeksu cywilnego o poręczeniu nie mają zastosowania do poręczenia wekslowego nawet w drodze analogii. Nie ma zatem także zastosowania do poręczenia wekslowego przepis art. 887 k.c. przewidujący odpowiedzialność odszkodowawczą wierzyciela wobec poręczyciela za szkodę wyrządzoną w wyniku wyzbycia się zabezpieczenia wierzytelności albo środków dowodowych. Specyficzna jest także akcesoryjność awalu. Ma ona znaczenie jedynie formalne, a byt prawny poręczenia nie zależy w gruncie rzeczy od istnienia zobowiązania dłużnika głównego, lecz od istnienia podpisu na wekslu. Odpowiedzialność poręczyciela wekslowego jest samodzielna materialnie, niesubsydiarna, solidarna i w ograniczonym jedynie stopniu zależna od zobowiązania głównego. Wynika to z podkreślanego w literaturze formalnego, skrypturalnego i abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego. Instytucja awalu służy przede wszystkim ochronie interesu wierzyciela. Awalista nie zobowiązuje się względem osoby, za którą poręczył, lecz względem jej wierzyciela. Zobowiązanie poręczyciela wekslowego - zgodnie z art. 32 prawa wekslowego - jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej. Te ostatnie wypadki są wyjątkowe i zachodzą tylko wówczas, gdy według prawa wekslowego nie powstało zobowiązanie wekslowe osoby, za którą zostało udzielone poręczenie. Poręczyciel ponosi odpowiedzialność nawet wówczas, gdy osoba, za którą poręczył nie miała zdolności wekslowej. Powszechnie przyjmuje się również, że awalista odpowiada także wtedy, gdy podpis osoby, za którą poręczył został sfałszowany (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2003 r. III CK 35/02, LEX nr 148666 i z dnia 9 września 2004 r. II CK 502/03, LEX nr 589963). Z powyższego, w ocenie Sądu pierwszej instancji, wynika niezbicie, że zarzuty powoda podniesione z daleko idącej ostrożności procesowej w pozwie oraz w dalszych pismach procesowych są oczywiście bezzasadne.

W rozpatrywanej sprawie ustalono jednak, że do dnia wydania w niej wyroku, złożony do dyspozycji strony pozwanej weksel in blanco wystawiony przez M. O. i M. S., a poręczony przez H. O. i powoda nie został przez nią uzupełniony, a zatem nie jest jeszcze wekslem, ze względu na to, iż nie zawiera wszystkich elementów wymaganych dla ważności weksla. Wskazuje na to art.10 Prawa wekslowego używając sformułowania "weksel, niezupełny w chwili wystawienia". Z wyrażenia tego wynika także i to, iż taki dokument nie może być uznany za papier bezwartościowy. Zawiera on już zobowiązanie wekslowe, bowiem wystawca lub awalista (poręczyciel) złożyli na nim swoje podpisy właśnie w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Z chwilą uzupełnienia weksla in blanco zgodnie z wolą wystawcy lub akceptanta i w sposób nadający mu cechy weksla własnego lub trasowanego staje się on wekslem, a zobowiązanie z poprawnie uzupełnionego weksla istnieje od chwili złożenia na nim podpisu, a nie dopiero od chwili uzupełnienia weksla. Dopóki jednak weksel in blanco nie zostanie uzupełniony w sposób nadający mu cechy weksla, osoby podpisane na wekslu in blanco nie mogą być traktowane jako zobowiązane wekslowo (wyrok SN z dnia 20 listopada 1930 r., Rw. III 1445/30, PS 1931, poz. 486; wyrok SA w Gdańsku z dnia 10 marca 1994r., I ACr 1178/94, OSA 1995/3/8; wyrok SN z dnia 4 czerwca 2003 r., I CKN 434/01, LEX nr 137623; postanowienie SA w Poznaniu z 14 listopada 2003 r., II AKz 835/03, Wokanda 2004, nr 5, s. 43 oraz poglądy doktryny np. A. Szpunar, Komentarz..., s. 95, według którego weksel in blanco jest wekslem, jednakże zobowiązanie z takiego weksla jest zobowiązaniem warunkowym, które wywoła skutki prawne z mocą wsteczną wówczas, gdy weksel zostanie poprawnie uzupełniony).

Wobec powyższego Sąd Okręgowy wskazał, że skoro weksel in blanco, podpisany przez powoda jako poręczyciela, nie został uzupełniony, to nie może być on traktowany jako zobowiązany wekslowo wobec pozwanego. W konsekwencji wystawienie przez stronę pozwaną bankowego tytułu egzekucyjnego, w którym na podstawie ksiąg banku stwierdzono, że figuruje w nich wymagalne zadłużenie powoda z tytułu poręczenia weksla in blanco wystawionego i złożonego do dyspozycji pozwanego przez M. O. i M. S., było niedopuszczalne. Dlatego też powództwo z art. 840 § 1 pkt. 1 k.p.c. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci tego bankowego tytułu egzekucyjnego, któremu Sąd nadał klauzulę wykonalności, należało uwzględnić w całości zgodnie z żądaniem pozwu. Wobec nieuzupełnienia przez pozwanego weksla in blanco, zgłoszony przez powoda również z daleko idącej ostrożności procesowej zarzut przedawnienia roszczenia o zwrot kredytu stwierdzonego bankowym tytułem egzekucyjnym, okazał się przedwczesny, albowiem początek biegu terminu przedawnienia roszczenia z weksla własnego skierowanego przeciwko wystawcy weksla własnego, zgodnie z art. 70 w związku z art. 103 i 104 prawa wekslowego, liczy się od dnia płatności weksla, a tą samą zasadę stosuje się do weksli in blanco. Przedawnienie praw z weksla in blanco nie rozpoczyna więc biegu do czasu jego wypełnienia. Natomiast po jego wypełnieniu, także poręczycielowi przysługuje zarzut uzupełnienia weksla po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, gdyż treścią upoważnienia zawartego w deklaracji wekslowej towarzyszącej wystawieniu weksla in blanco, wręczanego dla zabezpieczenia określonego roszczenia, jest objęte uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu, a to odnosi się również do przypadków użycia w deklaracji wekslowej zwrotu przewidującego możliwość wypełnienia weksla w każdym czasie oraz opatrzenia go datą płatności według uznania wierzyciela (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 522/07, LEX nr 496389).

Orzeczenie o kosztach procesu zostało wydane w oparciu o przepisy art.98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt. 6 i § 13 ust.2 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163 poz. 1348 ze zmianami) oraz art.113 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010r. Nr 90 poz. 594 ze zmianami).

Powyższy wyrok Sądu Okręgowego został w całości zaskarżony przez stronę pozwaną, która sformułowała następujące zarzuty:

1)  naruszenie przepisów prawa procesowego i materialnego tj. art. 840 § 1 pkt. 1 k.p.c. w zw. z art. 786 ^{( 2)} § 1 k.p.c. i art. 97, art. 5 ust. 2 pkt. 2 i art. 93 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe oraz art. 366 § 1 k.c., art. 876 k.c. i art. 65 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię oraz niezastosowanie i przyjęcie, że w okolicznościach niniejszej sprawy powód nie ponosi jako poręczyciel cywilny osobistej odpowiedzialności za spłatę kredytu udzielonego (...) Przedsiębiorstwo (...) s. c. z siedzibą w K., a pozwany był obowiązany wypełnić niezupełny weksel in blanco wystawiony przez wspólniczki tej spółki, za który poręczył powód, aby móc skutecznie wystawić przeciwko niemu bankowy tytuł egzekucyjny;

2)  naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność przyjętych przez Sąd pierwszej instancję ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez niestwierdzenie, że podpisane przez powoda – poręczyciela wekslowego dokumenty w postaci deklaracji poręczyciela weksla in blanco z dnia 18 stycznia 2001 r. oraz oświadczenia poręczyciela z dnia 18 stycznia 2001 r. pozwalają potraktować złożone w nich oświadczenia woli powoda jako poręczenie cywilne i pozwalały tym samym przyjąć osobistą odpowiedzialność powoda za spłatę kredytu;

3)  naruszenie przepisów postępowania, a to art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie zachodził szczególnie uzasadniony wypadek pozwalający na nieobciążenie pozwanego kosztami postępowania.

Zdaniem pozwanego sformułowania użyte w dokumentach podpisanych przez powoda pozwalają na przyjęcie, że udzielił on poręczenia cywilnego za istniejące zobowiązania kredytowe, wobec czego pozwany wystawiając bankowy tytuł egzekucyjny nie miał obowiązku uzupełnienia weksla in blanco, aby wdrożyć egzekucję przeciwko niemu.

W związku z powyższymi zarzutami apelujący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa;

2)  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obydwie instancje według norm przepisanych

względnie

3)  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia przy uwzględnieniu kosztów postępowania przed Sądem drugiej instancji.

Powód wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie może odnieść spodziewanego skutku, albowiem zarzuty w niej zawarte nie są trafne.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów naruszenia prawa procesowego oraz poczynienia wadliwych ustaleń faktycznych w sprawie. Ocena zasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego jest bowiem możliwa dopiero wtedy, gdy stan faktyczny, stanowiący podstawę dochodzonego roszczenia objętego pozwem, został ustalony w sposób prawidłowy. W części stan faktyczny nie był między stronami sporny. Niespornie pozwany bank udzielił M. S. i M. O. kredytu w rachunku bieżącym w związku z prowadzoną przez nie działalnością gospodarczą, a jednym z zabezpieczeń był wystawiony przez kredytobiorczynie weksel in blanco. Weksel ten został podpisany także przez powoda, który nie kwestionował swojego podpisu na blankiecie weksla. Poza sporem pozostawało także, iż kredytobiorczynie nie wywiązały się ze swojego zobowiązania, albowiem w oznaczonym czasie nie doszło do spłaty zaciągniętego kredytu, w związku z czym pozwany wystawił przeciwko nim bankowe tytuły egzekucyjne, które po opatrzeniu ich klauzulami wykonalności stanowiły podstawę wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Niespornie bankowy tytuł egzekucyjny został wystawiony także przeciwko powodowi, a jako podstawę jego wystawienia wskazano udzielenie przez niego poręczenia wekslowego. Tytułowi temu została nadana klauzula wykonalności i na podstawie tego tytułu wykonawczego było prowadzone przeciwko powodowi postępowanie egzekucyjne. Sporna pozostawała kwestia podpisania przez powoda określonych dokumentów towarzyszących udzieleniu poręczenia wekslowego, ponieważ powód zaprzeczał, aby miał te dokumenty podpisać. W związku z tym Sąd pierwszej instancji przeprowadził dowód z opinii biegłych z zakresu kryminalistycznego badania dokumentów, a uzyskana w ten sposób wiedza specjalna dawała podstawy do ustalenia, iż wbrew twierdzeniom powoda wskazane dokumenty zostały przez niego podpisane. W tym zakresie zarówno ocena przeprowadzonych dowodów, jak również poczynione na ich podstawie ustalenia Sądu pierwszej instancji w pełni zasługują na podzielnie. Nie była także kwestionowana okoliczność, że weksel in blanco, wystawiony przez kredytobiorczynie i poręczony przez powoda, do tej pory nie został wypełniony (oryginał nie wypełnionego weksla znajduje się w aktach postępowania przygotowawczego, a jego kserokopia na k. 1215 akt). Opisany stan faktyczny, w znacznej części niesporny, winien stanowić podstawę rozstrzygania o żądaniu pozwu. Zatem chybiony jest zarzut apelującego sprzeczności między poczynionymi przez Sąd Okręgowy ustaleniami faktycznymi a treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., ponieważ ocena dowodów dokonana przez Sąd pierwszej instancji odpowiada kryteriom wskazanym w tym przepisie i nie może być uznana za dowolną. Ponadto zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest adekwatny do uchybienia podnoszonego przez pozwanego, który zarzuca, iż podpisane przez powoda dokumenty pozwalają na przyjęcie, że udzielił on poręczenia cywilnego za zobowiązania kredytobiorczyń. Otóż określenie materialno-prawnej podstawy odpowiedzialności powoda należy do sfery stosowania prawa materialnego, a nie sfery ustaleń faktycznych. Jak już wskazano wyżej, elementy stanu faktycznego istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy częściowo były niesporne, a w zakresie spornym ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji zasługiwały na podzielnie. Zatem w tej części Sąd odwoławczy przyjmuje je za własne bez zbędnego powielania.

Na akceptację zasługuje także ocena prawna zasadności żądania powoda pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Przede wszystkim podkreślenia wymaga, iż podstawą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko powodowi było udzielenie przez niego poręczenia wekslowego za zobowiązania kredytobiorczyń, innymi słowy tytuł egzekucyjny został wystawiony przeciwko osobie mającej być dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności pozwanego banku wynikającej z czynności bankowej, polegającej na udzieleniu kredytu M. S. i M. O.. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 97 ust. 1 Prawa bankowego bankowy tytuł egzekucyjny może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia. W bankowym tytule egzekucyjnym pozwany wskazał podstawę jego wystawienia tj. udzielenie poręczenia wekslowego. Oczywistym jest, iż w tej sytuacji wobec żądania powoda rzeczą Sądu było przede wszystkim wyjaśnienie, czy powód ma obowiązek spełnienia na rzecz wierzyciela świadczenia objętego tytułem egzekucyjnym, a zatem czy powstało jego zobowiązanie wobec banku z tytułu udzielonego poręczenia wekslowego.

Należy wskazać, iż zobowiązanie osób podpisanych na wekslu powstaje z chwilą jego wystawienia. Zobowiązanie to jest jednak warunkowe. Wywołuje ono pełne skutki prawne z mocą wsteczną dopiero wówczas, gdy weksel zostanie wypełniony i odpowiada przepisom prawa wekslowego. Podstawową przesłanką odpowiedzialności dłużnika wekslowego jest wypełnienie weksla w taki sposób, aby spełniał wymagane przez prawo wekslowe warunki ważności. Z chwilą wręczenia weksla in blanco dochodzi między wydającym a odbiorcą do zawarcia umowy skierowanej na powstanie zobowiązania wekslowego. Zobowiązanie to powstaje jednak dopiero po uzupełnieniu dokumentu przez upoważnioną osobę o niezbędne elementy. W niniejszej sprawie niewątpliwie nie doszło do uzupełnienia weksla, a w konsekwencji nie powstało zobowiązanie powoda wobec pozwanego z tytułu udzielonego poręczenia wekslowego.

Zdaniem apelujące treść dokumentów podpisanych przez powoda dawała podstawę do przyjęcia, iż udzielił on poręczenia cywilnego czyli przyjęcia konwersji. W związku z tak sformułowanym zarzutem należy wyjaśnić, co następuje: deklaracja wekslowa może być traktowana jako poręczenie cywilne w tych wypadkach, w których z jakiegokolwiek powodu (zwłaszcza niezachowania przesłanek formalnych) weksel był nieważny. Przesłanką dokonania konwersji jest hipotetyczna wola stron udzielenia poręczenia według prawa cywilnego. Chodzi o ustalenie, czy gdyby strony wiedziały, że awal jest nieważny, zawarłyby umowę poręczenia prawa cywilnego. Taka wola stron musi wynikać z okoliczności towarzyszących podpisaniu deklaracji. Deklaracja wekslowa sama przez się nie stanowi poręczenia cywilnego za przyszły dług. Poza tym, co oczywiste, muszą być zachowane wymagania dotyczące poręczenia cywilnego. Jak trafnie wyjaśnił już Sąd pierwszej instancji poręczenie cywilne jest odrębną instytucją od poręczenia wekslowego. Sąd Okręgowy nie czynił ustaleń na okoliczność ewentualnej konwersji, ani nie dokonywał analizy w tym zakresie, co jest zrozumiałe z uwagi na zakres niniejszego postępowania. Przedmiotem sprawy jest powództwo przeciwegzekucyjne, a w konsekwencji zakresem ustaleń i analizy było objęte zobowiązanie wskazane w kwestionowanym tytule wykonawczym. Pozwany skorzystał z przysługującego mu uprawnienia do uproszczonego uzyskania tytułu wykonawczego poprzez wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego (stwierdzającego istnienie wymagalnego roszczenia dłużnika na podstawie ksiąg bankowych) i złożenie wniosku o nadanie mu klauzuli wykonalności przez Sąd. W postępowaniu klauzulowym badane są jedynie wymogi formalne, natomiast w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego można kwestionować powstanie obowiązku objętego tytułem (co ma miejsce w niniejszej sprawie). Skoro w bankowym tytule egzekucyjnym pozwany bank wskazał konkretne zobowiązanie, którego źródłem miało być udzielenie przez powoda poręczenia wekslowego, to nie może obecnie twierdzić, że faktycznie zobowiązanie powoda powstało z innego tytułu tj. poręczenia cywilnego. Pozwany, jako profesjonalista, winien był dochować wszelkich aktów staranności i w prawidłowy sposób skorzystać z uzyskanych zabezpieczeń zwłaszcza, że poręczenie wekslowe lepiej chroni interesy wierzyciela niż poręczenie cywilne.

Wobec powyższych rozważań należy w pełni podzielić ocenę prawną żądania powoda przedstawioną przez Sąd Okręgowy, która skutkowała uwzględnieniem powództwa przeciwegzekucyjnego na podstawie art. 840 § 1 pkt. 1 k.p.c.. Sąd pierwszej instancji nie uchybił wskazanym w apelacji przepisom prawa materialnego, dlatego brak jest uzasadnionych podstaw do podważenia prawidłowego orzeczenia Sądu Okręgowego. Z tych przyczyn apelacja, jako niezasadna, podlegała oddaleniu w oparciu o art. 385 k.p.c.. Nie sposób także dopatrzeć się podstaw do zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu i zastosowania art. 102 k.p.c., będącego wyrazem zasady słuszności i odstępstwem od reguły orzekania o kosztach procesu stosownie do wyniku sprawy. Pozwany jest profesjonalistą, który korzystając ze swojej uprzywilejowanej pozycji i możliwości uzyskania tytułu wykonawczego bez konieczności sądowego dochodzenia roszczenia, nie dopełnił swoich obowiązków. Wystawiony bowiem przez niego bankowy tytuł egzekucyjny obejmował roszczenie wynikające ze zobowiązania, które jeszcze nie powstało, ponieważ weksel nie został uzupełniony. W tych okolicznościach brak jest podstaw do zastosowania zasady słuszności i odstąpienia od obciążania pozwanego kosztami procesu.

O kosztach postępowania apelacyjnego postanowiono stosownie do jego wyniku, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c..