Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 26/11
POSTANOWIENIE
Dnia 23 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania S. L.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o rentę rodzinną w związku ze służbą wojskową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 listopada 2011 r.,
zażalenia odwołującej się na postanowienie Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 11 sierpnia 2011 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 11 sierpnia 2011 r. odrzucił skargę kasacyjną wniesioną przez ubezpieczoną
S. L. od wyroku tego Sądu z dnia 13 października 2010 r.
W pisemnych motywach swego postanowienia Sąd Apelacyjny przypomniał,
że wymienionym wyrokiem oddalił apelację ubezpieczonej od wyroku Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 czerwca 2010 r.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczona, reprezentowana przez swego
pełnomocnika, wniosła skargę kasacyjną, nie określając w niej jednak wartości
przedmiotu zaskarżenia. Wezwany, zgodnie z wytycznymi zawartymi
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2011 r., III UK 11/11, do
2
uzupełnienia tego braku formalnego skargi kasacyjnej pełnomocnik ubezpieczonej
wyjaśnił, że przedmiotowa sprawa nie jest sprawą o prawa majątkowe, w której
o dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu
zaskarżenia. Podkreślił, iż przedmiotem zaskarżenia w sprawie jest odmowa
przyznania skarżącej prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu, którego śmierć
nastąpiła w związku ze służbą wojskową. Na uzasadnienie swojego stanowiska
wskazał przy tym pogląd prawny zawarty w postanowieniu Sądu Najwyższego
z dnia 8 lipca 2004 r., II UZ 21/04 oraz przytoczył zarzuty merytoryczne względem
zaskarżonej przez ubezpieczoną decyzji organu rentowego.
Odwołując się do regulacji zawartej w art. 3982
§ 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny
stwierdził, iż przede wszystkim pełnomocnik ubezpieczonej nie uzupełnił
w zakreślonym mu terminie braku formalnego skargi kasacyjnej, w związku z czym
podlegała ona odrzuceniu. Ponadto sąd drugiej instancji podkreślił, ze zarówno on,
jak i uprzednio sąd pierwszej instancji, zauważyły w uzasadnieniach wydanych
orzeczeń, iż istoty sporu w rozpoznawanej sprawie nie stanowi prawo do renty
rodzinnej, lecz jej wysokość, która jest różna w zależności od tego, czy śmierć
zmarłego nastąpiła w związku ze służbą wojskową, czy też bez tego związku. Taki
sam pogląd wyraził również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 czerwca
2011 r., w którym stwierdził, że przedmiotowa sprawa jest sprawą o prawa
majątkowe, w której o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość
przedmiotu zaskarżenia. Organ rentowy decyzją z dnia 19 listopada 2008 r.
przyznał bowiem ubezpieczonej rentę rodzinną po żołnierzu, którego śmierć nie
pozostaje w związku ze służbą wojskową w wysokości 60% jej wymiaru, zaś
ubezpieczona dochodziła prawa do renty po zmarłym żołnierzu, którego śmierć
pozostaje w związku ze służbą wojskową w wysokości 70% wymiaru. Istotą sprawy
nie jest więc prawo do S. L. do renty rodzinnej po zmarłym żołnierzu, ponieważ
okoliczność czy jego śmierć miała związek ze służbą wojskową ma bezpośredni
wpływ na wysokość renty, a nie na prawo do tego świadczenia. Dlatego też skarga
kasacyjna ubezpieczonej podlegała odrzuceniu na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c.
Powyższe postanowienie zaskarżyła zażaleniem ubezpieczona S. L.
działająca za pośrednictwem swego pełnomocnika, który zarzucił temu
postanowieniu naruszenie art. 3982
§ 1 k.p.c.
3
Równocześnie autor zażalenia ponownie wyjaśnił, że jego zdaniem
przedmiotowa sprawa nie jest sprawą o prawa majątkowe, w której
o dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu
zaskarżenia. Podkreślił, iż przedmiotem zaskarżenia w sprawie jest odmowa
przyznania skarżącej prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu, którego śmierć
nastąpiła w związku ze służbą wojskową. Na uzasadnienie swojego stanowiska
powołał też pogląd prawny zawarty w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
8 lipca 2004 r., II UZ 21/04 oraz przytoczył zarzuty merytoryczne odnoszące się do
zaskarżonej przez ubezpieczoną decyzji organu rentowego, stwierdzając że była
ona wynikiem błędnej wykładni art. 43 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz
art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych
i wojskowych oraz ich rodzin.
Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z treścią art. 3982
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna jest niedopuszczalna
w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest
niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych, w sprawach gospodarczych – niższa niż
siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w sprawach z zakresu prawa pracy
i ubezpieczeń społecznych - niższa niż dziesięć tysięcy złotych. Jednakże
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje
niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie
i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia
społecznego. Wypada dodać, iż każda sprawa o emeryturę lub rentę, bez względu
na to, czy przedmiotem roszczenia jest w niej prawo do tych świadczeń, czy też ich
wysokość, jest sprawą o prawo majątkowe, gdyż żądanie ubezpieczonego zmierza
w istocie do realizacji prawa mającego bezpośredni wpływ na jego stosunki
majątkowe (por. np. uzasadnienie orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia
1961 r., 2 CR 909/59, OSPiKA 1962, nr 1, poz. 8, czy też postanowienie Sądu
4
Najwyższego z dnia 6 listopada 2008 r., II UZ 47/08, OSNP 2010, nr 9-10, poz.
128).
Już w poprzednio obowiązującym stanie prawnym określający wówczas
dopuszczalność kasacji art. 3921
§ 1 k.p.c., zawierający w zdaniu drugim regulację
tożsamą z cytowanym wyżej art. 3982
§ 1 k.p.c., a w zdaniu pierwszym różniący się
od niego tylko wartością przedmiotu zaskarżenia, był wielokrotnie przedmiotem
wykładni Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 17 stycznia 2001 r., II UZ
145/00 (OSNP 2002, nr 19, poz. 474) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych, poza sprawami o przyznanie i wstrzymanie
emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego,
dopuszczalność kasacji zależy od wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 3921
k.p.c.
w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji, Dz. U. Nr 48, poz. 554). Analogiczne stanowisko Sąd
Najwyższy zajął również w postanowieniu z dnia 23 marca 2001 r., II UKN 706/00
(OSNP 2002, nr 24, poz. 609), wskazując tam, że na podstawie art. 3921
k.p.c.
tylko w sprawach o przyznanie i wstrzymanie emerytury lub renty oraz objęcie
obowiązkiem ubezpieczenia społecznego kasacja przysługuje niezależnie od
wartości przedmiotu zaskarżenia, w pozostałych sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych kasacja nie przysługuje, jeżeli wartość ta, ustalona stosownie do art.
22 k.p.c., jest niższa niż dziesięć tysięcy złotych. Z kolei w postanowieniu z dnia 25
maja 2001 r., II UZ 30/01 (OSNP 2003, nr 6, poz. 161) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że
sprawa o podwyższenie (przeliczenie podstawy wymiaru) emerytury nie jest sprawą
o przyznanie lub wstrzymanie prawa do emerytury, w której kasacja przysługuje
niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 3921
§ 1 zdanie drugie k.p.c.).
Taki sam kierunek wykładni art. 3921
k.p.c. został zaprezentowany w kolejnych
orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. postanowienia : z dnia 13 marca 2001 r.,
II UZ 13/01, OSNP 2003, nr 2, poz. 47, z dnia 13 marca 2001 r., II UZ 15/01, OSNP
2003, nr 2, poz. 49, z dnia 28 listopada 2001 r., II UZ 80/01, OSNP 2003, nr 18,
poz. 449, czy też z dnia 10 kwietnia 2002 r., II UZ 31/02, LEX nr 54791). Zachował
on aktualność również w obecnym stanie prawnym, czego przykładem może być
5
postanowienie z dnia 13 stycznia 2006 r., I UZ 47/05 (OSNP 2006, nr 3-4, poz. 56)
oraz postanowienie z dnia 11 kwietnia 2006 r., II UZ 1/06 (niepublikowane),
w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli prawo do emerytury nie jest
kwestionowane postępowaniu sądowym, w którym chodzi o wysokość tego prawa,
to o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu zaskarżenia
określona w art. 3982
§ 1 k.p.c. oraz postanowienie z dnia 6 listopada 2008 r., II UZ
48/08 (LEX nr 686064), zgodnie z którym jeśli przedmiotem sporu nie jest prawo do
emerytury lub renty, lecz jedynie jego wysokość, to dopuszczalność zaskarżenia
wyroku Sądu drugiej instancji uzależniona jest od wartości przedmiotu zaskarżenia
obliczonej w oparciu o przepis art. 22 k.p.c. i stanowi ona różnicę między
wysokością świadczenia wypłacanego przez organ rentowy, a wysokością
świadczenia żądanego przez ubezpieczonego w skali jednego roku (por. także
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 10 listopada 2010 r., II UZ 30/10, LEX nr
707896 oraz z dnia 17 listopada 2010 r., II UZ 31/10, LEX nr 707897). Z kolei
w sprawach o rentę z tytułu niezdolności do pracy w orzecznictwie Sądu
Najwyższego utrwalił się pogląd, zgodnie z którym sprawa wszczęta odwołaniem
od decyzji rozstrzygającej o prawie do renty z tytułu niezdolności do pracy,
kwestionującym wyłącznie stopień tej niezdolności, jest sporem o wysokość
świadczenia, w którym o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość
przedmiotu zaskarżenia (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 14 stycznia
1997 r., II UKN 51/96, OSNAPiUS 1997, nr 17, poz. 329, z dnia 17 marca 2004 r.,
III UZ 1/04, niepublikowane, z dnia 7 czerwca 2005 r., II UZ 26/05, niepublikowane,
z dnia 6 listopada 2008 r., II UZ 47/08, OSNP 2010, nr 9-10, poz. 128 oraz dnia
16 lipca 2009 r., II UZ 22/09, LEX nr 536857). Podzielając w pełni zaprezentowane
poglądy judykatury, Sąd Najwyższy stwierdza zatem, że nie jest tak, iż w nawet
przypadku, w którym dojdzie do zakwestionowania decyzji organu rentowego
wydanej w następstwie rozpoznania wniosku o emeryturę lub rentę (o prawo do
któregoś z tych świadczeń), skarga kasacyjna wniesiona od wyroku Sądu drugiej
instancji będzie dopuszczalna niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia (art.
3982
§ 1 zd. 2 k.p.c.). O dopuszczalności skargi kasacyjnej, również w takich
sprawach, musi bowiem decydować rzeczywisty przedmiot sporu, a następnie
przedmiot zaskarżenia, określony w odwołaniu wszczynającym postępowanie
6
sądowe, stosownie do treści art. 468 § 2 pkt 1 i 3 k.p.c. Jeśli więc przedmiotem tym
będzie tylko wysokość emerytury lub renty (wysokość prawa do jednego z tych
świadczeń) wynikająca z uwzględnienia elementów mających wpływ na ową
wysokość, to taką sprawę należy traktować jako sprawę o prawa majątkowe
w rozumieniu art. 3982
§ 1 zd. 1 k.p.c.
Poglądy odmienne, wyrażone w powołanym w zażaleniu postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2004 r., II UZ 21/04 (LEX nr 686063), a także
w postanowieniu z dnia 28 listopada 2001 r., II UZ 82/01 (OSNP 2003, nr 19, poz.
474), czy też w postanowieniu z dnia 3 listopada 2004 r., I UZ 37/04 (OSNP 2005,
nr 15, poz. 236) nie są natomiast powszechnie akceptowane. Dodać wypada, iż
zaprezentowane w postanowieniu z dnia 8 lipca 2004 r., II UZ 21/04 stanowisko
Sądu Najwyższego w ogóle nie może być brane pod uwagę w rozpoznawanej
sprawie, jeśli zważyć że wyraźnie nawiązuje ono do kwestii ubiegania się przez
osobę ubezpieczoną wprawdzie o takie samo (z nazwy) świadczenie, ale oparte na
innej podstawie prawnej. Stąd na przykład odwołanie się w tym postanowieniu do
poglądu wyrażonego w postanowieniu z dnia 13 maja 2004 r., II UZ 13/04, którego
teza brzmi: „kasacja, w której ubezpieczony domaga się – przy uwzględnieniu
spornych okresów składkowych i nieskładkowych – przyznania prawa do emerytury
na podstawie art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach (…)
w miejsce emerytury przyznanej na podstawie art. 28 tej ustawy, przysługuje bez
względu na wartość przedmiotu zaskarżenia”, czy też stwierdzenie, że „Ujawnienie
nowych dowodów, a więc np. odnalezienie dokumentacji potwierdzającej pracę
w szczególnych warunkach, lub odtworzenie dokumentacji świadczącej o pracy
ubezpieczonego w kopalni węgla, ma wpływ nie tylko na wysokość (na to ma wpływ
w sposób pośredni), ale przede wszystkim ma wpływ na ustalenie podstawy
przyznania mu określonej emerytury, a więc sięga do przesłanek prawa do
świadczenia, np. w postaci emerytury górniczej”. Zdaniem Sądu Najwyższego
wyrażonym w sprawie będącej przedmiotem postanowienia z dnia 8 lipca 2004 r.,
II UZ 21/04 „podobnego rodzaju roszczenie wysunęła powódka”.
Odnosząc natomiast przedstawione rozważania do stanu faktycznego
charakterystycznego dla rozpoznawanej sprawy, Sąd Najwyższy zauważa, iż
7
postępowanie w tej sprawie zostało zainicjowane odwołaniem wniesionym przez
ubezpieczoną od decyzji organu rentowego dotyczącej w istocie nie przyznania
prawa do renty rodzinnej po żołnierzu (prawo to ubezpieczona uzyskała bowiem na
podstawie decyzji organu rentowego z dnia 19 listopada 2008 r.), lecz ustalenia
wysokości tego świadczenia. Wypada dodać, iż zgodnie z art. 43 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin świadczenie określone w Rozdziale 5 tej ustawy, a zatem również renta
rodzinna, przysługują członkom rodziny: 1) żołnierza, który zmarł: a) w czasie
odbywania czynnej służby wojskowej lub b) w ciągu 3 lat od zwolnienia ze służby
wojskowej, jeżeli śmierć nastąpiła wskutek chorób powstałych lub urazów
doznanych w czasie odbywania służby wojskowej; 2) inwalidy wojskowego
uprawnionego w chwili śmierci do renty z tytułu niezdolności do pracy, a także
członkom rodziny żołnierza, który zaginął w czasie pełnienia służby woskowej (ust.
2). Z kolei stanowiący jedyną podstawę prawną wymienionej renty art. 45 ust. 1
mówi wyłącznie o rencie rodzinnej, która przysługuje uprawnionym członkom
rodziny zmarłego, nawiązując w tym zakresie do art. 44 tej ustawy określającego
krąg osób uprawnionych do wskazanego świadczenia oraz do dodatków
wymienionych w art. 48 i art. 50. Prawo do renty rodzinnej jest więc uzależnione od
ustalenia, czy dana osoba należy do kręgu osób uprawnionych oraz od tego, czy
osoba, po której renta ma być przyznana została wymieniona w art. 43 ust. 1 i 2, a
nie od tego czy śmierć członka rodziny, po którym renta ma być przyznana,
nastąpiła w związku ze służbą wojskową, czy też bez takiego związku. Związek
śmierci ze służbą wojskową nabiera zaś znaczenia dopiero na etapie obliczenia
wysokości świadczenia. Jak wynika bowiem z tabeli stanowiącej część powołanego
przepisu, w przypadku stwierdzenia związku śmierci ze służbą wojskową renta
rodzinna wynosi miesięcznie (gdy uprawnioną jest jedna osoba) 70% podstawy
wymiaru, a w sytuacji gdy związek taki nie zostanie potwierdzony – 60% podstawy
wymiaru. Skoro zatem związek śmierci ze służbą wojskową nie decyduje o prawie
do renty rodzinnej (nie stanowi przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia), lecz
o jej wysokości, to wbrew odmiennemu stanowisku zaprezentowanemu przez
skarżącą w obecnie rozpoznawanym zażaleniu, przedmiotowa sprawa nie jest
sprawą o przyznanie renty w rozumieniu art. 3982
§ 1 zd. 2 k.p.c., w której skarga
8
kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, ale sprawą
o prawo majątkowe, w której o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość
przedmiotu zaskarżenia w rozumieniu art. 3982
§ 1 zd. 1 k.p.c. Jeżeli zaś jest ona
niższa niż 10.000 złotych, to skarga kasacyjna jako niedopuszczalna podlega
odrzuceniu. Skarżąca, mimo wezwania jej do tego przez sąd drugiej instancji, nie
określiła wartości przedmiotu zaskarżenia, a co za tym idzie nie usunęła braków
skargi kasacyjnej w terminie, doprowadzając do sytuacji, o której mowa w art. 3986
§ 2 k.p.c., i uniemożliwiając tym samym ewentualne nadanie skardze kasacyjnej
dalszego biegu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2008 r.,
II UZ 41/07, OSNP 2009, nr 7-8, poz. 107). To powodowało, iż jej skarga kasacyjna
słusznie została odrzucona zaskarżonym postanowieniem.
Kierując się przedstawionymi argumentami oraz opierając się na treści art.
39814
k.p.c., w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.