Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 188/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. Ł.
przeciwko Spółce dla Zagospodarowania Wspólnoty Gruntowej w B.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 grudnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2010 r. oddalił powództwo J. Ł. o
stwierdzenie nieważności uchwały ogólnego zebrania członków pozwanej Spółki do
Zagospodarowania Wspólnoty Gruntowej w B. z dnia 13 kwietnia 2008 r. w sprawie
wyboru członków zarządu. Nieważność tej uchwały powód uzasadniał
niezaproszeniem wielu członków na zebranie, wadliwym głosowaniem niektórych
osób obecnych na zebraniu i brakiem wymaganego kworum.
Apelacja powoda została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia
15 grudnia 2010 r.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art.
58 § 1 k.c. w związku z art. 189 k.p.c. oraz przepisu art. 19 w związku z art. 16
ust. 1 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych
(Dz. U.28.169 ze zm. – dalej powoływanej także za pomocą skrótu: „u.w.g.”).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wspólnoty gruntowe w ujęciu przepisów wymienionej ustawy, wzbudzające
obecnie niejednokrotnie duże zainteresowanie ze względu na rozległy obszar
i atrakcyjne położenie stanowiących je nieruchomości, są pozostałościami dwóch
epok. Stanowią relikt stosunków feudalnych (art. 1) poddany charakterystycznym
dla okresu „realnego socjalizmu” regulacjom realizującym - głównie środkami
administracyjnymi - politykę uspołecznienia rolnictwa. W myśl powołanej ustawy,
uprawnionymi do udziału we wspólnocie gruntowej są osoby fizyczne lub prawne
posiadające gospodarstwo rolne, jeżeli w ciągu ostatniego roku przed dniem
wejścia w życie ustawy faktycznie korzystały z tej wspólnoty (art. 6 ust. 1).
Wykaz uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej oraz wykaz obszarów
gospodarstw przez nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we
wspólnocie ustala w drodze decyzji właściwy organ administracyjny (art. 8 ust. 2).
Ustalenie wykazów, o których mowa w art. 8 ust. 2, powinno być dokonane
w, mającym charakter instrukcyjny (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
7 marca 2002 r., II CKN 619/99, OSNC 2003, nr 2, poz. 30), terminie jednego roku
od dnia wejścia w życie ustawy, którym był 5 lipca 1963 r. (art. 8 ust. 5 i art. 35).
3
Uprawnieni do udziału we wspólnocie gruntowej powinni utworzyć spółkę do
sprawowania zarządu nad wspólnotą i do właściwego zagospodarowania gruntów
wchodzących w skład tej wspólnoty (art. 14 ust. 1; zob. też art. 25). Spółka ta, dalej
nazywana spółką do zagospodarowania wspólnoty, jest osobą prawną i działa na
podstawie statutu (art. 15 ust. 1). Jej członkami są uprawnieni do udziału we
wspólnocie gruntowej (art. 16 ust. 1). Statut spółki powinien określać m.in. organy
spółki, sposób ich powoływania i zakres działania (art. 17 pkt 3). Nazwa spółki
i skład zarządu spółki oraz obszar wspólnoty gruntowej i wykaz uprawnionych
do korzystania z tej wspólnoty podlegają z urzędu wpisowi do ewidencji gruntów;
wszelkie późniejsze zmiany w obszarze wspólnoty gruntowej i w wykazie
uprawnionych, jak również zmiana statutu i zmiany w składzie osobowym zarządu,
zgłasza do ewidencji zarząd spółki (art. 18 ust. 2). Dla nieruchomości
stanowiących wspólnotę gruntową nie prowadzi się ksiąg wieczystych (art. 11).
Przy podejmowaniu uchwały na zebraniach członków spółki każdy członek ma
prawo tylko do jednego głosu bez względu na wielkość jego udziału w tej
wspólnocie (art. 19). Udział we wspólnocie gruntowej może być zbyty tylko na rzecz
podmiotu mającego już udział w tej wspólnocie lub posiadacza gospodarstwa
rolnego w tej samej miejscowości lub miejscowości przyległej do wspólnoty (art. 27
ust. 1). W razie zbycia wszystkich gruntów gospodarstwa rolnego przez
uprawnionego do udziału we wspólnocie gruntowej udział w tej wspólnocie
przechodzi na nabywcę tego gospodarstwa (art. 28 ust. 1). Jeżeli gospodarstwo
rolne, z którego posiadaniem był związany udział we wspólnocie gruntowej, zostało
podzielone na części w drodze działu spadku lub wyjścia ze współwłasności, udział
we wspólnocie ulega podziałowi proporcjonalnie do obszaru tych części (art. 29).
Zgodnie ze statutem pozwanej spółki w brzmieniu obowiązującym w dniu
podjęcia zaskarżonej uchwały, jej organem jest m.in. ogólne zebranie członków
(§ 9 pkt 1). Według tego statutu, zawiadomienie o zebraniu wraz z porządkiem
obrad powinno być wysłane członkowi spółki na adres uwidoczniony w rejestrze
członków przynajmniej na 14 dni przed wyznaczoną datą zebrania (§ 10 pkt 2).
Uchwały zebrania zapadają zwykłą większością głosów (§ 11 pkt 2).
Jeżeli na zebraniu jest obecnych mniej niż połowa członków, zebranie zwołuje się
po raz drugi z tym samym porządkiem obrad, co najmniej godzinę później; uchwały
4
zebrania zwołanego w drugim terminie zapadają zwykłą większością głosów bez
względu na liczbę obecnych na zebraniu (§ 11 pkt 4).
Ze zbieżnych z ustaleniami Sądu Okręgowego ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę wyroku Sądu Apelacyjnego wynika, że decyzją Wydziału
Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w B. wydaną na
podstawie art. 8 ust. 2 u.w.g. w dniu 26 stycznia 1970 r., a więc już po upływie
określonego w art. 8 ust. 5 u.w.g. rocznego terminu instrukcyjnego, ustalono wykaz
udziałowców wspólnoty gruntowej miasta B., będących zarazem członkami Spółki
do Zagospodarowania Wspólnoty Gruntowej w B. Późniejsze listy uprawnionych do
udziału w tej wspólnocie i zarazem członków spółki do jej zagospodarowania
opierały się na danych z ewidencji gruntów (stanowiły wypisy z tej ewidencji).
Zmiany danych były systematycznie zgłaszane do ewidencji gruntów przez zarząd
pozwanej spółki. Jeżeli uprawniony do udziału we wspólnocie zmarł, a nie ustalono
jego następców prawnych, figurował on nadal w ewidencji, jednak z odpowiednią
adnotacją. Ogólne zebranie członków pozwanej spółki w dniu 13 kwietnia 2008 r.
zostało zwołane przez zarząd na podstawie wypisu z rejestru gruntów z dnia 31
stycznia 2007 r. Osoby w nim wymienione z adresem, zamieszkałe w B., zostały
zawiadomione osobiście; fakt zawiadomienia potwierdziły podpisem na liście obok
swego nazwiska. Osoby wymienione z adresem, ale zamieszkałe poza B., zostały
zawiadomione listownie, na 14 dni naprzód, bez potwierdzenia odbioru. Osoby
wymienione bez adresu, w liczbie 95, nie zostały zawiadomione. Zawiadomiono
jednak następców prawnych niektórych z tych osób, których adresy znano.
Następcy ci w chwili zwoływania zebrania w dniu 13 kwietnia 2008 r. znajdowali się
na dodatkowej liście sporządzonej przez zarząd, a po ich zgłoszeniu przez zarząd
do ewidencji gruntów zostali uwzględnieni w znajdującym się w aktach sprawy
wypisie z ewidencji z dnia 28 sierpnia 2009 r. Początek zebrania w dniu 13 kwietnia
2008 r., w którym wzięło udział 89 osób, przesunięto wobec braku kworum w
pierwszym terminie (godzina 10) na godzinę 11. W głosowaniu nad uchwałą objętą
pozwem wzięło udział 88 osób.
Sąd Apelacyjny trafnie opowiedział się za możliwością stwierdzenia
w ramach powództwa o ustalenie, którego dotyczy art. 189 k.p.c., nieważności
uchwały ogólnego zebrania członków spółki do zagospodarowania wspólnoty
5
gruntowej z powodu jej sprzeczności z ustawą. Uchwały zebrania członków spółki
do zagospodarowania wspólnoty gruntowej skierowane na wywołanie skutków
prawnych w sferze stosunków cywilnoprawnych podlegają, jako czynności prawne,
w odniesieniu do których, inaczej niż w przypadku uchwał walnego zgromadzenia
akcjonariuszy lub uchwał wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2003 r., II CK 438/02, OSP 2006,
z. 5, poz. 7 i uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 1 marca
2007 r., III CZP 94/06, OSNC 2007, nr 7-8, poz. 95), nie przewidziano przepisów
szczególnych wyłączających taką możliwość (art. 252 § 1 i art. 425 § 1 k.s.h.),
przepisowi art. 58 § 1 k.c. Specyficzny charakter uchwał organów osób prawnych
jako czynności prawnych uzasadnia przy stosowaniu do nich art. 58 § 1 k.c. jedynie
szersze ujęcie sprzeczności czynności prawnej z ustawą. Uzasadnia ją nie tylko –
jak w przypadku innych niż uchwały czynności prawnych – niezgodność samej
treści uchwały z ustawą (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 14 września 2007 r., III CZP 31/07, OSNC 2008, nr 2, poz. 14), ale i mogące
mieć wpływ na treść uchwały naruszenie norm ustawowych dotyczących jej
podejmowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK
362/08, LEX nr 863395).
Sąd Apelacyjny zarazem jednak zasadnie nie stwierdził podstaw
w okolicznościach niniejszej sprawy do zastosowania do objętej pozwem uchwały
art. 58 § 1 k.c.
Z przytoczonych wyżej przepisów ustawy o zagospodarowaniu wspólnot
gruntowych wynika, że pierwotne nabycie uprawnienia do udziału we wspólnocie
gruntowej, warunkowanego posiadaniem gospodarstwa rolnego, następowało
z mocy samej ustawy, a podlegało stwierdzeniu w trybie administracyjnym.
Poza tym szczególną rolę w dokumentowaniu tego uprawnienia przyznano
ewidencji gruntów. Pierwotnych udziałowców wspólnoty określał wykaz, ustalony
decyzją wydaną na podstawie art. 8 ust. 2 u.w.g.; w sprawie: decyzją z dnia
26 stycznia 1970 r. Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej w B. Podlegał on wpisowi do ewidencji gruntów. Konsekwentnie,
wpisowi do ewidencji gruntów podlegają też wszelkie zmiany w wykazie osób
uprawnionych. Artykuł 18 ust. 2 u.w.g., nakładający obowiązek zgłaszania zmian
6
do ewidencji na zarząd spółki do zagospodarowania wspólnoty, nie wyklucza
ujawniania tych zmian w ewidencji także na ogólnych zasadach, przewidzianych
w art. 22 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne
i kartograficzne (jedn. tekst: Dz. U. 2010. 193.1287 ze zm. - dalej: „P.g.k.”) i § 46
oraz § 47 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia
29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. 2001.38.454
dalej: „rozp. e.g.b.”). Wprowadzenie ich do ewidencji może być zatem dokonane
w drodze czynności materialno-technicznej na podstawie udokumentowanego
zdarzenia (art. 22 ust. 2 i 3 P.g.k.) lub - gdy niezbędne jest przeprowadzenie
postępowania wyjaśniającego (§ 47 ust. 3 rozp. e.g.b.) - w drodze deklaratoryjnej
decyzji starosty (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 stycznia
2011 r., I OSK 343/10, LEX nr 745220). Wypisy z ewidencji gruntów mają charakter
dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. (por. wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 15 kwietnia 2008 r.,
II SA/Łd 189/08, LEX nr 510329) i korzystają z domniemania zgodności z prawdą
zawartego w nich oświadczenia (art. 252 k.p.c.). Domniemanie to może zostać
obalone w postępowaniu cywilnym, jednak tylko wtedy, gdy nie łączy się to
z podważeniem mocy wiążącej ostatecznej decyzji, stanowiącej podstawę wpisu
w ewidencji (art. 16 k.p.a.). Można więc w postępowaniu cywilnym dowodzić, że to,
co wynika z opartego na decyzji wpisu w ewidencji nie jest zgodne z rzeczywistym
stanem wskutek zdarzeń zaistniałych po wydaniu decyzji, nie można natomiast
wykazywać, że to, co wynika z opartego na decyzji wpisu w ewidencji nie jest
zgodne z rzeczywistym stanem, kwestionując samą decyzje (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2002 r., II CKN 619/99).
Ze względu na szczególną rolę, jaka w dokumentowaniu uprawnienia do
udziału we wspólnocie gruntowej, z którym łączy się członkostwo spółki do
zagospodarowania wspólnoty, przypada ewidencji gruntów, podstawę ustalenia
osób uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej miasta B., podlegających
zawiadomieniu o zebraniu w dniu 13 kwietnia 2008 r., powinny stanowić dane
zawarte w ewidencji gruntów w dniu poprzedzającym datę tego zebrania o okres
potrzebny na dokonanie zawiadomienia z wyprzedzeniem przewidzianym w
statucie (14 dni). Innymi słowy, o zebraniu tym należało zawiadomić wszystkie
7
osoby wymienione jako uprawnione do udziału we wspólnocie gruntowej miasta
Biłgoraja w wypisie z ewidencji gruntów sporządzonym na około 3 tygodnie przed
datą tego zebrania, pod wskazanymi w nim adresami. Posłużenie się przez zarząd
pozwanej spółki przy zwoływaniu zebrania w dniu 13 kwietnia 2008 r. wypisem z
ewidencji gruntów sprzed ponad roku oraz dodatkową własną listą późniejszych
zmian dotyczących osób uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej miasta
B. było więc nieprawidłowe. Nieprawidłowość ta nie mogła jednak wpłynąć na treść
spornej uchwały, ponieważ wbrew twierdzeniom skarżącego nie spowodowała,
że o zebraniu zawiadomione zostały i wzięły w nim udział osoby do tego
nieuprawnione, ani też że nie zawiadomiono o nim osób, które powinny
być zawiadomione. Jak wynika z dokonanych w sprawie ustaleń, osoby
zawiadomione o zebraniu, znajdujące się na dodatkowej liście, zostały później
wpisane do ewidencji gruntów, a ponieważ wpis ten nastąpił na podstawie
wywołujących skutki ex lege zdarzeń sprzed zebrania, w świetle tego wpisu osoby
te należało uznać za uprawnione do udziału we wspólnocie gruntowej miasta B., z
wszelkimi tego konsekwencjami (a więc także z przewidzianym w art. 16 ust. 1
u.w.g. członkostwem spółki) jeszcze przed zebraniem.
Jeżeli zaś chodzi o osoby, które w ogóle nie zostały zawiadomione
o zebraniu, i co do których brak adresu w obu wypisach z ewidencji gruntów
znajdujących się w aktach sprawy, to brak ten stanowił wystarczającą podstawę –
a właściwie przeszkodę - do ich niezawiadomienia o zebraniu. Nie można bowiem
oczywiście dokonać zawiadomienia, jeżeli nie wiadomo, pod jakim adresem ma ono
nastąpić. Miarodajny przy tym ze względu na spełnianą przez ewidencję gruntów
funkcję w zakresie rejestracji osób uprawnionych do udziału we wspólnocie
gruntowej powinien być adres znajdujący się w ewidencji gruntów.
Wypada przypomnieć w związku tym, że wpływ na aktualizację danych w ewidencji
gruntów mogą mieć nie tylko członkowie zarządu spółki do zagospodarowania
wspólnoty gruntowej, ale i – jak wykazano – na ogólnych zasadach udziałowcy tej
wspólnoty. Niemożność zawiadomienia o zebraniu osób bez adresu w ewidencji
gruntów zwalnia od rozważań, czy osoby te mogły być w ogóle uznane
za uprawnione do udziału we wspólnocie gruntowej miasta B. Wobec braku
podstaw do uznania, że o zebraniu w dniu 13 kwietnia 2008 r. nie zawiadomiono
8
wszystkich osób, które powinny być zawiadomione, nie można podzielić poglądu
skarżącego o naruszeniu w sprawie art. 19 u.w.g. przez pozbawienie niektórych
osób uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej miasta B. możliwości
oddania głosu przy podejmowaniu objętej sporem uchwały.
Sąd Apelacyjny zasadnie także przyjął, że niewyjaśnienie, czy Parafia pod
wezwaniem Wniebowzięcia NMP, której proboszcz głosował na zebraniu w dniu
13 kwietnia 2008 r., była tą parafią rzymskokatolicką, która została objęta decyzją
Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w B. z dnia
26 stycznia 1970 r., nie mogło mieć wpływu na wynik sprawy i tym samym stanowić
naruszenia art. 16 ust. 1 u.w.g. Przemawia za tym rezultat głosowania nad sporną
uchwałą: 84 głosy za, 2 przeciw i 2 wstrzymujące.
Ze względu na niestwierdzenie przy podejmowaniu objętej sporem uchwały
naruszenia przepisów ustawy mogącego skutkować przewidzianą w art. 58 § 1 k.c.
sankcją nie było podstaw do uwzględnienia dochodzonego przez powoda opartego
na art. 189 k.p.c. powództwa o ustalenie nieważności tej uchwały.
Z przytoczonych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.