Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 203/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSA Maciej Piankowski
w sprawie z odwołania Eugeniusza K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o ustalenie istnienia obowiązku
ubezpieczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Pozwany wpierw decyzją z 16 marca 2009 r., a po odwołaniu wnioskodawcy
E. K., decyzją z 22 kwietnia 2009 r. stwierdził, że podlegał on obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w
następujących okresach: od 1 listopada 1999 r. do 23 listopada 2004 r., od 22
lutego 2005 r. do 27 listopada 2005 r., od 26 maja 2006 r. do 30 listopada 2006 r.,
od 25 czerwca 2007 r. do 30 listopada 2007 r. i od 1 marca 2008 r. do 31
października 2008 r. Pozwany uznał wnioskodawcy tylko sezonowe przerwy w
działalności gospodarczej dłuższe niż miesięczne. Sąd Okręgowy wyrokiem z 22
kwietnia 2010 r. oddalił jego odwołanie. Ustalił, że wnioskodawca prowadził
działalność gospodarczą w zakresie liternictwa na szkle i kamieniu na podstawie
wpisu do ewidencji od 10 czerwca 1999 r. do 31 października 2008 r. Zgłosił
pozwanemu 81 przerw w tej działalności. Większość przerw nie przekraczała 30
dni. Dłuższe przypadały w okresach: od 28 listopada 2005 r. do 25 maja 2006 r., od
1 grudnia 2006 r. do 24 czerwca 2007 r., od 1 grudnia 2007 r. do 29 lutego 2008 r.
Ubezpieczony zgłaszał przerwy gdy nie miał zleceń, gdy panowały złe warunki
atmosferyczne, a także gdy zdrowie nie pozwalało mu pracować. Zawieszenia
działalności wnioskodawca nie zgłaszał w urzędzie skarbowym. Składał zeznania
PIT-28 za lata 1999-2007. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia odwołania
wskazał, że czasowe granice podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym wyznacza rozpoczęcie i zaprzestanie wykonywania działalności
gospodarczej, z wyłączeniem zawieszenia działalności (możliwym dopiero od 20
września 2008 r.) – art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych. Zasadniczym kryterium oceny jest wpis do ewidencji
działalności gospodarczej, który nie przesądza o faktycznym jej prowadzeniu,
jednakże prowadzi do domniemania prawnego, że osoba wpisana do ewidencji,
która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności, nadal ją
prowadzi. Ciężar udowodnienia rzeczywistej przerwy w prowadzeniu działalności
gospodarczej spoczywa na ubezpieczonym (wyroki Sądu Najwyższego: z 19 marca
2007 r., III UK 133/06 i z 6 listopada 2008 r., II UK 85/08 oraz postanowienie Sądu
Najwyższego z 21 lutego 2008 r., II UK 300/07). Za okresowe zaprzestanie
prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy o
3
systemie ubezpieczeń społecznych może być uznana tylko udokumentowana i
usprawiedliwiona faktyczna przerwa w tej działalności (postanowienie Sądu
Najwyższego z 17 lipca 2003 r., II UK 111/02 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 16
maja 2006 r., I UK 289/05). Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
nie uzależniają obowiązku ubezpieczenia od zakresu prowadzenia działalności,
rodzaju dokonywanych czynności, czy wysokości dochodu. Krótkotrwałe przerwy w
działalności, trwające mniej niż 30 dni, spowodowane brakiem zleceń nie
uzasadniają wyłączenia ubezpieczonego z obowiązkowych ubezpieczeń
społecznych i dlatego co do tak krótkich okresów odwołanie uznał za niezasadne.
W apelacji skarżący zarzucił naruszenie prawa procesowego i materialnego.
Wniósł o rozstrzygnięcie uwzględniające wszystkie zgłoszone przezeń przerwy w
działalności gospodarczej.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 4 stycznia 2011 r. w części uwzględnił apelację
skarżącego i zmienił wyrok Sądu Okręgowego oraz poprzedzającą go decyzję
pozwanego tylko w ten sposób, że ustalił, iż nie podlegał on obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym w okresach: od 9 września do 31 października 2002
r., od 14 sierpnia do 24 października 2007 r., od 22 września do 31 października
2008 r., oddalając apelację w pozostałej części. Orzeczeniem na korzyść
skarżącego Sąd Apelacyjny objął – pominięte przez Sąd Okręgowy – przerwy w
działalności gospodarczej trwające dłużej niż 30 dni, wykazane w decyzji
pozwanego z 16 marca 2009 r., a nieuwzględnione w decyzji z 22 kwietnia 2009 r.,
jako okresy faktycznego zaprzestania działalności gospodarczej przez skarżącego.
Co do krótszych okresów przerw, to do 19 września 2008 r. (do czasu nowelizacji
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dokonanej ustawą z 10 lipca 2008 r. o
zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych
innych ustaw) nie było możliwe zawieszenie działalności gospodarczej. Niemniej
oddziały ZUS nie przeciwstawiały się takiej praktyce. Przyjmowały takie
zawiadomienia, nie informując, że „zawieszenie działalności” nie powoduje ustania
obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenia. Od kliku lat poszczególne oddziały
ZUS zaczęły weryfikować okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym osób
prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Obowiązek ubezpieczenia
osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą wynika z faktycznego
4
prowadzenia tej działalności, a zatem o zaprzestaniu prowadzenia działalności
gospodarczej, powodującej wyłączenie z tego ubezpieczenia, decyduje faktyczne
zaprzestanie tej działalności. Kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem,
wyrejestrowaniem, czy zgłaszaniem przerw w tej działalności mają ewentualnie
znaczenie w sferze dowodowej i nie przesądzają o podleganiu obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z 11 lutego 2010 r., I UK
221/09). Jednak kilkudniowe faktyczne przerwy w wykonywaniu bieżącej
działalności gospodarczej, na przykład z braku zamówień na świadczone usługi,
bądź też w związku z krótkotrwałą chorobą, nie mogą być traktowane jako okresy
czasowego zaprzestania prowadzenia działalności, skutkujące wyłączeniem z
obowiązku ubezpieczenia społecznego, tak na gruncie art. 13 pkt 4 ustawy z
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu
obowiązującym do 19 września 2008 r., jak w aktualnym brzmieniu tego przepisu.
Od 20 września 2008 r. zawieszenie działalności gospodarczej może następować w
granicach czasowych zakreślonych przez prawo (od 1 miesiąca do 24 miesięcy).
Niedopuszczalne jest zawieszenie działalności gospodarczej na okres krótszy niż
30 dni. Zgłoszenie zawieszenia działalności, a następnie jej podjęcie przed
upływem 30 dni nie może być traktowane jako przerwa w prowadzeniu działalności
gospodarczej w rozumieniu art. 14a ust. 1 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej. Ma to istotne znaczenie dla ustalenia granic czasowych podlegania
obowiązkowym ubezpieczeniom na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Zgłoszenie organowi rentowemu przerwy w prowadzeniu działalności
gospodarczej trwającej krócej niż 30 dni, chociażby ubezpieczony faktycznie w
czasie przerwy nie wykonywał żadnych czynności związanych z prowadzoną
działalnością gospodarczą, nie powoduje wyłączenia z obowiązku ubezpieczenia.
Natomiast dłuższe przerwy, zgłoszone po 19 września 2008 r. w trybie art. 14a
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, mogą być wyłączone z obowiązku
podlegania ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 13 pkt 4 ustawy
systemowej w brzmieniu obowiązującym od 20 września 2008 r., a przerwy
zgłaszane przed tą datą – w razie stwierdzenia faktycznego w danym okresie
czasowego zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej. Oceny tej nie
zmienia regulacja z art. 13 ustawy z 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie
5
działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, gdyż organ
rentowy ma prawo skontrolować prawidłowość zgłoszenia zawieszenia działalności
gospodarczej i w przypadku ustalenia, że ubezpieczony płatnik składek mimo
zgłoszenia zawieszenia działalności nadal ją prowadzi, ma prawo wydać stosowną
decyzję stwierdzającą obowiązek ubezpieczenia i zapłaty składek. Z ustaleń
faktycznych nie wynika, aby skarżący w okresach zgłaszanych przerw w
prowadzeniu pozarolniczej działalności, a trwających dłużej niż 30 dni prowadził
działalność gospodarczą, a zatem wszystkie przerwy powyżej 30 dni należało
wyłączyć z obowiązku ubezpieczenia. Natomiast co do krótszych przerw nie ma
podstaw do ustalenia, że w tych okresach skarżący zaprzestał wykonywania
pozarolniczej działalności, gdyż takie przerwy nie mogą być traktowane jako
zawieszenie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 14a ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej. Z tych motywów Sąd Apelacyjny wyłączył z
ubezpieczenia okresy zawieszenia działalności trwające dłużej niż 30 dni i oddalił
apelację skarżącego w pozostałym zakresie.
Skarga kasacyjna została skierowana do całości wyroku Sądu Apelacyjnego
i zarzuciła: 1) naruszenie przepisów postępowania, art. 233 k.p.c. przez przyjęcie
dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, w szczególności w zakresie
nieuwzględnienia wszystkich przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej
trwających dłużej niż 30 dni, które zostały wskazane w decyzji pozwanego z
16 marca 2009 r. oraz nieuwzględnienie całości dokumentacji znajdującej się w
aktach sprawy precyzyjnie wskazującej okresy prowadzenia działalności, druków
ZWUA, ZCZA, ZWPA, ZUA, ZFA, DRA, także dokonywanych płatności składek,
dokumentów finansowych które wskazują, jak przyznaje Sąd Apelacyjny, iż w
okresie zawieszenia działalności ubezpieczony nie osiągał żadnego dochodu;
2) naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 13 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych w związku z art. 36a tej ustawy w związku z art. 14a
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w związku z art. 13 ustawy z
10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz
zmian niektórych innych ustaw poprzez błędną wykładnię wskazanych przepisów,
tj. przez przyjęcie, iż zawieszenie prowadzenia działalności gospodarczej, które
trwało krócej niż 30 dni nie jest okresem wyłączonym z obowiązku ubezpieczenia.
6
We wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący wskazał, iż jest oczywiście
uzasadniona, albowiem Sąd Apelacyjny ustalając okresy, w których nie podlegał
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym błędnie odczytał decyzję pozwanego
z 16 marca 2009 r. i przyjął, iż nie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym w okresach prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, za
które to okresy skarżący odprowadził już wszystkie składki na ubezpieczenia
społeczne. Ponadto występuje istotne zagadnienie prawne co do kwestii uznania
kilkudniowych przerw w działalności gospodarczej jako okresów wyłączonych
z obowiązku ubezpieczenia, w sytuacji gdy nie były wykonywane żadne czynności
związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Ustawodawca dopiero
wprowadzając do ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przepis art. 14a
określił zakres czasowy zawieszenia działalności gospodarczej i w związku z tym
okresy zawieszenia działalności gospodarczej zgłoszone przed 20 września
2008 r., które trwały krócej niż 30 dni również powinny być wyłączone z okresów
obowiązkowego ubezpieczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi uzasadniają uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w części zmieniającej wyrok Sądu pierwszej instancji orzekł
o przedmiocie, który był poza zakresem sporu. Okresy od 9 września do 31
października 2002 r., od 14 sierpnia do 24 października 2007 r. i od 22 września do
31 października 2008 r., to okresy w których skarżący nie zgłaszał u pozwanego
wyrejestrowania z podlegania ubezpieczeniom społecznym. Zestawienie okresów,
w których zgłaszał prowadzenie pozarolniczej działalności przedstawia
uzasadnienie decyzji pozwanego z 16 marca 2009 r. W sprawie skarżący nie
twierdził, że nie podlegał ubezpieczeniem społecznym w okresach, w których nie
zgłaszał wyrejestrowania z podlegania ubezpieczeniom społecznym. Zatem
orzeczenie w pkt 1 zaskarżonego wyroku wychodzi również poza zakres
zaskarżenia (apelacji). Skarżący zarzuca, iż wynikło to zapewne z błędnego w tej
części ustalenia, które okresy są sporne. Orzeczenie z pkt 1 zaskarżonego wyroku
7
nie może być uznane za orzeczenie na korzyść skarżącego, gdyż w ogóle nie było
w tym zakresie konieczne. Konsekwentnie należy stwierdzić, że skarżący może
skarżyć tę część wyroku Sądu Apelacyjnego, skoro orzeczono poza granicami
apelacji. Okresy wymienione w pkt 1 wyroku Sądu Apelacyjnego nie zostały
wskazane w apelacji jako sporne. Orzeczenie zawarte w pkt 1 zaskarżonego
wyroku zastało więc wydane poza zakresem zaskarżenia i z tej przyczyny
podlegało uchyleniu.
Wyrokiem kasatoryjnym należy objąć także orzeczenie z pkt 2 zaskarżonego
wyroku. Skoro Sąd Apelacyjny za uprawnioną przyjął normę, że okresy przerwy w
działalności dłuższe niż 30 dni mogły być wyłączone z podlegania ubezpieczeniom
społecznym, to konsekwentnie powinien uwzględnić również okresy wskazane w
skardze: od 24 października do 27 listopada 2006 r., od 10 lipca do 13 sierpnia
2007 r., od 25 października do 27 listopada 2007 r. i od 29 kwietnia do 22 czerwca
2008 r. W przeciwnym razie zachodzi kolizja (sprzeczność) pomiędzy przyjętą
wykładnią prawa i jego zastosowaniem do stanu faktycznego, czyli do okresów
dłuższych niż 30 dni, traktowanych jako okresy nieprowadzenia działalności
gospodarczej i niepodlegania ubezpieczeniom społecznym. Rozstrzygnięcie
powinno być jednakie, gdyż z zaskarżonego wyroku nie wynika aby Sąd różnicował
argumentację co do poszczególnych okresów przerw dłuższych niż 30 dni. Dalsze
zatem okresy, wskazane w skardze, nie powinny być w nim pominięte. Sąd
Najwyższy nie ocenia zasadności przyjętej interpretacji, tj. że skoro w nowej
regulacji, wynikającej z wprowadzenia instytucji zawieszenia działalności, okres
zawieszenia dłuższy niż 30 dni nie podlega ubezpieczeniom społecznym, to taką
samą normę należy stosować do stanów faktycznych sprzed zmiany prawa, gdyż
skargę kasacyjną rozpoznaje się tylko w granicach jej zarzutów (art. 39813
§ 1
k.p.c.). Jeżeli Sąd Apelacyjny taką normę ustalił, to nie można nie przyznać
skarżącemu racji, że Sąd nie uwzględnił wskazanych w skardze okresów dłuższych
niż 30 dni.
Jednak całkiem inaczej jest w odniesieniu do okresów krótszych niż 30 dni,
tu z kolei Sąd Apelacyjny przyjął, iż skoro według nowej regulacji nie można
zawiesić działalności na okres krótszy niż 30 dni, to taka norma ma również
odpowiednie zastosowanie do okresów sprzed zmiany prawa (20 września 2008),
8
stąd apelacja (odwołanie) skarżącego nie mogła być uwzględniona w odniesieniu
do tych okresów. Rzecz jednak w tym, iż czym innym jest instytucja zawieszenia
działalności gospodarczej i związane z nią okresy niepodlegania ubezpieczeniom
społecznym i czym innym jest poprzednia regulacja określająca dotychczasowy
reżim podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności.
Zawieszenie działalności gospodarczej jest nową instytucją, która nie może być
stosowana do wcześniejszego okresu. Jest to instytucja prawa materialnego,
dokonująca wyłomu w zasadzie prowadzenia działalności w sposób ciągły i
odpowiednio ciągłości ubezpieczenia społecznego od rozpoczęcia do zaprzestania
działalności. Innymi słowy dopiero od wejścia w życie ustawy z 10 lipca 2008 r. o
zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych
ustaw przedsiębiorca może okresowo zawiesić wykonywanie działalności (art. 14a
ust. 1 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej). Instytucję tę
równolegle uwzględniła ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych stanowiąc, że obowiązkowy okres ubezpieczenia osoby prowadzącej
pozarolniczą działalność, to okres od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności
do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który
wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o
swobodzie działalności gospodarczej (art. 13 pkt 4). Jednak nowa regulacja nie
zmienia poprzedniej, dotyczącej podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej. Wynika to z wykładni (a contrario) art. 13
ustawy z 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej
oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która nie zmienia poprzedniego prawa
materialnego, a pozwala umorzyć jedynie postępowania prowadzone przez ZUS w
sprawach wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej, które w dniu wejścia w życie tej ustawy toczyły się w
związku ze zgłoszeniem przez przedsiębiorcę czasowego zaprzestania
wykonywania działalności. Jednak przepisu tego nie stosuje się, w sytuacji gdy
przedsiębiorca, który zgłosił czasowe zaprzestanie wykonywania działalności
gospodarczej, faktycznie ją wykonywał (art. 13 ust. 2 tej ustawy). Z samego
zawieszenia działalności nie wynika więc bezwzględne niepodleganie
ubezpieczeniom społecznym, wszak zawieszenie działalności jest wadliwe, gdy
9
przedsiębiorca mimo to wykonuje działalność gospodarczą i nie ma wówczas
znaczenia na jaki okres działalność zostanie zawieszona (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 19 lutego 2010 r., II UK 186/09, LEX nr 590235).
Przepis art. 14a ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej określa
tylko długość okresu niewadliwego zawieszenia wykonywania działalności, a
ponadto jego regulacji nie stosuje się do faktycznego nieprowadzenia działalności
gospodarczej w okresie krótszym niż 1 miesiąc, czyli nawet bez zgłoszenia
zawieszenia działalności gospodarczej. Z przepisu tego nie wynikają też żadne
reguły dowodowe, w szczególności, iżby okres zawieszenia działalności krótszy niż
1 miesiąc (lub 30 dni) w ogóle nie wymagał ustaleń co do faktycznego jej
zaprzestania.
Wcześniej (czyli przed zmianą regulacji) mogły występować okresy
nieprowadzenia działalności gospodarczej krótsze niż 30 dni, ujmowane jako
przerwy czy nawet zawieszenie działalności, łączone nawet z wyrejestrowaniem z
ubezpieczenia społecznego – co Sąd Apelacyjny sam zauważył jako określoną
„praktykę” znaną również pozwanemu. Obowiązek ubezpieczenia osoby
prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą wynika jednak z faktycznego
prowadzenia tej działalności, a zatem o zaprzestaniu prowadzenia działalności
gospodarczej, powodującej wyłączenie z tego ubezpieczenia decyduje faktyczne
zaprzestanie tej działalności. Natomiast kwestie związane z formalnym
zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem, czy zgłaszaniem przerw w tej działalności
mają ewentualnie znaczenie w sferze dowodowej, nie przesądzają same w sobie o
podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (por. wyroki Sąd
Najwyższego: z 14 września 2007 r., III UK 35/07, LEX nr 483284; z 19 marca
2007 r., III UK 133/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 114; z 15 marca 2007 r., I UK
300/06, LEX nr 338807; z 27 czerwca 2006 r., I UK 340/05, LEX nr 376431; z 30
listopada 2005 r., I UK 95/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 311; z 11 stycznia 2005 r.,
I UK 105/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 198). Generalnie ujmując okresy te miały
różne uzasadnienie i przyczyny, zawsze jednak znaczenie miało to czy była
prowadzona działalność, gdyż wówczas nie można było przyjąć, że prowadzący
działalność nie podlegał ubezpieczeniom społecznym. Orzecznictwo Sądu
Najwyższego jest w tym zakresie niemałe i oczywiście za aktualne należy uznać
10
stanowisko, że nie każde zgłoszenie przerwy uzasadniało przerwę w ubezpieczeniu
społecznym. Działalność gospodarcza obejmuje również okresy faktycznego
przestoju w jej wykonywaniu, nawet z powodu braku płynności finansowej czy
choroby (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 17 lipca 2003 r., II UK 111/03,
M.P.Pr. -wkł. 2004 nr 7, poz. 16, LEX nr 79921; wyrok Sądu Najwyższego z
16 maja 2006 r., I UK 289/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 168). Natomiast przerwy
w działalności mogą zwalniać z ubezpieczenia (składek) gdy są należycie
usprawiedliwione i udokumentowane. Różne są przy tym rodzaje działalności, które
w niektórych okresach nie są wykonywane. Mogły być też uznane za przerwy
okresy, w których ubezpieczony z przyczyn obiektywnych działalności gospodarczej
nie mógł wykonywać (przykładowo dłuższa nieobecność z powodu wyjazdu za
granicę lub choroby). Reasumując, chodzi więc o to, że określony obecnie w
ustawie o swobodzie działalności gospodarczej minimalny okres zawieszenia
działalności (30 dni) nie może stanowić podstawy prawnej dla wyinterpretowania
normy obowiązującej w poprzednim okresie. Oczywiste jest, że wcześniej nie było
możliwe zawieszenie działalności gospodarczej i w przypadku sporu z pozwanym o
podleganie ubezpieczeniom społecznym znaczenie przesądzające miało ustalenie
czy ubezpieczony nie zaprzestał prowadzenia działalności po jej rozpoczęciu, co
nie wykluczało faktycznych przerw w tej działalności, jednak nie tych, które
świadczyły o instrumentalnym wykorzystywaniu prawa dla unikania składek, a więc
mimo prowadzenia działalności gospodarczej, której wszak nie warunkowało
uzyskiwanie przychodu lub zysku w każdym okresie. Innymi słowy chodzi o to, czy
ubezpieczony wcześniej nie prowadził działalności gospodarczej, a tu nie są
wykluczone okresy krótsze niż 30 dni.
O ile z zaskarżonego wyroku wnika ustalenie, że w okresach
wyrejestrowania z ubezpieczeń społecznych dłuższych niż 30 dni skarżący nie
prowadził działalności (co wiąże w ocenie prawa materialnego Sąd Najwyższy
zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c.), to takiego ustalenia nie ma co do okresów krótszych
niż 30 dni. Same więc przepisy wynikające z nowej regulacji nie mogły stanowić
podstawy prawnej odmowy wyłączenia z ubezpieczenia społecznego przed 20
września 2008 r. okresów krótszych niż 30 dni.
11
Inną natomiast kwestią jest poszukiwanie podstawy prawnej dla tak krótkich
przerw w działalności gospodarczej jako niepodlegających ubezpieczeniom
społecznym w ówczesnym stanie prawnym. Jak zasadnie zauważył Sąd Apelacyjny
orzecznictwo Sądu Najwyższego jest w tym zakresie bogate, jednak nie przyjmuje
jako kategorycznej tezy (normy), iż przerwy w działalności krótsze niż 30 dni
bezwzględnie nigdy nie powodowały wyłączenia z podlegania ubezpieczeniom
społecznym.
Natomiast co do kwestii dowodowych, to na tle poprzedniego stanu
prawnego (czyli przed obecną regulacją wynikającą z art. 14a ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych) uprawniona jest teza, iż w sprawie o podleganie obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego ciężar dowodu wykazania istnienia rzeczywistej
przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej (art. 6 k.c.) spoczywa na
ubezpieczonym (por. wyroki Sądu Najwyższego z 19 marca 2007 r., III UK 133/06,
OSNP 2008 nr 7-8, poz. 114; z 4 kwietnia 2008 r., I UK 293/07, M.P.Pr. 2008 nr 9,
poz. 495).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39815
§ 1 k.p.c.
i art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.