Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 144/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie ze skargi Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowego „O.”
Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 października 2010 r.,
w sprawie z powództwa Elżbiety W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno – Handlowemu „O.”
Spółce Akcyjnej z siedzibą w Ł.
o uchylenie uchwały lub stwierdzenie nieważności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 stycznia 2012 r.,
zażalenia strony pozwanej (skarżącej)
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 czerwca 2011 r.,
1) oddala zażalenie;
2) przyznaje adwokatowi Pawłowi K. od Skarbu Państwa –
Sądu Apelacyjnego kwotę 270 zł (dwieście siedemdziesiąt)
powiększoną o należny podatek od towarów i usług
tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej skarżącemu z urzędu w postępowaniu
zażaleniowym.
2
Uzasadnienie
W dniu 17 marca 2011 r. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „O.” S.A.
w Ł. wniosło skargę o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa Elżbiety
W. przeciwko skarżącej Spółce o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały
walnego zgromadzenia wspólników, zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 22 października 2010 r. w sprawie 731/10. Podstawę skargi
stanowił zarzut nieważności postępowania z uwagi na nieprawidłową reprezentację
pozwanej Spółki.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 9 czerwca 2011 r. Sąd Apelacyjny
odrzucił skargę stwierdzając, że nie została ona oparta na ustawowej podstawie
wskazanej przez skarżącą, określonej w art. 401 pkt 2 k.p.c.
Sąd Apelacyjny ustalił między innymi, że w zaskarżonej sprawie pozwaną
Spółkę reprezentował Wiceprezes Zarządu Maciej S. Do akt tej sprawy został
złożony odpis z KRS, wskazujący, że według stanu na dzień 31 lipca 2009 r.,
organem uprawnionym do reprezentacji Spółki jest Zarząd w osobach: Jerzego S. –
Prezesa Zarządu oraz Macieja S. – Wiceprezesa Zarządu, przy czym statut
przewiduje reprezentację jednoosobową. W postępowaniu przed Sądem pierwszej
instancji powódka podniosła, że toczy się sądowe postępowanie o uznanie za
nieistniejące uchwał Rady Nadzorczej powołujących Jerzego S. i Macieja S. do
Zarządu Spółki.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 grudnia 2009 r. uwzględnił powództwo o
stwierdzenie nieważności uchwał, a w uzasadnieniu wyroku stwierdził między
innymi, że zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769 ze zm. – dalej: „u KRS”) dane
wpisane do tego Rejestru korzystają z domniemania prawdziwości, a zatem należy
uznać, że osoby wpisane do KRS jako członkowie Zarządu są uprawnione do
reprezentacji Spółki oraz do zwołania Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy.
Wyrok ten zaskarżyła w dniu 15 lutego 2010 r. pozwana Spółka, a apelację
podpisał w jej imieniu Maciej S.
3
W dniu 24 sierpnia 2010r. Sąd Rejonowy Wydział Krajowego Rejestru
Sądowego wykreślił Jerzego S. i Macieja S. figurujących jako Prezes i Wiceprezes
Zarządu pozwanej Spółki i wpisał w ich miejsce Tomasza S. jako Prezesa i
Jerzego S. jako Wiceprezesa Zarządu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 października 2010 r. w sprawie 731/10
oddalił apelację strony pozwanej, podzielając ustalenia i stanowisko prawne Sądu
pierwszej instancji. Na rozprawę apelacyjną nie stawił się nikt w imieniu pozwanej
Spółki.
W kwestii składu osobowego Rady Nadzorczej i Zarządu pozwanej Spółki
toczyło się kilka spraw sądowych, w których w 2008 i 2010 r. zapadły prawomocne
wyroki stwierdzające nieważność uchwał o powołaniu niektórych członków Zarządu
oraz ustalające skład Rady Nadzorczej. Zapadały także orzeczenia dotyczące
wpisów członków Zarządu do KRS.
Oceniając, czy skarga strony pozwanej o wznowienie postępowania została
oparta na ustawowej podstawie Sąd Apelacyjny wskazał, że w świetle art. 38 k.c.
oraz art. 368 k.s.h. organem uprawnionym do reprezentacji spółki akcyjnej jest
zarząd powoływany uchwałą rady nadzorczej. Prawidłowo podjęta uchwała rady
o powołaniu lub odwołaniu członka zarządu jest skuteczna niezależnie od tego, czy
zmiana członka zarządu została ujawniona w KRS. Jednakże zgodnie z art. 17
ust. 1 uKRS istnieje wzruszalne domniemanie, że dane wpisane do rejestru są
prawdziwe.
W zaskarżonej sprawie pozwana Spółka przy pierwszej czynności
procesowej wykazała umocowanie Prezesa Zarządu Macieja S. do jej
reprezentacji, składając aktualny odpis z KRS i nie podzielała twierdzenia powódki,
że nie jest on członkiem Zarządu wobec nieprawidłowego powołania członków
Rady Nadzorczej, która dokonała jego wyboru. Także Sądy obu instancji wskazując
na przewidziane w art. 17 ust. 1 uKRS domniemanie prawdziwości wpisu danych
dotyczących członków Zarządu uznały, że wobec nie wzruszenia tego
domniemania, członkami Zarządu pozwanej Spółki są Maciej S. i Jerzy S.
Sąd Apelacyjny, powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego zajęte
w orzeczeniach z dnia 14 maja 2009 r. I CSK 406/08 i z dnia 23 marca 2010 r.
4
II UZ 2/10 (niepubl.) stwierdził, że nie powinno być uznane za nieważne
postępowanie sądowe jeżeli kapitałowa spółka handlowa, będąca stroną w tym
postępowaniu, jest przez cały czas jego trwania, aż do wydania prawomocnego
wyroku, reprezentowana przez zarząd wpisany do KRS, a domniemanie
prawdziwości wpisu nie było podważane ani wzruszone. Stwierdził, że
w zaskarżonym postępowaniu nie było podstaw do obalenia wskazanego
domniemania, a sytuacja uległa zmianie dopiero w związku z wpisaniem w dniu
24 sierpnia 2010 r. do KRS jako członków Zarządu Tomasza S. i Jerzego S.,
jednak to postanowienie Sądu Rejestrowego nie zostało ujawnione Sądowi
Apelacyjnemu w zaskarżonej sprawie, mimo że z jej akt wynika, iż Tomasz S., który
był upoważniony do przeglądu akt i odbierał też część korespondencji kierowanej
przez Sąd do Spółki, wiedział o toczącym się postępowaniu i mógł bez przeszkód
poinformować Sąd Apelacyjny o zmianie reprezentacji Spółki.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że skarga nie została oparta na
ustawowej podstawie określonej w art. 401 pkt 2 k.p.c., bowiem w zaskarżonym
postępowaniu pozwana Spółka, stosownie do złożonego do akt odpisu z KRS,
miała organ uprawniony do jej reprezentacji, który reprezentował ją w tej sprawie.
Z tych przyczyn Sąd odrzucił skargę na podstawie art. 410 § 1 k.p.c.
W zażaleniu na powyższe postanowienie strona pozwana zarzuciła
naruszenie art. 410 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że nie istnieje ustawowa podstawa
do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, art. 401 pkt 2 k.p.c. przez błędne
przyjęcie, że strona pozwana była należycie reprezentowana w zaskarżonej
sprawie, art. 365 § 1 k.p.c. przez pominięcie w ustaleniach rozstrzygnięć zawartych
w prawomocnych orzeczeniach sądowych, z których jednoznacznie wynika, że
Maciej S., wpisany do KRS jako Wiceprezes, nie został faktycznie powołany do
Zarządu Spółki, co obaliło domniemanie prawdziwości wpisu do KRS, naruszenie
art. 17 uKRS poprzez jego zastosowanie, mimo że domniemanie wynikające z
wpisu do KRS zostało skutecznie obalone przedstawionymi wyżej orzeczeniami
sądowymi, art. 368 § 4 k.s.h. przez uznanie, że osoby powołane jako członkowie
zarządu przez osoby nie będące członkami rady nadzorczej są członkami zarządu
uprawnionymi do działania w imieniu pozwanej Spółki oraz art. 38 k.c. w zw. z art.
17 uKRS i w zw. z art. 67 k.p.c. przez uznanie, że osoba fizyczna wpisana do KRS
5
jako członek zarządu, lecz de iure nie będąca nim, może reprezentować spółkę w
procesie.
Wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia, uznanie skargi za
skutecznie wniesioną i wznowienie postępowania, ewentualnie uchylenie
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 67 § 1 k.p.c. osoba prawna działa w procesie przez swoje
organy, a o tym, który organ jest do tego uprawniony decydują przepisy ustawy
regulującej działanie danej osoby prawnej oraz postanowienia opartego na ustawie
statutu (art. 38 k.c.). Pozwana, jako spółka akcyjna, działa w procesie poprzez
zarząd powołany zgodnie z art. 368 k.s.h. Zarząd ten powinien być ujawniony
w KRS i zgodnie z art. 17 uKRS domniemywa się, że wpis określonych osób jako
członków zarządu jest prawdziwy. Domniemanie to jest wzruszalne i może być
obalone przez wykazanie, że osoba wpisana do KRS jako członek zarządu
w rzeczywistości nie jest członkiem tego organu. W doktrynie i orzecznictwie
powszechnie przyjmuje się, że wpis członka zarządu do KRS ma charakter jedynie
deklaratoryjny a powołanie i odwołanie członka zarządu spółki akcyjnej (podobnie
jak spółki z o.o.) następuje na mocy uchwały odpowiedniego organu spółki, której
skuteczność nie jest zależna od dokonania odpowiedniego wpisu do KRS
(porównaj między innymi orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1999 r.
II CKN 608/98, OSNC 2000/4/67, z dnia 4 kwietnia 2000 r. V CKN 10/00, OSNC
2000/12/219, z dnia 18 stycznia 2001 r. V CKN 186/00, z dnia 16 maja 2002 r.
IV CKN 933/00 i z dnia 7 lipca 2005 r. V CK 839/04, niepubl.). Dlatego obalenie
domniemania przewidzianego w art. 17 uKRS może nastąpić między innymi przez
wykazanie, że uchwała o powołaniu lub odwołaniu członka zarządu była nieważna
lub nieistniejąca, jak również przez wykazanie, że inna osoba, nie wpisana do KRS,
jest w rzeczywistości członkiem zarządu. Okoliczności te mogą być wykazane przy
pomocy dowodów w postaci prawomocnych wyroków sądowych stwierdzających
nieważność lub nieistnienie uchwał powołujących określoną osobę na członka
zarządu lub wskazujących na niewłaściwy skład organu, który powołał członka
zarządu albo ustalających skład zarządu w określonym czasie.
6
Racje ma zatem skarżąca, że załączone przez nią do skargi prawomocne
orzeczenia sądowe wydane w latach 2008-2010 orzekające o nieważności uchwał
Rady Nadzorczej dotyczących powołania członków Zarządu pozwanej Spółki lub
ustalających skład Rady Nadzorczej, mogły stanowić dowody obalające
domniemanie prawdziwości wpisu Macieja S. i Jerzego S. jako członków Zarządu
pozwanej Spółki w okresie trwania postępowania w zaskarżonej sprawie. Obalenie
zaś domniemania prawdziwości wpisu tych członków Zarządu we wskazanym
okresie prowadziłoby do wniosku, że jej reprezentacja w zaskarżonej sprawie była
nieprawidłowa. Jedynie dopóki nie zostanie obalone domniemanie prawdziwości
takiego wpisu, dopóty nie może być uznane za nieważne postępowanie sądowe, w
którym kapitałowa spółka handlowa była reprezentowana przez zarząd wpisany do
rejestru KRS. Wbrew odmiennemu stanowisku Sądu Apelacyjnego, taki właśnie
wniosek wypływa także z powołanych przez ten Sąd orzeczeń Sądu Najwyższego z
dnia 14 maja 2009 r. I CSK 406/08 i z dnia 23 marca 2010 r. II UZ 2/10.
Konsekwencją obalenia powyższego domniemania jest zaś stwierdzenie wadliwej
reprezentacji strony w postępowaniu sądowym, co w świetle art. 378 pkt 2 k.p.c.
powoduje nieważność postępowania, a zgodnie z art. 401 pkt 2 k.p.c. może być
podstawą skargi o wznowienie postępowania.
Mimo wskazanej wyżej wadliwości stanowiska Sądu Apelacyjnego
w przedmiocie obalenia domniemania prawdziwości wpisu Macieja S. i Jerzego S.
do rejestru jako członków Zarządu pozwanej Spółki, zaskarżone postanowienie
odpowiada jednak prawu.
Nie ulega bowiem wątpliwości, że jeszcze przed uprawomocnieniem się
wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonej sprawie, w toku postępowania
międzyinstancyjnego wszczętego wniesieniem apelacji przez pozwaną Spółkę,
dokonany został w dniu 24 sierpnia 2010 r. wpis do rejestru jako członków Zarządu
osób właściwych (według twierdzeń skarżącej), a więc wnoszącego obecnie
rozpoznawaną skargę Tomasza S. jako Prezesa i Jerzego S. jako Wiceprezesa.
Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny, zarówno Tomasz S., jak i Jerzy S. wiedzieli
nie tylko o toczącym się postępowaniu w zaskarżonej sprawie lecz także o tym, kto
reprezentował w nim pozwaną Spółkę oraz o zapadnięciu w pierwszej instancji
niekorzystnego dla pozwanej wyroku. Jerzy S. był wówczas Prezesem Zarządu
7
Spółki i w jej imieniu odebrał między innymi wezwanie Sądu do uiszczenia opłaty
od apelacji (k. 151), zaś Tomasz S. odebrał w jej imieniu zarówno odpis wyroku
Sądu Okręgowego z uzasadnieniem (k. 95) jak również odpis postanowienia z
uzasadnieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 24 czerwca 2010 r. o oddaleniu
zażalenia pozwanej Spółki na postanowienie Sądu pierwszej instancji o odmowie
zwolnienia od opłaty od apelacji (k. 147).
Osoby te, jako członkowie Zarządu pozwanej Spółki od czasu ich
prawidłowego powołania przez Radę Nadzorczą, miały nie tylko prawo do
reprezentacji pozwanej Spółki, lecz miały także obowiązek reprezentować ją
w toczącym się procesie sądowym, a od chwili wpisania ich do rejestru w dniu
24 sierpnia 2010 r. miały realną możliwość to uczynić. W tym dniu, jeszcze przed
uprawomocnieniem się wyroku Sądu pierwszej instancji, który był im znany, ustała
niemożność ich działania jako osób stanowiących właściwy organ pozwanej Spółki.
Mieli oni zatem obowiązek zgłosić swój udział w toczącym się procesie jako
właściwy organ reprezentujący pozwaną Spółkę oraz zawiadomić Sąd
o dotychczasowej niewłaściwej reprezentacji, której byli świadomi. Skoro tego nie
uczynili bez żadnej racjonalnej przyczyny, nie mogą żądać wznowienia
postępowania z powodu niewłaściwej reprezentacji pozwanej Spółki.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie stoi na stanowisku, że fundamentalne
zmiany zasad postępowania cywilnego jakie nastąpiły w wyniku nowelizacji k.p.c.
dokonanej ustawą z dnia 1 marca 1996 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 189, ze zm.)
i w wyniku kolejnych ustaw nowelizacyjnych, nie mogą pozostać bez wpływu na
wykładnię art. 401 pkt 2 k.p.c. W szczególności zdecydowane wzmocnienie zasady
kontradyktoryjności procesu, istotne ograniczenie obowiązków procesowych sądu
w zakresie dbałości o interesy stron i nałożenie tego obowiązku na strony wraz
z obowiązkiem aktywności procesowej a także poszerzenie zakresu negatywnych
skutków procesowych braku takiej dbałości i bierności stron, nie pozwala obecnie
na kontynuowanie kierunku wykładni omawianego przepisu nadanego orzeczeniem
Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1957 r. 2 CR 930/57 (OSN 1959/IV/99),
przywoływanym także przez niektórych przedstawicieli doktryny. W uzasadnieniu
tego orzeczenia Sąd Najwyższy uznał, że zestawienie odmiennych zastrzeżeń
dopuszczalności wniesienia skargi o wznowienie postępowania zawartych w zdaniu
8
drugim art. 401 pkt 2 k.p.c. prowadzi do wniosku, iż zarzut co do braku należytego
zastępstwa nie musi być – ze względu na dopuszczalność skargi- zgłoszony przed
uprawomocnieniem się wyroku. Dla dopuszczalności skargi o wznowienie
postępowania z powodu braku należytego zastępstwa jest więc obojętne, czy sam
zarzut mógł być przez stronę postawiony przed uprawomocnieniem się wyroku.
W konsekwencji Sąd Najwyższy stwierdził, że zaniedbanie skorzystania z tego
zarzutu przez stronę przed uprawomocnieniem się wyroku, nie pozbawia jej
możności oparcia na nim skargi o wznowienie postępowania z powodu nieważności
wywołanej brakiem należytej reprezentacji.
W świetle wskazanych wyżej zmian zasad postępowania cywilnego wykładni
takiej nie można obecnie podzielić. Należy także pamiętać, że skarga o wznowienie
postępowania jest nadzwyczajnym środkiem procesowym prowadzącym do
wzruszenia prawomocnego wyroku sądowego i jako taka narusza pewność prawa
i zaufanie do wymiaru sprawiedliwości a także interes strony przeciwnej, która na
podstawie prawomocnego wyroku uzyskała ochronę swoich praw. Z tych względów
wykładnia przepisów o dopuszczalności skargi powinna być nie tylko ścisła lecz
także ukierunkowana na ograniczenie dopuszczalności skargi jedynie do
przypadków, gdy określone w przepisach o podstawach skargi naruszenie
interesów procesowych strony nastąpiło bez jej winy.
Odnosząc tę zasadę do przewidzianej w art. 401 pkt 2 k.p.c. podstawy
wznowienia z powodu nieważności postępowania na skutek nienależytej
reprezentacji strony należy przyjąć, że podstawę wznowienia może stanowić tylko
taki brak należytej reprezentacji strony, którego nie mogła ona podnieść w formie
zarzutu w toku postępowania, także przy zachowaniu należytej dbałości o swoje
interesy procesowe i który nie ustał przed uprawomocnieniem się wyroku. Jeżeli
strona z powodu własnych zaniedbań nie podniosła zarzutu nienależytej
reprezentacji, choć mogła to uczynić przed uprawomocnieniem się wyroku, nie
może oprzeć na tym zarzucie skargi o wznowienie postępowania.
Taka wykładnia omawianej podstawy skargi o wznowienie koresponduje
także z przewidzianymi w art. 407 k.p.c. zasadami odnoszącymi się do liczenia
terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania z tej przyczyny. Termin
9
ten liczy się od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej
przedstawiciel ustawowy. Regulacja ta zakłada zatem, że strona, jej organ ani
przedstawiciel ustawowy nie wiedzieli o toczącym się postępowaniu ani o wydanym
w nim wyroku przynajmniej do czasu jego uprawomocnienia się. W sytuacji, gdy
strona wie o toczącym się postępowaniu bez jej należytej reprezentacji oraz
o wydaniu nieprawomocnego wyroku i ma możliwość przed jego
uprawomocnieniem się zgłosić zarzut braku należytej reprezentacji, a nie czyni
tego, nie można do niej w ogóle odnieść zawartej w art. 401 § 1 k.p.c. regulacji
dotyczącej liczenia terminu do wniesienia skargi z tego powodu.
Ponieważ w rozpoznawanej sprawie członkowie Zarządu pozwanej Spółki,
stanowiący jej prawidłową reprezentację, wiedzieli o toczącym się postępowaniu
w zaskarżonej sprawie oraz o tym, że Spółka jest w nim niewłaściwie
reprezentowana i mogli zarzut ten podnieść przed uprawomocnieniem się wyroku,
czego nie uczynili bez uzasadnionego powodu – nie mogą na zarzucie tym oprzeć
skargi o wznowienie postępowania z przyczyn określonych w art. 401 pkt 2 k.p.c.
Należy więc stwierdzić, że mimo błędnego uzasadnienia, zaskarżone
postanowienie o odrzuceniu skargi na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. odpowiada
prawu, co prowadziło do oddalenia zażalenia na podstawie art. 39814
w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c.