Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 340/11
POSTANOWIENIE
Dnia 7 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa W. N.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie rehabilitacyjne i zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 28 kwietnia 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację ubezpieczonego W. N. od wyroku Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 listopada 2010 r.,
oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
27 grudnia 2005 r. odmawiającej mu przyznania prawa świadczenia
rehabilitacyjnego za okres od 7 kwietnia 2005 r. do 28 lutego 2006 r. oraz od
decyzji z dnia 28 grudnia 2006 r. odmawiającej mu prawa do zasiłku chorobowego
za okres od 1 lutego 2006 r. do 15 lutego 2006 r.
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że poza sporem pozostaje
okoliczność wyłączenia ubezpieczonego „ze wszystkich ubezpieczeń społecznych”
od dnia 13 stycznia 2004 r. - na mocy prawomocnej decyzji organu rentowego z
2
dnia 20 października 2008 r. O tym wyłączeniu przesądziło postanowienie z dnia 16
marca 2011 r., I UK 390/10, którym Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi
kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 24 czerwca 2010 r. Objęcie
ubezpieczeniem chorobowym osób fizycznych prowadzących działalność
gospodarczą ma charakter dobrowolny i następuje od dnia wskazanego we
wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej niż od dnia, w którym
wniosek został zgłoszony (art. 14 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych j.t. Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Ubezpieczony nie złożył takiego wniosku do dnia przedłożenia organowi
rentowemu zwolnień lekarskich za okresy objęte zaskarżoną decyzją i do dnia
złożenia wniosku o świadczenie rehabilitacyjnej, co wykluczało możliwość objęcia
go dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Sąd Apelacyjny podkreślił, że nie
jest możliwe dorozumiane objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym
przez fakt opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Tym samym
ubezpieczony został wyłączony z dobrowolnego ubezpieczenia społecznego od
dnia 13 maja 2004 r. do dnia złożenia wniosku o ponowne objęcie go
ubezpieczeniem w trybie art. 14 ustawy systemowej, co miało miejsce w kwietniu
2011 r. „Nawet gdyby przyjąć niezgodnie z obowiązującymi przepisami, że
ubezpieczony zostanie objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, od dnia
1 października 2008 r. jak wnosił we wniosku złożonym w kwietniu 2011 r., to i tak,
oba świadczenia objęte zakresem zaskarżonych decyzji, zawierają się w okresie, w
którym odwołujący został wyłączony z ubezpieczeń społecznych|”. Sąd Apelacyjny
wskazał przy tym, że przyczyną wyłączenia z ubezpieczeń społecznych decyzją z
dnia 20 października 2008 r. była fikcyjność tytułu ubezpieczenia. Z ustaleń Sądu
Okręgowego dokonanych w sprawie z odwołania od tej decyzji (wyrok z dnia 27
października 2009 r.) wynika, że ubezpieczony mimo formalnego przystąpienia do
obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego oraz do dobrowolnego
ubezpieczenia chorobowego faktycznie nie prowadził żadnej działalności
gospodarczej rodzącej obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu, a
jedynie opłacał składki na ubezpieczenie społeczne w krótkich okresach przerw
między okresami pobierania zasiłków chorobowych. Sam fakt opłacania składek nie
powoduje objęcia ubezpieczeniem chorobowym. Jedynie w przypadku zawieszenia
3
prowadzenia działalności gospodarczej nie jest wymagany ponowny wniosek o
objęcie tym ubezpieczeniem społecznym (art. 36a ust. 4 ustawy systemowej).
Osobie niepodlegającej ubezpieczeniom społecznym nie przysługują świadczenia.
Ustalenia uniewinniającego wyroku karnego nie wiążą sądu rozpoznającego
sprawę cywilną.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zarzucił „oczywiste naruszenie”: 1/ art.
47714
§ 2 w związku z art. 325 k.p.c., art. 386 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.
polegające na tym, że Sąd Okręgowy: a) rozstrzygnął apelację bez uwzględnienia
okoliczności, że decyzja organu rentowego z dnia 20 października 2008 r.
wyłączająca skarżącego z ubezpieczeń społecznych od 13 stycznia 2004 r.,
dotyczyła wyłącznie okresu objętego kontrolą organu rentowego, tj. okresu od dnia
13 stycznia 2004 r. do dnia 18 sierpnia 2008 r., b) rozstrzygnął apelację bez
jednoznacznego wyjaśnienia w jaki sposób decyzja z dnia 20 października 2008 r.
mogła wpłynąć na wydanie przez ZUS zaskarżonych decyzji, które zostały wydane
zanim była wydana decyzja wyłączeniowa i w oparciu o całkowicie odmienne
przesłanki niż przesłanki wskazane w decyzji z dnia 20 października 2008 r. oraz c)
nie określił, podobnie zresztą jak Sąd pierwszej instancji i organ rentowy, okresu
wyłączenia skarżącego z ubezpieczeń społecznych, 2/ art. 7 pkt 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) wskutek przyjęcia, że w
sprawie nie zaistniały przesłanki określone w tym przepisie, czego skutkiem był
brak jego zastosowania, 3/ art. 18 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 tej ustawy przez brak
ich zastosowania, 4/ art. 8 ustawy o świadczeniach pieniężnych przez jego błędną
wykładnię i przyjęcie, że skarżącemu nie przysługiwało prawo do zasiłku
chorobowego po dniu 23 listopada 2005 r., 5/ art. 58 k.c. przez jego niewłaściwe
zastosowanie w związku z błędną wykładnią art. 84 ust. 1 i ust. 8c oraz art. 85 ust.
11a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskutek dowolnego przyjęcia, że
w odniesieniu do skarżącego „samo przystąpienie do ubezpieczenia społecznego
bez zamiaru i możliwości prowadzenia działalności gospodarczej jest czynnością
prawną mającą na celu obejście ustawy, a w konsekwencji nieważną z mocy prawa
i nie wywołującą żadnych skutków prawnych (art. 58 § 1 k.c.)", która to okoliczność,
4
w ocenie Sądu Okręgowego, wskazywała na fikcyjność tytułu ubezpieczenia
skarżącego.
Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania ze względu na
występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych: czy decyzja z dnia 20
października 2008 r. wyłączająca skarżącego z ubezpieczeń społecznych w okresie
od 13 stycznia 2004 r. „może obejmować swoją skutecznością okres następujący
po ostatnim dniu objętym kontrolą przeprowadzoną przez ZUS tj. po dniu 18
sierpnia 2008 r.”, oraz „czy decyzja ZUS wyłączająca konkretnego ubezpieczonego
- prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą - z ubezpieczeń
społecznych (w tym również z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego) -
wydana w wyniku przeprowadzenia przez organ rentowy kontroli za dany okres
czasu - jednocześnie niweluje zgłoszenie do tych ubezpieczeń dokonane w okresie
poprzedzającym okres objęty taką kontrolą i w związku z tym, czy osoba, której
taka decyzja dotyczy jest zobowiązana do ponownego zgłoszenia się do
ubezpieczeń społecznych, a jeżeli tak, to od jakiej daty”. W ocenie skarżącego
„kolejne, istotne zagadnienie prawne, sprowadza się do wykładni art. 7 pkt 1 ustawy
o świadczeniach wymagającej następujących ustaleń: 1/ od jakiego momentu
należy liczyć wskazany w tym przepisie „okres 14 dni w sytuacji, gdy w okresie
następującym po wydaniu decyzji merytorycznych została wydana decyzja
wyłączeniowa tj. należy ustalić w jakiej dacie ustał w takim przypadku tytuł
ubezpieczenia chorobowego i czy w ogóle - w odniesieniu do decyzji
merytorycznych - tytuł ten ustał zważywszy na fakt, iż decyzja wyłączeniowa
została wydana po upływie znacznego okresu czasu do wydania decyzji
merytorycznych, 2/ „w razie stwierdzenia, że tytuł ubezpieczenia w tym przypadku
jednak ustał, konieczne są dalsze ustalenia na okoliczność, czy tytuł ubezpieczenia
chorobowego ustał od pierwszego dnia okresu, którego dotyczy decyzja
wyłączeniowa (w przedmiotowej sprawie od dnia 13 stycznia 2004 r.), czy tytuł ten
ustał w dacie wydania decyzji wyłączeniowej (co w niniejszej sprawie nastąpiło w
dniu 20 października 2008 r.), czy też taki tytuł ustał dopiero z dniem
uprawomocnienia się decyzji wyłączeniowej (co nastąpiło z dniem wydania przez
Sąd Apelacyjny wyroku z dnia 24 czerwca 2010 r., który dotyczył decyzji
wyłączeniowej)”.
5
Sąd Najwyższy żważył, co następuje:
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 16 marca 2011 r., I UK 390/10, o
odmowie przyjęcia poprzedniej skargi kasacyjnej tego samego skarżacego,
wydanym w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, Sąd Najwyższy
przesądził, iż w okresie objętym decyzją organu rentowego (od 13 stycznia 2004 r.)
skarżący faktycznie nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej i dlatego
nie podlegał - stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych - obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób
prowadzących pozarolniczą działaność, przeto nie mógł być objęty z tego
nieistniejacego tytułu również dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym na
podstawie art. 11 ust. 2 tej ustawy.
W obecnym postępowaniu Sąd drugiej instancji wskazał w tym zakresie, że z
ustaleń wydanego w sprawie podlegania ubezpieczeniu społecznemu osób
prowadzących pozarolniczą działaność - prawmocnego wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 27 października 2009 r., wiążąco wynikało, iż w spornym okresie skarżący
„faktycznie nie prowadził żadnej działalności gospodarczej rodzącej obowiazek
podlegania ubezpieczeniu społecznemu”, a jedynie opłacał składki na
ubezpieczenie społeczne i to tylko „w krótkich okresach przerw między okresami
pobierania zasiłków chorobowych”. Tego typu nieprowadzenie działalności
gospodarczej, którą skarżący, wedle miarodajnych ustaleń, podjął „bez zamiaru i
mozliwości” jej prowadzenia, nie stanowiło tytułu podlegania obowiazkowym
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowych ani tytułu podlegania dobrowolnemu
tytułowi ubezpieczenia chorobowego, ponieważ sam wniosek o przystąpienie lub
opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą
działalność, która nie może polegać ani zmierzać wyłącznie do pobierania
świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie kreują wymienionych tytułów
ubezpieczenia społecznego. Te istotne okoliczności zostały prawomocnie
potwierdzone w poprzednio (wcześniej) zakończonym postępowaniu w sprawie „o
podleganie ubezpieczeniu społecznemu”, a przeto usuwają się spod ponownego
rozpoznania w postępowaniu o świadczenia z nieistniejacego ubezpieczenia
społecznego.
6
Tymczasem poddana procedurze przedsądowej kolejna skarga kasacyjna
zmierza w istocie rzeczy do podważenia wyników opisanego prawomocnie
osądzonego postępowania, które zakończyło się odmową przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 16 marca
2011 r., I UK 390/10, i nie podlega dalszemu zaskarżeniu. Skoro z tego
miarodajnego, wiążącego i prawomocnie zakończonego postępowania (art. 356 i
366 k.p.c.) wynika, że skarżący w spornym okresie, za który w aktualnym
postępowaniu dochodził przyznania zasiłku chorobowego i świadczenia
rehabilitacyjnego, nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących
pozarolniczą działalność, bo jej faktycznie nie prowadził, to oczywiście wykluczone
było przyznanie mu tych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, któremu
skarżacy nie podlegał, co wszechstronnie i precyzjnie wyjaśnił Sąd drugiej instancji
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Wyrok ten nie wymagał niepotrzebnego i
niejako „dodatkowego” odwołania się do art. 58 § 1 k.c., skoro w rozpoznanej
sprawie brak prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego
wynikał z wcześniej prawomocnie potwierdzonego niepodlegania skarżącego
ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących pozarolniczą działałność, co
wykluczało przyznanie mu świadczeń bez podstawy i tytułu prawnego.
Równocześnie w postępowaniu kasacyjnym z zakresu świadczeń z
ubezpieczenia społecznego nie ma potrzeby ani możliwości procesowych
rozważania lub wyjaśniania sformułowanych przez skarżącego zagadnień
prawnych, które dotyczyły kwestii prawnych zawartych w „decyzji wyłączeniowej”, a
zatem zagadnień innych niż sporne prawo do świadczenia rehabilitacyjnego lub
zasiłku chorobowego, które zostało negatywnie osądzone w zaskarżonym wyroku
ze względu na brak, tj. nieistnienie tytułu ubezpieczenia społecznego w okresie, z
którego sporne świadczenia miałyby być wypłacone. Ponadto i przede wszystkim
postawione w skardze kasacyjnej pytania ignorują zasadnicze ustalenia
zaskarżonego wyroku, z których wynika, że skarżący w okresie objętym decyzją
organu rentowego nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej, i dlatego
nie podlegał - stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych - obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a także nie
zachodziły przesłanki dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego na podstawie art.
7
11 ust. 2 tej ustawy. W kosekwencji nie miał on prawa do świadczeń z
nieistniejacego ubezpieczenia społecznego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji na
podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c.