Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 274/11
POSTANOWIENIE
Dnia 24 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera
w sprawie z powództwa G. K.
przeciwko Zespołowi Szkół z Oddziałami Integracyjnymi w G.
o przywrócenie do pracy,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 24 lutego 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 31 maja 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 25
marca 2011 r., oddalił powództwo G. K. przeciwko Zespołowi Szkół z Oddziałami
Integracyjnymi o przywrócenie do pracy.
Sąd Rejonowy uznał, że strona pozwana w sposób uzasadniony i zgodny z
prawem wypowiedziała powódce (zatrudnionej jako nauczyciel mianowany)
stosunek pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r.
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.). Sąd
Rejonowy ustalił, że Rada Powiatu G. w dniu 24 czerwca 2009 r. podjęła uchwałę,
że z dniem 31 sierpnia 2011 r. zakończeniu ulega cykl kształcenia uczniów w
zawodzie technik technologii odzieży. Nauczycielami tego zawodu u strony
pozwanej były powódka oraz M. W., które mają jedynie wykształcenie średnie
2
pedagogiczne, specjalność konfekcjonowanie tkanin, i mogą prowadzić tylko
zajęcia praktyczne w technikum kształcącym w zawodzie technik technologii
odzieży. M. W. w listopadzie 2007 r. uległa wypadkowi przy pracy, przeszła
skomplikowaną operację i rehabilitację, dlatego dyrektor strony pozwanej
zdecydowała o pozostawieniu jej nadal w pracy, bo można było jej przydzielić 9
godzin zajęć praktycznych i uzupełnić je do połowy etatu przedmiotem, na
nauczanie którego – mimo, że nie ma ona kwalifikacji – wydał zgodę organ
prowadzący szkołę. W zakresie prawidłowości stosowanego wobec powódki okresu
wypowiedzenia Sąd Rejonowy przyjął, że skoro powódka otrzymała oświadczenie
pracodawcy o wypowiedzeniu 7 czerwca 2010 r., to trzymiesięczny okres
wypowiedzenia upłynął 30 września 2010 r. zgodnie z art. 49 k.p.
Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka, wnosząc o zmianę
zaskarżonego wyroku i przywrócenie jej do pracy na dotychczasowych warunkach
pracy i płacy.
Sąd Okręgowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 31 maja
2011 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na
rzecz powódki kwotę 2.610 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie stosunku pracy, oddalając powództwo w pozostałym zakresie, oraz
oddalił apelację w pozostałej części.
Sąd Okręgowy stwierdził, że poza sporem pozostawało, że z powódką
(nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania) stosunek pracy został
rozwiązany za wypowiedzeniem na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela. Przepis ten daje dyrektorowi szkoły uprawnienie do rozwiązania z
nauczycielem stosunku pracy między innymi w razie zmian organizacyjnych,
powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania,
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
Zgodnie z art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela, rozwiązanie stosunku pracy w tej
sytuacji powinno nastąpić z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym
wypowiedzeniu. Wypowiedzenie zostało złożone powódce 7 czerwca 2010 r. Dla
zachowania trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia konieczne było złożenie
oświadczenia woli przez pracodawcę najpóźniej do końca maja 2010 r. Z brzmienia
powołanego art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela wynika, że okres wypowiedzenia
3
powinien być trzymiesięczny, ale rozwiązanie stosunku pracy zawsze następuje z
końcem roku szkolnego, a zatem w tym przypadku z dniem 31 sierpnia 2010 r.
Powódka otrzymała wypowiedzenie 7 czerwca 2010 r., zatem nie było możliwe
zachowanie wobec niej trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, przy koniecznym
warunku rozwiązania stosunku pracy z końcem roku szkolnego (31 sierpnia 2010
r.). Wadliwość wypowiedzenia (nastąpiło zbyt późno) powoduje niezgodność
wypowiedzenia z prawem w rozumieniu art. 45 § 1 k.p.
Sąd Okręgowy uznał również za niewłaściwe zastosowane przez stronę
pozwaną kryterium doboru pracowników do rozwiązania stosunku pracy.
Pracodawca powinien stosować w tym zakresie przede wszystkim kryteria
związane ze stosunkiem pracy, a nie sytuacją osobistą pracownika. Przy takim
samym wykształceniu, podobnych kwalifikacjach i zakresie obowiązków
pracowników, jak to miało miejsce w przypadku powódki i M. W., należało ocenić
sposób wykonywania przez nie obowiązków pracowniczych, czego pracodawca
zaniechał, a dopiero w dalszej kolejności ewentualnie zastosować kryteria
dotyczące sytuacji osobistej i życiowej pracowników. Strona pozwana nie wykazała,
że brała od uwagę sytuację materialną i osobistą powódki.
Sąd drugiej instancji nie uwzględnił jednak żądania powódki dotyczącego
przywrócenia do pracy, uznając je za niecelowe. Sąd Okręgowy stwierdził, że już w
momencie wręczania powódce wypowiedzenia brak było wystarczającej liczby
godzin dydaktycznych dla zapewnienia powódce choćby połowy etatu. Dodatkowo
na dzień orzekania przez Sąd Okręgowy miała miejsce sytuacja, w której druga
nauczycielka przedmiotu M. W. również otrzymała wypowiedzenie stosunku pracy i
szkoła nie prowadzi już żadnych klas o kierunkach, na których mogłaby nauczać –
ze względu na swoje kwalifikacje – powódka.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powódki jej
pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w zakresie dotyczącym zasądzenia powódce
odszkodowania zamiast przywrócenia do pracy.
Skarga kasacyjna została oparta na podstawie naruszenia przepisów prawa
materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 45 § 2 k.p.
w wyniku dowolnego i bezpodstawnego uznania, że przywrócenie powódki do
pracy jest niecelowe w sytuacji, gdy przepis ten stanowi wyjątek od reguły zawartej
4
w art. 45 § 1 k.p.; a także w wyniku uznania niecelowości przywrócenia powódki do
pracy i orzeczenia o odszkodowaniu za wadliwie dokonane powódce
wypowiedzenie stosunku pracy, w sytuacji gdy w chwili wypowiedzenia pozwana
miała możliwość przydzielenia powódce godzin odpowiadających co najmniej
połowie podstawowego wymiaru czasu pracy (pensum), jak również z uwagi na
fakt, że gdyby powódka świadczyła pracę w roku szkolnym 2010/2011, wówczas po
jego zakończeniu z końcem sierpnia 2011 r. uzyskałaby uprawnienia do
świadczenia przedemerytalnego dla nauczycieli.
Konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżąca
uzasadniła tym, że Sąd drugiej instancji zastosował niewłaściwą wykładnię art. 45 §
2 k.p. uznając brak celowości orzeczenia o przywróceniu powódki do pracy oraz że
skarga jest oczywiście uzasadniona.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie
co do istoty sprawy, tj. przywrócenie powódki do pracy na dotychczasowych
warunkach pracy i płacy, oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów
procesu, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji z pozostawieniem
temu Sądowi orzeczenia o kosztach procesu.
W piśmie procesowym z 29 sierpnia 2011 r., rozwijającym argumentację
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, skarżąca podniosła, że Sąd
drugiej instancji zastosował niewłaściwą wykładnię art. 45 § 2 k.p., uznając brak
celowości przywrócenia powódki do pracy, w sytuacji gdy w chwili składania
oświadczenia o wypowiedzeniu pozwana dysponowała miejscem pracy i godzinami
pracy, które mogłyby zostać przydzielone powódce. Skoro Sąd Okręgowy poparł
stanowisko powódki w zakresie bezprawności dokonanego wypowiedzenia umowy,
to powinien był uznać również zasadność jej przywrócenia do pracy, tym bardziej
że przywrócenie powódki do pracy spowodowałoby uzyskanie przez nią uprawnień
do świadczenia przedemerytalnego. W wyniku oddalenia powództwa o
przywrócenie do pracy powódka została w wieku 54 lat, z 29-letnim stażem pracy,
w tym 22-letnim stażem pracy w szkolnictwie, pozbawiona pracy, bez uzyskania
świadczenia przedemerytalnego, w sytuacji gdy inna pracownica, nieobecna w
pracy od listopada 2007 r., pozostanie w zatrudnieniu co najmniej do 31 sierpnia
5
2011 r., czyli jest w sposób jawny chroniona przez pracodawcę przez okres 3,5
roku. Taki stan faktyczny sprawy powoduje powstanie u powódki poczucia
dyskryminacji, bezradności i obowiązku akceptacji stanu, który Sąd drugiej instancji
skrytykował co do zasady.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, jeżeli: 1) w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, 2) istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, 3) zachodzi nieważność
postępowania lub 4) skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
Jednocześnie, zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje
skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach
zaskarżenia bierze z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania (przed
sądem drugiej instancji). Rozpoznanie skargi kasacyjnej w granicach podstaw
oznacza związanie Sądu Najwyższego zgłoszonymi przez skarżącego zarzutami
naruszenia konkretnie wskazanych przepisów prawa materialnego lub
procesowego.
Jako okoliczności mające uzasadniać przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania pełnomocnik skarżącej powołał potrzebę wykładni art. 45 § 2 k.p. oraz
oczywistą zasadność skargi kasacyjnej (art. 3989
§ 1 pkt 2 i 4 k.p.c.). Powołane
przez skarżącą okoliczności nie uzasadniały – w ocenie Sądu Najwyższego –
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
W rozpoznawanej sprawie nie występuje – podnoszona przez skarżącą –
potrzeba wykładni art. 45 § 2 k.p. Przepis ten ma bogate orzecznictwo (w tym
przede wszystkim orzecznictwo Sądu Najwyższego) oraz był wielokrotnie
przedmiotem wypowiedzi doktryny prawa pracy. Nie wymaga po raz kolejny
wykładni Sądu Najwyższego, zresztą skarżąca nie proponuje żadnych zmian w
stosunku do utrwalonej w judykaturze interpretacji tego przepisu.
Odwołanie się do przesłanki istnienia potrzeby wykładni przepisów prawnych
budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie
6
sądów wymaga wykazania, że określony przepis prawa, mimo że budzi poważne
wątpliwości, nie doczekał się jeszcze wykładni bądź jego niejednolita wykładnia
wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów, które należy przytoczyć (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 15 października 2002 r., II CZ 102/02, LEX nr
57231). Zgodnie z przyjętymi w doktrynie i judykaturze poglądami, brak potrzeby
wykładni przepisów prawnych ma miejsce wtedy, gdy przepisy te zostały
dostatecznie wyjaśnione w dotychczasowym orzecznictwie sądów, w szczególności
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nie istnieje potrzeba wykładni przepisów
prawa (art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.) ani nie występuje w sprawie istotne zagadnienie
prawne (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.), jeżeli Sąd Najwyższy zajął już stanowisko w
kwestii tego zagadnienia prawnego lub wykładni przepisów i wyraził swój pogląd we
wcześniejszych orzeczeniach, a nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające
zmianę tego poglądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 16 stycznia 2006 r.,
I PK 230/02, OSNAPiUS – wkładka 2003, nr 13, poz. 5).
Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie wypowiadał się na temat
kwestii uwzględnienia roszczenia alternatywnego (o odszkodowanie) w przypadku
rozpoznawania roszczenia o przywrócenie do pracy (por. m.in. wyroki z 27 lutego
2001 r., I PKN 272/00, LEX 551041, z 1 września 2001 r., I PKN 619/00,
OSNAPiUS 2003, nr 16, poz. 376). W wyroku z 1 lutego 2000 r., I PKN 496/98
(OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 410) Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie
niezgodnego z prawem rozwiązania z mianowanym nauczycielem akademickim
stosunku pracy za wypowiedzeniem możliwe jest uznanie przez sąd pracy, że
przywrócenie do pracy byłoby niemożliwe lub niecelowe i zasądzenie na rzecz tego
nauczyciela odszkodowania. W swoim bogatym orzecznictwie Sąd Najwyższy
wyjaśniał również, że ocena, iż przywrócenie do pracy jest niemożliwe lub
niecelowe, powinna być dokonana według stanu rzeczy istniejącego w chwili
zamknięcia rozprawy (wyrok z 25 stycznia 2001 r., I PKN 206/00, OSNAPiUS 2002
nr 19, poz. 460, z 3 sierpnia 2011 r., I PK 30/11, LEX nr 1101326).
Nie można zgodzić się ze stanowiskiem skarżącej o potrzebie ponownej
wykładni art. 45 § 2 k.p. Sąd Okręgowy dokonał wykładni tego przepisu zgodnie z
interpretacją przyjętą i utrwaloną w orzecznictwie. Ocena celowości przywrócenia
powódki do pracy została odniesiona do okoliczności istniejących w chwili
7
zamknięcia rozprawy przed Sądem Okręgowym. Na dzień wydania orzeczenia
przez Sąd Okręgowy druga nauczycielka tego samego przedmiotu M. W. również
otrzymała wypowiedzenie stosunku pracy, a szkoła definitywnie zaprzestała
prowadzenia klas o kierunkach, na których powódka mogłaby nauczać
przedmiotów zawodowych zgodnie z jej kwalifikacjami. Nie widomo zatem, na jakie
stanowisko pracy, do prowadzenia jakich zajęć i z jakimi klasami, miałaby być
przywrócona powódka. Dodatkowo, odmienne stanowisko strony skarżącej co do
ustaleń faktycznych, stanowiących przesłankę zastosowania przez Sąd art. 45 § 2
k.p., nie dowodzi potrzeby wykładni tego przepisu.
W ocenie Sądu Najwyższego, wbrew stanowisku skarżącej, w zaskarżonym
orzeczeniu nie można dopatrzyć się oczywistego naruszenia prawa.
Oczywiste naruszenie prawa powinno być rozumiane jako widoczna od razu,
bez potrzeby dokonywania pogłębionej analizy jurydycznej, sprzeczność wykładni
lub stosowania prawa z jego brzmieniem albo powszechnie przyjętymi regułami
interpretacji (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 26 lutego 2001 r., I PKN
15/01, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 494 oraz z 17 października 2001 r., I PKN
157/01, OSNAPiUS 2003 nr 18, poz. 437); oczywiste naruszenie prawa przez
zaskarżony wyrok jest możliwe do przyjęcia tylko wówczas, gdy jest ono z góry
widoczne dla każdego prawnika, bez potrzeby głębszej analizy prawniczej, gdy jest
zupełnie pewne i nie może ulegać żadnej wątpliwości; gdy podniesione zarzuty
naruszenia wskazanych przepisów są zasadne prima facie, bez dokonywania
głębszej analizy tekstu tych przepisów i bez doszukiwania się ich znaczenia (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 21 maja 2008 r., I UK 11/08, LEX nr 491538);
gdy orzeczenie jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi
różnej wykładni przepisami prawa (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 30
stycznia 1963 r., II CZ 3/63, OSPiKA 1963 nr 11, poz. 286).
W razie powołania się na przesłankę skargi kasacyjnej przewidzianą w art.
3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., skarżący powinien przytoczyć argumenty świadczące o tym,
że skarga jest oczywiście uzasadniona. Pojęcie „oczywistości" mieści się w sferze
obiektywnej i łączy się z powinnością wykazania, że podniesione zarzuty
naruszenia prawa (materialnego lub procesowego) są zasadne prima facie, bez
dokonywania głębszej analizy tekstu przepisów prawa i bez doszukiwania się ich
8
znaczenia. Oczywistość skargi kasacyjnej nie może przy tym sprowadzać się do
poczucia krzywdy strony skarżącej i jej subiektywnego przekonania, że został
naruszony jej słuszny interes. Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej
do rozpoznania skarżąca podniosła, że w wyniku odmowy przywrócenia jej do
pracy została w wieku 54 lat, z 29-letnim stażem pracy, pozbawiona zatrudnienia,
bez możliwości uzyskania świadczenia przedemerytalnego, w sytuacji gdy inna
pracownica, nieobecna w pracy od listopada 2007 r. pozostanie w zatrudnieniu co
najmniej do 31 sierpnia 2011 r., a zatem jest w sposób jawny chroniona przez
pracodawcę przez okres 3,5 roku. Zdaniem skarżącej taki stan faktyczny sprawy
powoduje u niej powstanie „poczucia dyskryminacji, bezradności i obowiązku
akceptacji stanu, który, co prawda, Sąd drugiej instancji skrytykował co do zasady”.
W uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżący powinien zawrzeć wywód prawny wyjaśniający, w czym wyraża się
oczywista zasadność skargi kasacyjnej i przedstawić argumenty jurydyczne
przemawiające za takim stanowiskiem. Pojęcia „oczywista zasadność skargi” nie
należy wiązać ze „sprawiedliwością” rozstrzygnięcia. W postanowieniu z 12 grudnia
2002 r. (II UK 163/02, OSNP 2003, nr 18 – wkładka, poz. 13) Sąd Najwyższy
zwrócił uwagę, że powołanie się na „rażącą niesprawiedliwość” orzeczenia nie jest
równoznaczne z naruszeniem przez to orzeczenie prawa. Pierwsze z
wymienionych pojęć wyraża bowiem pewne odczucia subiektywne, natomiast
drugie mieści się w sferze obiektywnej i łączy z powinnością wskazania przepisów,
które zostały naruszone w sposób zauważalny.
Podlegającej badaniu w ramach tzw. przedsądu skargi kasacyjnej wniesionej
w niniejszej sprawie nie można uznać, zdaniem Sądu Najwyższego, za oczywiście
uzasadnioną. Przyjmuje się, że oczywiste naruszenie prawa, jako forma
kwalifikowana tego naruszenia, ma miejsce jedynie wówczas, gdy błąd w
interpretacji lub stosowaniu określonego przepisu prawa jest widoczny bez potrzeby
przeprowadzania głębszej analizy stanu faktycznego i przepisów, których to
naruszenie dotyczy. Takiej kwalifikacji ewentualnego naruszenia przepisów prawa
materialnego, powołanych w ramach podstaw kasacyjnych, skarżąca nie wykazała.
Ocena materialnoprawna roszczeń powódki została dostosowana do ustalonego
stanu faktycznego. Skarżąca nie przekonała również Sądu Najwyższego, że przy
9
dokonywaniu ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę ocen
materialnoprawnych, doszło do oczywistego naruszenia przepisów postępowania
regulujących prowadzenie przez sąd postępowania dowodowego, gromadzenie
materiału dowodowego, ocenę dowodów i rekonstrukcję stanu faktycznego. Do
Sądu drugiej instancji należy decyzja, czy zgromadzony materiał dowodowy jest
wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy. Tymi ustaleniami faktycznymi, będącymi
podstawą orzeczenia, od którego wniesiono skargę kasacyjną, Sąd Najwyższy –
zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. - byłby związany przy merytorycznym rozpoznawaniu
skargi kasacyjnej.
W tych okolicznościach nie można było uznać, że zaskarżone orzeczenie w
sposób oczywisty narusza przepisy prawa materialnego.
Wymaganie dotyczące przedstawienia okoliczności uzasadniających
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wprowadzone zostało w związku z
instytucją tzw. przedsądu. Ma ono umożliwić stronie wnoszącej skargę kasacyjną
przekonanie Sądu Najwyższego o istnieniu przesłanek, na których opiera się
wstępne badanie skargi pod kątem przyjęcia (dopuszczenia) jej do rozpoznania
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r., II CSK 65/06, LEX nr
198753). Dla spełnienia obowiązku określonego w art. 3984
§ 2 k.p.c. konieczne
jest przedstawienie argumentacji przekonującej o potrzebie przyjęcia jej do
rozpoznania przez Sąd Najwyższy. O tym, czy skarga kasacyjna zawiera niezbędny
dla niej element, o którym mowa we wspomnianym przepisie, decyduje nie tyle
użycie w niej określeń nawiązujących do ustawowo sformułowanych wymagań
konstrukcyjnych skargi kasacyjnej, ile merytoryczna ocena argumentów
przytoczonych w skardze, które powinny w sposób wyraźny i przekonywający
świadczyć o tym, że zachodzi przynajmniej jedna z okoliczności opisanych w
art. 3989
§ 1 k.p.c., uzasadniających rozpoznanie jej przez Sąd Najwyższy.
Uznając, że w rozpoznawanej sprawie nie zostały wykazane przez skarżącą
okoliczności mające przemawiać za przyjęciem skargi do rozpoznania, Sąd
Najwyższy odmówił jej przyjęcia do rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c.