Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 23 LUTEGO 2012 R.
III KK 375/11
Wystawienie dokumentu, o którym mowa w art. 271 § 1 k.k. nie może
być utożsamiane wyłącznie z jego sporządzeniem.
Uprawnienie „innej osoby”, o której mowa w art. 271 § 1 k.k., do
wystawienia dokumentu powinno stanowić uzupełnienie kompetencji
funkcjonariusza publicznego i nie może być utożsamiane z ogólną
kompetencją do udziału w obrocie prawnym, a dokument przez tę osobę
wystawiony powinien zawierać w swojej treści poświadczenie, któremu
przysługuje cecha zaufania publicznego, a w związku z tym domniemanie
prawdziwości.
Przewodniczący: sędzia SN Z. Puszkarski (sprawozdawca).
Sędziowie SN: T. Grzegorczyk, J. Matras.
Sąd Najwyższy w sprawie Małgorzaty S., skazanej z art. 233 § 6 w
zw. z § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na
posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 k.p.k., w dniu 23 lutego 2012 r., kasacji,
wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanej od wyroku
Sądu Rejonowego w J. z dnia 25 czerwca 2010 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i u n i e w i n n i ł Małgorzatę S. od popełnienia
zarzucanego jej czynu (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Małgorzata S. została oskarżona o to, że „w dniu 27 stycznia 2010 r.
w P., jako właścicielka punktów handlowych i z tego tytułu w ramach
prowadzonej działalności gospodarczej, będąc osobą upoważnioną do
wystawiania dokumentów, poświadczyła nieprawdę co do okoliczności
mających znaczenie prawne w ten sposób, że będąc zobowiązana ustawą
złożyła w Urzędzie Gminy w P. dwa oświadczenia dotyczące wartości
sprzedanych napojów alkoholowych w sklepie spożywczo-przemysłowym w
P. i w sklepie spożywczo-przemysłowym w D., co było niezgodne z
rzeczywistością i czym działała na szkodę Urzędu Gminy w P.”, tj. o czyn z
art. 271 § 1 k.k.
Sąd Rejonowy w J. wyrokiem z dnia 25 czerwca 2010 r., Małgorzatę
S. uznał za winną tego, że w dniu 27 stycznia 2010 r. w P., w krótkim
odstępie czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, złożyła dwa
nieprawdziwe oświadczenia dotyczące wartości sprzedanych napojów
alkoholowych w prowadzonych przez siebie sklepach spożywczo-
przemysłowych w 2009 r., będąc uprzedzona o odpowiedzialności karnej za
oświadczenie nieprawdy, które to oświadczenia stanowiły podstawę do
ustalenia wysokości opłaty za korzystanie z zezwolenia na sprzedaż
napojów alkoholowych, i kwalifikując ten czyn z art. 233 § 6 w zw. z § 1 k.k.
w zw. z art. 12 k.k., z mocy art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 58 § 3 k.k.
wymierzył jej karę grzywny 150 stawek dziennych po 10 zł każda oraz
zasądził od oskarżonej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 190 zł tytułem
kosztów sądowych.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się w
dniu 3 lipca 2010 r.
Kasację od tego wyroku wniósł na podstawie art. 521 k.p.k.
Prokurator Generalny. Zaskarżył wyrok w całości na korzyść skazanej
3
Małgorzaty S., zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisu prawa materialnego – art. 233 § 6 k.k., poprzez
niezasadne przyjęcie, że oskarżona popełniła określone w tym przepisie
przestępstwo, podczas gdy jej zachowanie nie wypełniało znamion czynu
zabronionego. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uniewinnienie
Małgorzaty S. od popełnienia zarzucanego jej czynu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest oczywiście zasadna, co zgodnie z art. 535 § 5 k.p.k.
pozwoliło uwzględnić ją w całości na posiedzeniu, bez udziału stron. Brak
uzasadnienia wydanego w sprawie wyroku nie pozwala zapoznać się z
tokiem rozumowania, które doprowadziło sąd orzekający do przyjęcia, że
oskarżona popełniła przypisane jej przestępstwo, należy jednak przyjąć,
mając na uwadze treść art. 233 § 6 (w zw. z § 1) k.k., iż sąd uznał, że
oskarżona swoim zachowaniem wypełniła jego znamiona, tj. że: a) złożyła
fałszywe oświadczenie, mające służyć za dowód w postępowaniu
prowadzonym na podstawie ustawy, b) przepis ustawy przewiduje
możliwość odebrania takiego oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności
karnej, c) organ przyjmujący oświadczenie, działając w ramach swoich
uprawnień, uprzedził oskarżoną o odpowiedzialności karnej za złożenie
fałszywego oświadczenia. Materiały zawarte w aktach sprawy wskazują
jednak, że stanowisko Sądu Rejonowego w tym względzie nie jest
prawidłowe. Wynika z nich, że Małgorzata S. złożyła niezgodne z prawdą
oświadczenia, których treść rzutowała się na wysokość opłaty, należnej za
korzystanie z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, zgodnie z
art. 111
ust. 5 i 6 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz.
473 ze zm.; dalej: ustawa o wychowaniu w trzeźwości). Nie znaczy to
jednak, że oświadczenia te miały służyć za dowód w postępowaniu
prowadzonym na podstawie ustawy, w szczególności ustawy o wychowaniu
4
w trzeźwości. Ustalenie wysokości opłaty jest bowiem czynnością o
charakterze czysto rachunkowym, materialno-techniczną, dokonywaną w
trybie pozaprocesowym przez właściwy organ lub nawet w drodze
samoobliczenia przez zobowiązanego (zob. uchwałę składu 5 sędziów NSA
z dnia 23 czerwca 1997 r., OPK 1/97, ONSA 1997, z. 4, poz. 149). Z kolei
fakt, że przedmiotowe oświadczenia zostały złożone na drukach
(formularzach), w treści których zaznaczono, że chodzi o oświadczenie
„złożone na wniosek strony (art. 75 § 2 k.p.a.)” oraz że składający
oświadczenie został „pouczony o odpowiedzialności karnej przewidzianej w
art. 233 § 1 i § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (…) – za
zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy”, nadto przytoczono treść tych
przepisów, nie jest jednoznaczny z zaistnieniem pozostałych elementów
czynu zabronionego. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że ustawa o
wychowaniu w trzeźwości nie przewiduje ustalenia urzędowego wzoru
oświadczenia, o którym mowa w art. 111
ust. 4 tej ustawy, jak też nie
przewiduje możliwości jego odebrania przez właściwy organ pod rygorem
odpowiedzialności karnej. Nie ulega natomiast wątpliwości, że
upoważnienie do uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za złożenie
fałszywego oświadczenia, o którym mowa w art. 233 § 6 k.k., musi wynikać
z ustawy, na podstawie której prowadzone jest postępowanie (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2009 r., IV KK 459/08, OSNKW 2009, z.
9, poz. 75). Za wadliwe prawnie trzeba też uznać odwołanie się w treści
oświadczeń odebranych od oskarżonej do przepisu art. 75 § 2 k.p.a.,
stanowiącego, że jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego
potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze
zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji
publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod
rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. W rozpatrywanej sprawie
nie było możliwości, by organ administracji publicznej (urząd gminy) odebrał
5
od oskarżonej, na jej wniosek, oświadczenie, to bowiem zostało złożone w
wykonaniu ustawowego obowiązku; jest oczywiste, że spełnienie takiego
obowiązku nie może być warunkowane wnioskiem strony. Trzeba też mieć
na uwadze, że przepis art. 75 § 2 k.p.a. stwarza uprawnienie dla organu
administracji państwowej do uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za
fałszywe zeznanie (oświadczenie) wtedy, gdy strona dąży do tego,
występując jako petent, aby jej zeznanie (oświadczenie) zastąpiło
zaświadczenie organu (zob. wyrok Sądu Najwyższego IV KK 459/08, jw.,
wyrok tegoż Sądu z dnia 20 grudnia 2005 r., WA 34/05, R-OSNKW 2005,
poz. 2539). Należy odnotować, że te uwarunkowania dostrzegł Minister
Gospodarki, wydając 18 czerwca 2001 r., na podstawie art. 9 ust. 4 ustawy
o wychowaniu w trzeźwości, rozporządzenie w sprawie rodzaju
dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwoleń na
obrót hurtowy napojami alkoholowymi, wzorów wniosków oraz wzorów
informacji o sprzedaży napojów alkoholowych (Dz. U. Nr 60, poz. 614).
Stanowiące załączniki nr 4 i nr 5 do tego rozporządzenia wzory informacji o
wielkości sprzedaży w danym roku napojów alkoholowych, nie odwołują się
do art. 75 § 2 k.p.a., ani nie zawierają stwierdzenia, że informacja jest
składana pod rygorem odpowiedzialności karnej, chociaż nie ulega
wątpliwości, że przedstawiane przez przedsiębiorcę dane nie są bez
znaczenia np. dla decyzji w przedmiocie dalszego zezwolenia na
prowadzenie tego rodzaju działalności gospodarczej.
Trafnie w kasacji zwrócono też uwagę, że gdyby uznać, iż art. 75 § 2
k.p.a., dodany do art. 75 k.p.a. ustawą z dnia 23 października 1987 r. o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 33,
poz. 186) stanowi wystarczającą podstawę do odbierania przez organ
administracji publicznej oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej,
to za zbędne i świadczące o braku racjonalności ustawodawcy należałoby
ocenić wprowadzenie do szeregu później uchwalonych ustaw, w tym
6
dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej, przepisu
przewidującego, że określone oświadczenie jest składane pod rygorem
odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (zob. np. art. 32
ust. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, art. 20b ustawy z
dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, art. 26 ust. 5 i 5a
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, czy art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo
zamówień publicznych). Taki zabieg, i to na szeroką skalę,
przeprowadzono na mocy ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu
barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106,
poz. 622 ze zm.), uzupełniając o wspomniany przepis ponad 30 ustaw
(m.in. ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, ustawę z dnia
20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, ustawę z dnia 22 sierpnia
1997 r. o ochronie osób i mienia, ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji, ustawę z dnia 6 września 2001 r. o
transporcie drogowym, ustawę z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze, ustawę z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od
towarów i usług). Jest przy tym znamienne, że art. 5 tej ustawy, zmieniający
ustawę o wychowaniu w trzeźwości, nie wprowadził do niej tego rodzaju
uzupełnienia.
W tym stanie rzeczy należało uznać, że Małgorzata S. nie wypełniła
swoim zachowaniem znamion występku z art. 233 § 6 k.k., co nie znaczy,
że zachowanie to jest prawnie obojętne. Swoistą sankcję, w postaci
obligatoryjnego cofnięcia przez właściwy organ zezwolenia na sprzedaż
napojów alkoholowych, za przedstawienie fałszywych danych w
oświadczeniu o wartości sprzedaży tych napojów przewiduje bowiem art.
18 ust. 10 pkt 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości.
Kasacja, podobnie jak przyjął to sąd orzekający, prezentowała pogląd, że
zachowanie oskarżonej nie stanowi też występku z art. 271 § 1 k.k., którą to
7
kwalifikację przyjęto w akcie oskarżenia. Z poglądem tym należy się
zgodzić, bowiem oskarżona nie może być uznana za podmiot tego
przestępstwa, w szczególności za inną niż funkcjonariusz publiczny osobę
uprawnioną do wystawienia dokumentu. W orzecznictwie wskazuje się, że
nie można utożsamiać sporządzenia dokumentu z jego wystawieniem oraz
że uprawnienie „innej osoby” do wystawienia dokumentu winno stanowić
uzupełnienie kompetencji funkcjonariusza publicznego i nie może być
utożsamiane z ogólną kompetencją do udziału w obrocie prawnym, nadto
że dokument przez tę osobę wystawiony winien zawierać w swojej treści
poświadczenie, któremu przysługuje cecha zaufania publicznego, a w
związku z tym domniemanie prawdziwości. Nie wchodzi też w grę
odpowiedzialność z art. 271 § 1 k.k., gdy osoba składa oświadczenie we
własnym imieniu i we własnej sprawie (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 9 maja 2002 r., V KKN 323/99, OSNKW 2002, z. 9-10, poz. 71; z
dnia 11 lipca 2006 r., III KK 463/05, LEX nr 193024; z dnia 30 sierpnia 2011
r., IV KK 190/11, LEX nr 950443; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
30 lipca 2008 r., II KK 68/08, OSNKW 2008, z. 10, poz. 84). Tymczasem
nie budzi wątpliwości fakt, że oświadczenia o wartości sprzedanych
napojów alkoholowych oskarżona sporządziła a nie wystawiła, że
sporządziła je we własnym imieniu i we własnej sprawie i że tego rodzaju
oświadczeniom cecha zaufania publicznego nie przysługuje.
Mając powyższe na uwadze oraz uznając, że żadne inne przepisy nie
pozwalają pociągnąć Małgorzaty S. do odpowiedzialności karnej, Sąd
Najwyższy w uwzględnieniu wniosku kasacji orzekł na podstawie art. 537 §
2 k.p.k. jak w wyroku.