Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 149/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Beata Gudowska
w sprawie z powództwa Centrum Usług Specjalistycznych Centralnej Stacji
Ratownictwa Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B.
przeciwko Józefowi W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 6 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 21 kwietnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
strony powodowej kwotę 900 zł (dziewięćset zł) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy - wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2011 r., po rozpoznaniu
apelacji strony powodowej Centrum Usług Specjalistycznych Centralnej Stacji
Ratownictwa Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B. od wyroku Sądu
Rejonowego z dnia 5 sierpnia 2010 r., zmienił zaskarżony wyrok w całości w ten
sposób, że zasądził od pozwanego Józefa W. na rzecz strony powodowej kwotę
37.555,39 zł tytułem nienależnie wypłaconych pozwanemu świadczeń pieniężnych
wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 listopada 2009 r. (pkt I wyroku) oraz
zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 3.708 zł tytułem zwrotu
kosztów procesu (pkt II wyroku).
W sprawie tej ustalono, że pozwany był zatrudniony w powodowej Spółce na
podstawie umowy o pracę od 4 maja 2006 r. do 30 czerwca 2007 r., początkowo do
18 czerwca 2006 r. na stanowisku dyrektora ds. marketingu i rozwoju. Na mocy
uchwały nr 22 zwyczajnego zgromadzenia wspólników powodowej Spółki z dnia 19
czerwca 2006 r. wydanej na podstawie art. 201 § 1 k.s.h. oraz § 11 ust. 1 i ust. 2
umowy Spółki, pozwany został powołany na członka zarządu Spółki „II kadencji”. W
tym samym dniu strony zawarły umowę o pracę na czas określony na stanowisku
członka zarządu - dyrektora ds. marketingu i rozwoju z wynagrodzeniem
miesięcznym stanowiącym 90% 4-krotności przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłaty nagród z zysku w IV
kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa GUS (§ 4 umowy).
Wynagrodzenie miało podlegać waloryzacji od 1 stycznia po opublikowaniu przez
Prezesa GUS wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale roku poprzedniego.
Strony również ustaliły, że po zakończeniu roku obrotowego i zatwierdzeniu
przez zgromadzenie wspólników zweryfikowanego rocznego sprawozdania
finansowego pracownikowi (pozwanemu) może być przyznana nagroda roczna do
wysokości 3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracownika w
roku poprzedzającym przyznanie nagrody. Nagroda ta miała charakter uznaniowy i
mogła być przyznana przez zgromadzenie wspólników na wniosek rady nadzorczej
spółki lub pracownika. Wniosek pracownika o jej przyznanie nagrody rocznej
podlegał zaopiniowaniu przez radę nadzorczą powodowej |Spółki.
3
Aneksem nr 1 z dnia 28 września 2006 r. do tej umowy, powołując się
na uchwałę nr 1 nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników z dnia 28 września
2006 r. zmieniono pozwanemu warunki wynagradzania w ten sposób, że jego
wynagrodzenie miesięczne stanowiło 90% 5-okrotności przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw państwowych bez wypłat z nagród z
zysku w IV kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa GUS (§ 2
uchwały nr 1). Na podstawie załącznika do tej uchwały, stanowiącego
„Szczegółowe zasady premiowania członków zarządu" ustalono, że pracownikowi
może być przyznana premia miesięczna w wysokości do 20% wynagrodzenia
miesięcznego, na podstawie uchwały rady nadzorczej raz w kwartale, po dokonaniu
oceny wskazanych przesłanek dotyczących kształtowania się wskaźników
gospodarczych oraz sposobu sprawowania funkcji. Rada nadzorcza w drodze
uchwały mogła wyrazić zgodę na comiesięczne wypłacanie pracownikowi zaliczki
na poczet premii.
Zgodnie z tym załącznikiem premie przyznawane są za kwartał
kalendarzowy uchwałą rady nadzorczej po dokonaniu oceny wykonania
wskaźników ujętych w zatwierdzonym przez radę nadzorczą planie techniczno-
ekonomicznym Spółki za dany rok obrotowy w określonych w regulaminie
proporcjach, przy czym rada nadzorcza mogła przyznać zaliczkę na poczet premii
wypłacanej za kwartał kalendarzowy, za 2 miesiące kwartału, w wysokości
nieprzekraczającej 10% wynagrodzenia miesięcznego członka zarządu.
Na mocy uchwały nr 19 zwyczajnego zgromadzenia wspólników Spółki z
dnia 27 marca 2007 r. wydanej na podstawie art. 201 § 1 k.s.h. oraz § 11 ust. 1 i
ust. 2 umowy Spółki, powołano pozwanego do pełnienia funkcji członka zarządu
Spółki „III kadencji”. W dniu 27 marca 2007 r. strony zawarły umowę o pracę na
czas określony, w której powierzono pozwanemu stanowisko członka zarządu -
dyrektora do spraw marketingu i rozwoju z wynagrodzeniem miesięcznym
stanowiącym 90% 5-krotności przeciętnego miesięcznego (§ 3 umowy),
obliczanego według zasad określonych w poprzedniej umowie o pracę z dnia 19
czerwca 2006 r., z możliwością uzyskania nagrody rocznej na zasadach i w
wysokości jak poprzednio. Umowa o pracę z dnia 19 czerwca 2006 r., aneks do niej
oraz umowa o pracę z dnia 27 marca 2007 r. zostały w imieniu Spółki podpisane
4
przez pełnomocnika ustanowionego uchwałą nr 2 nadzwyczajnego zgromadzenia
wspólników z dnia 12 czerwca 2006 r. - Zbigniewa B.
Na mocy kolejnych uchwał na przestrzeni od 30 października 2006 r. do 4
lipca 2007 r. rada nadzorcza przyznała członkom zarządu Spółki, w tym
pozwanemu premie regulaminowe: za III kwartał 2006 r. w wysokości 20%
wynagrodzenia za ten kwartał; za IV kwartał 2006 r. w wysokości 20% za ten
kwartał; za I kwartał 2007r. w wysokości 20% wynagrodzenia za ten kwartał; za II
kwartał 2007 r. w wysokości 10% wynagrodzenia za pierwsze 2 miesiące
tego kwartału; za II kwartał 2007 r. w wysokości 14% wynagrodzenia za IV kwartał
2006 r., które zostały pomniejszone o wielkość zaliczek wypłaconych członkom
zarządu z wymienionych tytułów. Sytuacja finansowa powodowej Spółki za 2006
rok obrotowy „była stabilna i wykazywała zysk netto w kwocie 1.453.627,00 zł, a
zarządowi i członkom rady nadzorczej udzielono absolutorium”. Na podstawie
uchwały nr 16 zwyczajnego zgromadzenia wspólników z dnia 27 marca 2007r.,
przyznano członkom zarządu (w tym pozwanemu) nagrodę roczną za 2006rok
obrotowy. Pozwany otrzymał tę nagrodę w wysokości półtoramiesięcznego
wynagrodzenia określonego w uchwale nr 1 z dnia 28 września 2006 r. W dniu
31 maja 2007 r. pozwany złożył wypowiedzenie umowy o pracę z zachowaniem
okresu wypowiedzenia, który upłynął w dniu 30 czerwca 2007 r., a w dniu 28
czerwca 2007 r. złożył rezygnację funkcji członka zarządu z dniem 29 czerwca
2007 r.
Po kontroli przeprowadzonej w 2007 r. w Spółce, Najwyższa Izba Kontroli
stwierdziła nieprawidłowości przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia członkom
zarządu w sposób naruszający przepisy ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o
wynagradzaniu osób kierującymi niektórymi podmiotami prawa (Dz. U. Nr 26, poz.
306 ze zm., zwanej dalej ustawą „kominową”). Uchwałą nr 15 nadzwyczajnego
zgromadzenia wspólników z dnia 17 października 2008 r. podjęto decyzję o
wszczęciu czynności rewindykacyjnych z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
przeciwko pozwanemu na kwotę 37.555,39 zł. Pismem z dnia 21 października
2008 r. Spółka wezwała pozwanego do zwrotu tej kwoty nienależnego świadczenia
otrzymanego za pracę w zarządzie Spółki w latach 2006 - 2007. Pozwany pismem
z dnia 30 października 2008 r. odmówił zwrotu żądanej kwoty, twierdząc, że
5
otrzymane od Spółki wynagrodzenie z pracę w całości przeznaczył i zużył na
zaspokojenie swoich codziennych potrzeb życiowych oraz własnej rodziny, a
ponadto nie był świadomy, iż w kwestionowanej przez Spółkę części
wynagrodzenia za pracę pobrane świadczenie, które wynikało z zawartej umowy o
pracę, nie należało mu się, skoro jego przyznanie poprzedzone było szeregiem
czynności sprawdzających, konsultacyjnych i weryfikujących poprawność
przyjętych zasad wynagrodzenia.
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że
pozwany na mocy wymienionych uchwał i umowy o pracę pobrał tytułem
wynagrodzenia za pracę, premii oraz nagrody rocznej za 2006 r., łącznie kwotę
61.226,92 zł brutto, czyli 37.555,39 zł netto ponad maksymalne wynagrodzenie
wynikające z art. 8 pkt 4, art. 2 pkt 3 i art. 5 ustawy „kominowej”. W konsekwencji
na podstawie art. 13 tej ustawy nieważne były postanowienia umów o pracę
ustalające wynagrodzenie miesięczne, nagrodę roczną, odprawę bądź wartość
świadczeń dodatkowych w kwocie wyższej niż maksymalna, dopuszczona ustawą
„kominową. Wynagrodzenie podstawowe pozwanego ustalone w umowach o pracę
(bez premii) przekraczało maksymalny pułap określony w ustawie, która go
modyfikowała, a ponadto brak było wyraźnego umocowania w uchwale nr 1
nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników do określenia wyższego
wynagrodzenia pozwanemu, gdyż w § 2 mowa była tylko o zmianie wysokości
wynagrodzenia prezesa, a nie pozostałych członków zarządu Spółki. Ta
okoliczność nie była pozwanemu znana, a nawet nie została podniesiona w toku
procesu.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, uchwały zwyczajnego zgromadzenia
wspólników przyznające pozwanemu premie i nagrodę roczną pomimo tego, że
były sprzeczne z art. 13 ustawy „kominowej”, to nie było podstaw do stwierdzenia
ich bezwzględnej nieważności, skoro nie zostało wszczęte postępowanie w trybie
art. 252 par. 1 k.s.h., przeto uchwały te pozostały nadal w obrocie, a i wypłaconych
na ich podstawie środków nie można uznać za świadczenie nienależne. Ponadto
Sąd ten powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazał, że pracownik
ma prawo uważać, że świadczenie wypłacane przez pracodawcę posługującego się
wyspecjalizowanymi służbami jest spełniane zasadnie i zgodnie z prawem, a więc
6
nie musi liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu. Obowiązek ten ogranicza się
zasadniczo do sytuacji, w których ma on świadomość niezależności świadczenia
(art. 409 w związku z art. 410 § 1 k.c. i w związku z art. 300 k.p.). Ciężar dowodu w
tej kwestii spoczywa na pracodawcy. Ponadto pozwany uzyskane sporne środki
wydatkował w taki sposób, że nie jest wzbogacony, a powodowa Spółka nie
udowodniła, że pozwany miał świadomość uzyskiwania nienależnych świadczeń.
Pozwany jako członek zarządu nigdy nie weryfikował zgodności swojego
wynagrodzenia z przepisami ustawy „kominowej”, ponieważ „właściciel Spółki miał
dobrą obsługę prawną”, a sam fakt pełnienia przez pozwanego funkcji członka
zarządu nie stanowił naruszenia art. 293 § 2 k.s.h. Dodatkowo Sąd Rejonowy
wskazał, że zgodnie z art. 84 k.p. pracownik nie może zrzec się prawa do
wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę, co oznacza bezwzględny
zakaz nie tylko całkowitego, lecz i częściowego zrzeczenia się prawa do
wynagrodzenia. W konsekwencji Sąd Rejonowy oddalił powództwo.
Po rozpoznaniu apelację powodowej Spółki Sąd Okręgowy podzielił
pierwszoinstancyjne ustalenia faktyczne, ale dokonał odmiennej oceny zebranego
materiału dowodowego i zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że
zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 37.555,39 zł netto wraz z
ustawowymi odsetkami. Sąd Okręgowy uznał, że pobrane przez pozwanego ponad
obowiązujące ograniczenia ustawy kominowej kwoty były świadczeniem
nienależnym (art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Obowiązek zwrotu
pobranego świadczenia nienależnego należało zatem ocenić na gruncie art. 409
k.c. dotyczącego bezpodstawnego wzbogacenia, zważywszy że pozwany w
odpowiedzi na pozew podniósł, że pobrane kwoty zużył w całości na zaspokojenie
podstawowych potrzeb życia codziennego oraz jego rodziny, nie mając
świadomości ich nienależności. W ocenie Sądu Okręgowego przepisy o
bezpodstawnym wzbogaceniu muszą być w stosunkach pracy stosowane
odpowiednio i przy uwzględnieniu ich specyfiki (art. 300 k.p.). Okoliczności
dotyczące zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w sytuacji, w której zostało
ono przez pracownika zużyte, należy rozpatrywać biorąc pod uwagę okoliczności
każdego indywidualnego przypadku, zwłaszcza gdy chodzi o ocenę, czy
pozwanemu można postawić zarzut, że powinien był się liczyć z obowiązkiem
7
zwrotu nienależnego świadczenia. Zgodnie z art. 6 k.c. ciężar dowodu powinności
liczenia się pracownika z obowiązkiem zwrotu korzyści obciążał pracodawcę.
Oceniając istnienie przesłanki braku świadomości obowiązku zwrotu należy
posłużyć się kryterium obiektywnym, tj. ocenić, czy przy zachowaniu tzw. należytej
staranności pozwany mógł być świadomy, że pobrane świadczenie mu się nie
należało w stosunkach danego rodzaju. Wymagane i oceniane wzorce zachowań
zależne są od np. wykonywanego zawodu i pełnionej funkcji, a wyższy stopień
należytej staranności jest wymagany w przypadku osób, od których w związku z ich
działalnością zawodową wymaga się większej znajomości np. przepisów, procedur
organizacyjnych czy finansowych. Decydujące jest nie sama świadomość
nienależności świadczenia, a powinność jej posiadania (art. 409 k.c.). W ocenie
Sądu Okręgowego, od pozwanego pełniącego funkcję członka zarządu Spółki -
dyrektora do spraw marketingu i rozwoju, tj. od osoby zarządzającej Spółką,
należało wymagać wyższej miary staranności niż od zwykłego, przeciętnego
pracownika. Pozwany przy zachowaniu zawodowej staranności wymaganej na
zajmowanym stanowisku powinien znać treść przepisów ustawy „kominowej” o
możliwym do uzyskania wynagrodzeniu za pracę, a tym samym powinien być
świadomy, że pobierane przez niego wyższe wynagrodzenie było świadczeniem
nienależnym. Z uwagi na funkcję jaką pełnił w Spółce należy założyć, że rozumiał
treść podpisywanej przez siebie umowy o pracę oraz innych aktów przyznających
mu określone świadczenia i powinien mieć świadomość nienależności pobieranego
świadczenia „w postaci zawyżonego w stosunku do ustawy kominowej
wynagrodzenia, premii oraz nienależnej nagrody rocznej”. W konsekwencji Sąd
Okręgowy uznał, że nie zostały pełnione przesłanki z art. 409 k.c. powodujące
wygaśnięcie obowiązku zwrotu przez pozwanego pobranego nienależnie
świadczenia.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie następujących
przepisów prawa materialnego: 1/ art. 409 k.c. w związku z art. 410 § 1 i § 2 k.c. i
art. 300 k.p. oraz art. 84 k.p. przez ich niewłaściwe zastosowanie i błędne przyjęcie,
że po stronie skarżącego istniała „powinność" przewidywania obowiązku zwrotu
świadczenia, które miało być nienależne, podczas gdy stosowanie „odpowiednio"
na gruncie stosunków prawa pracy art. 409 k.c. winno mieć miejsce przy
8
uwzględnieniu zasad prawa pracy, w tym jego ochronnych regulacji oraz przy
ograniczeniu przerzucania na pracownika ryzyka niewłaściwych zachowań, które
powinien ponosić pracodawca, 2/ art. 410 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c.
oraz art. 252 § 1, § 3 i § 4 k.s.h. „przez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy w myśl
wskazanych przepisów uchwały zgromadzenia wspólników powodowej spółki w
przedmiocie premii i nagrody rocznej dla członków zarządu tej spółki, w sytuacji ich
sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa, dotknięte są jedynie
nieważnością względną, korzystają zatem z przymiotu ważności do czasu
stwierdzenia ich nieważności w konstytutywnym wyroku sądowym wydanym w
ramach powództwa wytoczonego na podstawie art. 252 k.s.h.”, 3/ art. 6 k.c. w
związku z art. 7 k.c. i art. 409 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie,
przejawiające się w przyjęciu za udowodnioną tezę o istnieniu po stronie
skarżącego „powinności" przewidywania obowiązku zwrotu świadczenia, które
miało być nienależne, podczas gdy brak było jakichkolwiek dowodów, które
obalałyby domniemania istnienia dobrej wiary w wydatkowaniu środków
uzyskanych od pracodawcy.
W skardze zarzucono także naruszenie następujących przepisów
postępowania: 1/ art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 234 k.p.c. oraz art. 232 k.p.c. w
związku z art. 6 k.c. i art. 7 k.c. przez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że strona
powodowa obaliła domniemanie istnienia dobrej wiary skarżącego w wydatkowaniu
środków uzyskanych od pracodawcy, mimo że na tę okoliczność nie
przeprowadzono żadnych dowodów, 2/ art. 233 § 1 k.p.c. przez pominięcie
przedstawianych przez skarżącego okoliczności związanych z „istnieniem
obiektywnego braku możliwości uzyskania wiedzy co do nienależności
otrzymywanego świadczenia od pracodawcy”, 3/ art. 328 § 2 k.p.c. przez jego
błędne zastosowanie polegające na pominięciu przy wykazaniu podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia: a) kwestii przedstawianych przez skarżącego faktów
przemawiających na rzecz istnienia po jego stronie dobrej wiary w wydatkowaniu
środków otrzymywanych od pracodawcy, b) przepisów art. 410 § 1 i § 2 k.c. w
związku z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 252 § 1, § 3 i § 4 k.s.h. i art. 13 ustawy
„kominowej”, których „stosowanie przemawia za przyjęciem względnej nieważności
czynności prawnej (uchwały organów spółki) stanowiącej źródło świadczeń
9
uzyskanych przez pozwanego od powoda – pracodawcy”, c) przepisu art. 84 k.p.,
który „w sytuacji roszczenia z art. 409 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i § 2 k.c.
stosowanego z mocy art. 300 k.p. ‘odpowiednio’ do roszczeń ze stosunku pracy,
winien implikować zakres powinności po stronie skarżącego w kwestii liczenia się z
obowiązkiem zwrotu nienależnego świadczenia ze stosunku pracy”.
Okolicznościami przemawiającymi za przyjęciem skargi do rozpoznania jest
występowanie w sprawie zagadnień prawnych: 1/ czy „określanie powinności
liczenia się z obowiązkiem zwrotu świadczenia nienależnego uzyskanego w
ramach stosunku pracy winno wprost odwoływać się do mierników staranności
wymaganej na gruncie stosunków cywilnoprawnych (regulowanych Kodeksem
cywilnych), a więc również do podwyższonych mierników staranności w sytuacji
zawodowego charakteru działalności prowadzonej przez dłużnika; czy też charakter
stosunku pracy wyklucza stosowanie podwyższonego miernika staranności
właściwego w relacjach cywilnoprawnych, dla strony, która zawodowo prowadzi
określoną działalność, z uwagi na fakt, że stosunek pracy wyklucza ‘zawodową’
kwalifikację strony pracowniczej takiego stosunku”, 2/ czy „szczególny rodzaj
czynności prawnych, jakim są akty decyzyjne podejmowane przez organy
stanowiące spółek kapitałowych, w sytuacji gdy treść tych aktów jest sprzeczna z
obowiązującymi przepisami prawa, mogą być dotknięte sankcją nieważności
bezwzględnej w sytuacji, gdy regulacje K.s.h. dla osiągnięcia takiego skutku
wymagają wytoczenia odpowiedniego powództwa i konstytutywnego orzeczenia
Sądu przesądzającego taką nieważność oraz nie jest dopuszczalne powoływanie
się przez organy orzecznicze na taką nieważność w innym postępowaniu aniżeli to
wszczęte na podstawie art. 252 § 3 k.s.h.”.
Ponadto istnieje potrzeba wykładni: 1/ art. 409 k.c. w związku z art. 410 § 1 i
§ 2 k.c. i art. 300 k.p. oraz art. 84 k.p. „w sytuacji gdy źródłem roszczenia z tytułu
nienależnego świadczenia (bezpodstawnego wzbogacenia) jest stosunek pracy, w
zakresie którego przepisy prawa pracy tj. art. 84 k.p. przewidujący brak możliwości
zrzeczenia się przez pracownika wynagrodzenia (w całości lub części) de facto
wyłączają możliwość praktycznej realizacji ‘powinności’ przewidywania obowiązku
zwrotu świadczenia nienależnego, i przeciwdziałaniu otrzymywania takich
świadczeń”, 2/ art. 410 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 252 § 1, §
10
3 i § 4 k.s.h. i art. 13 ustawy „kominowej” przez „jednoznaczne określenie skutków
jakie wynikają (czy jest to nieważność bezwzględna czy względna) z uchwał
zgromadzenia wspólników spółki kapitałowej, które pomimo, że sprzeczne z
obowiązującymi przepisami prawa to jednak - wobec braku wytoczenia powództwa
w odpowiednim trybie - funkcjonują w obrocie prawnym”. W konsekwencji skarżący
wniósł o zmianę wyroku Sądu Okręgowego przez oddalenie apelacji strony
powodowej (i oddalenie powództwa) albo o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu a także o
zasądzenie od strony powodowej na rzecz skarżącego kosztów postępowania
według norm prawem przepisanych oraz o rozpoznanie sprawy na rozprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie miała usprawiedliwionych podstaw. W rozpoznawanej
sprawie nie podlegało kwestii, że pozwany zatrudniony na stanowisku członka
zarządu spółki z o.o. - dyrektora do spraw marketingu i rozwoju pobrał nienależnie
uzyskane składniki wynagrodzenia za pracę w dochodzonej przez pracodawcę
kwocie 37.555,39 zł (netto). Z art. 5 ust. 1 ustawy „kominowej”, która wyczerpująco i
w sposób ściśle bezwzględnie obowiązujący reguluje wynagrodzenie za pracę
pracowników zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach pracy w „niektórych
podmiotach prawnych” w rozumieniu ustawy „kominowej”, w związku z § 3 umowy
o pracę wynikało, że pozwanemu przysługiwało wyłącznie wynagrodzenie
miesięczne, stanowiące 90% wielokrotności przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym
kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego. Ponadto pozwanemu mogła być przyznana uznaniowa nagroda
roczna, pod warunkiem przepracowania pełnego roku obrachunkowego do
wysokości trzykrotności przeciętnego wynagrodzenia pracownika w roku
poprzedzającym przyznanie nagrody. Przepisy ustawy „kominowej” o
wynagradzania osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi mają
bezwzględnie imperatywny charakter prawny, gdyż postanowienia umów o pracę
oraz innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy albo umów
cywilnoprawnych ustalające między innymi wynagrodzenie miesięczne i nagrodę
11
roczną są nieważne z mocy prawa w odniesieniu do tej części, która przewyższa
kwotę maksymalną określoną w ustawie (art. 13). Wykluczało to jakiekolwiek
umowne modyfikacje wysokości wynagrodzenia za pracę należnego pozwanemu,
w tym przyznanie mu dodatkowych premii kwartalnych, wypłacanych miesięcznie,
ponad ustawowe limity maksymalnego wynagrodzenia za pracę, jak i przyznanie
nagrody rocznej bez przepracowania pełnego roku obrachunkowego na
kierowniczym stanowisku pracy. Wymienione przepisy wymagają bezwzględnego
respektowania przepisów ustawy „kominowej” przez strony stosunku pracy ze
względu na rygor nieważności w części przewyższającej limity wynagradzania za
pracę określone ustawą „kominową”. Ten ustawowy rygoryzm przepisów tej ustawy
wzmacnia sankcja rozwiązania z mocy prawa organów nadzorczych jednostek
organizacyjnych w podmiotach prawnych podlegających przepisom ustawy
„kominowej”, połączona z ustawowym karencyjnym zakazem powoływania osób,
które pełniły funkcje w rozwiązanych organach na następną kadencję jako
przedstawicieli Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego w organach
nadzorczych (art. 14 ustawy „kominowej”). Ponadto informacje dotyczące
wynagradzania osób podlegających przepisom ustawy oraz nagrodach rocznych są
jawne i nie podlegają ochronie danych osobowych ani tajemnicy handlowej (art.
15).
W ocenie Sądu Najwyższego, to, że organy powodowej Spółki nie
respektowały wymienionych rygorów ustawy „kominowej”, których naruszenie
zostało ujawnione dopiero przez Najwyższą Izbę Kontroli, nie oznaczało, że
pozwany mógł zasadnie powoływać się na sprzeczne z przepisami ustawy
„kominowej” uchwały organów powodowej Spółki (zgromadzenia wspólników i rady
nadzorczej) w zakresie dopuszczającym przyznanie członkom zarządu,
zatrudnionym na kierowniczych („dyrektorskich”) stanowiskach pracy,
„ponadustawowego” wynagrodzenia za pracę na podstawie aneksów do umowy o
pracę, które były nieważne ab initio z mocy samego prawa (art. 13 ustawy
„kominowej”). Skoro postanowienia umów o pracę oraz innych aktów stanowiących
podstawę nawiązania stosunku pracy albo umów cywilnoprawnych ustalające
wynagrodzenie miesięczne, nagrodę roczną, odprawę oraz wartość świadczeń
dodatkowych, w wysokości wyższej niż maksymalnie dopuszczona ustawą, są
12
nieważne z mocy prawa (art. 13 ustawy „kominowej”) w odniesieniu do tych części,
które przewyższają limity maksymalne określone w tej ustawie, to ten ustawowo
zastrzeżony rygor nieważności nie wymaga potwierdzenia w drodze wytaczania na
podstawie art. 252 k.s.h. odrębnego powództwa o stwierdzenie nieważności uchwał
organów spółki w zakresie nieważnego ex lege przekroczenia ustawowych limitów
wynagrodzenia za pracę pracowników zatrudnionych na kierowniczych
stanowiskach pracy w rozumieniu ustawy „kominowej”. Inaczej rzecz ujmując, to że
w obrocie prawnym funkcjonują sprzeczne z prawem uchwały organów spółki
handlowej, które nie zostały uchylone w trybie art. 252 k.s.h., wskutek pasywności
„niezainteresowanych” podmiotów uprawnionych do zaskarżania uchwał
sprzecznych z prawem, nie oznacza, że sprzeczne z prawem uchwały organów
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością utrzymują się w stosunkach pracy w także
wtedy, gdy szczególne do (względem) prawa handlowego przepisy prawa pracy
zawarte w ustawie „kominowej” przewidują (ustanawiają) sankcję bezwzględnej
nieważności czynności prawnych opartych na sprzecznych z imperatywnymi
rygorami ustawy „kominowej” uchwałach organów powodowej Spółki.
Pozwanego, który był zatrudniony na stanowisku członka zarządu
powodowej Spółki z o.o. - dyrektora do spraw marketingu i rozwoju, obowiązywała
podwyższona miara profesjonalnej staranności pracowniczej wymagana na
kierowniczym stanowisku pracy, która wyklucza legalność „nieświadomego”
pobrania wynagrodzenia za pracę ponad ustawowo wyznaczone maksymalne limity
określone w ustawie „kominowej”, co oznacza, że pozwany powinien był liczyć się z
obowiązkiem zwrotu nienależnie uzyskanych korzyści przekraczających określone
w tej ustawie limity maksymalnego wynagrodzenia za pracę (art. 409 k.c. w związku
z art. 300 k.p.). Podwyższona staranność pracowników zatrudnionych na
kierowniczych stanowiskach pracy wynika z zawodowego charakteru uprawnianej
przez nich menadżerskiej działalności gospodarczej (art. 355 § 2 k.p.), która
wymaga profesjonalnej znajomości obowiązującego prawa i następstw
wynikających z jego naruszania (por., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia
1993 r., III CRN 77/93, OSNC 1994 nr 3, poz. 69). Problematyka wynagradzania za
pracę jest na ogół dobrze znana pracownikom bez względu na zajmowane
stanowisko pracy, przeto od szczególnej kategorii pracowników na kierowniczych
13
stanowiskach, których wynagradzanie reguluje powszechnie znana ustawa
„kominowa, należy wymagać znajomości jej niezbyt licznych przepisów o
charakterze ściśle bezwzględnie obowiązującym, co wykluczało zasadność
powoływania się na brak powinności przewidywania obowiązku zwrotu nienależnie
pobranych świadczeń na podstawie nieważnych z mocy samego prawa (art. 13
ustawy „kominowej”) postanowień umów lub nieważnych aneksów do umów o
pracę. Wymieniona powinność wynika z profesjonalnego charakteru pracy
wymaganej od pracownika zatrudnionego na kierowniczym lub menedżerskim
stanowisku zatrudnienia, który jest wynagradzany na podstawie bezwzględnie
imperatywnych przepisów ustawy „kominowej”, przeto w tak zakreślonych
granicach taki pracownik (menadżer), powinien był obiektywnie liczyć się z
obowiązkiem zwrotu nienależnie, bo „nieważnie” pobranych składników
wynagrodzenia ponad maksymalnie określone limity ustawowe, bez względu na
subiektywne przekonanie skarżącego, że należało mu się „ponadustawowe”, tj.
sprzeczne z przepisami ustawy „kominowej” wynagrodzenie za pracę tylko dlatego,
że „nieważne” z mocy prawa postanowienia umów o pracę ustalające takie
wynagrodzenie (art. 13 ustawy „kominowej”) wynikały z przyznania nienależnego
wynagrodzenia przez wyspecjalizowane organy spółki, które podjęły uchwały
niezakwestionowane w trybie art. 252 k.s.h. W ocenie Sądu Najwyższego, nawet
subiektywny brak wiedzy o nieważności płacowych postanowień aneksów do
umowy o pracę nie usprawiedliwiał braku obiektywnej powinności skarżącego
przewidywania i liczenia się z obowiązkiem zwrotu nienależnie, bo „nieważnie”
pobranego wynagrodzenia ponad ustawowo określone maksymalne limity
należnego mu wynagrodzenia za pracę uzyskanego w sprzeczności z przepisami
ustawy „kominowej” i na podstawie tych płacowych postanowień umowy o pracę,
które podlegały rygorowi nieważności z mocy samego prawa (art. 13 ustawy
„kominowej” w związku z art. 409 k.c. i art. 410 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Nie może podlegać kwestii, że pozwany zatrudniony na stanowisku członka
zarządu spółki z o.o. - dyrektora do spraw marketingu i rozwoju, który został
zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych składników wynagrodzenia za pracę
ze względu na nieważność z mocy samego prawa (art. 13 ustawy „kominowej”)
płacowych postanowień umów o pracę wykraczających ponad ustawowo
14
wyznaczone maksymalne limity wynagrodzenia za pracę, nie może zasłaniać i
bronić się zakazem zrzeczenia się wynagrodzenia za pracę w rozumieniu art. 84
k.p. Ten ustawowy zakaz dotyczy bowiem wyłącznie należnych, tj. legalnie
pobranych składników wynagrodzenia za pracę, a zatem nie odnosi się do
nienależnego wynagrodzenia uzyskanego na podstawie „nieważnych” z mocy
samego prawa postanowień umowy o pracę (jej aneksów), z którego obowiązkiem
zwrotu skarżący powinien był obiektywnie liczyć się wedle wymaganej
podwyższonej profesjonalnej miary staranności pracowniczej wymaganej na
kierowniczym i menedżerskim stanowisku pracy.
Powyższe uzasadniało wyrażenie następujących poglądów, że: 1.
pracownika zatrudnionego na stanowisku członka zarządu spółki z o.o. - dyrektora
do spraw marketingu i rozwoju obowiązuje podwyższona miara profesjonalnej
staranności pracowniczej wymagana na kierowniczym stanowisku pracy, która
wyklucza legalność „nieświadomego” pobrania wynagrodzenia za pracę ponad
ustawowo wyznaczone maksymalne limity wynagradzania osób kierujących
niektórymi podmiotami prawnymi w rozumieniu przepisów ustawy „kominowej” z
dnia 3 marca 2000 r., co oznacza, że taki pracownik powinien liczyć się z
obowiązkiem zwrotu nienależnie uzyskanych korzyści przekraczających określone
w tej ustawie limity maksymalnego wynagrodzenia za pracę (art. 409 k.c. w związku
z art. 300 k.p.); 2. postanowienia umów o pracę oraz innych aktów stanowiących
podstawę nawiązania stosunku pracy albo umów cywilnoprawnych ustalające
wynagrodzenie miesięczne, nagrodę roczną, odprawę oraz wartość świadczeń
dodatkowych, w wysokości wyższej niż maksymalnie dopuszczona ustawą, są
nieważne z mocy prawa (art. 13 ustawy „kominowej”) w odniesieniu do tych części,
które przewyższają limity maksymalne określone w tej ustawie, co nie wymaga
wytaczania na podstawie art. 252 k.s.h. odrębnego powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwał organów spółki w zakresie nieważnego ex lege przekroczenia
ustawowych limitów wynagrodzenia za pracę pracowników zatrudnionych na
kierowniczych stanowiskach pracy w rozumieniu ustawy „kominowej”; 3. pracownik,
który został zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych składników
wynagrodzenia za pracę ze względu na nieważność z mocy samego prawa (art. 13
ustawy „kominowej”) płacowych postanowień umów o pracę wykraczających
15
ponad ustawowo wyznaczone maksymalne limity wynagrodzenia za pracę,
nie może bronić się zakazem zrzeczenia się wynagrodzenia za pracę w rozumieniu
art. 84 k.p.
W konsekwencji Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c., orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego w zgodzie z
art. 98 k.p.c.