Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 225/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. Ś.
przeciwko PGE Górnictwu i Energetyce Konwencjonalnej Spółce Akcyjnej
Oddziałowi Kopalni Węgla Brunatnego "B."
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 19 lipca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 19 lipca 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił (punkt 1 wyroku) apelację pozwanej PGE Górnictwo i
Energetyka Spółki Akcyjnej od wyroku Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w B. z dnia
4 marca 2011 r., zasądzającego od pozwanej na rzecz powoda M. Ś. tytułem
odszkodowania kwotę 16.371,24 zł, z ustawowymi odsetkami od kwoty 8.786,97 zł
od dnia 23 lipca 2010 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 7.584,24 zł od dnia 11 lutego
2011 r. do dnia zapłaty; kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego oraz nakazującego pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa -
Sądu Rejonowego kwotę 819 zł tytułem zwrotu opłaty od uwzględnionej części
powództwa, a także zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 900 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą (punkt 2 wyroku).
W sprawie tej ustalono, że w dniu 3 grudnia 1998 r. została przeprowadzona
komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego Kopalna Węgla Brunatnego „B." w
spółkę akcyjną Skarbu Państwa. Na podstawie aktu komercjalizacji (§ 9)
uprawnionym pracownikom przysługiwało prawo do nieodpłatnego nabycia do 15%
akcji tej Spółki Skarbu Państwa na zasadach określonych w ustawie z dnia 30
sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa prywatyzacyjna) i w rozporządzeniu Ministra Skarbu Państwa z dnia 3
kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych
pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadających na każdą z tych grup
oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych (Dz.U. Nr 33, poz. 200, zwanego
dalej rozporządzeniem Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r.). W dniu
8 lutego 1999 r. Skarb Państwa zawarł Kopalnią Węgla Brunatnego „B." S.A.
umowę zlecenia na wykonanie czynności technicznych związanych z nieodpłatnym
udostępnieniem akcji uprawnionym pracownikom, w której Spółka zobowiązała się
między innymi do przyjęcia oświadczeń uprawnionych pracowników w terminie do
22 czerwca 1999 r., sporządzenia ostatecznej listy uprawnionych i powiadomienia
ministra o ich liczbie oraz przyjmowania i rozpatrywania reklamacji dotyczących
3
pominięcia uprawnionego na liście lub sprostowania danych dotyczących okresu
zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym.
Powód był pracownikiem pozwanej w okresie od 2 maja 1980 r. do 10
czerwca 1987 r. i od 4 października 1988 r. do 13 grudnia 1997 r. Pracował na
stanowisku operatora spycharek maszyn wieloczynnościowych na odkrywce. Został
zaliczony do 7 grupy uprawnionych pracowników, wyodrębnionej ze względu na
łączny okres zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym i Spółce. Na osobę
zaliczoną do tej grupy uprawnionych pracowników przypadły 1.151 akcje Spółki.
Przy uwzględnieniu do stażu pracy powoda przelicznika 1,5 za pracę górniczą oraz
nie odliczeniu okresów pobierania zasiłków chorobowych powód zastałby zaliczony
do 10 grupy, w której na uprawnionego przypadały 1.903 akcje. Powód zawarł ze
Skarbem Państwa umowę nieodpłatnego nabycia 1151 akcji pozwanej Spółki o
wartości nominalnej 10 zł każda. Powód nie składał reklamacji co do wadliwego
obliczenia jego stażu zatrudnienia.
Według zakładowego układu zbiorowego KWB B. z dnia 1 września 1992 r.
pozwana Spółka nie kwalifikowała stanowiska pracy powoda do stanowisk, na
których praca zaliczana była w wymiarze półtorakrotnym. Dopiero na podstawie
regulacji wprowadzonej protokołem dodatkowym z dnia 27 października 2006 r.,
dotyczącym między innymi określania stanowisk i kategorii zaszeregowania
pracowników kopalni zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i
nierobotniczych, powód wykonywał pracę górniczą w wymiarze półtorakrotnym w
rozumieniu przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23
grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz
stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do
górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8). Powód zawarł
(podpisał) porozumienie z pracodawcą, w którym oświadczył, że nie będzie
dochodził jakichkolwiek roszczeń związanych z uprawnieniami pracowniczymi do
zrealizowanego prawa nabycia akcji KWB B. S.A. Podpisanie takiego porozumienia
było warunkiem wszczęcia procedury weryfikacyjnej. Następnie komisja
weryfikacyjna ustaliła, że powód w okresie zatrudnienia wykonywał pracę górniczą
w wymiarze półtorakrotnym na stanowisku górnika kopalni odkrywkowej. Ustalenie
to zostało potwierdzone w nowym świadectwie wykonywania pracy górniczej. W
4
dniu 30 czerwca 2009 r. zwyczajne walne zgromadzenie pozwanej Spółki podjęło
uchwałę w przedmiocie przeznaczenia zysku za rok 2008, w tym w zakresie
wypłaty na rzecz akcjonariuszy dywidendy w kwocie 2,08 zł brutto za akcję. Powód
otrzymał dywidendę od posiadanych akcji. Wysokość dywidendy od akcji, których
mu nie przydzielono stanowi kwotę 1.266,97 zł netto, po potrąceniu
zryczałtowanego podatku dochodowego w wysokości 19%. Na podstawie umowy
zamiany akcji z dnia 23 lipca 2010 r. powód zamienił, w wyniku dokonanej
konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego, 1151 akcji pracowniczych na
1030 akcji spółki konsolidującej - PGE Górnictwo i Energetyka S.A., a następnie na
akcje Polskiej Grupy Energetycznej S.A. Różnica pomiędzy ilością akcji
uzyskanych a ilością akcji, które według powoda powinien on otrzymać po
przekształceniach, wynosi 673 akcje. Na dzień zamknięcia rozprawy w pierwszej
instancji kurs zamknięcia dla akcji PGE wynosił 22,43 zł. Z dniem 1 września
2010 r. pozwana zmieniła nazwę na PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna
Oddział KWB B.
Powód domagał się od pozwanej odszkodowania początkowo w wysokości
8.786,97 zł, a później rozszerzył to roszczenie odszkodowawcze do kwoty
16.908,56 zł, z tytułu zaniżenia ilości należnych akcji pozwanej Spółki oraz należnej
od nich dywidendy, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa,
a także zasądzenia kosztów procesu.
Sąd Rejonowy uwzględnił częściowo powództwo, zasądzając na rzecz
powoda 16.371,24 zł. Sąd ten uznał, że przy prawidłowym obliczeniu okresu
zatrudnienia powoda, z uwzględnieniem przelicznika 1,5, powód zostałby zaliczony
do 10 grupy uprawnionych pracowników (okres zatrudnienia powyżej 24 lat) i
uzyskałby prawo do nieodpłatnego nabycia 1.903 akcji pozwanej Spółki, a
następnie miałby prawo konwersji tych akcji na akcje PGE Górnictwo i Energetyka
S.A., a później na znajdujące się w obrocie giełdowym akcje PGE S.A. Na
podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia
1997 r. oraz umowy zlecenia z dnia 8 lutego 1999 r., do obowiązków Spółki
związanych z nieodpłatnym przekazaniem pracownikom akcji należało ustalenie
listy uprawnionych pracowników, wydawanie i przyjmowanie zaświadczeń o okresie
zatrudnienia w spółce, przyjmowanie i rozpatrywanie reklamacji dotyczących
5
pominięcia osób uprawnionych na liście lub sprostowania danych dotyczących
okresu zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym.
Zarówno według przepisów tego rozporządzenia, jak i rozporządzenia Ministra
Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad
podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji
przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez
uprawnionych pracowników (Dz.U. Nr 35 poz. 303, zwanego dalej
rozporządzeniem z dnia 29 stycznia 2003 r.), ustalenie okresu zatrudnienia
uprawnionych pracowników jest dokonywane z uwzględnieniem współczynników
korygujących, stosowanych do wyliczenia okresów zatrudnienia do celów
emerytalnych. Z kolei według art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.), przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur
stosuje się przelicznik 1,8 za każdy rok pracy osób zatrudnionych pod ziemią oraz
w kopalniach siarki lub węgla brunatnego, którą to pracę, zgodnie z art. 37 tej
ustawy, zalicza się w wymiarze półtorakrotnym. Na gruncie tych unormowań Sąd
Rejonowy stwierdził, że odpowiedzialność za utratę przez uprawnionego
pracownika prawa do części akcji wskutek niewłaściwego wykonania obowiązków
przez podmioty, do których należało przeprowadzenie procesu nieodpłatnego
nabywania akcji, jest odpowiedzialnością kontraktową (art. 471 k.c. w związku z
art. 300 k.p.). Zgodnie z art. 361 § 1 k.c., zobowiązany do odszkodowania ponosi
odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z
którego szkoda wynikła. Chodzi tu taki związek przyczynowy, który zachodzi wtedy,
gdy zależność między badanym zdarzeniem a szkodą odpowiada kryterium
„normalności następstw" (teoria przyczynowości adekwatnej). Z art. 361 § 2 k.c.
wynika zasada pełnego odszkodowania. Udział akcjonariusza w zysku, jakim jest
dywidenda - jest dochodem w rozumieniu art. 54 k.c. Żądanie wyrównania
utraconych korzyści mieści się w pojęciu szkody, a każdy akcjonariusz ma prawo
do udziału w zysku spółki, której akcje posiada, stosownie do ich liczby (art. 347-
348 k.s.h.). Tym samym zasadne było roszczenie odszkodowawcze, obejmujące
także utraconą dywidendę, tj. utraconą korzyść w rozumieniu art. 361 k.c., wobec
bezprawnego niewydania należnej powodowi liczby akcji. Sąd Rejonowy przyjął, że
6
szkoda powstała, bowiem powód nie zbył posiadanych akcji do dnia wydania
wyroku. Tym samym istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że byłby posiadaczem
akcji w dniu wypłaty dywidendy. Zdaniem Sądu Rejonowego, istnieje związek
przyczynowo-skutkowy między działaniem pozwanej a utratą prawa do
nieodpłatnego nabycia części akcji Spółki przez powoda. Pozwana w nienależyty
sposób wypełniła ustawowe obowiązki związane z nieodpłatnym nabywaniem
przez uprawnionych pracowników akcji skomercjalizowanego przedsiębiorstwa
państwowego, w szczególności wadliwie obliczyła okres zatrudnienia powoda,
uprawniający go do nieodpłatnego nabycia należnej mu liczby akcji.
Sąd Rejonowy uznał też, że nie ma podstaw do odliczenia okresów
przebywania przez powoda na zasiłkach chorobowych od okresu zatrudnienia
uprawniającego do nieodpłatnego nabycia akcji, ponieważ rozporządzenie z dnia
29 stycznia 2003 r. posługuje się zwrotem „łącznego okresu zatrudnienia". Co
prawda jego § 7 pkt 4 mówi o zastosowaniu współczynników korygujących,
stosowanych do wyliczenia okresu zatrudnienia dla celów emerytalnych, jednakże
chodzi o cały okres pracy, obejmujący także okresy pozostawania „na zasiłku
chorobowym”. Okresy te jako nieskładkowe mają znaczenie do obliczenia
świadczeń emerytalnych (art. 7 ustawy o emeryturach i rentach). Sąd ten uznał, że
porozumienie z dnia 18 lipca 2008 r. o zrzeczeniu się przez powoda jakichkolwiek
roszczeń związanych z nabyciem akcji nie mogło stanowić postawy do pozbawienia
pracownika prawa do odszkodowania za niewywiązanie się pracodawcy z
obowiązku prawidłowego i rzetelnego ustalenia liczby przysługujących mu akcji
pracowniczych, a jego zawarcie w okolicznościach sprawy było sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego, a zatem nieważne (art. 58 § 2 k.c. w związku z
art. 300 k.p.). Ponadto Sąd ten przyjął, że roszczenie powoda przedawniało się
dopiero z upływem 10-letniego okresu przedawnienia (art. 118 w związku z art. 471
k.c.), gdyż sprawy z powództwa pracownika (byłego pracownika) przeciwko
Skarbowi Państwa - Ministrowi Skarbu Państwa o nakazanie złożenia
oświadczenia woli przenoszącego akcje spółki powstałej w wyniku komercjalizacji
przedsiębiorstwa państwowego na podstawie ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz o roszczenia odszkodowawcze
przeciwko Skarbowi Państwa lub pracodawcy (byłemu pracodawcy), związane z
7
utratą prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, są sprawami z zakresu prawa pracy w
rozumieniu art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c. (o roszczenia związane ze stosunkiem pracy).
Przepis art. 291 § 1 k.p. nie reguluje przedawnienia tego rodzaju roszczeń
kontraktowych (art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.). W konsekwencji podstawa
prawna spornego roszczenia majątkowego określa termin jego przedawnienia. Tak
orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 stycznia 2009 r., II PK 145/08 (OSNP
2010 nr 15-16, poz. 187), że roszczenie o odszkodowanie z tytułu utraty prawa do
nieodpłatnego nabycia akcji nie ulega przedawnieniu za zasadach określonych w
art. 291 § 1 k.p. Roszczenia te podlegają terminom przedawnienia roszczeń
majątkowych, wskazanym w Kodeksie cywilnym, co oznacza, że w przypadku
odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
jest to termin dziesięcioletni określony w art. 118 k.c. w związku z art. 471 k.c. W
konsekwencji Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w
kwocie 16.371,24 zł, która odpowiada wartości 752 utraconych przez powoda akcji,
a po konsolidacji i wprowadzeniu akcji na giełdę 673 akcji, według ceny giełdowej z
dnia zamknięcia rozprawy (tj. 24 lutego 2011 r.) 22,43 zł za akcję oraz wartość
dywidendy od 752 akcji po 2,08 zł, natomiast oddalił powództwo w pozostałym
zakresie.
Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanej, podzielając zarówno dokonane
przez Sąd Rejonowy ustalenia jak i ich ocenę prawną. Wbrew twierdzeniom strony
apelującej, Sąd Rejonowy nie zaliczył okresu pobierania zasiłku chorobowego do
pracy górniczej. Okres ten został bowiem zaliczony tylko do łącznego okresu
zatrudnienia. Zgodnie z § 11 ust. 2 rozporządzenia z dnia 29 stycznia 2003 r.
zaliczenie uprawnionych pracowników do grupy następuje na podstawie łącznego
okresu zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym oraz
jego poprzedniku albo w przedsiębiorstwie, które zostało sprywatyzowane przez
wniesienie do spółki, oraz jego poprzednikach prawnych. W takcie zatrudnienia w
KWB „Bełchatów" powód przebywał na zasiłku chorobowym od 19 marca do 13
grudnia 1997 r. i ten okres został uwzględniony przy ustaleniu łącznego stażu
pracy, od którego zależy zaliczenie powoda do grup określonych w § 11 tego
rozporządzenia.
8
Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 6 k.c. i
art. 471 k.c., uznając, że powód wykazał wysokość rzeczywiście poniesionej
szkody oraz że wartość giełdowa jednej akcji jest wyższa od wartości nominalnej.
W ocenie tego Sądu, powód wykazał, że nadal posiada akcje, które nabył
pierwotnie na podstawie umowy nieodpłatnego zbycia akcji zawartej ze Skarbem
Państwa. Akcje te uległy konwersji i są obecnie akcjami notowanej na giełdzie PGE
S.A. Poniesiona przez powoda szkoda nie ogranicza się jednak do wartości
„utraconych” akcji według ceny ich zbycia przez Skarb Państwa (ceny nominalnej),
ale wynika z ceny giełdowej akcji PGE S.A. Dlatego Sąd Rejonowy prawidłowo
wyliczył wysokość należnego powodowi odszkodowania. Na gruncie
odpowiedzialności kontraktowej z art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., której
strona pozwana nie kwestionuje, zasadne było zastosowanie do roszczenia
powoda okresu przedawnienia wynikającego z przepisów ogólnych kodeksu
cywilnego (art. 117-125 k.c.). Konstatacji tej nie zmienia okoliczność, że sprawy
związane z utratą prawa do nieodpłatnego nabycia akcji są sprawami z zakresu
prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1/ § 7 ust. 4 rozporządzenia Ministra Skarbu
Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. oraz rozporządzenia z dnia 29 stycznia 2003 r.
przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że okres pobierania zasiłku
chorobowego przez uprawnionego pracownika przelicza się współczynnikiem
korygującym, stosowanym do wyliczenia okresu zatrudnienia dla celów
emerytalnych, 2/ art. 6 k.c. w związku z art. 471 k.c. przez niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie, że powód w sposób dostateczny wykazał w
postępowaniu, iż spełniona została przesłanka odpowiedzialności w postaci
nienależytego wykonania zobowiązania przez skarżącego, w szczególności
wykazał wysokość szkody, za którą dochodzi odszkodowania w niniejszym
postępowaniu, 3/ art. 361 § 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i nieprawidłowe
określenie wysokości poniesionej przez powoda szkody przez przyjęcie, że należy
uwzględnić wartość akcji po cenie jakiej zbył je powód, a nie po cenie nominalnej,
4/ art. 291 § 1 k.p. przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że roszczenie powoda
nie uległo przedawnieniu zgodnie z tym przepisem. W skardze zarzucono też
9
naruszenie przepisów postępowania, w szczególności: art. 391 § 1 k.p.c. w
związku z art. 328 § 2 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na „braku
wyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku czemu Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie
powoda ma charakter sprawy związanej ze stosunkiem pracy, a nie sprawy ze
stosunku pracy”.
Okolicznością uzasadniają przyjęcie skargi do rozpoznania jest 1/
występowanie szeregu istotnych zagadnień prawnych, a mianowicie „po pierwsze
(i) czy roszczenie pracownika o odszkodowanie z tytułu otrzymania nienależnej
liczby akcji komercjalizowanego przedsiębiorstwa w efekcie nieprawidłowego
ustalenia stażu pracy i wydania nieprawidłowego zaświadczenia o liczbie
należnych pracownikowi akcji jest sprawą o roszczenie ze stosunku pracy czy
sprawą związaną ze stosunkiem pracy, (ii) jaki okres przedawnienia ma
zastosowanie do roszczeń w sprawach z zakresu prawa pracy, dochodzonych w
oparciu o art. 471 KC w związku z art. 300 KP wobec kompletności uregulowania
kwestii przedawnienia w Kodeksie Pracy”, 2/ „potrzeba wykładni przepisów
wywołujących rozbieżność w orzecznictwie sądów (iii) a mianowicie ustalenie czy
podstawa prawna roszczenia determinuje podstawę prawną przedawnienia”, 3/
potrzeba wykładni przepisów rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3
kwietnia 1997 r. rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia 2003
r., „a mianowicie ustalenia czy prawidłowym jest przeliczanie okresu pobierania
zasiłku chorobowego współczynnikiem korygującym stosowanym do wyliczenia
okresu zatrudnienia dla celów pracy górniczej”. W konsekwencji skarżąca wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona co do zarzutu wadliwego przyjęcia
10-letniego okresu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego powoda. Sprawa
z powództwa pracownika o odszkodowanie z tytułu zaniżenia przez pracodawcę
10
liczby należnych akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego, jest
sprawą z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c. Bez wątpienia
jest to sprawa o roszczenia ściśle związane ze stosunkiem pracy, przede
wszystkim dlatego, że prawo do nieodpłatnego nabycia akcji przysługujących
uprawnionym pracownikom, jak i ewentualne roszczenia odszkodowawcze o
naprawienie szkody odpowiadającej równowartości nieprzydzielonych akcji, zależą
od stażu zatrudnienia uprawnionego pracownika. Bez stosunku pracy i
wymaganego stażu pracy w prywatyzowanym lub komercjalizowanym
przedsiębiorstwie państwowym oraz u ich następców prawnych wymienione
roszczenia nie mogłyby powstać (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia
1998 r., III ZP 24/98, OSNP 1999 nr 17, poz. 545).
Określenie okresu przedawnienia takich roszczeń istotnie wywołuje
kontrowersje jurysdykcyjne. W tym spornym zakresie z jednej strony twierdzi się, że
przedawnienie wymienionych roszczeń z zakresu prawa pracy następuje według
przepisów prawa pracy, wedle twierdzeń skarżącej - „wobec uregulowania kwestii
przedawnienia w Kodeksie Pracy” roszczeń ściśle związanych ze stosunkiem
pracy. W odmiennej koncepcji, majątkowe roszczenie odszkodowawcze z tytułu
zaniżenia liczby przysługujących pracownikowi nieodpłatnie akcji pracowniczych
jest wprawdzie nierozerwalnie powiązane ze stosunkiem pracy i stażem
pracowniczego zatrudnienia w prywatyzowanym lub komercjalizowanym
przedsiębiorstwie państwowym, ale wynika z kontraktowej podstawy prawnej. W tej
koncepcji przyjmuje się, że oparte na przepisach odrębnej ustawy prywatyzacyjnej
kontraktowe roszczenia odszkodowawcze pracownika nie przedawniają się na
zasadach określonych w Kodeksie pracy (art. 291 § 1 k.p.), ale w 10-letnim terminie
przedawnienia roszczeń majątkowych z tytułu niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązań, o którym mowa w art. 118 w związku z art. 471 k.c. ( por. w
szczególności wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2009 r., II PK 145/08,
OSNP 2010 nr 15-16, poz. 187).
Mając na uwadze te rozbieżności w najnowszym orzecznictwie (por. uchwałę
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2011 r., I PZP 5/10,
OSNP 2011 nr 1516, poz. 199)), skład powiększony przesądził, że przedawnienie
roszczeń odszkodowawczych byłego pracownika przeciwko byłemu pracodawcy
11
dotyczy regulacji prawa pracy, co wyklucza sięganie do terminów przedawnienia
określonych przepisami Kodeksu cywilnego, które nawet w sprawach
nieunormowanych przepisami prawa pracy mogą być stosowane jedynie
odpowiednio (art. 300 k.p.). W uchwale tej Sąd Najwyższy uznał, iż przedawnienie
w takich przypadkach podlega regulacjom prawa pracy (art. 300 k.p.), co wyklucza
„posiłkowe” sięganie do terminów przedawnienia wynikających z Kodeksu
cywilnego. Wymaga to uwzględnienia zasady prawa pracy, z której wynika 3-letni
termin przedawnienia nie tylko roszczeń ze stosunku pracy (art. 291 § 1 k.p.), ale
także roszczeń ściśle związanych ze stosunkiem pracy w taki esencjonalnie
nierozerwalny sposób, że bez stosunku pracy i wymaganego stażu pracy w
prywatyzowanym lub komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym poddane
osądowi roszczenie odszkodowawcze nie mogłyby powstać. Ponadto sam powód
powinien „najlepiej” wiedzieć, że był zatrudniony na górniczym stanowisku pracy, a
zatem nie był pozbawiony możliwości zaskarżenia wadliwego świadectwa pracy lub
niewydania mu właściwego zaświadczenia o okresach pracy górniczej dla celów
emerytalnych, a następnie dla celów nabycia należnej mu liczby akcji
prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego, bez potrzeby oczekiwania na
zawarcie protokołu dodatkowego do zakładowego układu zbiorowego pracy nr 34 z
dnia 27 października 2006 r., który deklaratoryjnie „zweryfikował” pracę, którą
powód wykonywał na stanowisku operatora spycharek maszyn
wieloczynnościowych na odkrywce. To górnicze zatrudnienie dla celów
emerytalnych w ten sposób powinno być zaliczone ab initio (od daty ustalanych
uprawnień) na podstawie przepisów prawa ustawowego. W opisanych
okolicznościach sprawy i mając na uwadze ustrojowy obowiązek dbania przez Sąd
Najwyższy o jednolitość orzecznictwa sądów powszechnych (art. 1 pkt 1a ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.),
która jest oczekiwana w licznych analogicznych sprawach tego samego rodzaju,
które zostały wywiedzione przeciwko temu samemu pozwanemu pracodawcy, skład
orzekający podzielił stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8
maja 2012 r., I PK 211/11 (dotychczas niepublikowany), że roszczenie o
odszkodowanie z tytułu utraty prawa do nieodpłatnego nabycia akcji
prywatyzowanego lub komercjalizowanego przedsiębiorstwa oraz prawa do
12
potencjalnej dywidendy ulega przedawnieniu na zasadach określonych w art. 291 §
1 k.p. Konstrukcję przedawnienia wynikającego z art. 291 § 1 k.p. należy
zastosować do roszczenia o odszkodowanie z tytułu utraconego prawa do akcji,
licząc bieg przedawnienia od momentu zawarcia umowy nieodpłatnego nabycia
akcji. Natomiast odnośnie do roszczenia o odszkodowanie za utracone dywidendy
należy zweryfikować nie tylko to, czy te roszczenia przysługiwały powodowi w
związku z potencjalnym przedawnieniem roszczenia głównego, ale także to, czy nie
uległy one przedawnieniu na wyżej wymienionych zasadach, licząc od dat płatności
poszczególnych corocznych dywidend. Sąd drugiej instancji powinien ponownie
rozeznać sprawę w tych wymienionych zakresach (art. 39815
k.p.c.).
Dlatego jedynie incydentalnie Sąd Najwyższy sygnalizuje, że gdyby nie
doszło do przedawnienia roszczeń odszkodowawczych powoda, to pozostałe
zarzuty kasacyjne byłyby nieusprawiedliwione, ponieważ Sądy obu instancji
prawidłowo przyjęły, że nie ma ustawowych podstaw do wyłączenia okresów
pobierania zasiłku chorobowego z ogólnego („łącznego”) stażu pracy
uprawniającego do nieodpłatnego nabycia akcji prywatyzowanego lub
komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego. W tym zakresie skarżący
pracodawca twierdził, że okresy zasiłkowe zostały przeliczone powodowi tak jak
okresy jego górniczego zatrudnienia z przeliczeniem według wskaźnika
preferencyjnego (1,5). Tymczasem w odpowiedzi na skargę kasacyjną powód
podał, że „okres pobierania zasiłku chorobowego owszem został doliczony do
okresu pracy górniczej, ale okres ten został obliczony bez zastosowania
przeliczników korygujących, wedle wskaźnika 1:1”. Taki stan rzeczy potwierdza
uzasadnienie zaskarżonego wyroku, w którym Sąd drugiej instancji nie podzielił
„twierdzenia skarżącego, że Sąd I instancji zaliczył do okresu pracy górniczej okres
pobierania przez powoda zasiłku chorobowego. Okres ten został jedynie zaliczony
do łącznego okresu zatrudnienia”. Ponadto naprawienie szkody wynikającej z
niewydania pracownikowi należnej liczby nieodpłatnych akcji prywatyzowanego lub
komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego lub utraconej części
dywidendy wymaga wykazania z odpowiednio wysokim prawdopodobieństwem, że
uprawniony pracownik byłby posiadaczem tych akcji w dacie ustalenia
odszkodowania, co powód wystarczająco udowodnił, skoro nie wyzbył się
13
otrzymanych akcji do dnia wyrokowania (por. uchwałę składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2008 r., II PZP 10/08, OSNP 2009 nr 9-
10, poz. 112). Nie może podlegać dyskusji także to, że wedle wartości rynkowej
(giełdowej) nieprzedawnionych „nieprzyznanych” pracownikom akcji z tej daty
należałoby zasądzić odszkodowanie pieniężne (art. 363 § 2 k.c. w związku z art.
300 k.p. i art. 316 § 1 k.p.c.), jeżeli wcześniej byli oni pozbawieni potencjalnej
możliwości zbycia akcji w jakimkolwiek innym terminie przed dniem orzekania.