Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KO 2/12
W Y R O K
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
Protokolant Teresa Jarosławska
w sprawie z wniosku C. C.
o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia’
po rozpoznaniu na posiedzeniu wniosku pełnomocnika wnioskodawcy
w przedmiocie wznowienia postępowania
w sprawie Sądu Okręgowego w R. zakończonej wyrokiem z dnia 6
kwietnia 2009 r. sygn. akt II Ko …/08,
utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października
2009 r., sygn. akt II AKa …/09
1. wznawia postępowanie w sprawie z wniosku C. C. o
zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu
wykonania wyroku Sądu Wojewódzkiego w R. z dnia 13
sierpnia 1976 r. w sprawie II K …/77, uznanego za nieważny
postanowieniem Sądu Okręgowego w R. z dnia 1 lipca 2008
r. sygn. akt II Ko …/08 „un”;
2
2. uchyla wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października
2009 r. sygn. akt II AKa …/09 oraz utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Okręgowego w R. z dnia 6 kwietnia 2009 r. sygn.
akt II Ko …/08 – i sprawę z wniosku C. C. – przekazuje
Sądowi Okręgowemu w R. w celu ponownego rozpoznania;
3. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. I. A.–K.
kancelaria adwokacka w W. kwotę 442,80 zł (czterysta
czterdzieści dwa złote osiemdziesiąt groszy) w tym 23%
podatku VAT, tytułem wynagrodzenia za sporządzenie i
wniesienie wniosku o wznowienie postępowania jako
pełnomocnik z urzędu C. C.;
4. zarządza zwrot opłaty uiszczonej przez wnioskodawcę C. C.
w kwocie 150 (sto pięćdziesiąt) zł.
U Z A S A D N I E N I E
Wniosek pełnomocnika wnioskodawcy C. C. o wznowienie
postępowania w tej sprawie i uchylenie wyroków: Sądu Okręgowego w R.
z dnia 6 kwietnia 2009 r. sygn. akt II Ko …/08 oraz Sądu Apelacyjnego z
dnia 29 października 2009 r. sygn. akt II AKa …/09 – dotyczył
postępowania, które toczyło się w związku z roszczeniem
odszkodowawczym wynikającym z wykonania części kary pozbawienia
wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w R. z dnia 13
sierpnia 1976 r. sygn. akt II K …/76. Natomiast bezprzedmiotowe – w tej
sytuacji – było domaganie się wznowienia postępowania w sprawie Sądu
Okręgowego w R. sygn. akt II Ko …/11, skoro zakończyła się ona
postanowieniem tego Sądu z dnia 14 grudnia 2011 r., stwierdzającym swą
3
niewłaściwość rzeczową i przekazującym sprawę – zresztą błędnie (art.
544 § 2 k.p.k.) – Sądowi Apelacyjnemu.
Z punktu widzenia rozstrzygnięć zapadających w przedmiocie
roszczeń dochodzonych przez C. C. w związku z pozbawieniem go
wolności na podstawie wyroku, który został unieważniony, istotne
znaczenie miało wcześniejsze orzeczenie sądowe dotyczące również
materii odszkodowawczej, ale związanej z internowaniem wnioskodawcy
w okresie stanu wojennego. Wyrokiem Sądu Okręgowego w R. z dnia 14
maja 2008 r., sygn. II Ko …/07 „odszk.”, na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy
z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec
osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego zasądzono na rzecz wnioskodawcy C. C. z tytułu
internowania w okresie od 13 grudnia 1981 r. do 3 marca 1982 r. kwotę 25.
000 zł, tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za
doznaną krzywdę.
Następnie, postanowieniem Sądu Okręgowego w R. z dnia 1 lipca
2008 r., sygn. II Ko …/08 „un”, stwierdzono nieważność wyroku Sądu
Wojewódzkiego w R. z dnia 13 sierpnia 1976 r. sygn. akt II K …/76,
skazującego C. C. za udział w wydarzeniach radomskich w czerwcu 1976
r., zakwalifikowany jako przestępstwo z art. 275 § 1 i 2 k.k. z 1969 r. w zw.
z art. 59 i art. 60 § 1 k.k. z 1969 r. na karę 9 lat pozbawienia wolności i
kary dodatkowe, który to wyrok został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 31 stycznia 1977 r. IV KR 269/76.
To właśnie w związku z treścią orzeczenia o uznaniu za nieważne
wskazanych wyroków Sądu Wojewódzkiego w R. i Sądu Najwyższego –
C. C. wystąpił o odszkodowanie i zadośćuczynienie wynikające z odbycia
części kary pozbawienia wolności w sprawie II K …/76.
Przedmiotowy wniosek o zadośćuczynienie i odszkodowanie z tytułu
skazania C. C. wymienionymi orzeczeniami został oddalony wyrokiem
4
Sądu Okręgowego w R. z dnia 6 kwietnia 2009 r. sygn. II Ko …/08
„odszk.” Sąd wskazał jako podstawę oddalenia wniosku przepisy art. 8 ust.
1 i 1d ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, które wprowadzały ograniczenie
możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wywodzonych z
różnych tytułów. Wyrok ten został następnie utrzymany w mocy wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 24 lutego 2011 r., sygn. II AKa …/09, po
rozpoznaniu apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy.
Obecnie, pełnomocnik wnioskodawcy C. C. wystąpił z wnioskiem o
wznowienie postępowania w sprawie Sądu Okręgowego w R. zakończonej
wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2009 r. sygn. akt II Ko …/08, utrzymanym w
mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października 2009 r. sygn.
akt II AKa …/09.
Podstawą wniosku miał być przepis art. 540 § 2 kpk, w związku z
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r. sygn. P
21/09 (Dz. U. Nr 53, poz. 277), stwierdzającym niezgodność z Konstytucją
przepisów art. 8 ust. 1a oraz art. 8 ust. 1b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr
34, poz. 149 z późn. zm.) dodanych ustawą z dnia 19 września 2007 r. o
zmianie w/w ustawy.
W konkluzji wniosku jego autor domagał się:
1. „wznowienia postępowania w sprawie o sygn. akt II KO …/11 Sądu
Okręgowego w R.”,
2. uchylenia prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 6
kwietnia 2009 r. sygn. akt II Ko …/08 i jego zmianę przez
zasądzenie na rzecz C. C. kwoty 125.000 zł „tytułem odszkodowania
i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie i w związku z tym
5
bezprawne pozbawienie wolności w okresie od 25 czerwca 1976 r.
do dnia 12 grudnia 1981 r., na podstawie wyroku Sądu
Wojewódzkiego w R. z dnia 13 sierpnia 1976 r. sygn. akt II K …/76,
unieważnionego postanowieniem tegoż Sądu z dnia 1 lipca 2008 r.
sygn.. akt II Ko …/08”;
3. zasądzenia kosztów zastępstwa adwokackiego w sprawie o
wznowienie postępowania.
Prokurator Prokuratury Generalnej w piśmie z dnia 3 kwietnia 2012
r. wniósł o wznowienie postępowania w sprawie z wniosku C. C. o
odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu wykonania wyroku Sądu
Wojewódzkiego w R. z dnia 13 sierpnia 1976 r. sygn. akt II K …/76 oraz o
uchylenie wyroków Sądów obu instancji orzekających w przedmiocie tego
wniosku oraz przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w
R. w celu ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniosek pełnomocnika C. C. o wznowienie postępowania w w/w
sprawie – jest zasadny co do istoty. Zgodnie z art. 540 § 2 k.p.k.
postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał
Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją przepisu prawnego, na
podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Wyrokiem z dnia 1 marca
2011 r., P 21/09, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy art. 8 ust. 1a i
ust. 1d ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego są niezgodne z Konstytucją. Treść
tego ostatniego przepisu została uznana za niezgodną z art. 41 ust. 5
Konstytucji. Ustawodawca wprowadzając różne tytuły prawne, na których
może zostać oparte roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie za
szkodę lub krzywdę wyrządzoną na skutek bezprawnego pozbawienia
wolności w związku z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa
6
Polskiego, powinien był umożliwić uzyskanie odszkodowania i
zadośćuczynienia na podstawie każdego z tych tytułów.
Niekonstytucyjność tego rozwiązania ustawowego była jaskrawo widoczna
na gruncie niniejszej sprawy, w której chodziło nie o „konkurencję”
tytułów prawnych, lecz o niezależne roszczenia odszkodowawcze,
dotyczące różnych okresów pozbawienia wolności, wynikających ponadto
z niezależnych od siebie decyzji różnych organów ówczesnego państwa.
Zarówno w wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 6 kwietnia 2009
r. sygn. II Ko …/08 „odszk.”, oddalającym wniosek C. C. o odszkodowanie
i zadośćuczynienie z tytułu pozbawienia wolności w sprawie Sądu
Wojewódzkiego w R. sygn. akt II K …/76, jak i w utrzymującym ten
wyrok w mocy wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 24 lutego 2011 r., sygn.
II AKa …/09, przepis art. 8 ust. 1d ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, został
wskazany jako zasadnicza podstawa podejmowanych rozstrzygnięć
niekorzystnych dla wnioskodawcy – uniemożliwiająca uwzględnienie jego
roszczeń wynikających z odbycia kary orzeczonej wyrokiem Sądu
Wojewódzkiego w R. Sądy obu instancji stwierdziły, że w wyniku wyroku
Sądu Okręgowego w R. z dnia 14 maja 2008 r. w sprawie II Ko …/07,
którym nastąpiło naprawienie szkody i krzywdy wynikających z decyzji o
internowaniu, powstała prawna przeszkoda wykluczająca możliwość
dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu wykonania części
kary orzeczonej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w R. z dnia 13 sierpnia
1976 r. sygn. akt II K …/76, który został unieważniony postanowieniem
Sądu Okręgowego w R. z dnia 1 lipca 2008 r., sygn. II Ko …/08 „un”.
Obecnie, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca
2011 r., P 21/09 zmieniło tę sytuację w ten sposób, że m.in. przepis art. 8
ust. 1 d ustawy lutowej, który był podstawą rozstrzygnięć Sądów obu
7
instancji w tej sprawie, został wyeliminowany z obowiązującego porządku
prawnego. Spełniona została zatem przesłanka wymieniona w art. 540 § 2
kpk, co otwiera możliwość ponownego rozpoznawania wniosku C. C. w tej
części, w jakiej wcześniej wykluczył to ustawodawca w przepisie art. 8 ust.
1 d ustawy lutowej.
W tej sytuacji, wobec treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
należało wznowić postępowanie w sprawie z wniosku C. C. o
odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu odbycia części kary
pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w R. z
dnia 13 sierpnia 1976 r. sygn. akt II K …/76. Konsekwencją decyzji o
wznowieniu postępowania w przedmiocie roszczeń odszkodowawczych
wnioskodawcy, było też uchylenie wyroków: Sądu Okręgowego w R. z
dnia 6 kwietnia 2009 r. sygn. akt II Ko …/08 oraz Sądu Apelacyjnego z
dnia 29 października 2009 r. sygn. akt II AKa …/09, którymi
rozstrzygnięto dotychczas w tym zakresie.
Podczas ponownego rozpoznania sprawy sąd orzec powinien w
oparciu o obecnie obowiązujące przepisy ustawy – w postaci
ukształtowanej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego.
Wynagrodzenie dla pełnomocnika wnioskodawcy, ustanowionego z
urzędu przez Sąd Najwyższy, zostało zasądzone na podstawie § 14 ust. 4
pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.
U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
Orzeczenie o zwrocie opłaty uzasadnia przepis art. 15 ust. 2 ustawy z
dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r.,
nr 49, poz. 223 tekst jednolity, ze zm.).
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak na wstępie.