Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 47/12
POSTANOWIENIE
Dnia 27 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi dłużnika M. S.
na postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym z dnia 1 grudnia
2011 r. o oddaleniu wniosku dłużnika o przyznanie kosztów zastępstwa prawnego
w postępowaniu egzekucyjnym w sprawie […],
przy uczestnictwie wierzyciela S. H.
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 września 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2012 r.,
"Czy przepis art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
stanowi podstawę do zasądzenia od wierzyciela na rzecz dłużnika
kosztów egzekucji, w przypadku umorzenia przez komornika
postępowania egzekucyjnego, na skutek uchylenia orzeczenia
o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości a mianowicie, czy przepis art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
stanowi podstawę do zasądzenia od wierzyciela na rzecz dłużnika kosztów
egzekucji w przypadku umorzenia przez komornika postępowania egzekucyjnego,
na skutek uchylenia orzeczenia o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu.
Zagadnienie prawne wyłoniło się podczas rozpoznania zażalenia wierzycielki
na postanowienie Sądu Rejonowego, który w postępowaniu ze skargi dłużnika na
postanowienie Komornika Sądowego z dnia 1 grudnia 2011 r. oddalające wniosek
dłużnika o uzupełnienie postanowienia z dnia 24 sierpnia 2011 r. w przedmiocie
umorzenia postępowania egzekucyjnego poprzez przyznanie kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu egzekucyjnym, uchylił to postanowienie i uzupełnił
postanowienie z dnia 24 sierpnia 2011 r. poprzez dodanie punktu 3, w którym
przyznał dłużnikowi od wierzycielki kwotę 1200 złotych tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu egzekucyjnym.
Sąd drugiej instancji powziął wątpliwość, czy w wypadku umorzenia
postępowania egzekucyjnego przez komornika, przepisy kodeksu postępowania
cywilnego dają podstawy do obciążenia wierzyciela kosztami poniesionymi przez
dłużnika w toku postępowania. Wskazał, że zgodnie z art. 770 k.p.c., stanowiącym
lex specialis w stosunku do art. 98 i n. k.p.c., zasadą w postępowaniu
egzekucyjnym jest zwrot przez dłużnika wierzycielowi kosztów niezbędnych do
celowego prowadzenia egzekucji. Przepis ten nie stwarza podstaw do obciążenia
wierzyciela kosztami egzekucji, a jedynie w wypadku stwierdzenia, że koszty
wszczętej egzekucji nie były celowe, komornik może wierzycielowi ich nie przyznać,
lub przyznać ich część. Artykuł 49 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych
i egzekucji obciąża wierzyciela, w wypadku niecelowego wszczęcia postępowania,
jedynie obowiązkiem uiszczenia opłat, o których mowa w ustępie 1 i 2 tego
przepisu. Sąd drugiej instancji wyraził pogląd, że odpowiedzialność wierzyciela
ogranicza się do kosztów należnych organowi egzekucyjnemu (opłaty egzekucyjne,
wydatki komornika), natomiast nie obejmuje kosztów należnych wierzycielowi,
3
bowiem w świetle art. 770 k.p.c., nawet odpowiednie stosowanie art. 98 k.p.c.
nie daje do tego podstaw. Uznał takie stanowisko za uzasadnione także wobec
tego, że umorzenie postępowania egzekucyjnego jest zazwyczaj efektem obrony
podjętej przez dłużnika w innym postępowaniu, w którym uzyskuje on zwrot
kosztów tej obrony. Przytoczył, jako stanowisko przeciwne, dominujący
w orzecznictwie sądów pogląd, zgodnie z którym koszty powstałe w wyniku
skutecznej obrony dłużnika przeciwko prowadzonej egzekucji, obejmujące
wynagrodzenie jego pełnomocnika, mogą być zasądzone na podstawie art. 98
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w tym postępowaniu egzekucyjnym, w którym podjął
obronę. Sąd Okręgowy powołał również orzecznictwo Sądu Najwyższego, które
przesądziło, że wierzycielowi nie należą się od dłużnika koszty postępowania
egzekucyjnego w sytuacji, gdy egzekucja nie jest celowa (wyrok z dnia 9 września
1987 r., III CRN 233/87, uchwały z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP 16/04, z dnia
27 listopada 1986 r., III CZP 40/86) oraz, że w postępowaniu ze skargi na
czynności komornika sąd, stosując poprzez art. 13 § 2 k.p.c. przepisy o zwrocie
kosztów procesu, w tym art. 98 i n. k.p.c., orzeka o kosztach tego postępowania
(uchwała z dnia 28 lutego 1996 r., III CZP 17/96). Wskazał nadto, że przedmiotem
rozważań Sądu Najwyższego nie było zagadnienie zwrotu kosztów poniesionych
przez dłużnika w toku postępowania egzekucyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności podlega badaniu, czy zostały
spełnione formalnoprawne warunki do przedstawienia zagadnienia prawnego,
a w konsekwencji, czy zaistniały przesłanki do podjęcia uchwały.
Ustawodawca, przyznając sądowi drugiej instancji uprawnienie do
przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c., uzależnił skuteczność skorzystania z niego od wystąpienia w sprawie
poważnych wątpliwości prawnych oraz niezbędności oczekiwanej odpowiedzi do
rozstrzygnięcia sprawy. Przymiotnik kwalifikujący „poważne” oznacza, że istnieją
zasadnicze trudności w ich wyjaśnieniu przy wykorzystaniu podstawowych metod
wykładni a nadto, że w przypadku powstania wątpliwości zwykłych sąd odwoławczy
obowiązany jest rozwiązać je we własnym zakresie (postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 25 stycznia 2007 r., III CZP 100/06, niepubl., z dnia
4
14 października 2010 r., III CZP 66/10, niepubl., z dnia 20 października 2010 r.,
III CZP 68/10, niepubl. i postanowienia w nim powołane, z dnia 26 października
2011 r., III CZP 59/11, niepubl.).
Przedstawione zagadnienie prawne nie odpowiada przytoczonym
wymaganiom przede wszystkim dlatego, że nie spełnia wymagania wystąpienia
w sprawie poważnych wątpliwości prawnych. Problem zawarty w pytaniu
sprowadza się w istocie do kwestii, czy art. 98 i n. k.p.c. mogą stanowić
podstawę prawną zasądzenia kosztów postępowania egzekucyjnego od
wierzyciela na rzecz dłużnika w wypadku umorzenia tego postępowania.
Sąd drugiej instancji, przedstawiając wskazaną wyżej wątpliwość dotyczącą
zasady rozliczenia kosztów postępowania egzekucyjnego pomiędzy jego
stronami, nie wskazał, jakiego etapu postępowania egzekucyjnego wątpliwość ta
dotyczy.
Kwestia zasad rozliczania pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem kosztów
postępowania egzekucyjnego była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego
w licznych orzeczeniach, w tym w uchwałach: z dnia 4 marca 1987 r., III CZP
88/86 (OSNCP 1987, nr 11, poz. 166), z dnia 27 listopada 1986 r., zasada
prawna, III CZP 40/86 (OSNCP 1987, nr 5-6, poz. 71), z dnia 28 lutego 1995 r.,
III CZP 20/95 (OSNC 1995, nr 5, poz. 83), z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP
16/04 (OSNC 2005, nr. 6, poz. 103), z dnia 1 czerwca 2007 r., III CZP 37/07
(OSNC 2008, nr 7-8, poz. 74), w postanowieniach: z dnia 9 września 1987 r.,
III CRN 233/07 (OSNC 1989, nr 10, poz. 161) i z dnia 29 listopada 2005 r.,
III CZP 102/05, niepubl. Sam fakt, że uchwały nie zawierają tez wprost
odnoszących się do przedstawionego zagadnienia, nie oznacza, że problem
stanowiący istotę przedstawionego pytania, nie znalazł rozwiązania
w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Powyższe orzeczenia przesądziły między innymi, że: -
w postępowaniu egzekucyjnym obowiązuje zasada odpowiedzialności
dłużnika za koszty tego postępowania niezależnie od jego wyniku -
w postępowaniu ze skargi wierzyciela na ustalenie przez
komornika kosztów egzekucji sąd może badać, czy czynności były celowo
podejmowane, - dłużnik w drodze skargi na czynności komornika może
5
kwestionować czynności komornika w zakresie obciążenia go kosztami
egzekucyjnymi. W uchwale z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP 16/04
i w postanowieniu z dnia 29 listopada 2005 r., III CZP 102/05 Sąd Najwyższy
wskazał, że rozstrzygnięcie o kosztach niezbędnych do celowego prowadzenia
egzekucji należy do sądu rozpoznającego skargę na postanowienie komornika
o ustaleniu kosztów egzekucji. Komornik jest zobowiązany stosować się do zasady
wyrażonej w art. 770 k.p.c., natomiast sąd może w tym postępowaniu stosować
odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o zwrocie kosztów
procesu, tj. art. 98 i następne k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Powyższe oznacza, że w zakresie kompetencji komornika pozostaje ocena,
czy poniesione przez wierzyciela koszty były niezbędne do celowego prowadzenia
egzekucji, natomiast ustawodawca nie przewidział dla tego organu egzekucyjnego
uprawnienia do badania i oceny zasadności wszczęcia egzekucji lub przyczyn
umorzenia postępowania egzekucyjnego (art. 823 – 825 k.p.c.), a w konsekwencji
orzekania o kosztach poniesionych przez dłużnika. Okoliczności te podlegają
ocenie sądu dopiero na etapie skargi na czynności komornika wniesionej
na podstawie art. 767 k.p.c. Sąd w tym postępowaniu działa jako organ, do którego
kierowany jest środek zaskarżenia i dokonując kontroli prawidłowości
postanowienia komornika ustalającego koszty postępowania egzekucyjnego jest
uprawniony do stosowania art. 98 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz
rozstrzygnięcia, która ze stron postępowania, zważywszy na okoliczności
stanowiące podstawę wszczęcia egzekucji lub na przyczyny umorzenia
postępowania, powinna ponieść koszty postępowania – również obejmujące koszty
zastępstwa procesowego drugiej strony. Ocena musi być dokonana in casu,
a zatem dopiero analiza konkretnych okoliczności powinna stanowić podstawę do
stwierdzenia, czy wszczęcie egzekucji było uzasadnione oraz jaki wpływ mają
przyczyny umorzenia na uznanie kosztów egzekucji za celowe, jak również czy
zasadne jest obciążenie i której strony postępowania kosztami poniesionymi przez
drugą stronę zgodnie z regułami określonym w art. 98 i n. k.p.c.
Zważywszy na powyższe orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052
ze zm.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13