Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 16/12
POSTANOWIENIE
Dnia 6 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa Cechu Rzemiosł Motoryzacyjnych i Małych
Przedsiębiorców w K.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z udziałem zainteresowanych:
1. Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Spółki Akcyjnej w W.,
2. A. Polska Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w D.,
3. A. S.
4. M. D.
o ochronę konkurencji,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 6 listopada 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 listopada 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 listopada 2011 r., oddalił apelację Cechu
Rzemiosł Motoryzacyjnych i Małych Przedsiębiorców w K. (powód) od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 1 kwietnia 2010 r., w sprawie z odwołania od decyzji Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes Urzędu) z 11 września 2008
r.
2
Decyzją tą Prezes Urzędu nie stwierdził stosowania przez Powszechny
Zakład Ubezpieczeń S.A. z/s w W. (PZU), A. S. prowadzącego działalność
gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe P. w W. i M. D.
prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą Biuro Handlowe B. w W., praktyki
ograniczającej konkurencję na rynkach lokalnych napraw samochodów
obejmujących obszar całej Polski, poprzez zawarcie porozumienia polegającego na
bezpośrednim ustaleniu przez te podmioty cen sprzedaży części zamiennych dla
zakładów naprawczych należących do sieci naprawczej PZU.
Oddalając apelację powoda Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że na mocy art. 5 ust.
1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów
(tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r., nr 244, poz. 2080, dalej jako ustawa o ochronie
konkurencji i konsumentów) zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem
jest ograniczenie konkurencji na rynku właściwym poprzez bezpośrednie lub
pośrednie ustalenie cen sprzedaży. W przedmiotowej sprawie skutkiem umów
zawartych przez PZU z dostawcami preferowanymi nie było ani podwyższenie, ani
utrzymanie dotychczasowego poziomu cen części zamiennych, ale jego obniżenie
dla zakładów należących do sieci naprawczej PZU. Wobec tego w sprawie nie
wykazano, by porozumienie zawarte przez PZU z dostawcami preferowanymi miało
na celu naruszenie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Za
niezasadny Sąd Apelacyjny uznał zarzut naruszenia art. 7 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów w związku z § 2 pkt 1 i § 5 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 13 sierpnia 2002 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień
wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (Dz. U. z 2002
r., nr 142, poz. 1189) oraz § 2 pkt 1 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28
stycznia 2003 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych w
sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień ograniczających
konkurencję (Dz. U. z 2003 r., nr 38, poz. 329), ponieważ oba rozporządzenia
znajdują zastosowanie do porozumień wertykalnych, gdy udział dostawcy w rynku
nie przekracza 30%. Poczynione w sprawie ustalenia dowodzą, że udział w rynku
preferowanych dostawców części zamiennych nie przekracza tego poziomu. W
sprawie brak ustaleń wskazujących, że doszło do zawarcia porozumienia między
dystrybutorami części zamiennych. Nie doszło do naruszenia art. 6 ustawy o
3
ochronie konkurencji i konsumentów, skoro nie zawarto porozumienia zakazanego
w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości.
Wnosząc o przyjęcie jej do rozpoznania powód powołał się na występowanie w
sprawie istotnego zagadnienia prawnego, wskazując jako takowe problem „czy
porozumienie w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 4 pkt 4 lit. a i b)
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zawarte przez przedsiębiorców
działających na dwóch różnych rynkach właściwych, których skutkiem jest
określenie warunków sprzedaży na rzecz podmiotów trzecich (działających na
kolejnym rynku właściwym), stanowi rodzaj porozumienia zakazanego na
podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, które
nie jest ani porozumieniem pomiędzy przedsiębiorcami, działającymi na tym samym
szczeblu obrotu (horyzontalnym), ani też porozumieniem zawieranym przez
przedsiębiorców działających na różnych szczeblach obrotu (wertykalnym), i jako
takie nie podlega wyłączeniom spod zakazu praktyk ograniczających konkurencję
przewidzianym w art. 6 i 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów?”.
Ponadto powód podnosi, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona ze
względu na nierozpoznanie przez Sąd Apelacyjny istoty sprawy, poprzez
niewłaściwe zakwalifikowanie porozumienia będącego przedmiotem postępowania
antymonopolowego, jako porozumienia zawartego między przedsiębiorcami
działającymi na różnych szczeblach tego samego obrotu (z pominięciem
okoliczności, że kwestionowane porozumienie zawarte jest pomiędzy podmiotami
działającymi na dwóch różnych rynkach, a oddziałuje na konkurencję podmiotów
działających na kolejnym odrębnym rynku), skutkiem czego było niewłaściwe
zastosowanie przepisów.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna powoda nie kwalifikowała się do przyjęcie celem
merytorycznego rozpoznania.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że jeżeli wniosek o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania opiera się na przesłance wymienionej w art. 3989
4
§ 1 pkt 1 k.p.c., skarżący ma obowiązek przedstawienia wywodu zbliżonego do
tego, jaki jest przyjęty przy przedstawieniu zagadnienia prawnego przez sąd
odwoławczy na podstawie art. 390 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
9 maja 2006 r., V CSK 75/06, niepublikowane). Analogicznie należy traktować
wymogi konstrukcyjne samego zagadnienia prawnego, formułowanego w ramach
przesłanki z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., oraz jego związek ze sprawą i skargą
kasacyjną, która miałaby zostać rozpoznana przez Sąd Najwyższy (postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2002 r., III CZP 66/02, LEX nr 57240; z
dnia 22 października 2002 r., III CZP 64/02 LEX nr 77033 i z dnia 5 grudnia 2008 r.,
III CZP 119/08, LEX nr 478179; z dnia 13 lipca 2007 r., III CSK 180/07, LEX
864002; z dnia 22 listopada 2007 r., I CSK 326/07, LEX 560504; z dnia 26 czerwca
2008 r., I CSK 108/08, LEX 560494). Twierdzenie o występowaniu istotnego
zagadnienia prawnego jest uzasadnione tylko wtedy, kiedy przedstawiony problem
prawny nie został jeszcze rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy lub kiedy istnieją
rozbieżne poglądy w tym zakresie, wynikające z odmiennej wykładni przepisów
stanowiących podstawę tego zagadnienia (postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 10 marca 2010 r., II UK 363/09, LEX nr 577467, z dnia 12 marca 2010 r., II UK
400/09, LEX nr 577468).
Uzasadnienie wniosku powoda o przyjęcie do rozpoznania jego skargi
kasacyjnej nie spełnia wymogów sprecyzowanych w powołanym powyżej i
utrwalonym już orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nie ma w nim żadnego wywodu
pokazującego wątpliwości interpretacyjne i sposób ich rozwiązania, wraz z
odpowiednią argumentacją. Wywodom powoda nie towarzyszą jakiekolwiek
odwołania do obszernego, już ponad dwudziestoletniego orzecznictwa sądów, w
tym Sądu Najwyższego, w zakresie wykładni i zastosowania zakazu porozumień
ograniczających konkurencję w odniesieniu do zachowań przedsiębiorców
wywołujących skutki na rynkach powiązanych. W uzasadnieniu przedmiotowego
wniosku brak jakiegokolwiek odniesienia do wypowiedzi doktryny krajowej.
Uzasadnienie wniosku powoda o przyjęcie do rozpoznania jego skargi ze
względu na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego sprowadza
się do przedstawienia tych elementów stanu faktycznego, które pozwalają
zidentyfikować zawarte w niniejszej sprawie porozumienia (porozumienia
5
ubezpieczyciela z zakładami naprawczymi oraz porozumienia ubezpieczyciela z
dostawcami części zamiennych, określające warunki współpracy tych dostawców z
zakładami naprawczymi); prezentacji stanowiska sądów obu instancji w zakresie
kwalifikacji przedmiotowych porozumień jako porozumień horyzontalnych albo
wertykalnych i zastosowania wyłączeń przewidzianych w przepisach ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów; prezentacji ogólnikowego stanowiska powoda
w kwestii wadliwości takiej kwalifikacji porozumień występujących w niniejszej
sprawie (z uwagi na zawarcie porozumienia przez podmiot działający na rynku
ubezpieczeń z podmiotami działającymi na rynku sprzedaży części zamiennych,
oddziałującego na konkurencję na rynku usług naprawczych); wyartykułowania
przekonania powoda o negatywnym oddziaływaniu porozumienia na konkurencję,
ponieważ 1) zakłady niezrzeszone w sieci naprawczej znalazły się w gorszej
sytuacji i trudno im było konkurować z zakładami, na rzecz których ubezpieczyciel
zawarł porozumienie z dostawcami części zamiennych; 2) dostawcom części
zamiennych nie objętym porozumieniem zamknięto dostęp do rynku z uwagi na
wyłączenie możliwości zaopatrywania zakładów naprawczych należących do
stworzonej przez ubezpieczyciela sieci.
Treść uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania ze
względu na występowanie w sprawie zagadnienia prawnego odbiega zatem od
przedmiotu zagadnienia sformułowanego przez powoda. Koncentruje się na
wpływie ocenianego w niniejszej sprawie zachowania przedsiębiorców na
konkurencję na dwóch rynkach właściwych, a nie na prawnej kwalifikacji tego
zachowania w sposób opisany w sformułowanym przez powoda problemie
prawnym. Problem ten jest zresztą pozorny, gdyż art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów zakazuje wszelkiego rodzaju porozumień
ograniczających konkurencję, bez względu na to, czy są to porozumienia
wertykalne, horyzontalne czy też porozumienia między uczestnikami działającymi
na różnych, aczkolwiek powiązanych ze sobą rynkach właściwych.
Ponadto, w przekonaniu Sądu Najwyższego, nie ma potrzeby rozstrzygania
sformułowanego przez powoda zagadnienia prawnego z uwagi na wadliwość jego
podstawowego założenia oraz brak związku z zapatrywaniami wyrażonymi przez
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku. Zagadnienie prawne sformułowane przez
6
powoda opiera się na następującym założeniu: porozumienie między dwoma lub
więcej przedsiębiorcami, niezależnie od tego, czy działają oni na tym samym rynku
właściwym, czy rynkach powiązanych (wertykalnie lub w inny sposób), którego
treść odpowiada brzmieniu nazwanej praktyki ograniczającej konkurencję z art. 5
ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, jest zakazane.
Tymczasem, jak trafnie wyjaśnił Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku, art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazuje tylko
takich porozumień między przedsiębiorcami, których celem lub skutkiem jest
ograniczenie konkurencji, przy czym cel ten lub skutek może być konsekwencją
zawarcia porozumienia o treści wymienionej w art. 5 ust. 1 pkt 1-7 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów. Nie każde porozumienie między dwoma
przedsiębiorcami, którego przedmiotem jest ustalenie, bezpośrednio lub pośrednio,
cen i innych warunków sprzedaży towarów negatywnie oddziałuje na konkurencję.
Przedmiot porozumienia, którego dotyczy niniejsze postępowanie (ustalenie przez
ubezpieczyciela z dostawcami części zamiennych warunków sprzedaży przez tych
ostatnich części zamiennych warsztatom naprawczym współpracującym z
ubezpieczycielem), nie kwalifikuje tego porozumienia do kategorii porozumień,
których celem jest ograniczenie konkurencji. Immanentnym skutkiem porozumienia
o takiej treści nie jest ograniczenie konkurencji ze szkodą dla podmiotów
korzystających z usług warsztatów naprawczych, ani dla samych warsztatów
naprawczych. Porozumienie to – oceniane z perspektywy jego przedmiotu - nie
uniemożliwia im poszukiwania innych źródeł zaopatrzenia w zakresie części
zamiennych, ani negocjowania równie korzystnych bądź korzystniejszych
warunków zakupu części u zainteresowanych (skoro z ustaleń faktycznych wynika
jedynie, że zainteresowani zobowiązani zostali – w zakresie cen – tylko do
udzielenia warsztatom należącym do sieci naprawczej PZU rabatu podstawowego
oraz rabatu dodatkowego). Dodatkowo, z niezakwestionowanej przez powoda
oceny Sądu Apelacyjnego wynika, że poczynione w sprawie ustalenia faktyczne nie
uzasadniały konkluzji, zgodnie z którą oceniane porozumienia ograniczały
konkurencję ze względu na skutki, jakie wywołują na rynku. Wskazane przez
powoda skutki w postaci gorszej sytuacji konkurencyjnej zakładów nienależących
do sieci naprawczej PZU oraz efekt zamknięcia dostępu do rynku dla dostawców
7
części zamiennych nieobjętych porozumieniem nie znajdują oparcia w ustalonym w
sprawie stanie faktycznym, którym Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2
k.p.c.).
Odnosząc się do drugiej powołanej w skardze powoda przesłanki przedsądu
należy stwierdzić, że przekonanie Sądu Najwyższego oceniającego zasadność
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania w oparciu o przesłankę jej oczywistej
zasadności (art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c.) wymaga przytoczenia wywodu prawnego
zawierającego stosowne argumenty uwzględniające specyfikę tej podstawy
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Niezbędne jest wykazanie
kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego.
Naruszenie ma być oczywiste, a zatem widoczne prima facie, przy wykorzystaniu
podstawowej wiedzy prawniczej, bez potrzeby wchodzenia w szczegóły czy
dokonywania pogłębionej analizy tekstu wchodzących w grę przepisów i
doszukiwania się ich znaczenia (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16
września 2003 r., IV CZ 100/03, LEX nr 82274, z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK
218/07, LEX nr 375616, z dnia 26 lutego 2008 r., II UK 317/ 07, LEX nr 453107, z
dnia 9 maja 2008 r., II PK 11/08, LEX nr 490364, z dnia 21 maja 2008 r., I UK
11/08, LEX nr 491538 i z dnia 9 czerwca 2008 r., II UK 38/08, LEX nr 494134).
Przesłanką przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania nie jest oczywiste
naruszenie konkretnego przepisu prawa materialnego lub procesowego, lecz
sytuacja, w której naruszenie to spowodowało wydanie oczywiście nieprawidłowego
orzeczenia. Sam zarzut naruszenia (nawet oczywistego) określonego przepisu
(przepisów) nie prowadzi wprost do oceny, że skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2003 r., I PK
227/02, OSNP 2004 r., nr 13, poz. 230, z dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 285/07,
LEX nr 442743, z dnia 11 kwietnia 2008 r., I UK 46/08, LEX nr 469185 i z dnia 9
czerwca 2008 r., II UK 37/08, LEX nr 494133 ).
Odnosząc powyższe rozważania do skargi kasacyjnej powoda należy
stwierdzić, że w zakresie dotyczącym przesłanki, o której mowa w art. 3989
§ 1 pkt
4 k.p.c., wniosek o przyjęcie do rozpoznania skargi powoda jest dotknięty wadami
konstrukcyjnymi. Stawiając tezę o oczywistej zasadności tegoż środka zaskarżenia
jej autor nie wskazał przepisów materialnoprawnych lub procesowych, których
8
kwalifikowane naruszenie przez Sąd drugiej instancji przemawiałoby za słusznością
tej tezy.
W uzasadnieniu wniosku w zakresie dotyczącym oczywistej zasadności
skargi kasacyjnej powód wyjaśnia, że jego zdaniem, Sąd Apelacyjny w oczywisty
sposób błędnie zakwalifikował oceniane w niniejszej sprawie porozumienia jako
porozumienia wertykalne, podlegające wyłączeniu z zakazu określonego w art. 5
ust. 1 pkt 1 ustawy na podstawie art. 7 ustawy. W konsekwencji nie rozpoznał istoty
sprawy, ponieważ poprzestał na stwierdzeniu, że nie doszło do zawarcia
porozumienia między zainteresowanymi oraz że brak było skutku ograniczającego
konkurencję z uwagi na to, że zwarte w sprawie porozumienia powodowały jedynie
obniżenie cen części zamiennych dla zakładów należących do sieci naprawczej
ubezpieczyciela występującego w charakterze organizatora porozumienia. Nie
oceniono natomiast skutków zawartych umów na wszystkich płaszczyznach,
których dotyczyło postępowanie antymonopolowe.
Nawet jeżeli przyjmie się na podstawie powyższego wywodu, że oczywistej
zasadności skargi kasacyjnej powód upatruje w naruszeniu przez Sąd Apelacyjny
art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, uzasadnienie
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej powoda do rozpoznania w tym zakresie nie
spełnia wymogów charakterystycznych dla tej przesłanki przedsądu, o której mowa
w art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. Przede wszystkim, podstawa normatywna i
argumentacyjna tezy o oczywistej zasadności skargi jest tożsama ze wskazanym
przez powoda zagadnieniem prawnym. Tymczasem nie jest możliwe, aby ten sam
przepis został w oczywisty sposób naruszony przez Sąd drugiej instancji i
jednocześnie stanowił podstawę dla zrekonstruowania problemu prawnego
mającego walor istotnego zagadnienia prawnego. Ponadto, z wywodu
przedstawionego powyżej w odniesieniu do art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c. wynika
jednoznacznie, że w ustalonych w sprawie okolicznościach faktycznych Sąd
Apelacyjny prawidłowo zastosował art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji
i konsumentów uznając, że oceniane w niniejszej sprawie porozumienie między
ubezpieczycielem a dostawcami części zamiennych, ustalające zasady sprzedaży
części zamiennych członkom sieci warsztatów naprawczych, nie jest
porozumieniem ograniczającym konkurencję.
9
Mając powyższe na uwadze, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.