Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 98/12
UCHWAŁA
Dnia 20 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku J. O.
przy uczestnictwie H. O. i innych,
o zasiedzenie,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 20 lutego 2013 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 19 lipca 2012 r.,
"Czy zachodzi ciągłość posiadania na potrzeby nabycia
własności w trybie art. 172 k.c. nieruchomości wydzielonej w scaleniu
w sytuacji, gdy osoba będąca posiadaczem samoistnym
nieruchomości objętej postępowaniem scaleniowym, która nie brała
udziału w scaleniu jako "właściciel" w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 4
ustawy z dnia 26 marca 1982 roku o scalaniu i wymianie gruntów
(Dz.U. z 2003 roku, Nr 178, poz. 1749 - t.j.), na skutek scalenia
obejmuje w posiadanie samoistne nieruchomość wydzieloną jako
ekwiwalent za nieruchomość posiadaną do scalenia?"
2
podjął uchwałę:
Samoistny posiadacz nieruchomości objętej
postępowaniem scaleniowym, który w zamian obejmuje
w posiadanie inną nieruchomość wydzieloną w tym
postępowaniu, zachowuje ciągłość posiadania niezbędną do
nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie także
wtedy, gdy nie był uczestnikiem tego postępowania jako
właściciel w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia
26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (tekst jedn.
Dz.U. z 2003 r., Nr 178, poz. 1749 ze zm.).
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z 23 lutego 2010 r. stwierdził, że H. i J.
małżonkowie O. nabyli z dniem 25 sierpnia 2002 r. przez zasiedzenie, na zasadzie
wspólności majątkowej małżeńskiej, własność nieruchomości położonej w
3
miejscowości P., gmina C., stanowiącej działkę gruntu numer 321 o powierzchni
1,9775 ha, objętej aktem własności ziemi numer […]. Z ustaleń wynika, że
wnioskodawca wraz z żoną był samoistnym posiadaczem działki nr 150 od sierpnia
1972 r. W 1974 r. wydany został akt własności ziemi, obejmujący m.in. tę działkę,
na rzecz jego brata, C. O. W 2000 r. w miejscowości P. odbyło się scalenie
i wymiana gruntów. Za działkę nr 150, którą oznaczono obecnie jako działkę nr 320,
wydzielono na rzecz C. O. (który w tym czasie już nie żył, bowiem zmarł w 1982 r.)
ekwiwalent w działce nr 321. Wnioskodawca nie brał udziału w postępowaniu
scaleniowym jako właściciel lub posiadacz samoistny działki nr 150. Sąd Rejonowy
uznał, że wnioskodawca zachował ciągłość posiadania działki nr 150 i działki
zamiennej, wobec czego spełnił warunki do zasiedzenia działki zamiennej.
Postanowienie powyższe została uchylone postanowieniem Sądu
Okręgowego z 1 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że skoro
wnioskodawca nie uczestniczył w postępowaniu scaleniowym ani jako właściciel,
ani jako posiadacz samoistny działki nr 150, a posiadanie na inną nieruchomość
przeniósł jedynie w związku ze scaleniem, to nie można przyjąć ciągłości
posiadania obecnej działki nr 321 przed i po scaleniu.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy postanowieniem z 23
listopada 2011 r. oddalił wniosek. Sąd ten ustalił, że wnioskodawca był razem z
żoną samoistnym posiadaczem działki nr 150, a po scaleniu objął w posiadanie
działkę zamienną, oznaczoną nr 321. Okres samoistnego posiadania w złej wierze
upłynąłby z dniem 25 sierpnia 2002 r. W 2000 r. jednak miało miejsce scalenie
gruntów, w wyniku którego za działkę nr 150 przyznano działkę nr 321 w innym
miejscu. Czynności w postępowaniu scaleniowym nie dotyczyły wnioskodawcy ani
jako właściciela, ani jako posiadacza działki nr 150 i jedynie w związku ze
scaleniem przeniósł swoje posiadanie na działkę nr 321 i z tego względu nie można
przyjąć ciągłości posiadania tej działki przed i po scaleniu.
Sąd Okręgowy przy rozpoznawaniu apelacji wnioskodawcy od powyższego
postanowienia powziął przedstawioną w zagadnieniu prawnym wątpliwość. W
ocenie tego Sądu, ciągłość posiadania zachodzi w typowej sytuacji, w której w
postępowaniu scaleniowym posiadaczowi samoistnemu, traktowanemu jako
4
właściciel w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 26 marca 1982 roku
o scalaniu i wymianie gruntów (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r., Nr 178, poz. 1749;
dalej: u.s.w.g.), wydzielany jest ekwiwalent w postaci nieruchomości w zamian za
nieruchomość posiadaną przez niego przed scaleniem. Wątpliwość związana jest
z tym, że wnioskodawca nie brał udziału w scaleniu jako „właściciel” w rozumieniu
tej ustawy, co wynika z treści protokołu scaleniowego, w którym jako właściciela
wpisano C. O., natomiast wnioskodawca wpisany został jako „użytkownik”. C. O. w
dacie, w której miało miejsce scalenie nie żył, a ponadto w rzeczywistości nie
przysługiwał mu tytuł własności przedmiotowej nieruchomości, jak również nie był
jej posiadaczem. Zdaniem Sądu, w rzeczywistości to wnioskodawca powinien
faktycznie uczestniczyć w postępowaniu scaleniowym jako „właściciel” i to jemu
powinien zostać wydzielony ekwiwalent, a przyjęcie ciągłości posiadania byłoby
wówczas niewątpliwe. Istota zagadnienia sprowadza się, zdaniem Sądu, do oceny
zakresu związania przez sąd powszechny decyzją scaleniową w sprawie o
zasiedzenie.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy sytuacji, w której wnioskodawca
w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia był posiadaczem samoistnym zarówno
działki objętej postępowaniem scaleniowym, jak i wydzielonej działki zamiennej,
nie brał jednak w tym postępowaniu udziału jako „właściciel” w rozumieniu ustawy
z dnia 26 marca 1982 r. o wymianie i scalaniu gruntów (dalej: u.s.w.g.).
Zgodnie z tą ustawą przez „właściciela” rozumie się także posiadacza samoistnego,
co wynika zarówno z jej brzmienia obowiązującego w czasie przeprowadzania
postępowania scaleniowego (art. 34 pkt 6 u.s.w.g. w brzmieniu tekstu jedn.
ogłoszonego w Dz. U. z 1989 r., Nr 58, poz. 349 ze zm.), jak i obecnie (art. 1 ust. 2
pkt 4 w: tekst jedn. Dz. U. z 2003 r., Nr 178, poz. 1749, po nowelizacji ustawą
z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. Nr
185, poz. 1097). Rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga rozważenia wpływu
postępowania scaleniowego na ciągłość posiadania.
Zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że posiadacz gruntu po zamianie go w wyniku scalenia na nową działkę kontynuuje
5
posiadanie pomimo zmiany jego przedmiotu, zachodzi zatem fikcja prawna,
że między gruntami przed i po scaleniu występuje tożsamość (por. orzeczenie
Sądu Najwyższego z 19 października 1937 r., C I 439/36, Zb. Orz. 1938, poz. 390;
wyrok z 10 sierpnia 1979 r., IV CR 349/79, OSNC 1980, nr 4, poz. 70;
wyrok z 6 listopada 2002 r., III CKN 143/00, niepubl.). Jedynie w orzeczeniu
z 28 lutego 1950 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można powoływać się
na zasiedzenie oparte na posiadaniu przed scaleniem gruntu, gdyż parcela
przyznana danej osobie w postępowaniu scaleniowym zastępuje grunt, który
stanowił jej własność lub był w jej posiadaniu w chwili scalenia. Pogląd ten
wyrażony został jednak bez bliższego uzasadnienia i nie został podtrzymany
w późniejszym orzecznictwie.
Decyzja scaleniowa ma, jak powszechnie się przyjmuje, podwójny charakter,
to jest charakter konstytutywno-deklaratoryjny. Charakter konstytutywny wyraża się
w tym, że tworzy nowe nieruchomości, to jest wyznacza nowy przedmiot prawa
własności i wygasza prawo właściciela do nieruchomości, która dotychczas była
jego własnością (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 7 listopada 2008 r.,
IV CSK 288/08 i IV CSK 289/08, niepubl., uchwała z 18 grudnia 2008 r., III CZP
125/08, OSNC 2009, nr 11, poz. 149). Charakter deklaratywny zaś wyraża się
w tym, że decyzja scaleniowa nie narusza „podmiotowego zakresu prawa
własności” (orzeczenia jak wyżej). Ustalenie zatem stanu własności w toku
postępowania scaleniowego nie przesądza prawa własności i może być podważane
na drodze sądowej. Decyzja scaleniowa nie zmienia zatem tego, że na wydzieloną
ekwiwalentnie działkę przechodzi cała sytuacja prawna gruntu poscaleniowego
(por. postanowienie z 20 maja 2003 r., III CKN 1224/00, niepubl., podobnie
postanowienia z 7 listopada 2008 r., IV CSK 275/ 08 i z 19 marca 2009 r., IV CSK
304/08, IV CSK 310/08, IV CSK 311/08, niepubl.). W konsekwencji, osoba
wymieniona w decyzji scaleniowej staje się właścicielem wydzielonej dla niej działki
tylko wtedy, gdy była właścicielem wszystkich działek przedscaleniowych, których
ekwiwalentem jest nowa nieruchomość. Oznacza to również, że właściciel działek
przedscaleniowych, który nie był uczestnikiem postępowania scaleniowego,
nie traci własności wydzielonej nieruchomości zamiennej, pomimo przyznania
6
jej w decyzji scaleniowej innej osobie (por. przytoczona wyżej uchwała
z 18 grudnia 2008 r.).
Konsekwentnie zatem należy uznać, że ciągłość posiadania w rozumieniu
art. 172 k.c. zachodzi także wtedy, gdy posiadacz samoistny gruntu objętego
scaleniem nie był uczestnikiem postępowania scaleniowego jako „właściciel”
w rozumieniu art. 34 pkt 6 u.s.w.g. w poprzednim brzmieniu, którego
odpowiednikiem jest obecny art. 1 ust. 2 pkt 4, a który po scaleniu objął
nieruchomość zamienną w posiadanie samoistne. Należy podkreślić, że cała
sytuacja prawna nieruchomości objętej scaleniem przechodzi na nieruchomość
zamienną. Ponadto, decyzja o zatwierdzeniu projektu scalenia nie narusza praw
osób trzecich do gruntów wydzielonych w zamian za grunty posiadane przed
scaleniem lub wymianą, co expressis verbis wynika z art. 29 ust. 1 zd. drugie
u.s.w.g.
Z tych względów orzeczono, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13