Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 427/12
POSTANOWIENIE
Dnia 7 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marian Kocon
w sprawie z wniosku Syndyka masy upadłości F. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w S.
przy uczestnictwie U. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Wilnie
(Republika Litewska)
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 18 maja 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 18 maja 2012 r., Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawcy Syndyka masy upadłości "F." Spółki z o.o. z siedzibą w S. od
postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 15 marca 2012 r., , oddalającego
wniosek o wykreślenie z Działu II Księgi wieczystej […] uczestnika "U. " Spółki z
o.o. z siedzibą w Wilnie (Republika Litewska) i o wpisanie wnioskodawcy jako
właściciela nieruchomości. Podstawę żądanego wpisu stanowić miały:
1) postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 26 marca 2010 r., o ogłoszeniu
upadłości obejmującej likwidację majątku wnioskodawcy; 2) postanowienie Sądu
Rejonowego w S. z dnia 28 kwietnia 2010 r., zezwalające wnioskodawcy na
odstąpienie od umowy sprzedaży nieruchomości, dla której prowadzona jest ta
księga wieczysta, zawartej w dniu 8 lutego 2010 r. w formie aktu notarialnego,
pomiędzy uczestnikiem a "F." Spółką z o.o. z siedzibą w S. przed ogłoszeniem jej
upadłości; 3) oświadczenie wnioskodawcy o odstąpieniu od tej umowy, złożone
uczestnikowi w dniu 28 kwietnia 2010 r. w formie aktu notarialnego; 4) protokół
notarialny sporządzony w dniu 16 kwietnia 2010 r., w którym osoby działające w
imieniu i na rzecz stron umowy sprzedaży wniosły, aby notariusz doręczył B.
Spółce z o.o. zawiadomienie o sprzedaży nieruchomości i zamiarze jej wydania
kupującemu i wezwał ją do stawiennictwa w dniu 20 kwietnia 2010 r. o godz. 13.00
w miejscowości S. nr 54, celem wydania nieruchomości właścicielowi; 5) protokół
notarialny sporządzony w dniu 20 kwietnia 2010 r., w którym osoby działające w
imieniu i na rzecz stron umowy sprzedaży oświadczyły, że wypis wspomnianego
protokołu z dnia 16 kwietnia 2010 r. doręczony został B. Spółce z o.o. w dniu 19
kwietnia 2010 r. oraz że nieruchomość pozostaje we władaniu i posiadaniu
sprzedającego, natomiast do budynków i budowli osoby te nie weszły i w chwili
podpisania protokołu pozostają one zamknięte.
Rozpoznając sprawę ponownie, po uprzednim uchyleniu postanowień
Sądów obu instancji postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 20 października
2011 r., IV CSK 47/11, Sąd Rejonowy oddalił wniosek, przyjmując, że nie
przedstawiono dokumentów, z treści których wynikałoby, iż umowa sprzedaży
nieruchomości nie została wykonana w całości lub w części, tak jak tego wymaga
art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze
3
(tj. Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.; dalej – pr.u.i n.), stanowiący podstawę
odstąpienia wnioskodawcy od tej umowy. Twierdzenie wnioskodawcy
o częściowym niewykonaniu tej umowy oparte zostały jedynie na treści
oświadczeń zawartych w dołączonych do wniosku protokołach notarialnych, co nie
wystarcza do dokonania wpisu. Sąd Rejonowy przyjął również, że odmowa
dokonania wpisu nie podważa prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w
S. z dnia 28 kwietnia 2010 r., zezwalającego wnioskodawcy na odstąpienie od
umowy sprzedaży, gdyż przedmiotem niniejszego postępowania jest istnienie
materialnoprawnej podstawy do dokonania wpisu, a nie wyrażenie zgody na
odstąpienie przez wnioskodawcę od umowy sprzedaży. Odmowa dokonania wpisu
nie pozbawia zaś wnioskodawcy możliwości jego uzyskania w drodze powództwa
przewidzianego w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej
– u.k.w.h.).
Oddalając apelację wnioskodawcy Sąd Okręgowy przyjął, że nie doszło
do naruszenia art. 39820
k.p.c. przez Sąd Rejonowy. W postanowieniu z dnia
20 października 2011 r., IV CSK 47/11, Sąd Najwyższy, dokonując wykładni art. 98
ust. 1 pr.u.i n. uznał, że odstąpienie przez syndyka od umowy sprzedaży
nieruchomości wywołuje nie tylko skutek obligacyjny, ale także rzeczowy.
Obligacyjny skutek odstąpienia od umowy, zrealizowany w przepisach Kodeksu
cywilnego, nie znajduje zastosowania w postępowaniu upadłościowym, bowiem
ustawodawca, kierując się celami postępowania upadłościowego, wyposażył
syndyka – za zezwoleniem rady wierzycieli lub sędziego komisarza – we władcze
uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej łączącej upadłego
z wierzycielem. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy nie dokonywał natomiast
wykładni art. 154 pr.u.i n., a jedynie podniósł, że sędzia komisarz w zakresie swych
czynności ma prawa i obowiązki sądu i przewodniczącego, a wydane przez niego
orzeczenie jest wiążące w innym postępowaniu sądowym w myśl art. 365 § 1 k.p.c.
Wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, Sąd Najwyższy nie stwierdził, że spełnienie
wszelkich warunków umożliwiających syndykowi odstąpienie od umowy zostało
uprzednio zbadane i potwierdzone przez sędziego komisarza. Sąd Okręgowy
podkreślił, że w postępowaniu wieczystoksięgowym sąd jest obowiązany zbadać
4
materialnoprawną skuteczność czynności prawnej mającej stanowić podstawę
wpisu do księgi wieczystej. Podstawy żądanego wpisu nie stanowił art. 98 ust. 1
pr.u.i n., ale oświadczenie wnioskodawcy o odstąpieniu od umowy sprzedaży
nieruchomości, będące czynnością, o której mowa w tym przepisie. Kognicją sądu
wieczystoksięgowego objęta więc była ocena skuteczności dokonanego
odstąpienia. Skoro art. 98 ust. 1 pr.u.i n. przewiduje, że odstąpienie przez syndyka
od umowy wzajemnej jest możliwe tylko w sytuacji, gdy w dniu ogłoszenia
upadłości zobowiązania z takiej umowy nie zostały wykonane w całości
lub w części, to okoliczność taką wnioskodawca powinien był wykazać
odpowiednim dokumentem, zważywszy na art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h. Według
twierdzeń wnioskodawcy umowa sprzedaży nie została wykonana w części,
ponieważ nieruchomość nie została wydana nabywcy, co wynika z treści
dołączonych do wniosku protokołów notarialnych sporządzonych w dniach 16 i 20
kwietnia 2010 r. W ocenie Sądu Okręgowego ustalenie w oparciu o te dokumenty,
że w dniu ogłoszenia upadłości sprzedana nieruchomość nie została wydana
kupującemu i w związku z tym zobowiązania z umowy sprzedaży w części nie
zostały wykonane, wykracza poza kognicję sądu wieczystoksięgowego. Odnosząc
się z kolei do postanowienia z dnia 28 kwietnia 2010 r., którym sędzia komisarz
zezwolił wnioskodawcy na odstąpienie od umowy sprzedaży, Sąd Okręgowy
wskazał, że stosownie do art. 365 § 1 k.p.c. postanowienie to jest wiążące w
niniejszym postępowaniu w zakresie stanu prawnego, jaki z niego wynika. Oznacza
to, że nie jest dopuszczalne badanie dokonanego przez wnioskodawcę odstąpienia
z punktu widzenia art. 206 ust. 1 pkt 5 k.p.c. Moc wiążąca tego postanowienia
dotyczy tylko jego sentencji, a ta nie rozstrzyga żadnych innych kwestii. Poza
kognicją sądu wieczystoksięgowego pozostawała też kwestia rękojmi wiary
publicznej ksiąg wieczystej, uregulowana w art. 5 u.k.w.h.
Wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną od postanowienia Sądu
Okręgowego. Oparł ją na obu podstawach przewidzianych w art. 3983
§ 1 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. Zarzucił naruszenia prawa materialnego tj. art. 98 ust. 1 pr.u.i n.,
art. 31 ust. 2 u.k.w.h. i art. 5 u.k.w.h. oraz naruszenia przepisów postępowania,
mogące mieć wpływ na wynik sprawy. W tej grupie zarzutów zostały wymienione
art. 6268
§ 2, art. 6262
§ 3, art. 365 § 1 i art. 39820
k.p.c. oraz art. 31 ust. 1 i 2
5
u.k.w.h. W oparciu o te podstawy wniósł o uchylenie w całości postanowień Sądów
obu instancji oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie o orzeczenie co do istoty
sprawy przez dokonanie wpisu zgodnie z wnioskiem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Zarzuty podniesione w obu podstawach skargi opierają się na błędnym
przekonaniu, że w przypadku, o którym mowa w art. 206 ust. 1 pkt 5 w zw. z art.
213 ust. 1 pr.u.i n., zezwolenie sędziego komisarza na odstąpienie przez syndyka
od umowy wzajemnej zawartej przez upadłego wyłącza możliwość dokonywania
przez inny sąd, w szczególności sąd wieczystoksięgowy, oceny skuteczności
materialnoprawnej takiego odstąpienia, ponieważ ze względu na treść art. 365 § 1
k.p.c. w zw. z art. 154 pr.u.i n należy przyjąć, że kwestia ta została już
prawomocnie rozstrzygnięta postanowieniem sędziego komisarza zezwalającym
syndykowi na odstąpienie. Tymczasem zastosowanie art. 365 § 1 k.p.c.
w odniesieniu do postanowienia sędziego komisarza wydanego na podstawie
art. 206 § 1 pkt 5 w zw. z art. 213 pr.u.i n. oznacza jedynie tyle, że jeśli sędzia
komisarz zezwolił syndykowi na odstąpienie od umowy wzajemnej, to inny sąd nie
może przyjąć, że zezwolenie takie nie zostało udzielone. Co prawda art. 218
pr.u.i n. pozwala sędziemu komisarzowi na prowadzenie postępowania
dowodowego celem ustalenia okoliczności istotnych z punktu widzenia czynności
podejmowanych przez syndyka w postępowaniu upadłościowym. Dotyczyć to może
m.in. przewidzianej w art. 98 ust. 1 pr.u.i n. przesłanki odstąpienia syndyka od
umowy wzajemnej zawartej przez upadłego, jaką jest niewykonanie umowy
wzajemnej w całości lub w części. Jednak z samego faktu, że sędzia komisarz
zezwolił syndykowi na odstąpienie nie sposób jeszcze domniemywać, iż spełnienie
tej przesłanki zostało przez sędziego komisarza przesądzone i przyjęte za
podstawę postanowienia zezwalającego syndykowi na odstąpienie. Podzielenie
stanowiska wnioskodawcy oznaczałoby, że nie byłoby dopuszczalne
kwestionowanie spełnienia tej przesłanki, od której zależy skuteczność dokonanego
odstąpienia od umowy sprzedaży nieruchomości, nawet w przypadku wytoczenia
6
powództwa z art. 10 ust. 1 u.k.w.h., bowiem także sąd rozpoznający takie
powództwo związany byłby oceną sędziego komisarza co do tego, że zawarta
przez upadłego umowa sprzedaży nieruchomości nie została wykonana w całości
lub w części. Uwzględniając ponadto niedopuszczalność zaskarżenia zażaleniem
postanowienia sędziego komisarza zezwalającego na odstąpienie przez syndyka
od umowy wzajemnej (por. 222 § 1 pr.u.i n.), prowadziłoby to do pozbawienia
drugiej strony umowy możliwości kwestionowania prawidłowości odstąpienia od
umowy sprzedaży nieruchomości.
Według jednolicie przyjmowanej w judykaturze Sądu Najwyższego wykładni
art. 6268
§ 2 k.p.c., sąd wieczystoksięgowy obowiązany jest ocenić
materialnoprawną skuteczność czynności prawnej, mającej stanowić podstawę
wpisu w księdze wieczystej, biorąc pod uwagę przy rozpoznawaniu wniosku o wpis
jedynie materiał procesowy, o którym mowa w tym przepisie, tj. treść wniosku
o wpis, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej
(por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 4 kwietnia 2012 r., I CSK 359/11,
OSNC 2012/9/111; z dnia 20 października 2011 r., III CSK 322/10, niepubl.; z dnia
30 czerwca 2011 r., III CSK 272/10, OSNC-ZD 2012/2/44; z dnia 21 lipca 2010 r.,
III CSK 322/09, OSNC 2011/2/21; z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 432/09, niepubl.;
z dnia 17 lipca 2008 r., II CSK 115/08, niepubl.; z dnia 11 czerwca 2008 r., V CSK
17/08, niepubl.; z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 92/05, niepubl.; z dnia 27 stycznia
2005 r., V CK 304/04, niepubl.; z dnia 9 lipca 2004 r.; II CK 435/03, niepubl. z dnia
15 lutego 2002 r., III CKN 613/00, niepubl.). Rozpoznając wniosek o wpis, który
za podstawę przyjmował oświadczenie o odstąpieniu przez syndyka, o którym
mowa w art. 98 ust. 1 pr.u.i n., uzależniającym skuteczność odstąpienia
od niewykonania umowy wzajemnej w całości lub części, Sąd Okręgowy trafnie
ocenił spełnienie tej przesłanki. Prawidłowa, ocenę w tym zakresie powinna opierać
się na ustaleniu treści stosunku umownego łączącego upadłego i uczestnika.
Tymczasem do wniosku o wpis nie został dołączony wypis aktu notarialnego
obejmującego umowę sprzedaży nieruchomości, od której wnioskodawca odstąpił.
Nie został również powołany wypis tego aktu, który znajdował się w aktach księgi
wieczystej. Według ustaleń Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie, obok odpisów
postanowień Sądu Rejonowego w S. z dnia 26 marca 2010 r., ogłaszającego
7
upadłość sprzedającego nieruchomość, i z dnia 28 kwietnia 2010 r., zezwalającego
wnioskodawcy na odstąpienie od zawartej przez upadłego umowy sprzedaży
nieruchomości, oraz wypisu aktu notarialnego obejmującego oświadczenie
wnioskodawcy o odstąpieniu od tej umowy, podstawę żądanego wpisu
wnioskodawca stanowić miały także wyżej wymienione protokoły notarialne
sporządzone w dniach 16 i 20 kwietnia 2010 r., które wnioskodawca przedstawił
celem wykazana, że umowa ta pozostała częściowo niewykonana, bowiem
sprzedana nieruchomość nie została wydana uczestnikowi. Wątpliwości Sądu
Okręgowego z tym związane należy uznać za usprawiedliwione już choćby z tego
względu, że skuteczne przeniesienie posiadania nieruchomości może nastąpić
także w sposób przewidziany w art. 350 k.c. W przypadku zobowiązania z umowy
sprzedaży nieruchomości polegającego na jej wydaniu, z oceną jego wykonania
łączyć się może szereg okoliczności natury nie tylko prawnej, ale i faktycznej, przy
czym według art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h. ustalenia i wnioski sądu w takim
postępowaniu opierać się mogą jedynie na dowodach z dokumentów. Nie pozbawia
to możliwości wniesienia powództwa, na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Z tych
względów przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że kwestia częściowego niewykonania
umowy sprzedaży nieruchomości, od której wnioskodawca odstąpił, nie mogła być
oceniana w postępowaniu wieczystoksięgowym, nie naruszało ani art. 6268
§ 2
k.p.c., ani art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h.
Nietrafnie zarzuca się Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 39820
w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. polegające na nierespektowaniu wykładni przyjętej za podstawę
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r., IV CSK 47/11,
wydanego w niniejszej sprawie. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy rozstrzygał
kwestie związane z wykładnią art. 98 ust. 1 pr.u.i n. w zakresie rzeczowych skutków
8
odstąpienia od umowy przez syndyka masy upadłości. Z końcowego fragmentu
uzasadnienia tego postanowienia wynika wprost, że kwestia częściowego
niewykonania umowy pozostawała poza zakresem rozpoznania Sądu Najwyższego
ze względu na granice podstaw skargi kasacyjnej. Nietrafne również jest odwołanie
się do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2012 r. wydanego
w sprawie sygn. akt I CSK 296/11, OSNC 2012/7-8/91, w którym w granicach
podstawy skargi kasacyjnej, zarzucającej naruszenie art. 98 ust. 1 pr.u.i n.,
rozstrzygana była także kwestia wykładni tego przepisu w związku z rzeczowym
skutkiem odstąpienia przez syndyka od umowy wzajemnej. W sprawie tej Sąd
Najwyższy nie rozważał skuteczności odstąpienia przez syndyka od umowy
wzajemnej w kontekście udzielonego przez sędziego komisarza zezwolenia
na to odstąpienie.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
w zw. z art. 13 § 2
k.p.c., postanowił jak w sentencji.
es