Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 119/12
POSTANOWIENIE
Dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku K. P.
przy uczestnictwie R. S., G. S., K. S. i T. D.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2013 r.,
zażalenia uczestnika postępowania R. S.
na postanowienie Sądu Okręgowego w L.
z dnia 20 czerwca 2012 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w L. postanowieniem z dnia 20 czerwca 2012 r. ustalił
wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 128.975,47 zł i odrzucił skargę kasacyjną
uczestnika postępowania R. S. jako niedopuszczalną. W uzasadnieniu Sąd
stwierdził, że wartość przedmiotu zaskarżenia wskazana przez uczestnika
postępowania R. S. jako kwota 428.190,03 zł została wyliczona nieprawidłowo.
Uwzględniając zakres zaskarżenia wcześniejszą apelacją i stopień jej
uwzględnienia (168.630,00 zł - 39.654,53 zł) przyjął, że wartość przedmiotu
zaskarżenia wyraża się kwotą 128.975,47 zł. Alternatywnie określił, wyliczając
wartość przedmiotu zaskarżenia w oderwaniu od wskazanego środka
odwoławczego, uwzględniając stanowisko uczestnika w toku postępowania oraz
zakres uwzględnionych roszczeń, że może się ona wyrażać kwotą 146.070,90 zł.
Obie wskazane kwoty są niższe od wartości przedmiotu zaskarżenia, wynoszącej w
odniesieniu do skargi kasacyjnej w sprawach o dział spadku 150.000 zł (art. 5191
§
4 pkt 4 k.p.c.), stąd skarga podlega odrzuceniu.
Skarżący w zażaleniu na powyższe postanowienie - kwestionując
prawidłowość odrzucenia skargi w następstwie ustalenia nieprawidłowej wartości
przedmiotu zaskarżenia - popierał stanowisko, że wynosi ona 428.190,03 zł
jako suma kwot (1) 234.053 zł stanowiącej wartość nieruchomości spadkowej,
(2) 99.053 zł różnicy między wskazaną jako zawyżoną a rzeczywistą wartością
nieruchomości spadkowej, (3) 36.570,78 zł pełnej, zwaloryzowanej wg propozycji
skarżącego, kwoty z tytułu spłaty przez niego długu spadkowego, (4) 58.513,25 zł
suma spłat zasądzonych od niego na rzecz uczestników postepowania z tytułu
uzyskania składników majątkowych w naturze.
Sąd Najwyższy zważył:
Skarga kasacyjna przysługuje do Sądu Najwyższego od wydanego przez
sąd drugiej instancji postanowienia co do istoty sprawy w sprawach o podział
majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami i dział
spadku, jeśli wartość przedmiotu zaskarżenia nie jest niższa niż 150000 zł
(art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c.). Wymogiem formalnym skargi kasacyjnej jest wskazanie
wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 3984
§ 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).
3
Prawidłowość wypełnienia tego obowiązku podlega kontroli sądu drugiej instancji
i Sądu Najwyższego, które mogą weryfikować prawidłowość wyliczenia wartości
przedmiotu zaskarżenia (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 maja
2001 r., IV CZ 20/01, niepubl., z dnia 21 listopada 1002 r., I CZ 152/01, niepubl.).
Powszechnie akceptowany jest w judykaturze pogląd, wyrażony
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r. III CZ 153/02
(OSNC 2004, nr 4, poz. 60), w myśl którego w sprawie o dział spadku wartość
przedmiotu zaskarżenia z reguły nie może przekraczać wartości udziału
należącego do uczestnika wnoszącego kasację. Tylko wyjątkowo, gdy uczestnik
podważa samą zasadę podziału albo gdy zaskarża rozstrzygnięcie dotyczące
roszczeń dochodzonych z tytułu posiadania rzeczy wspólnej lub tytułem zwrotu
pożytków albo rozliczenia nakładów, wartość przedmiotu zaskarżenia może
być wyższa niż wartość jego udziału. Sąd Najwyższy trafnie zwrócił uwagę,
że interesy majątkowe poszczególnych uczestników postępowania ograniczają się
do wysokości udziałów w poddawanym podziałowi majątku, stąd wartością
przedmiotu zaskarżenia - nawet wówczas, gdy orzeczenie zaskarżono „w całości" -
jest z reguły nie wartość całego dzielonego majątku, ale wartość konkretnego
interesu (roszczenia, żądania) lub składnika majątkowego, którego środek
odwoławczy dotyczy. Zasada ta ma zastosowanie również wtedy, gdy
postanowienie zostało zaskarżone w całości i skarżący domaga się uchylenia
go w całości.
Konsekwentnie odnośnie do postanowienia sądu drugiej instancji, którym
oddalona została apelacja uczestnika postępowania, na ogół należy przyjąć,
że wartość przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną może być taka sama,
jak w apelacji albo niższa, jeśli skarżący częściowo uznał racje sądu odwoławczego
lub zrezygnował z części swoich pretensji ponadto odniesiona nie do wartości
całego dzielonego majątku, a indywidualnego interesu (roszczenia, żądania) lub
składnika majątkowego, którego środek odwoławczy dotyczy i z reguły nie może
przekraczać wartości udziału należącego do uczestnika (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 3 czerwca 2009 r. IV CSK 107/09, niepubl., z dnia 15 grudnia
2006 r., III CZ 88/06, z dnia 24 lipca 2008 r., IV CZ 53/08, z dnia 6 maja 2010 r.,
II CZ 38/10, z dnia 1 czerwca 2011 r., II CZ 27/11). Nie jest możliwe określenie
4
tej wartości na kwotę wyższą od wskazanej w apelacji, ponieważ zwykle zakres
zaskarżenia, tj. kwestionowanego wcześniej rozstrzygnięcia, nie może być szerszy.
Wyjątki od tej reguły dotyczą sytuacji, gdy sąd odwoławczy równolegle rozpoznawał
apelację innego uczestnika postępowania i w jej uwzględnieniu wydał orzeczenie
reformatoryjne, gdy uczestnik podważa zasadę podziału, objęcie lub nieobjęcie
orzeczeniem poszczególnych rzeczy lub praw albo rozliczenie nakładów, długów
lub darowizn, następstw posiadania bądź w następstwie upływu czasu znacząco
zmieniła się wartość masy majątkowej i podlegała ona przeszacowaniu. W takich
wypadkach wartość przedmiotu zaskarżenia może być wyższa niż wartość jego
udziału (por. postanowienie z dnia 5 maja 1978 r., III CZP 26/78, OSNCP 1979,
nr 1, poz. 3, z dnia 12 lipca 2007 r., III CSK 177/07, niepubl., z dnia 3 czerwca
2009 r., IV CSK 107/09, niepubl.). Przez zasadę podziału w powyższym znaczeniu
należy przy tym rozumieć nie odwołanie się do wartości całej masy majątkowej,
gdy stanowiska stron co do jej podziału są rozbieżne, z wyjątkiem przyznania
jej wbrew woli skarżącemu z obowiązkiem spłaty (wówczas znaczenie ma
konsekwencja zadysponowania danym składnikiem wyrażająca się różnicą wartości
praw majątkowych których żądał i tych które otrzymał w postaci zasądzonej
od niego sumy spłat/dopłat), tylko sytuację gdy kwestionuje się fakt i podstawę
uznania danego składnika majątku za wspólny (wówczas uwzględnia się jego
wartość) bądź dopuszczalność podziału z uwagi na zakazy bądź ograniczenia
istniejące w tym zakresie, a wynikające z ustawy lub umowy. Zbliżone stanowisko
w tym przedmiocie przyjął Sad Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 sierpnia
2008 r., V CSK 136/08, niepubl.
W apelacji uczestnik postępowania R. S., wskazując jako wartość
przedmiotu zaskarżenia kwotę 140.000 zł, kwestionował treść orzeczenia
działowego w zakresie obejmującym część wartości nieruchomości spadkowej
(zawyżenie), sposób podziału i wysokość obciążenia spłatami z tytułu
przyznania mu części majątku ponad udział, przeszacowanie spłaconego długu
spadkowego, rozliczenie nakładów i wydatków. Wnioskodawczyni i pozostali
uczestnicy postępowania nie zaskarżyli postanowienia Sądu pierwszej instancji.
W następstwie uzupełnienia postępowania dowodowego Sąd odwoławczy
uwzględnił apelację uczestnika postępowania R. S. w części, zatem w tym zakresie
5
nie ma podstaw do kwestionowania przez niego wydanego rozstrzygnięcia w braku
interesu prawnego w zaskarżeniu.
Zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że wyliczenia
wartości przedmiotu zaskarżenia w skardze kasacyjnej są nieprawidłowe
i prowadzą do jej bezpodstawnego zawyżenia. Podstawowym błędem jest
wskazanie całej wartości masy spadkowej (nieruchomości), dublowanie przyjętej
przez Sąd wartości masy spadkowej poprzez równoległe uwzględnienie jej
przy kwestionowanym zawyżeniu wyceny nieruchomości i spłatach, nieodjęcie
wartości udziału skarżącego przyznanego mu w naturze oraz jego udziału
w spłaconym długu spadkowym. Ogółem po weryfikacji prawidłowości wyliczenia
wartość przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną, tj. interes majątkowy uczestnika
postępowania w zakresie objętym tym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia
obejmuje, zgodnie z jego twierdzeniami i zarzutami, sumę wartości zawyżenia
składnika majątku przyznanego skarżącemu w naturze i odpowiadającego jego
udziałowi (234.053 - 135.000 = 99.053 x 25 % = 24.763 zł), wartości dopłaty
na rzecz pozostałych uczestników postępowania z tytułu przyznania mu
w naturze składnika majątku ponad przysługujący udział z uwzględnieniem
wskazanego zawyżenia (15.613,70 x 3 = 46.841,10 zł), wartości dopłaty na rzecz
wnioskodawczyni z tytułu przyznania mu w naturze składnika majątku
ponad przysługujący udział z uwzględnieniem zawyżenia (176,80 zł), wartości
różnicy zwaloryzowanej kwoty spłaconego długu i poniesionego wydatku,
pomniejszoną o udział skarżącego w długu spadkowym (36.570,78 – 1.254 =
35.316,78 x 75 % = 26.487,60 zł). Łącznie zweryfikowana wartość przedmiotu
zaskarżenia, w nawiązaniu do wyliczeń uczestnika postępowania sprecyzowanych
w kwestionowanym zakresie w zażaleniu, wyraża się zatem kwotą 98.268,50 zł
i jest niższa od wartości jego udziału w spadku powiększonego o kwotę rozliczenia
ze wskazanych dodatkowych tytułów.
Przyjęta przez Sąd Okręgowy wartość przedmiotu zaskarżenia, oparta ma
rachunkowej operacji pomniejszenia wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanej
w apelacji o sumę kwot uwzględnionych w rozliczeniach na korzyść skarżącego
w następstwie jej uwzględnienia w części przez sąd odwoławczy, nie jest
pozbawiona podstaw w dotychczasowej praktyce orzeczniczej i nie może być
6
uznana za błędną wobec złożoności rozliczenia oraz niewskazania sposobu
obliczenia wartości przedmiotu zaskarżenia przez uczestnika postępowania R. S.
bezpośrednio w skardze kasacyjnej. Judykatura i doktryna prawnicza zgodnie
wskazują, że sprawdzanie wartości przedmiotu zaskarżenia ma uniemożliwiać
obchodzenie przepisów procesowych i zapobiec bezpodstawnemu jej zawyżaniu,
instrumentalnie zmierzającemu do zapewnienia kontroli kasacyjnej (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2006 r., III CZ 89/06, niepubl.).
W tym stanie rzeczy, skoro wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa
od progu wskazanego w art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c., zażalenie kwestionujące
prawidłowość postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej, jako pozbawione
uzasadnionych podstaw, podlega oddaleniu w oparciu o art. 3941
§ 3 w związku
z art. 39814
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
jw